Document Type : Original Article

Authors

1 Ph.D., Associate Professor, Faculty of Physical Education, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

2 Lecturer, Physical Education Department, Payame-e-Noor University

3 h.D. in Sport Pathology and Corrective Movement, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

Abstract

The pahlavani and zurkhane,ei sport is the unique and systematic traditional Iranian sport which remain from thousands years ago. It is evident that to progress and development of this sport firstly should be have accurate scientific planning, and thereafter obtaining accurate statistic information of current situation to make strategic development planning of pahlvani and zurkhane,ei sport. The aim of present study is to investigation current situation of this sport in term of statistic information by 1395(2017) in Iran. A descriptive questionnaire was designed and used to obtain number of Zurkhanies, Morsheds, Referees and coaches of all 31 Iranian provinces. The Iranian national Federation of Pahlavani and Zurkhane,ei cooperated during the data collection process of present study. The findings of present study demonstrated that there are 30991 Zurkhane athletes, 798 Zurkhane, 1379 Morshed, referees 59 and 191 coaches across the country by1395. Furthermore, analysis indicated that 60%of all Zurkhanies, 42%of all referees,51%of all Morsheds and 46% of all coaches in Iran are belong to five provinces of country. Based on results of present study it is concluded that the current situation of this sport is too poor with regard of facilities and people who engaged in this sport. Therefore, it is strongly recommended that compilation and enforcement of a strategic and comprehensive planning to develop and progress of this sport across the Iran is too necessary.  To reach and achievement of mentioned aim, supporting of the Iranian national Federation of Pahlavani and Zurkhane,ei and ministry of sport and youth are emphasized.

Keywords

          بررسی وضعیت موجود ورزش پهلوانی و زورخانه ای کشور در سال 1395     

علی یلفانی[1]

 حسین عاشوری[2] 

زهرا رئیسی[3]

 

تاریخ دریافت مقاله: 19/2/1396

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:29/4/1396

 

 

مقدمه

 ورزش زورخانه­ای و پهلوانی، یگانه ورزش سنتی نظامدار باقی­مانده از گذشته­های دور در ایران زمین است که علاوه بر خصوصیات و ویژگی های حرکتی خاص، سرشار از آموزه­های فرهنگی و اخلاقی است و قدمت صدها ساله برای آن ذکر شده است (گودرزی، 1383، جعفری، 1392 و حیدری، 1391). در مورد چگونگی منشا پیدایش آن توافق قطعی بین محققان و تاریخ­نگاران وجود ندارد و درحقیقت، چگونگی پیدایش آن در غبار تاریخ گم شده است، زیرا هیچ سند قطعی وصریحی برای اثبات منشا این میراث گرانبهای ایرانی وجود ندارد(گودرزی، 1383، بوستانی، 1392 و صیرفی، 1388). جذابیت منحصر به فرد این ورزش در تقویت هر دو بعد جسمانی و روحانی ورزشکار است. ورزش پهلوانی و زورخانه­ای، ورزشکاران و تماشاچیان را به تفسیر و تاویل اندیشه و تحرک احساسات وادار می کند و شعف و شوقی عرفانی در آنها ایجاد می­نماید (پیمان­فر، 1391 و جعفری، 1392). این ویژگی خاص که وجه ممیزه این ورزش از سایر ورزش های امروزی است، می­تواند به عنوان میراثی گرانبها به جهان کنونی معرفی گردد (پیمان­فر، 1391 و جعفری، 1392). امروزه، علیرغم گذشت زمان و دگرگونی­های فضاهای ذهنی و پیشرفت های تکنولوژی بشر، این ورزش همچنان دارای کارکردهای ورزشی (جسمانی یا فیزیکی)، اجتماعی، اخلاقی و هنری است (یلفانی، 1390، شعبانی بهار، 1390، پیمان­فر، 1391، بوستانی، 1392 و قجقی­نژاد، 1387). نتایج تحقیقات علمی نشان­دهنده اثرات مفید فیزیولوژیکی، روانی و سلامت جسمانی این ورزش می­باشد (تقی­زاده، 1387، آقاجانی، 1390، بوستانی، 1392، شعبانی­بهار، 1390 و یلفانی، 1390) که در ادامه به گونه ای مختصر به آنها اشاره می­گردد.

در مطالعه­ تقی­زاده و همکاران (1388) 14 نفر باستانی کار که در 6 ماهه قبل از تحقیق به طور مداوم هفته­ای حداقل 3 جلسه 45 دقیقه­ای در تمرینات رشته باستانی شرکت کرده بودند و 20 غیرورزشکار سالم که در دوره مشابه در فعالیت های ورزشی منظم فعالیت نداشتند، شرکت کردند. سپس شاخص­های آنتی اکسیدانی و عوامل خطرزای قلبی- عروقی ورزشکاران رشته زورخانه (باستانی­کاران) با افراد غیرورزشکار مقایسه شد. محققان بر اساس نتایج حاصله گزارش کردند که پرداختن به ورزش های زورخانه­ای باعث بهبود سیستم آنتی اکسیدانی و ایمنی شدهاست؛ به طوری که ورزشکاران این رشته از ظرفیت آنتی اکسیدانی بالاتری نسبت به غیرورزشکاران برخوردار بودند.

همچنین، در مطالعه­ آقاجانی و کمالی (1390) با عنوان "بررسی مردم شناختی ورزش باستانی در شهر کرمان" آمده است که ورزش باستانی انگیزه­های روانی متعدد و مختلفی را در ورزشکاران به­وجود می­آورد که یکی از مهمترین انگیزه­های گرایش به زورخانه­ها و شرکت در مسابقات ورزش های باستانی، کسب موقعیت اجتماعی است. محققان در نتایج خود بیان داشتند آنچه مسلم است انجام ورزش باستانی از طرف ورزشکاران برای رسیدن به پول و ثروت نیست. از دیگر انگیزه­های شرکت، شناخت توانایی ورزشکاران و چگونگی به­کار بردن آنها در اجرای مهارت­هاست. همچنین، بعد ملی و مذهبی زورخانه نیز از دیگر انگیزه­های روانی برای ورزشکاران است. نکته­ قابل توجه در ارتباط با اثرات روانی این ورزش مربوط به تماشاچیان آن است؛ به طوری که تماشاچیان زورخانه را نمی­توان با تماشاگران ورزش های دیگر یکی دانست. در این ورزش تماشاچیان، میهمان خوانده می­شوند که علاوه بر تشویق ورزشکاران، مرام و منش پهلوانی را نیز می­آموزند و در عالمی پر از صفا و خالی از خشم و پرخاشگری، اوقات خود را سپری می­کنند. آنها جز مرام مردانگی و صمیمیت چیزی نمی­بینند. بنابراین ورزش باستانی، برای تماشاچیان جنبه­ آموزشی نیز دارد. در نهایت به­عنوان نتیجه­گیری کلی این پژوهش محققان تاکید داشتند که احیای ورزش های سنتی در ارتقای سطح فرهنگ والای اخلاقی در ورزش، سلامتی آحاد مختلف مردم و حفظ میراث فرهنگی سرزمین ایران بسیار موثر می­باشد.

اعتقاد به ارزش های ملی در زورخانه و بین باستانی­کاران بسیار قوی است. آنها در زورخانه می آموزند که حراست از خاک وطن، یک وظیفه ملی است. آنان صیانت از ارزش های زورخانه را سینه به سینه حفظ      می­نمایند و احترام زیادی برای آنها قائل اند؛ این امر در اشعاری که مرشد انتخاب می کند و می­خواند نیز هویداست. اثرگذاری این تعالیم و اشعار بر روحیه­ افراد و دست­یابی به خصایص نیکوی اخلاقی از جمله شجاعت، سخاوت، دیانت، افتادگی و جوانمردی از اهداف عالیه ورزش زورخانه در کنار تقویت قوای جسمانی است که این ورزش را از سایر ورزش ها متمایز می کند (بوستانی و امینی­زاده ، 1392). اثرات روانی و جسمانی زورخانه نیز مورد توجه محققان بوده است؛ به طوری که نتایج پژوهش شعبانی­بهار و همکاران (1390) با هدف مقایسه­ ویژگی های شخصیتی و میزان اضطراب و افسردگی باستانی­کاران با رشته­های ورزشی کشتی، تکواندو و کبدی نشان داد باستانی­کاران اضطراب و افسردگی کمتری نسبت به سه گروه دیگر داشتند و ورزشکاران باستانی از نظر ویژگی های شخصیتی برون­گرا و باثبات­تر از دیگر رشته­های مذکور بودند. همپنین نتایج پژوهش صورت پذیرفته توسط یلفانی و همکاران (1390) با عنوان "مقایسه­ تراکم ماده­ معدنی استخوان ورزشکاران میانسال رشته­ باستانی با ورزشکاران فوتبال و غیرورزشکاران" نیز نشان داد انجام منظم ورزش باستانی تاثیر مثبتی بر تراکم ماده­ معدنی استخوان­های بالا و پایین تنه ورزشکاران باستانی در مقایسه با سایر افراد دارد. محققان بیان داشتند از آنجا که امکان ادامه و انجام بسیاری از رشته­های ورزشی در سنین میانسالی و بالاتر با توجه به ماهیت و آسیب­زا بودن آنها کم می­باشد و از طرفی امکان انجام رشته­ باستانی و زورخانه­ای در این سنین وجود دارد، انجام این رشته­ورزشی به­عنوان یک ورزش اثرگذار در حفظ بهتر تراکم استخوانی و پیشگیری کننده از بیماری پوکی استخوان توصیه می­گردد.

تلفیق اثرات مفید جسمانی با آموزه­های فرهنگی این ورزش همچون فتوت، جوانمردی، از خود گذشتگی، تواضع و فروتنی، حق­طلبی و حق­گرایی غنای فرهنگی این ورزش را بیشتر نمایان می­سازد(جعفری، 1392). به فراموشی سپرده شدن این فرهنگ غنی و میراث گرانمایه ایرانی در نتیجه گرایش ناآگاهانه به خرده فرهنگ­های ممزوج در سایر ورزش های امروزی، آسیب­های جدی به ورزش پهلوانی و زورخانه­ای وارد نموده است (بوستانی، 1392). علیرغم تحقیقات بسیار اندکی که نشان­دهنده اثرات مطلوب و مثبت جسمانی و روانی این ورزش می­باشد، فقدان تحقیقات گسترده در ابعاد مختلف این ورزش سبب مهجور ماندن و عدم شناخت جامعه ایرانی از این ورزش و در نهایت عدم ترویج این ورزش و فرهنگ پهلوانی در جامعه شده است (جعفری، 1392 و بوستانی، 1390).

شواهد تاریخی نشان می دهد ورزش پهلوانی جزو فعالیت‌های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است. جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکاران پهلوان خود قائل می‌شد، چرا که آنان به دلیل برخورداری از قدرت بدنی و شجاعت روحی، تکیه گاه مردم در عرصه زندگی در مقابل ظلم و ستم بودند و هرگاه که نیاز می‌شد برای دفاع از کیان سرزمین ایران بزرگ در برابر دشمنان حاضر و جان­فشانی می­کردند. از ابتدای پیدایش ورزش زورخانه­ای، ورزش زورخانه­ای و کشتی پهلوانی ممزوج با یکدیگر و در حقیقت یک تن واحد بوده­اند (جعفری، 1392 و تهرانچی، 1388).

 ورزش های زورخانه­ای و کشتی پهلوانی بر اساس آلات و ادوات جنگی و قواعد جنگ های باستان شکل گرفته اند و در واقع ورزش رزمی ایرانیان باستان بوده است. اهمیت این ورزش زمانی آشکارتر می گردد که بدانیم سرنوشت جنگ‌ها را هم در نهایت پهلوانان با کشتی گرفتن رقم می‌زدند؛ به این ترتیب که پهلوانان دو طرف جنگ بدون درگیر شدن لشگرها و با یک رقابت آزادانه، سرنوشت جنگ را مشخص می‌کردند- ادبیات تاریخی موجود ایران، نشان­دهنده تاریخ مردانگی و سلحشوری پهلوانان ایران زمین است (میرجلیلی، 1379).

برپایه شواهد پژوهشی، زورخانه و عملیات ورزشی زورخانه­ای به سبک و سیاق امروزی در حدود هفتصد سال پیش (قرن 7 شمسی) به وسیله محمود خوارزمی معروف به پوریای ولی به صورت امروزی بازسازماندهی شده است. پهلوانان ایران زمین با انجام تمرینات در زورخانه­ها و با کشتی گرفتن زورآزمایی می کردند و هرساله نیز بین پهلوانان مسابقاتی با حضور مردم برگزار می­گردیده است و به پهلوان پهلوانان جوایزی نفیس از جمله حق سفره تعلق می گرفته است. به­عبارت دیگر، هر سال با برگزاری مسابقات کشتی زورخانه­ای، پهلوان ایران از دل مسابقات معرفی می­گردیده و بازوبند پهلوانی را به صورت امانت برای یک سال در اختیار می‌گرفته است و در صورت تکرار این قهرمانی در سه سال پیاپی، صاحب بازوبند پهلوانی می­شده است (قجقی نژاد، 1387، تهرانچی، 1388 و میرجلیلی، 1379).

مدیریت زورخانه­ها و برگزاری مسابقات نیز کاملا مردمی و به اصطلاح امروزی، سازمانی مردم نهاد (سمن) بوده است- هرچند گاهی از اوقات، حاکمان دولتی نیز حمایت­هایی در گسترش ورزش زورخانه­ای و کشتی پهلوانی داشته­اند (به عنوان مثال، در دوران صفویه و قاجار). همان­گونه که تاریخ متقن و دقیقی برای زمان پیدایش ورزش زورخانه­ای در دست نیست، تاریخ دقیقی از چگونگی مدیریت و سازماندهی زورخانه­ها و مدیریت مسابقات کشتی پهلوانی در آن دوران موجود نیست، لیکن نکته بسیار مهم این است که این ورزش ایرانی بر اساس فلسفه و قواعد یکسان سینه به سینه در کشور پهناور ایران مدیریت گردیده و به نسل های آینده منتقل شده است (جعفری، 1392).

عنوان ورزش باستانی و کشتی پهلوانی برای ورزش زورخانه­ای از سال 1312 انتخاب و به کار گرفته شد. گرچه عنوان ورزش باستانی در بین ایرانیان همچنان از سایر عناوین متداول­تر می­باشد، در سال 1385 عنوان فدراسیون پهلوانی و زورخانه­ای انتخاب و به­کار گرفته شد که تا الان نیز از همین عنوان استفاده می­گردد. مسابقات کشتی پهلوانی تا سال 1318 هجری شمسی براساس آیین ورزش زورخانه­ای و کشتی پهلوانی دوران باستان برگزار می‌شده است. با پیدایش کشتی فرنگی و آزاد که برگرفته از کشتی پهلوانی ایرانیان است، در سال 1318 کشتی پهلوانی از زورخانه­ها جدا و به باشگاه­های جدید ورزشی انتقال یافت و بدین ترتیب عملا کشتی پهلوانی از ورزش زورخانه­ای جدا شد. اگرچه همچنان سالیانه مسابقات کشتی پهلوانی انجام و پهلوان پایتخت نیز انتخاب می­شد، اما اکثر این پهلوانان با زورخانه و اصول ورزش پهلوانی ناآشنا بوده­اند و این موضوع تا زمان حال نیز استمرار داشته است. مسابقات کشتی پهلوانی از سال 1223 به طور رسمی برگزار گردیده و پهلوان کشور انتخاب شده است (تهرانچی، 1388). در جدول 1 اسامی پهلوانان کشور بین سال­های 1323-1395 به همراه سال پهلوان کشوری آورده شده است:

جدول 1: اسامی پهلوانان کشور از سال 1323 تا سال 1395

سال پهلوان کشوری

نام و نام خانوادگی

ردیف

سال پهلوان کشوری

نام و نام خانوادگی

ردیف

1368

محمد رضا توپچی

34

1323

مصطفی طوسی

1

1369

علیرضا سلیمانی

35

1324

مصطفی طوسی

2

1370

مجید انصاری

36

1325

مصطفی طوسی

3

1371

ایوب بنی نصرت

37

1326

ضیا میرقوامی

4

1372

ایوب بنی نصرت

38

1327

ابوالقاسم سخدری

5

1373

محمود میران

39

1328

عباس زندی

6

1374

محمود میران

40

1329

احمد وفادار

7

1375

محمود میران

41

1330

احمد وفادار

8

1376

محمود میران

42

1331

احمد وفادار

9

1377

حمید قشنگ

43

1332

عباس زندی

10

1378

حمید قشنگ

44

1333

عباس زندی

11

1379

محمود محمدی

45

1334

عباس زندی

12

1380

امین رشید لمیر

46

1336

غلامرضا تختی

14

1381

حمید قشنگ

47

1337

غلامرضا تختی

15

1382

عبدالرضا کارگر

48

1338

غلامرضا تختی

16

1383

عبدالرضا کارگر

49

1340

یعقوبعلی شورورزی

18

1385

شاهرخ صداقتی زاده

50

1341

منصور مهدیزاده

19

1386

فردین معصومی

51

1344

منصور مهدیزاده

22

1387

امین رشید لمیر

52

1354

رضا سوخته سرایی

24

1388

آرش مردانی

53

1358

علیرضا سلیمانی

26

1389

آرش مردانی

54

1361

علیرضا سلیمانی

27

1390

آرش مردانی

55

1362

علیرضا سلیمانی

28

1391

جابر صادق زاده

56

1363

محمد حسن محبی

29

1392

احمد میرزاپور

57

1364

علیرضا سلیمانی

30

1393

پرویز هادی

58

1365

علیرضا سلیمانی

31

1394

جابر صادق زاده

59

1366

محمد رضا توپچی

32

1395

جابر صادق زاده

60

1367

محمد حسن محبی

33

*سال هایی که دکر نشده، مسابقات کشتی پهلوانی برگزار نگردیده است. از بین پهلوانانی که از گود زورخانه برخاسته و مدارج پهلوانی را طی نموده اند، می توان به مصطفی طوسی، غلامرضا تختی و علیرضا سلیمانی اشاره کرد.

 ورزش زورخانه ای تا سال 1326 تشکیلات خاصی نداشت. به­عبارت دیگر، انجمن یا فدراسیونی برای اداره این ورزش در سطح کشور وجود نداشته است. از نحوه مدیریت ورزش زورخانه­ای کشور و چگونگی برگزاری مسابقات زورخانه­ای در دوران پهلوی اول سند مکتوبی وجود ندارد. این ورزش در زمان پهلوی دوم نیز دارای تشکیلات منسجمی نبود و فقط به­صورت سرپرستی و زیر نظر سازمان ورزش کشور، مدیریت و سازماندهی می­گشت.

مسابقات ورزش زورخانه­ای نیز به طور نامنظم هرچند وقت یکبار انجام می­شده است. به عنوان مثال، برگزاری مسابقه ورزش زورخانه ای کشور با عنوان "جام ورزش باستانی کشور" در سال 1354 در استادیوم آزادی قابل ذکر می­باشد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 با حمایت های مسئولان، ورزش زورخانه­ای رونق خاصی گرفت، ولی تا سال 1359 این ورزش تشکیلات منسجمی نداشت. تا اینکه در سال 1359 سازمان تربیت بدنی تشکیل فدراسیون باستانی و کشتی پهلوانی را تصویب کرد (تهرانچی، 1388). اطلاعات مربوط به مسئولان ورزش پهلوانی و زورخانه­ای بعد از انقلاب اسلامی در جدول 2 آورده شده است.

جدول 2: نام مسئولان ورزش پهلوانی و زورخانه ای بعداز انقلاب اسلامی-1357

مدت مسئولیت

نام و نام خانوادگی

ردیف

1359- 1357

مصطفی طوسی  و محمود نامجو

1

1363 -1359

عباس حاجیان

2

1368-1363

امیرمهدی شیرگیر

3

1370-1368

علی جلایی پور

4

1373-1370

حسن غفوری فرد

5

1385-1373

عبدالله سجادی

6

1391-1385

علیرضا صفارزاده

7

1392-1391

محمد رضا طالقانی

8

1394-1392

فرهاد طلوع کیان

9

1395-1394

علی دادگر

10

1395

مجتبی جوهری

11

 

مسابقات سراسری ورزش زورخانه­ای بعد از انقلاب اسلامی به طور منظم در رشته­های تیمی هنرهای فردی، چرخ، میل بازی، کباده و سنگ در رده­های مختلف سنی انجام پذیرفته است. در 25 آبان سال 1389 به پیشنهاد فدراسیون ملی ورزش های پهلوانی و زورخانه­ای ایران و با حمایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست سازمان فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شد. با توجه به تاکیدات مسئولان عالی­رتبه نظام و اهمیت فوق العاده ورزش باستانی و بنا به اهداف استراتژیک ورزش کشور، در سال 1383 فدراسیون بین­المللی ورزش پهلوانی و زورخانه­ای تشکیل گردید. در همین راستا مسابقات بین­المللی و جهانی این رشته براساس تقویم مصوب به طور منظم انجام می­گردد که تیم ملی ایران در این مسابقات همواره افتخارآفرینی کرده است. اخیرا در مسابقات جهانی 2017 اندونزی و مسابقات کشورهای اسلامی 2017 در آذربایجان، تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه­ای مقام قهرمانی را به دست آورده است.

احیا و مستندسازی علمی و گسترش این رشته ورزشی از توصیه­های اکید مقام معظم رهبری و اهداف کلان نظام ورزش جمهوری اسلامی است. بر این اساس، توسعه و گسترش این ورزش در جامعه ایران اسلامی و همچنین بین­المللی کردن آن نیازمند یک برنامه­ریزی صحیح و علمی است تا بتوان به درستی در راستای نیل به اهداف عالیه این ورزش گام برداشت (حسینی، 1387 و تهرانچی، 1388). در طول سالیان اخیر، تلاش های زیادی جهت توسعه این ورزش کهن انجام شده است، لیکن فعالیت­ها و برنامه­ها کمتر بر اساس برنامه­ریزی دقیق و یک فرایند علمی بوده است؛ به طوری که هنوز اطلاعات دقیقی از وضعیت موجود این ورزش در کشور وجود ندارد و هیچ­گونه تداومی در اجرای برنامه­های توسعه­ای مشاهده نمی­گردد و متاسفانه، مدیریت سلیقه­ای بر برنامه­های اجرایی ورزش زورخانه­ای حاکم است. بر پایه شواهد و متون علمی در نظام مدیریت برنامه­ریزی جهان امروز، اولین گام در جهت برنامه­ریزی راهبردی، شناخت وضعیت موجود هر سیستم، سازمان و جامعه از نظر منابع، امکانات و نیروی انسانی است. بررسی وضعیت موجود به عنوان اساسی­­ترین گام    برنامه­ریزی به برنامه­ریزان این امکان و توانایی را می دهد تا نقاط ضعف و قوت، فرصت­ها و تهدیدهای محیطی را شناسایی و با در نظر داشتن چشم­اندازهای کلان ورزش کشور اهداف کوتاه­مدت، میان­مدت و بلندمدت فدراسیون را ترسیم و تنظیم نمایند و با توجه به اهداف کلی، اقدام به انتخاب استراتژی­های خاص با عنوان برنامه استراتژیک کنند. پژوهش حاضر در راستای فلسفه علمی یاد شده ،به بررسی وضعیت موجود ورزش زورخانه­ای و پهلوانی کشور در سال 1395 پرداخته است.

روش شناسی پژوهش

جامعه آماری تحقیق حاضر ورزشکاران، مربیان و داوران رشته­ی پهلوانی و زورخانه­ای کلیه­ استان های کشور بودند. ابتدا با همکاری فدراسیون پهلوانی و زورخانه­ای، تعداد 31 پرسشنامه جامع اطلاعات ورزش زورخانه­ای در یک جلسه حضوری در فدراسیون پهلوانی و زروخانه­ای در اختیار دبیران هیئت­های استانی قرار گرفت.­ محققان ضمن تحویل پرسشنامه جامع اطلاعات ورزش زورخانه­ای، توضیحات کاملی در مورد ماهیت و نحوه اجرای تحقیق و همچنین چگونگی تکمیل پرسشنامه­ها ارائه نمودند. کلیه­ هیئت­های پهلوانی و زورخانه­ای کشور پس از تکمیل، پرسشنامه­های اطلاعات ورزش زورخانه­ای را عودت دادند.

برای آزمون روایی پرسشنامه این تحقیق، روش روایی محتوا مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور از نظرات 5 تن از اساتید متخصص مدیریت برنامه ریزی و روش تحقیق استفاده شد و پرسشنامه تهیه شده بعد از اعمال اصلاحات مورد نظر متخصصان به تأیید نهایی آنها رسید. برای آزمون پایایی پرسشنامه تحقیق حاضر، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و بدین منظور تعداد 10 پرسشنامه به صورت پیش آزمون بین 10 هیات از نمونه آماری توزیع شد. با استفاده از داده های حاصل از پرسشنامه های پیش آزمون، آلفای کرونباخ از طریق نرم افزار SPSS به میزان 86/0 محاسبه شد و پایایی ابزار جمع آوری داده نیز مورد تأیید قرار گرفت.

علاوه براین، موارد اطلاعات مربوط به ورزشکاران بیمه شده نیز از فدراسیون پزشکی ورزشی کشور دریافت گردید. معیارهای ورود به تحقیق حاضر عبارت بودند از:

1)     مرشدان از رتبه مقدماتی تا مرشد کهن کسوت

2)     ورزشکار خردسال تا ورزشکار کهن کسوت

3)     کلیه مربیان ملی و بین المللی

4)     کلیه داوران ملی و بین المللی

 

در این تحقیق از آمار توصیفی در موارد زیر استفاده شد:

سامان دادن، خلاصه کردن، طبقه­بندی نمرات خام و توصیف اندازه­های نمونه از آمار توصیفی(فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد، رسم نمودار و جداول).

همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها و رسم نمودارها، از نرم افزار Excel نسخه 2010 استفاده شد.

یافته­های پژوهش

جدول 3، نشان­دهنده اطلاعات جامع ورزشکاران، داوران، مرشدان و تعداد زورخانه­های فعال کل کشور در سال 1395 می باشد.

جدول3: اطلاعات جامع ورزشکاران، داوران، مرشدان و تعداد زورخانه­های فعال کل کشور در سال 1395

استان ها

ورزشکاران فعال

مربیان فعال

مرشدان فعال

داوران فعال

زورخانه ها

آذربایجان شرقی

1284

4

31

2

16

آذربایجان غربی

246

3

14

1

6

اردبیل

303

3

16

0

4

اصفهان

3253

25

143

5

158

البرز

1245

11

9

1

15

ایلام

143

2

11

0

2

بوشهر

95

3

4

1

3

تهران

3127

12

118

3

86

چهارمحال و بختیاری

1044

1

33

0

14

خراسان جنوبی

963

7

45

3

17

خراسان رضوی

2064

16

176

2

85

خراسان شمالی

1042

4

24

2

4

خوزستان

535

3

20

1

22

زنجان

335

2

18

2

11

سمنان

264

3

61

5

21

سیستان و بلوچستان

189

2

14

0

9

فارس

1568

13

23

5

36

قزوین

258

2

33

0

12

قم

173

1

7

0

3

کردستان

321

5

9

5

16

کرمان

3085

23

82

5

65

کرمانشاه

2378

12

38

3

17

کهکیلویه و بویراحمد

58

2

2

0

3

گلستان

216

3

21

1

9

گیلان

236

1

10

1

11

لرستان

1052

2

21

1

7

مازندران

921

6

42

3

13

مرکزی

1363

7

51

5

27

هرمزگان

214

1

1

0

4

همدان

747

5

35

1

19

یزد

2305

6

197

1

83

 

همان­گونه که در جدول 3 مشاهده می­گردد از مجموع 798 زورخانه فعال در کشور 60 درصد از آنها در پنج استان تهران، خراسان رضوی، یزد، کرمان و اصفهان قرار دارند و از مجموع داوران فعال که 59 نفر می­باشند، 42 درصد متعلق به استان های سمنان، اصفهان، مرکزی، کرمان و فارس است. همچنین، از مجموع 1379 مرشد فعال در سطح کشور، 51 درصد از آنان در زورخانه­های پنج استان یزد، اصفهان، خراسان رضوی، تهران و کرمان فعالیت دارند. در کل، 191 مربی فعال در زورخانه­های کشور فعالیت دارند که 46 درصد از آنها در استان های اصفهان، کرمان، خراسان رضوی، فارس و کرمانشاه حضور دارند. مجموع ورزشکاران فعال کشور در کلیه رده­های سنی، 30991 می­باشد که یک سوم از این ورزشکاران دارای بیمه ورزشی می­باشند.

تعداد ورزشکاران، مربیان، مرشدان و داوران فعال به تفکیک استان ها در نمودارهای 1 تا 4 آورده شده است.

 

نمودار1: تعداد ورزشکاران فعال در رشته­ زورخانه­ای و پهلوانی به تفکیک استان ها

 

 

نمودار2: تعداد مربیان فعال در رشته­ زورخانه­ای و پهلوانی به تفکیک استان ها

 

نمودار3: تعداد مرشدان فعال در رشته­ زورخانه­ای و پهلوانی به تفکیک استان ها

 

 

نمودار4: تعداد داوران فعال در رشته­ زورخانه­ای و پهلوانی به تفکیک استان ها

بحث و نتیجه گیری  

برنامه­ریزی، هدف­های صحیح را تعیین و سپس مسیر مناسب برای تامین آنها را انتخاب می­کند. برنامه ریزی راهبردی نیز فرایندی سازمانی برای تعریف راهبرد سازمان و تصمیم گیری برای چگونگی یافتن منابع مورد نیاز جهت رسیدن به اهداف می­باشد که اولین قدم آن اطلاع از وضعیت موجود سازمان است (David، 1997). یکی از مهمترین اقدامات برای ارائه­ یک برنامه­ راهبردی جامع، کامل و اثربخش شناسایی وضعیت موجود است؛ به طوری که در ادامه آن فدراسیون یا وزارت ورزش باتوجه به منابع موجود، برنامه­ریزی جهت نیل به اهداف را انجام می­دهد. تحقیق حاضر که برای نخستین بار در تاریخ ورزش زورخانه­ای کشور انجام پذیرفته است می­تواند در برنامه­ریزی­های درازمدت فدراسیون پهلوانی و زورخانه­ای مفید واقع شود. نتایج مطالعه­ حاضر که با هدف بررسی وضعیت موجود ورزش پهلوانی و زورخانه­ای کشور انجام شد، نشان داد در مجموع 30991 نفر ورزشکار در سراسر کشور به انجام این رشته­ ورزشی می­پردازند. همچنین، تعداد مربیان و داوران فعال به ترتیب 191 و 59 نفر در سراسر کشور است که علاوه بر تعداد کم، درصد بالایی از مربیان و داوران فعال در پنج استان کشور حضور دارند و بقیه­ استان ها دارای ضعف بارزی به لحاظ کمی در این زمینه هستند. علاوه براین، از مجموع 798 زورخانه فعال در کشور، 60 درصد و از مجموع 1379 مرشد فعال در سطح کشور، 51 درصد از آنها در پنج استان تهران، خراسان رضوی، یزد، کرمان و اصفهان فعالیت دارند. بنابراین نتایج، سایر استان ها از وضعیت نامناسب و ضعیفی در تعداد زورخانه­ها و افرادی که در این ورزش مشارکت دارند، برخوردار هستند و وضعیت این ورزش در کشور به لحاظ امکانات و شرکت­کنندگان در این ورزش بسیار ضعیف می­باشد. لذا تدوین یک برنامه جامع و استراتژیک برای توسعه و پیشرفت این ورزش بسیار ضروری ا­ست و در این راستا پشتیبانی فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای و وزارت ورزش وجوانان اهمیت بسزایی دارد.

در بررسی پیشینه تحقیق هیچ تحقیقی پیرامون وضعیت موجود این ورزش در کشور یافت نشد تا نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات قبلی مقایسه گردد. آنچه قطعی می باشد، فقدان برنامه راهبردی دراز مدت در این فدراسیون می باشد. در پژوهشی که توسط گودرزی و همکاران (1394) انجام شد و نتایج حاصل از رتبه­بندی پنج مانع بزرگ در اجرای برنامه­های راهبردی وزارت ورزش و جوانان مورد بررسی قرار گرفت، آشکار گردید که  موانع مربوط به برنامه­ریزی با 23/74 درصد، رتبه دوم را در ممانعت از اجرای استراتژی در حوزه ورزش  داراست. لذا تعیین راهبرد مناسب و به تبع آن تجزیه و تحلیل صادقانه­ عوامل داخلی و پیش بینی عوامل خارجی تضمین کنندة موفقیت و بهره­وری بیشتر یک سازمان ورزشی بر اساس اطلاعات دقیق آماری وضعیت موجود یکی از رموز موفقیت سازمان ها و فدراسیون های ورزشی است (حسینی و همکاران، 1391) که فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای نیز می تواند با تکیه بر اطلاعات موجود و تدوین برنامه استرتژیک دراز مدت به رفع موانع و استفاده از فرصت های توسعه این ورزش ملی بپردازد.

همانگونه که ذکرشد تحقیق حاضر برای نخستین بار در تاریخ ورزش زورخانه­ای کشور با دقت بسیار بالا انجام پذیرفته است که علاوه بر موارد فوق الذکر، نکات ذیل نیز می تواند در برنامه ریزی های فدراسیون مورد مداقه قرار گیرد.

 علیرغم فواید و اثرات مثبت جسمانی و روانی که تحقیقات مختلف نشان داده­اند، با توجه به جمعیت مردان کشور نسبت بسیار کمی از آحاد جامعه به انجام ورزش زورخانه­ای و پهلوانی می­پردازند. لذا بر اساس نتایج به دست آمده اولویت اول فدراسیون در راستای احیا این ورزش باید اتخاذ برنامه استراتژیک جهت افزایش کمی تعداد ورزشکاران این رشته با مشارکت وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، نیروهای مسلح، شهرداری ها و صدا و سیما در سطح استان های کشور باشد. در این راستا برنامه­ریزی جهت ارتقای آگاهی عمومی و ترویج فرهنگ زورخانه­ای، توسعه آموزش در سطوح پایه از اساسی­ترین موضوعات در این بخش است. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده، 60 درصد از کل زورخانه­ها در پنج استان و 40 درصد زورخانه­ها در بقیه استان ها قرار دارند. اگرچه ورزش زورخانه­ای از ابتدای موجودیت خود یک سازمان مردم نهاد بوده است و به لحاظ اقتصادی توسط ورزشکاران اداره می­شده است، اما در شرایط کنونی ورزش کشور با توجه به ورود رشته­های مختلف ورزشی در جامعه و سرمایه گذاری دولت در آن رشته­ها پیشنهاد می­گردد با اتخاذ سیاست        سرمایه­گذاری همه جانبه، ساخت زورخانه­های دولتی توسط سازمان ها و نهادها به ویژه در استان های غیربرخوردار توسط مسئولان ورزش کشور در اولویت قرار گیرد. توسعه منابع انسانی و برنامه­های مرتبط     باید یکی از اولویت­های برنامه باشد؛ به طوری که نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد این فدراسیون به لحاظ نیروی انسانیِ کارآمد بسیار ضعیف می­باشد، زیرا ازمجموع داوران فعال 42 درصد، از مجموع  مرشدان فعال 51 درصد و 46 درصد مربیان فعال متعلق به پنج استان کشور می­باشند و سایر استان ها در وضعیت بسیار نامناسبی به لحاظ نیروی انسانی قراردارند. لذا برگزاری کلاس های مربیگری داوری و مرشدی باید از اولویت­های فدراسیون زورخانه­ای باشد.

به طور کلی نتایج تحقیق حاضر به­عنوان آینه­ تمام­نمای وضعیت موجود ورزش پهلوانی و زورخانه­ای کشور که برای نخستین بار صورت پذیرفته است، با نشان دادن فرصت­ها و تهدیدها می­تواند چراغ راه مسئولان و  برنامه­ریزان نظام ورزش و فدراسیون پهلوانی و زورخانه­ای باشد، زیرا نتایج حاصل نشان­دهنده وضعیت بسیار ضعیف این ورزش چه از نظر نیروی انسانی و چه به لحاظ تعداد زورخانه­ها در کل کشور به استثنای چند استان خاص می­باشد. همچنین، تدوین برنامه استراتژیک توسعه این ورزش در قالب برنامه های کوتاه­مدت، میان­مدت و درازمدت فدراسیون جهت توسعه ورزش ملی مذهبی ایران با پشتیبانی وزارت ورزش و سایر ارگان های دولتی امری حیاتی و ضروری است.

 

  • منابع

    • آقاجانی، حسین و کمالی، جلال. (1390). "بررسی مردم شناختی ورزش باستانی در شهر کرمان". فصلنامه دانش بومی. شماره 2، صفحات 60-32.
    • بوستانی، داریوش و امینی زاده، سینا. (1392). "کاوش کیفی ورزش باستانی زورخانه­ (مطالعه موردی: ورزشکاران شهر کرمان)". فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی. سال سوم، شماره نهم، صفحات 133-109.
    • پیمان فر، محمد حسن و همکاران. (1391). "مدل ساختاری عوامل اثرگذار بر هوش معنوی ورزشکاران زورخانه ای". مجله مطالعات روانشناسی ورزشی. شماره 1، صفحات 57-68.
    • تقی زاده، حسن؛ افضل پور، محمد اسماعیل و اکبرزاده، حسین. (1388). "مقایسه شاخص­هایآنتیاکسیدانیوعواملخطرزایقلبی- عروقیورزشکارانرشته زورخانه (باستانیکاران) باافرادغیرورزشکار". مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد. دوره 17، شماره 4، صفحات 269-262.
    • تهرانچی، محمد مهدی. (1388). "ورزش باستانی از دیدگاه ارزش". تهران: امیرکبیر
    • جعفری، علی اکبر و قاسمی، نعیمه. (1392). "ورزش باستانی زورخانه، جایگاه آن در ترویج تشیع". فصلنامه شیعه شناسی. سال 11، شماره 42، صفحات 139-168.
    • حسینی، گلاله؛ حمیدی، مهرزاد و تجاری، فرشاد. (1391). "تدوین برنامه­ راهبردی ورزش دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی". مدیریت ورزشی. شماره 15، صفحات 33-15.
    • حیدری، علی و دولتشاه، ناصر. (1391). "جلوه های تصوف، فتوت و مذهب تشیع در ورزش باستانی و زورخانه ای ایران". دو فصلنامه پژوهش در مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. سال 2، شماره 4، صفحات 57-71.
    • شعبانی­بهار، غلامرضا؛ یلفانی، علی و اشکان، ارسلان. (1390). "مقایسه­ ویژگی های شخصیتی و میزان افسردگی باستانی­کاران با رشته­های ورزشی کشتی، تکواندو و کبدی". مدیریت ورزشی. شماره 9، صفحات 166-149.
    • صیرفی، هایده. (1388). "مقایسه تطبیقی آیین مهر و آیین زورخانه ای ایران". مجله آموزش تربیت دینی. دوره 12، شماره 2، صفحات 16-23.
    • قجقی نژاد، شاهپور. (1387). "ورزش پهلوانی: هنر و آیین عصر باستان". کتاب ماه هنر. صفحات 72-75.
    • گودرزی، محمود؛ قربانی، محمدحسین و صفری، حمیدرضا. (1394). "شناساییوتدوینالگویموانعاجرایبرنامههایاستراتژیکدروزارتورزشو جوانانایران". مطالعات مدیریت ورزشی. شماره 31، صفحات 32-13.
    • گودرزی،  محمود. (1383). "سیر تطور ورزش باستانی و زورخانه در ایران". مجله حرکت. شماره22، صفحات 149-170.
    • یلفانی، علی؛ رئیسی، زهرا؛ عاشوری، حسین؛ باندپرور، مریم و یاراحمدی، عاطفه. (1391). "مقایسه­ تراکم ماده­ معدنی استخوان ورزشکاران میانسال رشته­ باستانی با ورزشکاران فوتبال و غیرورزشکاران". پژوهش­های مدیریت ورزشی و علوم حرکتی. سال اول، شماره 2، صفحات 121-111.
      • Fred R. David. 1997. "Concepts of Strategic Management". Prentice Hall.