نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکترای مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت‌بدنی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران
2 دانشیار، مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت‌بدنی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران (نویسنده مسئول) E-mail: Razavismh@yahoo.com
3 استادیار، مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت‌بدنی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران
4 دانشیار، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران
چکیده
توسعه فرهنگی، زیربنای توسعه حقیقی و پایدار درتمامی زمینه از جمله نظام ورزش است. از آنجا که ورزش ازنظر ماهوی و ذاتی، امری فرهنگی است، توسعه ورزش در اسناد بالادستی و برنامه های توسعه کشور در قالب توسعه فرهنگی مورد توجه بوده است. هدف از اجرای تحقیق حاضر، شناسایی ابعاد و رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش و عوامل موثر بر آن در ورزش کشور بود. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و به روش اسنادی مبتنی بر روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت و از روش سه سویه سازی جهت تقویت اعتبار پژوهش استفاده گردید.
یافته ها نشان داد از مجموع 135گزاره کد گذاری شده، 23 مقوله به عنوان عوامل موثر، در قالب سه رویکرد 1) رواج و مشارکت در ورزش 2) توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش 3) ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه، شناسایی و دسته بندی شدند. بر این اساس، سیاست‌های کلی و منویات رهبری، توسعه نظام ورزش، توجه به رویکرد سلامت، توسعه اجتماعی، توسعه سیاسی، توجه به خانواده و اوقات فراغت، توجه به ارزش، اخلاق، هویت بومی و ملی، توجه به ورزش قهرمانی، توجه به ورزش همگانی و تربیتی، شاخص‌های توسعه کمی ورزش، مدیریت و برنامه‌ریزی، توسعه اقتصادی و زیرساختی ورزش، توسعه سرمایه‌گذاری، توجه به ورزش‌های بومی و محلی، توسعه فرهنگ ورزش، توسعه علمی و آموزشی، رسانه و تبلیغات، توسعه حقوقی ورزش، توجه به‌نظام تشویق و تنبیه، نظارت و ارزیابی، مشارکت بخش خصوصی، توسعه فرصت‌های برابر و توجه به توسعه ورزش بانوان بودند. بر اساس نتایج این تحقیق، توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان یک هدف، به هماهنگی و هم‌افزایی تمام عناصر تأثیرگذار بر آن وابسته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Identifying the Aspects and Approaches of Cultural Development of Sport and Its Factors
نویسندگان [English]
- Ahya Abedi 1
- Seyyed Mohammad Hossein Razavi 2
- Morteza Doosti 3
- Seyyed Abdolhamid Ahmadi 4
1 Ph.D. in Sport Management, Faculty of Physical Education and Sport Sciences, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
2 Ph.D., Associate Professor in Sport Management, Faculty of Physical Education and Sport Sciences, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
3 Ph.D., Assistant Professor in Sport Management, Faculty of Physical Education and Sport Sciences, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
4 Ph.D., Associate Professor in Physical Education and Sport Sciences, Academic Center for Education, Culture and Research (ACECR), Tehran, Iran
چکیده [English]
Cultural development is the basis of real and sustainable development in all fields including sports system. Since sport is inherently cultural, sport development has been at the forefront of developmental documents and country development programs in the cultural development model. The research is to explain the dimensions and approaches of cultural development of sport and its effective factors in the sport of the country. This research is applied in terms of its purpose and it has been done by documentary method based on qualitative content analysis method and three-strain method has been used to strengthen the validity of research.
The findings showed that out of a total of 135 codified propositions, 23 categories as effective factors, in the form of three approaches: 1. Extension and participation in sport. 2. Development of value, ethics and native and national identity in sport. 3. Sport as a tool and goal. Developed, identified and categorized.
Accordingly, general policies and leadership manifestations, development of the sport system, attention to the health approach, social development, political development, attention to family and leisure time, attention to value, ethics, indigenous and national identity, attention to the sport of the championship, attention to Sports and education, Indicators of quantitative development of sport, management and planning, economic and infrastructure development of sport, investment development, attention to indigenous and local sports, development of sports culture, scientific and educational development, media and advertising, legal development of sport, attention to encouragement and punishment, monitoring and evaluation, private sector participation, the development of equal opportunities and attention to the development of women's sports. All of the most important factors influencing cultural development of sport and its approaches of sport in this regard are also dependent on culture and cultural development at the macro level.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Cultur
- Sports
- Cultural Development and High Level Document
شناسایی ابعاد و رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش و عوامل موثر بر آن
احیا عابدی[1]
سید محمدحسین رضوی[2]
مرتضی دوستی[3]
سید عبدالحمید احمدی[4]
تاریخ دریافت مقاله: 4/9/1396
تاریخ پذیرش مقاله:25/11/1396
مقدمه
توسعه و تلاش برای دستیابی به آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مهم‌ترین مسئله مسئولان و صاحب‌نظران به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه است (شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1382). مبنای هر نوع توسعه، توسعه فرهنگی است؛ از این رو، دولت ها در راستای رسیدن به توسعه همه جانبه، سعی در تغییر نگرش خویش به انسان، به صورت موجودی فرهنگی هستند، چراکه مبنای توسعه حقیقی و پایدار توسعه فرهنگی است (صالح نیا و همکاران،1389). توسعه فرهنگی موضوعی است که طی برنامه‌های متعدد توسعه به‌ویژه از برنامه سوم توسعه تاکنون مورد تأکید ویژه سیاست‌گذاران و برنامه ریزان کلان قرارگرفته است (عارفی، 145.1391).
امروزه، فراگیر شدن ورزش به‌عنوان ابزاری برای توسعه در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مطرح میباشد. لزوم تبیین عوامل مؤثر در رشد و توسعه این ابزار می‌تواند در نیل به اهداف و سیاست‌های استراتژیک کشور مؤثر باشد (برنامه ششم توسعه بخش ورزش،2:1394). ورزش نیز مانند دیگر عرصه‌های اجتماعی برای ماندگاری باید همواره در رشد و توسعۀ خویش بکوشد و ابعاد و زوایای خویش را بسط و گسترش داده، تثبیت و تقویت کند. از دیدگاه اجتماعی، ورزش به‌عنوان مقوله‌ای مدرن، دو وجه اصلی و متمایز از یکدیگر دارد که از ارتباط متقابل و قوی با یکدیگر برخوردار هستند. وجه اول آن، حرفه‌ای بودن ورزش است که از یک‌سو برخی آن را به‌عنوان شغل برمی‌گزینند و وجه دوم، جایگاه آن در جامعه به‌عنوان کالایی فرهنگی است. ورزش نوین، یکی از پرنفوذترین کالاهای فرهنگی است که در ایام فراغت و زمان‌های سرگرمی با میانجی (رسانه‌ها) و یا بدون میانجی (حضور در ورزشگاه‌ها) مورداستفاده اقشار گوناگون قرار می‌گیرد (احمدی و همکاران،88:1391). ورزش و تربیت‌بدنی در دنیای امروز با فرهنگ و هنجارهای اجتماعی دارای تعامل و ارتباط مستقیم می باشد و بازتاب فرهنگ اجتماعی در جوامع جدید است. در تمدن و فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی، ورزش و تربیت‌بدنی علاوه بر ارتباط متقابل با فرهنگ اجتماعی با توجه به مدارک و شواهد تاریخی و نظری در متون ادبیات ملی و دینی، یک پدیده فرهنگی و تربیتی تلقی می‌شود که از مهارت‌ها و رشته‌های ورزشی مختلف استفاده می‌کند (آقاپور،1392).
سیاست های کلی نظام، قانون اساسی، سند چشم‌انداز 1404، سیاست‌های فرهنگی و اصول آن، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه جمهوری اسلامی، سندتحول بنیادین آموزش‌وپرورش و نظایر آن‌ها همگی دارای بندها و موادی درباره ورزش و تربیت‌بدنی است. از آنجا که ورزش از نظر ماهوی و ذاتی، امری فرهنگی است، توسعه ورزش در اسناد بالادستی در قالب توسعه فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است.
توسعه فرهنگی را می‌توان فرآیند ارتقای شئون گوناگون فرهنگ جامعه در راستای اهداف مطلوب دانست که زمینه‌ساز رشد و تعالی انسان‌ها خواهد شد. در اینجا منظور از شئون گوناگون فرهنگ، نگرش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، قوانین، آداب و رسوم میباشد. هدف نهایی توسعه فرهنگی، رشد و تعالی انسان در ابعاد مادی و معنوی است (صالح نیا و همکاران،1389). بدین منظور در اصول و سیاست‌های فرهنگی نیز بر پرورش روح و جسم با اهتمام همه‌جانبه به امر ورزش و تربیت‌بدنی به‌عنوان یک ضرورت مهم اجتماعی (موضوع بند «15») تأکید شده است. در برنامه های پنج ساله کشور، برنامه‌های توسعه ورزش و تربیت‌بدنی در بخش‌های مختلف به‌ویژه در بخش توسعه فرهنگی ارائه گردیده و موجب شده است توسعه ورزش به عنوان یکی از شاخص های توسعه فرهنگی مورد توجه قرارگیرد. در برنامه پنجم توسعه و در بخش سیاست های کلی آن نیز براهتمام به توسعه ورزش در ابعاد مختلف تاکید شده و تربیت بدنی به عنوان موضوع فرهنگی در فصل اول (فرهنگ اسلامی - ایرانی) گنجانده شده است. در راستای توسعه فرهنگی ورزش، شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389) ورزش را از ابعاد اصلی شاخص‌های راهبری کشور (بهداشت جسمی و روانی) معرفی کرده است. بدین منظور شرکت در ورزش همگانی و نوع آن (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی)، حضور در ورزش قهرمانی و حرفه‌ای و نوع آن (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی)، تأثیرات روانی و رفتاری طرفداری از تیم‌های ورزشی، استفاده از اماکن ورزشی (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی) و فضا، اعتبار و نیروی انسانی به‌عنوان مؤلفه‌های توسعه فرهنگی ورزش کشور معرفی شده اند.
با توجه به اهمیت توسعۀ فرهنگی در ورزش، اقدامات و مطالعات، بیشتر در مورد ابعاد توسعۀ ورزش یا فرهنگ ورزش انجام‌گرفته و توجه کمتری نسبت به توسعۀ فرهنگی در ورزش شده است (رمضانی نژاد و همکاران،62:1395). در این خصوص کشگر و همکاران (1395) فرهنگ ورزش را مجموعه باورها و مفروضات انسانی مورد انتظار جامعه در ورزش و رفتار بر اساس ارزش‌ها و هنجارهای مطلوب جامعه شامل رفتار محترمانه با رعایت اخلاق و تکریم فرهنگ سایر ملل و اقوام و ایجاد عادت به ورزش از طریق مدیریت منابع برای خلق شرایط و امکانات ورزش کردن و نمایش نمودهای ملموس زیبایی‌شناختی و هنرمندانه به‌عنوان مصنوعات ورزش در جامعه تعریف کرده‌اند. بر اساس طرح جامع ورزش کشور (1382) مفهوم توسعه فرهنگ ورزش به‌عنوان رواج ورزش در جامعه و بحث اخلاق ورزشی تعریف شده است. در این راستا قلی‌زاده و سید صالحی (1394) تحقیقی با عنوان «نقش برنامه‌های شبکه ورزش در ارتقای فرهنگ ورزشی زنان» انجام داده و بر تأثیر مثبت رسانه‌ها و بر روی تغییر نگرش و رفتار مردم نسبت به ورزش کردن به‌عنوان توسعه فرهنگ ورزش تأکید داشته‌اند. همچنین، هنری و همکاران (1391) نقش چهارگانه اطلاع‌رسانی، آموزش، مشارکت اجتماعی و فرهنگ‌سازی رسانه‌های ورزشی را در توسعه فرهنگ ورزش قهرمانی مورد بررسی قرار داده‌اند. دی بوچر و همکاران[5] (2016)، ساتیرادو و شیلبوری[6] (2009) و جوادی پور (1394) نیز توسعه ورزش قهرمانی و حرفه‌ای همچنین آصفی و همکاران (1393)، عراقی و کاشف (1393) و شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389) توسعه ورزش همگانی را به‌عنوان توسعه فرهنگ ورزش بررسی کرده‌اند. گودرزی و همکاران (1394) در تحقیق خود عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ ورزش همگانی از طریق سیمای جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار داده‌اند. ایرج پور و همکاران (1395) در تحقیقی با عنوان «بررسی نقش رسانه‌های جمعی در توسعه فرهنگی ورزش همگانی و حرفه‌ای کشور»، توسعه فرهنگی ورزش را به‌عنوان توسعه مؤلفه‌ها و رواج ورزش در نظر گرفته اند. در این راستا عبدوی و فخری (1390) نیز بر نقش رسانه در اوقات فراغت زنان و مشارکت در ورزش به‌عنوان توسعه فرهنگ ورزش پرداخته‌اند.
علاوه بر مطالب فوق در برخی پژوهش‌های نزدیک به موضوعات فرهنگ و ورزش، مقوله اخلاق به‌عنوان یک رکن مهم در توسعه فرهنگی ورزش مورد توجه بوده است. در این تحقیقات بر عواملی ازجمله تولید و تقویت نظام ارزشهای اجتماعی، رقابت قاعده‌مند، درونی کردن هنجارها، توسعه اخلاقی، مدیریت چالش‌های اخلاقی در ورزش (جوانمرد ونوابخش،1393)، انتقال ارزشهای اخلاقی در ورزش، ترغیب ورزشکاران نخبه به رعایت اصول اخلاقی، آموزش اصول اخلاقی (نادریان، 1392)، تاکید شده است. در این راستا شورای عالی انقلاب فرهنگی (1395) بر تقویت و ارتقای روحیه پهلوانی و پاسداشت ارزشهای معنوی و اخلاقی، ارتقای فرهنگ حاکم بر ورزشگاه‌ها و مسابقات ورزشی، ارتقای کیفی و تقویت رویکردهای فرهنگی و اخلاقی رسانه‌ای ورزش کشور، مبارزه ساختارمند با ناهنجاری‌های اخلاقی و فرهنگی و ترویج اخلاق و منش پهلوانی برای توسعه فرهنگی ورزش تأکید کرده است. همچنین، ندایی و همکاران (1393) پرخاشگری ورزشی، دوپینگ، تبانی، نژادپرستی، تقلب و بازی غیرمنصفانه را از چالش‌های اخلاقی ورزش بیان کرده‌اند.
در مطالعه فرهنگ ورزش کشور و لزوم روی‌آوری به ورزش، دیدگاه کارکردگرایی ساختی "پارسونز " نیز در برخی تحقیقات مورد استفاده قرارگرفته است. بر اساس دیدگاه مذکور، نهادهای اجتماعی با توجه به کارکردهای ضروری‌شان قابل‌فهم می‌باشند. بر این اساس، عمده‌ترین کارکردهای ورزشی بر اساس نظریه کارکردگرایی ساختی، کمک به حفظ انگاره‌ها و مدیریت تنش[7] (در این مورد ورزش فرصت‌هایی را ایجاد می‌کند تا ارزش‌ها و هنجارهای حاکم اجتماعی به افراد آموزش داده شود)، کمک به انسجام و همبستگی[8](ورزش با گرد هم آوردن افراد و وحدت بخشیدن به آن‌ها و تزریق احساسات هم‌گروهی در میان آنان، خدمت ارزنده‌ای به جامعه خود می‌کند)، کمک در دستیابی به هدف[9](ورزش فرصت‌هایی را ایجاد می‌کند تا افراد از بازی بیاموزند که چگونه هدف خود را تعیین کنند و از راه های پذیرفته‌شده اجتماعی به این اهداف دست یابند)، کمک در سازگاری و تطبیق با شرایط محیطی[10] (ورزش از طریق رشد دادن و تکامل بخشیدن به مهارت‌های بدنی افراد جامعه کمک می‌کند) بیان شده است (صفابخش،1386). فعالیت‌ها و جشنواره‌های ورزشی، نمودی از سازمان اجتماعی‌اند و به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری سیاست‌ها و مناسبات داخلی و خارجی می‌توانند کارکردهای متعدد اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی داشته باشند و تأثیرات و تحولات زیادی را برجای بگذارد (مرادی و همکاران،1393). در این راستا احمدی پور و همکاران (1392) بر کارکردهای سیاسی- اجتماعی ورزش ازجمله تقویت ملی‌گرایی، تقویت حس قلمرو خواهی، توسعه جهانی‌شدن، تقویت هویت ملی تأکید داشته‌اند. رمضانی نژاد و همکاران (1395) نیز توسعۀ فرهنگ اجتماعی، توسعۀ فرهنگ سیاسی، توسعۀ فرهنگ اقتصادی، تقویت هویت ملی دینی و توسعۀ آموزشی و فناوری اطلاعات را به‌عنوان عوامل مؤثر در توسعۀ فرهنگی در ورزش قهرمانی بیان کرده‌اند. همچنین، مرادی و همکاران (1393) کارکردهای میان فرهنگی و بین‌المللی را برای ورزش ذکر کرده‌اند. تحقیقات علمی با ارائه ظرفیت‌های کشور در حوزه ورزش با تأکید بر اولویت‌های فرهنگی[11] کشور می‌توانند به تحقق اهداف و چشم‌انداز فرهنگی کشور و ارائه الگوی سبک زندگی ایرانی اسلامی کمک کنند.
با مرور مطالعات صورت گرفته در زمینه توسعه فرهنگی ورزش می‌توان بیان داشت این تحقیقات رویکردهای مختلف و چندبعدی به مفهوم توسعه فرهنگی ورزش داشته‌اند و این امر، فقر شدید ادبیات نظری در تبیین و فهم هر چه‌بهتر ابعاد این پدیده را در آثار داخلی نشان می دهد و خود مستلزم بازیابی منسجم آثار تحقیق در این زمینه است. در این راستا تحقیق حاضر باهدف شناسایی ابعاد و رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش و عوامل موثر بر آن در ورزش کشور انجام‌گرفته است.
روش‌شناسی پژوهش
نیاز به گسترش ورزش در سطح جامعه، لزوم بررسی‌های بیشتر در این مورد را افزایش داده است. ازاین‌رو، مباحث عدیده‌ای با عنوان توسعه فرهنگی در ورزش مطرح می‌شوند. ازآنجاکه مفاهیم و نظریات درباره پدیده‌های اجتماعی در اسناد و متون بازتاب می‌یابند، نیازمند راهبردی روش‌شناختی برای تأمین کیفیت و عینیت هستند. این پژوهش به روش اسنادی مبتنی بر روش تحلیل محتوای کیفی و با مطالعه قانون اساسی، اسناد بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه مرتبط با فرهنگ و ورزش انجام‌گرفته است. روش اسنادی، روشی کیفی است که پژوهش‌گر تلاش می‌کند تا با استفاده نظام‌مند و منظم از داده‌های اسنادی به کشف، استخراج، طبقه‌بندی و ارزیابی مطالب مرتبط با موضوع پژوهش اقدام نماید. روش پژوهش اسنادی هم به‌منزله روشی تام و هم تکنیکی مورد توجه میباشد (صادقی و عرفان منش،69:1394). این روش می‌تواند از تکنیک‌های پژوهشی متعدد ازجمله فرا تحلیل کیفی، تحلیل محتوا، کدگذاری و طبقه‌بندی بهره بگیرد (همان،87:1394). به منظور شناسایی ابعاد و رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش و عوامل موثر بر آن متن، 21 سند بالادستی در قالب 306 صفحه به صورت گزاره های مستقل(بدون تغییر یا حذف مطالب) مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و رئوس مطالب و نکات کلیدی آن‌ها شناسایی شد. پس از آن با استفاده نظام مند از داده های اسنادی، به استخراج و کدگذاری گزاره ها، در قالب رویکرد ها و عوامل موثر اقدام گردید. در مرور و تحلیل گزاره های مورد بررسی از متن 21 سند بررسی شده، جمعا 135 گزاره استخراج گردید. در طی تحلیل، متون مورد نظر چندین بار مورد بازنگری قرار گرفت. به منظور بررسی روایی دسته بندی کامل شده با داده ها و وجوه تغییر آن با مفاهیم، مقوله ها بررسی و دوباره تنظیم شد. در این پژوهش از روش سه سویه سازی یا مثلث سازی[12]منابع داده‌ها (استفاده از منابع معتبر به‌ویژه دست‌اول)، ایجاد تنوع در منابع، بررسی منابع متعدد، کیفیت خواندن و انجام پژوهش، مشورت با متخصصان و رعایت موازین اخلاقی) جهت تقویت اعتبار پژوهش استفاده گردیده است (همان،85:1394). جدول شماره 1 اسناد مورد استفاده در پژوهش (جامعه آماری)را نشان می‌دهد.[13]
جدول 1
|
1) اولویت‌ها و اقدامات حوزه فرهنگی ورزش کشور (نظامنامه فرهنگی ورزش کشور) مصوب 1395(1) 2) آئین‌نامه «کمیسیون فرهنگی تربیت‌بدنی» مصوب جلسه 637 مورخ 3/10/1387 (2) 3) سیاست‌ها و راهبردهای ارتقای سلامت زنان 1386 مصوبه شش‌صد و سیزدهمین (3) 4) سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران، جلسه 513 مورخ 20/12/81 (4) 5) راهبردهای ورزش بانوان در جمهوری اسلامی ایران- شورای فرهنگی اجتماعی زنان،1376 (5) 6) شاخص‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران - شاخص 49 الی 58 مصوبه 530،1382 (6) 7) راهبردهای فرهنگی صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران - بند ورزش مصوبه 569،1384 (7) 8) سیاست‌ها و اولویت‌های فرهنگی سازمان تربیت‌بدنی مصوبه 21/4/84 شورای عالی انقلاب فرهنگی (8) 9) نقشه مهندسی فرهنگی کشور (1392)، شورای عالی انقلاب فرهنگی (9) 10) سند چشم‌انداز توسعه کشور (10) 11) سیاست‌های کلی برنامه پنج توسعه کشور (11) 12) شاخص‌های راهبردی، ابعاد و مؤلفه‌های فرهنگی (1389) مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (12) 13) منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران 1383 (13) 14) سیاست‌های کلی نظام (1385) ابلاغی مقام معظم رهبری(14) 15) اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1371)، شورای عالی انقلاب فرهنگی(15) 16) سیاست‌های کلی "ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور (1392)" ابلاغی مقام معظم رهبری(16) 17) سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه (1393) ابلاغی مقام معظم رهبری(17) 18) سیاست‌های کلی جمعیت (1393) ابلاغی مقام معظم رهبری(18) 19) سیاست‌های کلی خانواده (1395) ابلاغی مقام معظم رهبری(19) 20) سیاست‌های کلی سلامت (1393) ابلاغی مقام معظم رهبری(20) 21) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران(21) |
یافته‌های پژوهش
بر اساس یافته های تحقیق، 23 مقوله در قالب سه رویکرد 1) رواج و مشارکت در ورزش 2) توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش 3) ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه، به عنوان عوامل موثربر توسعه فرهنگی ورزش، شناسایی و دسته بندی گردید که به تفکیک در جداول 2 و 3 آورده شده اند.
جدول ،2 گزاره های کد گذاری شده تحقیق و مقولات استخراج شده پیرامون توسعه فرهنگی ورزش در اسناد بالادستی را نشان داده است.
جدول 2: گزاره های کدگذاری شده
|
مقولات |
|
|
سیاست‌های کلی و منویات رهبری |
توجه به رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (1) ترویج و به‌کارگیری نظرات و دیدگاه‌های حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری درباره ابعاد فرهنگی تربیت‌بدنی (2) تهیه طرح و نظامنامه جامع فرهنگی تربیت‌بدنی در راستای تحقق سند چشم‌انداز (2) عملیاتی نمودن سیاست‌های فرهنگی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در جامعه ورزشی کشور (2) تحقق سیاست‌های کلان فرهنگی و اجتماعی نظام و مهندسی فرهنگی در تربیت‌بدنی کشور (2) توجه بیشتر به رهنمودهای حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در تدوین راهبردها و برنامه‌های عملیاتی (8) سیاست‌های ابلاغی رهبری (14-11،20) |
|
توسعه نظام ورزش |
چشم‌انداز فرهنگی کشور در افق 1404 (9). ورزش به‌عنوان مقوله‌ای کارا در سند چشم‌انداز توسعه کشور می‌تواند مطرح باشد (10). برنامه پنج توسعه دربند 12 بخش امور اجتماعی بر تقویت و توسعه زیرساخت‌ها برای گسترش کمّی و کیفی امکانات گذران بهینه‌ی اوقات فراغت و اهتمام به توسعه‌ی ورزش در ابعاد مختلف و حمایت از گسترش فعالیت‌های گردشگری با تأکید بر سفرهای زیارتی تأکید گرده است (11) توسعه تربیت‌بدنی و ورزش در مدارس (موضوع‌بند «5-5»)(16) توسعه تربیت‌بدنی و ورزش همگانی (موضوع‌بند «44»)(17) تربیت‌بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح (موضوع‌بند 3 اصل دوم قانون اساسی) (21) |
|
توجه به خانواده و اوقات فراغت |
تبیین، تشکیل، تحکیم، تعالی و ایمن‌سازی خانواده؛ استانداردسازی فضاهای بازی، ورزش و تفریح و آموزش کودکان و احیای بازی‌های سنتی و بومی مناسب (بند 35 راهبردهای ملی) (9) هدایت، غنی‌سازی و در اوقات زندگی در زمینه ورزش و تفریحات سالم در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی (9) ترغیب زنان به امر ورزش به‌عنوان مروجین و مشوقین ورزش در خانواده (4) تبیین و ترویج الگوی ورزش و تفریحات سالم بر اساس تعالیم اسلام (بند 6 راهبردهای ملی)(9) ایجاد فرصت برای حضور اعضای خانواده در کنار یکدیگر و استفاده مؤثر خانواده از اوقات فراغت به‌صورت جمعی (موضوع‌بند «5») با ورزش (19). |
|
توجه به رویکرد سلامت |
داشتن جامعه‌ای برخوردار از سلامت از طریق ورزش (10) ارتقای سلامت جسمی و روحی معلمان و دانش آموزان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی (موضوع‌بند «5-2») از طریق ورزش (16) ارتقای امید به زندگی، تأمین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی (موضوع‌بند «6») از طریق ورزش (18) ایجاد سازوکارهای لازم برای ارتقاء سلامت همه‌جانبه خانواده‌ها (موضوع‌بند «16») از طریق ورزش (19) تقویت و ارتقای سلامت عمومی و کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه بافرهنگ سازی ورزش همگانی در بین همه اقشار مردم (1) ارتقا و توسعه سلامت زنان در ابعاد جسمی، روانی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی و پیشگیری از بیماری‌ها (3) |
|
توسعه اجتماعی |
ارتقای تربیت عقلانی و رشد بینش دینی، سیاسی و اجتماعی دانش آموزان و اهتمام به جامعه‌پذیری برای تحکیم وحدت و همبستگی ملی، وطن‌دوستی و مقابله هوشمندانه با تهاجم فرهنگی و پاسداشت استقلال، آزادی، مردم‌سالاری دینی و منافع ملی (موضوع‌بند «5-3») از طریق ورزش (16) پرورش روح و جسم با اهتمام همه‌جانبه به امر ورزش و تربیت‌بدنی به‌عنوان یک ضرورت مهم اجتماعی (موضوع‌بند «15») (15). برنامه‌ریزی برای کاهش جرم و جنایت (موضوع‌بند «56») از طریق ورزش (17). تقویت مؤلفه‌های هویت‌بخش ملی (ایرانی، اسلامی، انقلابی) و ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی (موضوع‌بند «13») از طریق ورزش (18). حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و بین‌المللی متناسب با موازین اسلامی (13) تقویت و ارتقای جایگاه زنان درصحنه‌های ورزشی (موضوع‌بند «۱۳» و بند «۱۵» سیاست‌های کلی)(14) |
|
توسعه سیاسی |
افزایش ظرفیت‌های قدرت نرم (موضوع‌بند «3-53») از طریق ورزش (17). حفظ و افزودن بر دستاوردهای سیاسی جمهوری اسلامی در منطقه آسیای جنوب غربی (موضوع‌بند «59») از طریق ورزش (17). بهره‌گیری حداکثری از روش‌ها و ابزارهای دیپلماسی نوین و عمومی (موضوع‌بند «63»)(17). ایجاد انگیزه و عزم ملی و تقویت اقتدار ملی از طریق فعالیت‌های مناسب ورزشی و ارتقای جایگاه آن در منطقه (موضوع‌بند «4» و بند «۲۰» سیاست‌های کلی)(14) رسیدن به جایگاه اول در منطقه جنوب غربی آسیا تأکید شده است، در این رابطه کارکرد فراملی ورزشی از طریق حضور در میادین بین‌المللی و به خصوص بازی‌های آسیایی، پارالمپیک، المپیک و قاره ای و کسب مقامات ورزشی قابل‌قبول مؤثر است (بند «۶» و «۸») (10). تقویت و جهانی‌سازی ورزش‌ها و بازی‌های ملی و بومی ایران با تنظیم و ارائه سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی در سطح ملی و فراملی (8) |
|
توجه به ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی |
تقویت و ترویج ارزشهای اسلامی و فرهنگی در ورزش بانوان در چارچوب نقشه مهندسی فرهنگی کشور (2) ارتقای فرهنگ دینی و اخلاق حرفه‌ای در محیط ورزش و میان ورزشکاران (2) تبیین، ترویج و تبلیغ فرهنگ عفاف و رعایت اصول و موازین اخلاقی و ارزشی در محیط‌های فرهنگی (4) مبارزه ساختارمند با ناهنجاری‌های اخلاقی و فرهنگی، تخلفات و جرائم ورزشی و تلاش حداکثری برای کاهش دعاوی و اختلافات ورزشکاران، مدیران و دست‌اندرکاران این حوزه از طریق مدیریت عالیه کمیته‌های انضباطی و اخلاق در فدراسیون‌های ورزشی و ایجاد ساختارهای حقوقی، قضایی و داوری ورزشی با هماهنگی نهادهای ذی‌ربط (1) تأثیرات روانی و رفتاری طرفداری از تیم‌های ورزشی (12) پرهیز از تبرّج و حرکت‌های انفعالی در مقابل الگوهای منفی رفتاری در فعالیت‌های ورزشی زنان (5) تبیین اهداف و مبانی ارزشی، اجتماعی و زیستی ورزش و تربیت‌بدنی در جمهوری اسلامی (8) تقویت و ارتقای روحیه پهلوانی و پاسداشت ارزشهای معنوی و اخلاقی همچون مردم‌دوستی، ایثارگری و عدالت‌خواهی در بین مربیان و مدیران ورزش کشور و ارتقای فرهنگ حاکم بر ورزشگاه‌ها و مسابقات ورزشی با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و تبلیغی کشور (1) شناخت و شناساندن ارزشهای دینی و ملی و تهیه سیاست‌های فرهنگی در قلمرو تربیت‌بدنی جمهوری اسلامی و منشور اخلاق ورزش (2) طراحی ضوابط و استانداردهای ملی اصلاح و ارتقای سلامت محیط‌های گوناگون اجتماعی اعم از دولتی و خصوصی از قبیل محیط‌های ورزشی و تفریحی به‌منظور تسهیل رعایت عفاف و حجاب (بند 17 اقدامات ملی)(9) تدوین و اجرای برنامه جامع ورزش همگانی، قهرمانی و بومی و توجه به کارکردهای ورزش در ابعاد مختلف با تأکید بر اخلاق و آموزه‌های اسلامی و متناسب‌سازی زیرساخت‌ها و امکانات ورزشی هماهنگ با نیازهای زنان و مردان در مناطق شهری و روستایی (بند 20 اقدامات ملی)(9) |
|
توجه به ورزش قهرمانی |
ساماندهی وضعیت فرهنگی ورزش قهرمانی و حرفه‌ای کشور به‌ویژه در سطح فدراسیون‌ها و باشگاه‌های ورزشی حرفه‌ای و برنامه‌ریزی در جهت ترویج فضائل اخلاقی، روحیه پهلوانی و جوانمردی و پرهیز از الگوسازی کاذب (1) حضور در ورزش قهرمانی و حرفه‌ای و نوع آن (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی) (12) |
|
توجه به ورزش همگانی تربیتی |
شرکت در ورزش همگانی و نوع آن (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی)(12) تدوین و اجرای برنامه جامع ورزش همگانی، قهرمانی و بومی و توجه به کارکردهای ورزش در ابعاد مختلف (9) افزایش اعتبارات، امکانات، ساعات درسی و فعالیت‌های ورزشی دختران و پسران در مدارس و دانشگاه‌ها (بند 14-2 راهبردهای ملی)(9) |
|
شاخص‌های توسعه کمی ورزش |
ظرفیت اسمی میادین ورزشی (تماشاگران) (بند شماره 49) (6) تعداد تماشاگران مسابقات ورزشی (بند شماره 50) (6) سرانه مساحت اردوگاه‌های فرهنگی– تفریحی به‌کل دانش آموزان (بند شماره 51) (6) سرانه فضاهای ورزشی ثبت‌شده به تفکیک عمومی و دانشجویی (بند شماره 52) (6) سرانه فضاهای ورزشی مدارس (بند شماره 53) (6) تعداد ورزشکاران فعال در ورزش‌های قهرمانی (بند شماره 54) (6) تعداد ورزشکاران شرکت‌کننده در مسابقات بین‌المللی (بند شماره 55) (6) تعداد باشگاه‌های ورزشی (بند شماره 56) (6) تعداد تشکل‌های صنفی، حرفه‌ای در بخش ورزش (بند شماره 57) (6) تعداد مسابقات ورزشی بین‌المللی برگزارشده در داخل (بند شماره 58) (6) |
|
مدیریت و برنامه‌ریزی |
برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌های لازم را برای رشد و توسعه فرهنگ ورزشی و فرهنگ‌سازی در همه زمینه‌ها و سطوح ورزشی به‌صورت مستمر (8) جهت‌دهی به برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلف گذران اوقات فراغت زنان و دختران در راستای تأمین سلامت جسمی و بهداشت روانی، کسب نشاط و شادی، شناسایی و رشد استعدادها، تقویت تمایلات دینی و اخلاقی و هویت دینی و ملی زنان. (4) تقویت همکاری‌ها و هماهنگی‌های بین بخشی در تدوین برنامه‌های مؤثر بر ارتقای سلامت زنان از طریق شورای عالی سلامت (3). ایجاد هماهنگی میان کلیه دستگاه‌های سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، اجرایی و نظارتی به‌منظور استفاده بهینه از توان و امکانات موجود و تبادل تجربیات، اطلاعات و منابع در خصوص اوقات فراغت زنان و دختران (4) شناسایی و تلاش جهت رفع موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر ارتقای سلامت زنان (3) سالم‌سازی فضاهای ورزشی (موضوع‌بند «۷» سیاست‌های کلی نظام)(14) |
|
توسعه اقتصادی و زیرساختی ورزش |
ارتقای سهم ورزش در تولید ناخالص ملی و رونق اقتصاد دانش‌بنیان ورزش با ترویج فرهنگ وقف و گفتمانسازی در حوزه اقتصاد مقاومتی با تأکید بر جلب مشارکت خیرین، سازمان‌های مردم‌نهاد، داوطلبان و بخش خصوصی (1) ایجاد مجتمعهای چندمنظوره ورزشی (4) استفاده از اماکن ورزشی (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی) و فضا، اعتبار و نیروی انسانی (12) توسعه، تجهیز و گسترش امکانات مراکز فرهنگی و ورزشی برای گذران اوقات فراغت بانوان با اولویت به مناطق محروم (4) |
|
توسعه سرمایه‌گذاری |
توسعه سرمایه‌گذاری ورزش کشور در سطوح پایه (ورزش دانش‌آموزی و دانشجویی) با رویکرد فرهنگی و تربیتی و ایجاد هم‌افزایی در بهره‌مندی عموم مردم از فضاهای ورزشی دستگاه‌های اجرایی (1) |
|
توجه به ورزش‌های بومی و محلی |
تقویت و نهادینه‌سازی ورزش‌های ملی و بازی‌های بومی و محلی و اشاعه فرهنگ و ارزشهای حاکم بر آن‌ها در همه عرصه‌های ورزشی از طریق همکاری و مشارکت سازمان‌ها (1) شناخت و معرفی ورزش‌ها و بازی‌های ملی و بومی ایران و فعالیت برای جهانی‌سازی آن. (2) تقویت و جهانی‌سازی ورزش‌ها و بازی‌های ملی و بومی ایران با تنظیم و ارائه سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی در سطح ملی و فراملی (8) |
|
توسعه فرهنگ ورزش |
تقویت فرهنگ ورزش و حمایت از فعالیت‌های ورزشی مناسب با وضعیت جسمانی زنان با رعایت موازین اسلامی و پرهیز از اعمال سلیقه در فعالیت‌ها و محیط‌های ورزشی (5) تشویق زنان به شرکت در فعالیت‌های تربیت‌بدنی با تأکید بر ورزش همگانی و ایجاد تشکیلات ورزشی از طریق تقویت بودجه و امکانات ورزش آموزشگاهی و احداث و تجهیز فضاها و اماکن ورزشی سرپوشیده (5) فراهم آوردن زمینه دستیابی زنان به امکانات ورزشی در کشور با رعایت موازین اسلامی به‌منظور تأمین شادابی و سلامت جسمی و روانی زنان (5). توسعه فرهنگ ورزش در بین دختران و زنان، رفع موانع موجود (3) توسعه و ارتقای کیفی و کمی ورزش بانوان از طریق مشارکت سازمان صداوسیما و همکاری نهادهای فرهنگی ذی‌ربط با وزارت ورزش و جوانان (1) ورزش‌های بانوان به‌ویژه در سطوح پایه و همگانی در راستای ارزشهای اسلامی و فرهنگی و با توجه به میزان جمعیت زنان کشور تقویت‌شده و ضمن محرومیت‌زدایی به‌گونه‌ای مضاعف توسعه یابد (8) شرکت در ورزش همگانی و نوع آن (به تفکیک گروه‌های سنی و جنسیتی)(12) |
|
توسعه علمی و آموزشی |
پیشنهاد راهکارهای توسعه آموزش و پژوهش‌های فرهنگی در ورزش کشور و ارائه به مراجع ذی‌ربط برای تصویب (2) تبیین اهداف و مبانی ارزشی، اجتماعی و زیستی ورزش و تربیت‌بدنی در جمهوری اسلامی با انجام مطالعات علمی (8) مهارت بخشی و ارتقای سطح آگاهی، خردمندی و توانمندی‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان و دختران (4) تربیت انسان‌های مؤمن، پرهیزکار، متخلق به اخلاق اسلامی، بلندهمت، امیدوار، خیرخواه، بانشاط، حقیقت‌جو، آزادمنش، مسؤولیت پذیر، قانون‌گرا، عدالت‌خواه، خردورز، خلاق، وطن‌دوست، ظلم‌ستیز، جمع گرا، خودباور و ایثارگر (موضوع‌بند «1») رسیدن به حیات طیبه (زندگی فردی و اجتماعی مطلوب اسلامی) با استفاده از ورزش (16) انجام مطالعات و تحقیقات لازم در مورد رویکردهای فرهنگی و تربیتی ورزش و تربیت‌بدنی با استفاده از ظرفیت‌های علمی و دانشگاهی (8). توسعه مطالعات لازم در زمینه رویکردهای فرهنگی و ارزشی ورزش و تربیت‌بدنی با استفاده از ظرفیت‌های علمی و دانشگاهی کشور (8). آموزش لازم و فعال کردن زنان جهت ارتقای آگاهی و تربیت اعضای خانواده در زمینه شیوه‌های سالم زندگی توسط رسانه‌های ملی و جمعی (3) |
|
رسانه و تبلیغات |
ساماندهی وضعیت رسانه‌ای ورزش کشور و ارتقای کیفی و تقویت رویکردهای فرهنگی و اخلاقی. (1) ترویج رویکردهای فرهنگی سازنده برای فعالیت‌های رسانه‌ای در حوزه تربیت‌بدنی. (2) اطلاع‌رسانی فعال و مناسب از فعالیت در قالب‌های گوناگون ازجمله انتشار کتب، جزوات و نشریات (2) در برنامه‌های ورزشی سازمان صداوسیما با اذعان به سودمندی هیجان‌های مثبت ورزش قهرمانی و ترویج ورزش‌های ملّی و بازی‌های بومی و قومی، اشاعه فرهنگ صحیح ورزش و توجه بیشتر به گسترش ورزش همگانی به‌ویژه تشویق زنان خانه‌دار و دختران به فعالیت بدنی و ورزش پایه و نیز توجه به جنبه‌های علمی ورزش و ارزیابی عملکرد دستگاه‌های ذی‌ربط بیش‌ازپیش لازم به نظر می‌رسد (7) سیاست‌ها و برنامه‌های رسانه‌ای مربوط با هم‌اندیشی نخبگان رسانه‌های ورزشی تهیه شود و نسبت به اجرای آن‌ها اهتمام کافی صورت پذیرد (8) جهت‌دهی زنان خانه‌دار به سوی بهره‌وری بهینه از اوقات فراغت در خانه از طریق افزایش سطح آگاهی، انجام کارهای عامالمنفعه و کسب سایر مهارت‌های فردی و اجتماعی توسط رسانه‌های مختلف و آموزشهای غیرحضوری (4) افزایش دسترسی زنان به اطلاعات به‌ویژه از طریق رسانه‌های ملی و جمعی (3) |
|
توسعه حقوقی |
اصلاح قوانین، مقررات و برنامه‌ها و ساختارهای حقوقی، اقتصادی و فرهنگی در راستای حمایت از زنان خانواده (3) حق سلامت زنان به معنای برخورداری از سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی در زندگی (3) ایجاد ساختارهای حقوقی ورزشی در جهت مبارزه ساختارمند با ناهنجاری‌های اخلاقی و فرهنگی (1) |
|
نظام تشویق و تنبیه |
فراهم نمودن زمینه‌های تشویق، تجلیل و قدردانی از دست‌اندرکاران امور فرهنگی تربیت‌بدنی (2) بازنگری مستمر، ارزشیابی و نظارت بر اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های سلامت زنان (3) |
|
نظارت و ارزیابی |
نظارت دقیق و مستمر بر باشگاه‌های ورزشی و رتبه‌بندی آن ها با تأکید بر التزام عملی به منشور اخلاقی و انضباطی (1). برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی عملکرد فرهنگی جامعه ورزشی کشور (2) تهیه نظامنامه جامع فرهنگی ورزش و تربیت‌بدنی (8) بر لزوم ارتباط و همکاری نهادهای ارزیابی‌کننده ورزش و تربیت‌بدنی در کشور (8) بازنگری مستمر، ارزشیابی و نظارت بر اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های سلامت زنان، طراحی و استقرار نظام پایش و مراقبت سلامت زنان (3) |
|
مشارکت بخش خصوصی |
حمایت از مشارکت سازمان‌های غیردولتی مرتبط با زنان در توسعه سلامت زنان و بهبود محیط‌زیست (3) مشارکت و سرمایه‌گذاری سازمان‌های دولتی، غیردولتی و آحاد مردم برای احداث مراکز فرهنگی و ورزشی ویژه بانوان (4) توانمندسازی بخش‌های خصوصی، تعاونی و کاهش تصدی دولت از طریق خصوصی‌سازی و ایجاد تشکل‌های تعاونی و غیردولتی ورزشی (موضوع‌بند «۴۷» سیاست‌های کلی)(14) |
|
توسعه فرصت‌های برابر |
حق دسترسی فراگیر و عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی در زمینه تربیت‌بدنی و تفریحات سالم و حق پرورش و شکوفایی استعدادهای ورزشی و حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و بین‌المللی متناسب با موازین اسلامی (13) دسترسی زنان و دختران به امکانات موردنیاز ورزشی و بهینه‌سازی اوقات فراغت (3) بهره‌مندی عادلانه آحاد مردم از امکانات ورزشی همگانی ایمن همراه با رعایت استانداردهای ملی و معیارهای منطقه‌ای و جهانی (موضوع‌بند «8»)(20). حقوق و فرصت‌های برابر افراد جامعه اعم از زن و مرد و بدون تبعیض بین آنان (10) |
|
توجه به توسعه ورزش بانوان |
تقویت و ترویج ارزشهای اسلامی و فرهنگی در ورزش بانوان در چارچوب نقشه مهندسی فرهنگی کشور (2) توسعه و ارتقای کیفی و کمی ورزش بانوان و ترویج فرهنگ حاکم بر ورزش بانوان کشور به‌عنوان الگوی مطلوب زن مسلمان در عرصه‌های ورزشی ملی و بین‌المللی (1) توسعه فرهنگ ورزش در بین دختران و زنان، رفع موانع موجود (3) دسترسی زنان و دختران به امکانات موردنیاز و بهینه‌سازی اوقات فراغت آنان (3) ارتقا و توسعه سلامت زنان در ابعاد جسمی، روانی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی و پیشگیری از بیماری‌ها و کاهش عوامل خطر سلامت زنان (3) تدابیر لازم جهت اصلاح قوانین، مقررات و برنامه‌ها و ساختارهای حقوقی، اقتصادی و فرهنگی در راستای حمایت از زنان خانواده با تأکید بر سلامت (3) بازنگری مستمر، ارزشیابی و نظارت بر اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های سلامت زنان، طراحی و استقرار نظام پایش و مراقبت سلامت زنان (3) تقویت همکاری‌ها و هماهنگی‌های بین بخشی در تدوین برنامه‌های مؤثر بر ارتقای سلامت زنان از طریق شورای عالی سلامت(3) ایجاد هماهنگی میان کلیه دستگاه‌های سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، اجرایی و نظارتی به‌منظور استفاده بهینه از توان و امکانات موجود و تبادل تجربیات، اطلاعات و منابع در خصوص اوقات فراغت زنان و دختران (4) مهارت بخشی و ارتقای سطح آگاهی، خردمندی و توانمندی‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان و دختران (4) جهت‌دهی به برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلف گذران اوقات فراغت زنان و دختران در راستای تأمین سلامت جسمی و بهداشت روانی، کاهش اضطراب و خستگی، کسب نشاط و شادی، شناسایی و رشد استعدادها، تقویت تمایلات دینی و اخلاقی و هویت دینی و ملی زنان (4) توسعه، تجهیز و گسترش امکانات مراکز فرهنگی و ورزشی برای گذران اوقات فراغت بانوان با اولویت به مناطق محروم (4) فراهم آوردن زمینه دستیابی زنان به امکانات ورزشی در کشور با رعایت موازین اسلامی به‌منظور تأمین شادابی و سلامت جسمی و روانی زنان (5) تقویت فرهنگ ورزش و حمایت از ورزش مناسب زنان با رعایت موازین اسلامی و پرهیز از اعمال سلیقه در فعالیت‌ها و محیط‌های ورزشی (5) پرهیز از تبرّج و حرکت‌های انفعالی در مقابل الگوهای منفی رفتاری در فعالیت‌های ورزشی زنان (5) تشویق زنان به شرکت در فعالیت‌های تربیت‌بدنی با تأکید بر ورزش همگانی و ایجاد تشکیلات ورزشی از طریق تقویت بودجه و امکانات ورزش آموزشگاهی و احداث و تجهیز فضاها و اماکن ورزشی سرپوشیده (5) ارائه الگوی شایسته از ورزش زنان به جوامع اسلامی (5) محرومیت‌زدایی و تقویت ورزش‌های بانوان به‌ویژه در سطوح پایه و همگانی در راستای ارزشهای اسلامی و فرهنگی (8) حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و بین‌المللی متناسب با موازین اسلامی (13) تقویت و ارتقای جایگاه زنان درصحنه‌های ورزشی (موضوع‌بند «۱۳» و بند «۱۵» سیاست‌های کلی)(14) |
جدول 3، رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش و عوامل موثر بر آن را نشان می‌دهد.
جدول 3
|
|
عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگی ورزش |
کد مربوطه |
رواج ورزش |
توسعه ارزش، اخلاق و هویت دینی و ملی |
ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه |
|
1 |
سیاست‌های کلی و منویات رهبری |
(14 -20، 2، 8، 1) |
ü |
ü |
ü |
|
2 |
توسعه نظام ورزش |
(9،10،16،17،11،21) |
ü |
ü |
ü |
|
3 |
توجه به رویکرد سلامت |
(16،18،19،10،1،3) |
|
|
ü |
|
4 |
توسعه اجتماعی |
(15،16،17،18،14،13) |
|
|
ü |
|
5 |
توسعه سیاسی |
(14،10،8،17) |
|
|
ü |
|
6 |
توجه به خانواده و اوقات فراغت |
(14،4،9) |
ü |
|
|
|
7 |
توجه به ارزش، اخلاق، هویت بومی و ملی |
(1،2،4،5،8،9،16،12) |
ü |
ü |
ü |
|
8 |
توجه به ورزش قهرمانی |
(1،12) |
ü |
ü |
ü |
|
9 |
توجه به ورزش همگانی و تربیتی |
(9،12) |
ü |
ü |
ü |
|
10 |
شاخص‌های توسعه کمی ورزش |
(6) |
ü |
|
|
|
11 |
مدیریت و برنامه‌ریزی |
(8،3،4،14) |
ü |
ü |
ü |
|
12 |
توسعه اقتصادی و زیرساختی ورزش |
(1،4،12) |
ü |
|
|
|
13 |
توسعه سرمایه‌گذاری |
(1) |
ü |
|
|
|
14 |
توجه به ورزش‌های بومی و محلی |
(8،1،2) |
ü |
ü |
ü |
|
15 |
توسعه فرهنگ ورزش |
(3،5،1،8،12) |
ü |
|
|
|
16 |
توسعه علمی و آموزشی |
(2،3،4،8،16) |
ü |
ü |
ü |
|
17 |
رسانه و تبلیغات |
(1،2،3،7،4،8) |
ü |
ü |
ü |
|
18 |
توسعه حقوقی ورزش |
(1،13) |
ü |
ü |
|
|
19 |
توجه به‌نظام تشویق و تنبیه |
(3،2) |
ü |
|
|
|
20 |
نظارت و ارزیابی |
(1،2،3،8) |
|
ü |
|
|
21 |
مشارکت بخش خصوصی |
(4،14،3) |
ü |
|
|
|
22 |
توسعه فرصت‌های برابر |
(3،13،20) |
ü |
|
ü |
|
23 |
توجه به توسعه ورزش بانوان |
(1،2،3،4،5،8،13،14) |
ü |
ü |
ü |
یافته‌های تحقیق نشان داد، اسناد بالادستی توسعه فرهنگی ورزش را در قالب سه رویکرد 1) رواج و مشارکت در ورزش 2) توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش 3) ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه، مورد توجه قرار داده اند. همچنین، در اسناد بالادستی، سیاست‌های کلی و منویات رهبری، توسعه نظام ورزش، توجه به رویکرد سلامت، توسعه اجتماعی، توسعه سیاسی، توجه به خانواده و اوقات فراغت، توجه به ارزش، اخلاق، هویت بومی و ملی، توجه به ورزش قهرمانی، توجه به ورزش همگانی و تربیتی، شاخص‌های توسعه کمی ورزش، مدیریت و برنامه‌ریزی، توسعه اقتصادی و زیرساختی ورزش، توسعه سرمایه‌گذاری، توجه به ورزش‌های بومی و محلی، توسعه فرهنگ ورزش، توسعه علمی و آموزشی، رسانه و تبلیغات، توسعه حقوقی ورزش، توجه به‌نظام تشویق و تنبیه، نظارت و ارزیابی، مشارکت بخش خصوصی، توسعه فرصت‌های برابر و توجه به توسعه ورزش بانوان به عنوان عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگی ورزش بیان شده اند.
بحث و نتیجه‌گیری
ورزش ازنظر ماهوی و ذاتی، امری فرهنگی است و توجه به توسعه فرهنگی آن از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجا که فرهنگ، زیربنای تمامی تغییرات و تحولات در جامعه است، مسلماً توسعة فرهنگی ورزش نیز در این زمینه تابعی از فرهنگ و توسعة فرهنگی در سطح کلان می باشد. توسعه فرهنگی را می‌توان فرآیند ارتقای شئون گوناگون فرهنگ جامعه در راستای اهداف مطلوب دانست که زمینه‌ساز رشد و تعالی انسان‌ها خواهد شد. هدف نهایی توسعه فرهنگی رشد و تعالی انسان، در ابعاد مادی و معنوی است. بدین منظور در اصول و سیاست‌های فرهنگی نیز بر پرورش روح و جسم با اهتمام همه‌جانبه به امر ورزش و تربیت‌بدنی به‌عنوان یک ضرورت مهم اجتماعی تأکید شده است. با توجه به وسیع بودن مفهوم فرهنگ ارائه شاخص‌ها و رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش کاری پیچیده است، با وجود این، جهت تسهیل در مطالعات، تقسیم‌بندی‌هایی از مؤلفه‌های آن صورت گرفته است. تحلیل و بررسی وضعیت توسعه فرهنگی یک کشور باید مبتنی بر معیارهایی باشد که در سطح ملی از ارزشمندی برخوردارند و در هر جامعه‌ای بنا بر محدوده خاص خود قابل توجه است. در این تحقیق توسعه فرهنگی و رویکردهای آن بر اساس قانون اساسی، اسناد بالادستی، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه مرتبط با فرهنگ و ورزش مورد تحلیل قرارگرفته است. بر اساس یافته‌های تحقیق، رویکردهای توسعه فرهنگی ورزش در قالب سه رویکرد 1) رواج و مشارکت در ورزش 2) توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش 3) ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه مورد شناسایی و دسته بندی قرار گرفت.
- توسعه فرهنگی ورزش به عنوان رواج و مشارکت در ورزش
یافته کلی تحقیق نشان داد اصول و راهبردهایی چون توجه به سیاست‌های کلی و منویات رهبری، توسعه نظام ورزش، توجه به خانواده و اوقات فراغت، توجه به ارزش، اخلاق، هویت بومی و ملی، توجه به ورزش قهرمانی، توجه به ورزش همگانی و تربیتی، شاخص‌های توسعه کمی ورزش، مدیریت و برنامه‌ریزی، توسعه اقتصادی و زیرساختی ورزش، توسعه سرمایه‌گذاری، توجه به ورزش‌های بومی و محلی، توسعه فرهنگ ورزش، توسعه علمی و آموزشی، رسانه و تبلیغات، توسعه حقوقی ورزش، توجه به‌نظام تشویق و تنبیه، مشارکت بخش خصوصی، توسعه فرصت‌های برابر و توجه به توسعه ورزش بانوان به‌عنوان عوامل مؤثر در رویکرد رواج ورزش به شمار می آیند.
این نتیجه با نتایج تحقیقات ساتیرادو و شیلبوری (2009)، دی بوچر و همکاران (2006) و جوادی پور (1394) پیرامون توسعه ورزش قهرمانی و حرفه‌ای همچنین نتایج تحقیقات آصفی و همکاران (1393)، عراقی و کاشف (1393) در ارتباط با توسعه ورزش همگانی همخوانی دارد.
یافته‌های تحقیق نشان داد در سیاست‌های کلی و منویات رهبری به‌صورت آشکار بر رواج ورزش و مشارکت افراد در ورزش تأکید شده است. در این راستا موضوع ورزش در سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی ایشان اعم از «خانواده» (ایجاد سازوکارهای لازم برای ارتقای سلامت همه‌جانبه خانواده‌ها به‌ویژه سلامت باروری و افزایش فرزند آوری در جهت برخورداری از جامعه جوان، سالم، پویا و بالنده)، سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه (توسعه تربیت‌بدنی و ورزش همگانی)، سیاست‌های کلی «سلامت» (تأمین امنیت غذایی و بهره‌مندی عادلانه آحاد مردم از سبد غذایی سالم، مطلوب و کافی، آب‌وهوای پاک، امکانات ورزشی همگانی و فرآورده‌های بهداشتی ایمن همراه با رعایت استانداردهای ملی و معیارهای منطقه‌ای و جهانی)، سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور (توسعه تربیت‌بدنی و ورزش در مدارس) مورد تأکید بوده است. همچنین بر اساس یافته‌ها، خانواده از عوامل مؤثر بر مشارکت در ورزش به شمار می‌رود. ازآنجاکه اجتماعی شدن در ورزش از منزل و با مشاهده فعالیت‌های والدین به‌عنوان الگو آغاز می‌شود، ورزش و فعالیت بدنی زنان، مشارکت کل افراد خانواده را ارتقا می‌دهد. خانواده به‌عنوان سنگ بنای گذراندن اوقات فراغت، تدارک کننده عمده به ورزش و درنتیجه یکی از تعیین‌کننده‌های اصلی مشارکت در اوقات فراغت مطلوب به شمار می‌آید (مرکز پژوهش‌های مجلس،6:1393).
یافته‌های تحقیق نشان داد توجه به توسعه مؤلفه‌های ورزش (ورزش تربیتی، همگانی، قهرمانی و حرفه‌ای) از عوامل مهم رواج ورزش در جامعه و افزایش مشارکت در ورزش است. با در نظر گرفتن نقش بسیار مهمی که همگانی شدن ورزش در زمینه سلامت، ایجاد نشاط و شادابی و پر کردن مطلوب اوقات فراغت برای آحاد مردم دارد و تأثیر و حاصل آن نیز به توسعه ورزش قهرمانی و درنتیجه به حضور مناسب در فعالیت‌های بین‌المللی می‌انجامد (مرکز پژوهش‌های مجلس،10:1393) توسعه کمی و کیفی ورزش، توسعه دسترسی آسان مردم به ورزش، گسترش مشارکت نهادهای عمومی و مردمی در توسعه ورزش همگانی، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ورزش، اصلاح و بهبود ساختار ملی ورزش، ترویج فرهنگ ورزش و تحرک و سلامتی در جامعه ازجمله راهبردهای توسعه ورزش در جامعه محسوب می‌شود (سمیع نیا و همکاران، 1394). در این راستا نبود شاخص‌های اصولی در قوانین توسعه‌ای، نبود یک سیستم ارزیابی و نظارتی کارا، پایین بودن سرانه ورزش همگانی، بالا بودن هزینه‌های ورزشی و عدم توان مالی مسائل و مشکلات فرهنگی ازجمله موانع اساسی توسعه و رشد ورزش همگانی در کشور محسوب می‌گردد (مرکز پژوهش‌های مجلس 1393).
بر اساس یافته‌ها توسعه اقتصادی و ساختاری، توسعه سرمایه‌گذاری، مشارکت بخش خصوصی و توسعه کمی عوامل مؤثر بر مشارکت در ورزش به شمار می‌رود. در این راستا جوادی پور (1394) بر ایجاد ساختار و تشکیلات مناسب ورزش و تخصیص مناسب منابع مالی در بخش‌های متنوع به‌صورت متناسب در توسعه ورزش ، حمزه لو (1393) برافزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، عسگریان و همکاران (1394) بر نقش تولید ناخالص داخلی در رواج ورزش تأکید کرده‌اند.
یافته‌های تحقیق توجه به توسعه ورزش بانوان را در رواج ورزش مورد تأکید قرار داده است. پدیده توجه به ورزش بانوان اشاره به فرایندی دارد که در جامعه به ورزش بانوان در سطح بین‌المللی، ملی و حتی محلی توجه نشان داده می‌شود و خدمات‌رسانی نهادهای ورزشی بدون تبعیض جنسیتی فضاها و امکانات ورزشی را در اختیار بانوان قرار می‌دهد و زمینه فعالیت‌های ورزشی را در جامعه فراهم می‌سازد (نادری و همکاران،52:1393). عوامل مالی و امکاناتی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، ساختاری و مدیریتی، انسانی و تخصصی بر توسعه ورزش زنان تأثیر دارند (منظمی و همکاران،1390). در این راستا تحقیقات بر عواملی ازجمله افزایش پوشش رسانه‌های ملی جهت مشارکت بیشتر و فرهنگ‌سازی گسترده، بهبود نگرش مثبت جامعه به ورزش زنان و هموار کردن بستر مشارکت (افتخاری و همکاران،1395)، مشخص بودن سهم بودجه ورزش بانوان (مرکز پژوهش‌های مجلس،1390)، مسائل فرهنگی در حوزه ورزش زنان (کشاورز، 1394)، بهبود رسانه‌ای ورزش بانوان (دپارتمان ورزش انگلستان[14]،2015) احیای سالن‌های ویژه بانوان و خانواده (مرکز پژوهش‌های مجلس،1393) و افزایش سهم ورزش زنان از منابع مختلف فدراسیون‌های ورزشی (مظفری،1391) در توسعه ورزش زنان تاکید کرده اند.
یافته‌های تحقیق نشان داد، مدیریت و برنامه‌ریزی از مؤلفه‌های مهم رواج ورزش در جامعه و افزایش مشارکت در ورزش است. در تایید این یافته، تحقیقات مختلف راهبردهایی ازجمله تدوین راهبردهای بلندمدت برای دستیابی به موفقیت از راه جذب افراد به ورزش (ساتیرادو و شیلبوری،2009)، طراحی و تدوین چشم‌انداز و برنامۀ راهبردی در توسعه فرهنگی ورزش (برنامه ششم توسعه بخش ورزش،1394)، سیاست‌گذاری مرتبط با ورزش و ورزشکار در سطح کلان و اجرایی (احمدی و همکاران،1391)، افزایش تعامل سازمان‌یافته و اثربخش بین نهادهای ملی ورزش (مظفری،1391)، ایجاد هماهنگی در اتخاذ سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها (مرکز پژوهش‌های مجلس،1379)، تدوین نظام استانداردسازی اماکن و فضاهای ورزشی با تأکید بر استانداردهای بین‌المللی (مظفری،1391) را به‌عنوان مؤلفه‌های مدیریتی در رواج ورزش در جامعه بیان کرده‌اند.
بر اساس یافته‌ها، توجه به ورزش‌های بومی و محلی از عوامل مؤثر بر رواج ورزش در جامعه به شمار می‌رود. در تایید این یافته، تحقیقات عوامل و راهبردهای مختلفی ازجمله؛ حفظ ورزش‌های سنتی به‌عنوان مخزن مهم فرهنگی (کراویتس[15]،2014)، حمایت از فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های مرتبط (برنامه ششم بخش ورزش)، برنامه‌ریزی، احیا و ترویج این ورزش‌ها (غفرانی، 1394)، سهولت در اجرا و پیوند با ساختارهای فرهنگی (پاپ زن و همکاران،1394) ارتباط با فرآیندهای هویت (گرول و همکاران[16]،2016) به‌عنوان مؤلفه‌های مهم در توسعه ورزش‌های بومی محلی بیان شده‌اند.
یافته‌های تحقیق نشان داد، توسعه علمی و آموزشی بر رواج ورزش مؤثر است. در این راستا نتایج مرکز پژوهش‌های مجلس (1393) در مورد آموزش و یادگیری در سنین پایه با نتایج یافته فوق همخوانی دارد.
یافته‌های تحقیق نشان داد، رسانه از عوامل مؤثر بر رواج ورزش در جامعه به شمار می‌رود. در این راستا محققانی ازجمله گودرزی و همکاران (1394)، عبدوی و فخری (1390)، هنری وهمکاران (1391) و ایرج پور و همکاران (1395) در تحقیقات خود بر نقش رسانه‌ها در رواج ورزش در جامعه و مشارکت در آن تأکید کرده‌اند. بر اساس یافته‌ها، توسعه حقوقی از عوامل مؤثر بر رواج ورزش در جامعه به شمار می‌رود. در این راستا تعیین متولی اجرای وظایف، عدم تعیین ناظر و روش نظارت، نبود زمان روشن برای تکالیف، نبود قوانین مانع و جامع به‌عنوان موانع توسعه حقوقی ورزش بیان شده است (مرکز پژوهش‌های مجلس،26:1393).
یافته‌های تحقیق نشان داد، توسعه فرصت‌های برابر از عوامل مؤثر بر رواج ورزش در جامعه به شمار می‌رود. در این راستا تحقیقات بر جنبه‌های مختلفی از توسعه فرصت‌های برابر در ورزش ازجمله برابری جنسیتی در ورزش (ایون[17]،2013)، دسترسی آسان به فضاهای ورزشی (مرکز پژوهش‌های مجلس،1393)، تقویت نظام تقسیم عادلانۀ منابع مالی، فیزیکی و انسانی بین رشته‌های مختلف ورزشی (مظفری و همکاران،1391)، توجه به ورزش همگانی در برابر حرفه‌ای (مرکز پژوهش‌های مجلس،1388)، تبعیض در طرح‌های توسعه ورزش در بین آقایان و بانوان (مرکز پژوهش‌های مجلس،1390)، توجه یکسان به رشته‌های ورزشی (مرکز پژوهش‌های مجلس،1388) تأکید داشته‌اند. در جمع‌بندی کلی می‌توان بیان داشت توسعه فرهنگی ورزش در این بعد به تقاضا برای ورزش می‌پردازد و زمینه‌سازی برای رواج ورزش در جامعه و مشارکت در آن موردبحث قرار می‌گیرد.
- توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش
یافته کلی تحقیق نشان داد اصول و راهبردهای ازجمله، توجه به سیاست‌های کلی و منویات رهبری، توسعه نظام ورزش، توجه به ورزش قهرمانی، توجه به ورزش همگانی و تربیتی، مدیریت و برنامه‌ریزی، توجه به ورزش‌های بومی و محلی، توسعه فرهنگ ورزش، توسعه علمی و آموزشی، رسانه و تبلیغات، توسعه حقوقی ورزش، نظارت و ارزیابی و توجه به توسعه ورزش بانوان، به‌عنوان عوامل مؤثر در توسعه ارزش، اخلاق و هویت بومی و ملی در ورزش بیان شده اند. ارزشهای ورزش به فعالیت‌های ورزش در ارزشهای اصلی، باورها و اصول متمرکز بر بازی جوانمردانه، احترام، صداقت، دوستی و تعالی اشاره دارد و سازمان‌های ورزشی مسئولیت حمایت و حفاظت از این ارزش‌ها را بر عهده دارند (کنفرانس وزرا و مسئولان ارشد حوزه ورزش و تربیت‌بدنی،2013).
این یافته با اسناد و تحقیقاتی ازجمله بیانیه برلین[18] (2013)، آژانس جهانی ضد دوپینگ[19] (2015)، کمیته بین‌المللی بازی جوانمردانه[20] (2014)، استراتژی ورزش کانادا در اخلاق ورزش[21] (2011) و آقا پور (1390) همخوانی دارد. در این تحقیقات بر عواملی از جمله: تولید و تقویت نظام ارزشهای اجتماعی رقابت قاعده‌مند، درونی کردن هنجارها، توسعه اخلاقی، مدیریت چالش‌های اخلاقی در ورزش (جوانمرد ونوابخش،1393: 50)، انتقال ارزشهای اخلاقی در ورزش، ترغیب ورزشکاران نخبه به رعایت اصول اخلاقی، آموزش اصول اخلاقی (نادریان،40:1392) مورد توجه قرارگرفته است. در پیکره خود ورزش، ساختارها و سازوکارهای آن از زاویه فرهنگی و اخلاقی، رفتارها و جریانات سوء و نابهنجار را می‌توان از منظر مبانی فرهنگی و جامعه‌شناختی و مدیریت استراتژیک ورزش از سطح به عمق در سه سطح فردی، ساختاری و سطح شاخص‌ها طبقه‌بندی نمود (آقا پور، 1390).
در راستای توسعه فرهنگی ورزش از منظر مقام معظم رهبری در این رویکرد بر ترویج ارزشهای اعتقادی و معنویت در ورزش از طریق پاک نگه‌داشتن محیط ورزش، ترویج ارزشهای دینى و معنوى در محیط‌های ورزشی، زنده نگه‌داشتن شعائر دینی و معنوی در میدان‌ها ورزشی، پایبندی قهرمانان به ارزشهای معنوى و الهى، تقویت روحیه پهلوانى در ورزشکاران، رعایت اخلاق، روحیه جوانمردی و جوانب شرعی توسط ورزشکاران، توجه به شکر خداوند پس از کسب پیروزی، تقویت اخلاقی رسانه‌های ورزشی، مقابله با انواع آسیب‌ها و تهدیدات محیط ورزش، پرهیز از تخلفات داخلی و بین‌المللی در عرصه‌های مختلف، پرهیز از سست انگاری در مسائل ورزشی، بی‌اعتنایی به حاشیه‌سازی‌ها و توجه به ارزش‌ها و واقعیت تأکید شده است (وزارت ورزش،1394). به‌طور خلاصه توسعه فرهنگی ورزش در این بعد بر ارزشهای آمیخته با ورزش تأکید می‌کند.
- ورزش به عنوان ابزار و هدف توسعه
یافته‌های کلی تحقیق نشان داد، سیاست‌های کلی و منویات رهبری، توسعه نظام ورزش، توجه به رویکرد سلامت، توسعه اجتماعی، توسعه سیاسی، توجه به ارزش، اخلاق، هویت بومی و ملی، توجه به ورزش قهرمانی، توجه به ورزش همگانی و تربیتی، مدیریت و برنامه‌ریزی، توجه به ورزش‌های بومی و محلی، توسعه علمی و آموزشی، رسانه و تبلیغات، توسعه فرصت‌های برابر و توجه به توسعه ورزش بانوان به‌عنوان عوامل مؤثر در توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه بیان شده است.
نتایج تحقیقات نشان داده است بین توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و توسعه فرهنگی در ورزش ارتباط دوسویه وجود دارد. در این راستا ورزش و رویدادهای ورزشی بر مؤلفه‌های ازجمله سرمایه اجتماعی (تیلور و همکاران[22]،1:2015)، توسعه فرهنگی جامعه میزبان (اندام و همکاران،1392)، انسجام اجتماعی (جوانمرد ونوابخش،1393)، شاخص‌های رفاه اجتماعی (قائدی و همکاران،1395)، توسعه فرهنگ اجتماعی (رمضانی نژاد و همکاران،1395)، تقویت همگرایی و هویت ملی (فاضلی، 1391) دیپلماسی ورزشی و بین‌المللی شدن ورزش‌ها (صباغیان،1394)، تعامل ورزشکاران و ارائه هویت ملی (مرکل[23]، 2008 )، سیاست داخلی و خارجی و به دست آوردن قدرت نرم (دنیل ریکا[24]،2015) تأثیر دارند.
در راستای توسعه فرهنگی ورزش از منظر مقام معظم رهبری در این رویکرد بر استفاده از ظرفیت فرهنگی ورزش در راستای تربیت جوان‌های پاک، انتقال پیام معنویت به سراسر دنیا توسط ورزشکاران، نشان دادن علاقه‌مندی ورزشکاران به دین‌داری و ارزشهای اسلامى، نشان دادن مظهر معنویت و برجسته کردن معنویات، بهره‌گیری جوان‌ها از غیرت دینى و ملى، امربه‌معروف عملی و رواج خیر در جامعه، بارزه با معنویت زدایی دستگاه‌های تبلیغاتی بین‌المللی تأکید گردیده است (وزارت ورزش،1394).
بر اساس یافته‌ها، ورزش زنان از عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه شمار می‌رود. رشد و ترقی ورزش زنان در هر کشوری بیانگر رفتارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تمام طیف‌های جامعه در قبال رویکرد زنان به ورزش است (مظفری و همکاران،1388). در این راستا امروزه ورزش زنان به‌عنوان نیمی از منابع انسانی نه‌تنها از موضوعات و اهداف اساسی توسعه اجتماعی اقتصادی در کشور به شمار می‌روند، بلکه ابزاری مؤثر در تحقق دیگر اهداف توسعه نیز محسوب می‌گردد. ازاین‌رو، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی یک کشور میزان مشارکت و نقشی است که زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی ازجمله تربیت‌بدنی و ورزش در آن دارا هستند (مرکز پژوهش‌های مجلس،2:1390). بر این اساس ورزش برای بانوان می‌تواند کسب پذیرش اجتماعی، بازاندیشی و ارتقای سلامت جسمی و روانی در پی داشته باشد (قادر زاده و حسینی،334:1394).
یافته‌های تحقیق نشان داد ایجاد فرصت‌های برابر از عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان ابزار و هدف توسعه شمار می‌رود. در این راستا ورزش، فضای اجتماعی و حمایتی را برای زنان و گروه‌های اقلیت در کشورهای درحال‌توسعه فراهم می‌کند و با افزایش شمول و تعامل اجتماعی، به بهبود کیفیت زندگی افراد معلول کمک می‌کند (دولت استرالیا[25]،2017). توسعه فرهنگی در بعد سوم بر نقش و کارکردهای متعدّد اجتماعی- فرهنگی، ملّی و بین‌المللی ورزش بر ابعاد توسعه (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و....) همچنین نقش ابعاد توسعه بر توسعه ورزش تأکید می‌کند. به‌طورکلی در این بعد، می‌توان بیان کرد ورزش و ابعاد کلی توسعه (توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، اخلاقی و ارزشی) ارتباط دوسویه باهم دارند و می‌توان از ورزش به‌عنوان یک ابزار فرایند توسعه دوجانبه در رویکرد توسعه فرهنگی ورزش استفاده نمود.
بر اساس نتایج تحقیق عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگی ورزش یک فرایند هم‌افزای چندبعدی در نظام ورزش است. بر این اساس ضعف توسعه فرهنگی ورزش یا توسعه آن باید نتیجه و محصول این فرایند در نظام ورزش در نظر گرفته شود بر این اساس توسعه فرهنگی ورزش به‌عنوان یک هدف، به هماهنگی و هم‌افزایی تمام عناصر تأثیرگذار بر آن وابسته است.
منابع
- آصفی، احمدعلی؛ خبیری، محمد؛ اسدی دستجردی، حسن و گودرزی، محمود. (1393). «بررسی عوامل سازمانی مؤثر در نهادینه کردن ورزش همگانی در ایران». پژوهشنامه مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. دوره10، شماره20، 63-76.
- آقا پور، سید مهدی. (1392). «ضرورت مهندسی فرهنگی ورزش و تربیت‌بدنی در ایران». شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- احمدی پور، زهرا؛ جنیدی، رضا؛ بویه، چمران و حسینی دمابی، سید سعادت. (1392). «مفهوم‌سازی ژئوپلیتیک ورزش». فصلنامه ژئوپلیتیک. سال نهم، شماره 2، صص 1-48
- احمدی، عبدالحمید؛ نوری نیا، حسین و مقدم، غلام‌رضا. (1391). «مسائل فرهنگی ورزش قهرمانی ایران از دیدگاه صاحب‌نظران». پژوهش‌های فیزیولوژی و مدیریت در ورزش. شماره 10. صص، 87-100
- افتخاری، عذرا؛ بنار، نوشین، مینا، امامی و منصور صادقی، منیژه. (1395). «ارائۀ مدل اندازه‌گیری موانع توسعۀ والیبال قهرمانی زنان ایران در سه سطح کلان، میانی و خرد». مطالعات مدیریت ورزشی. دوره8 ، شماره 40، 39-60
- اندام، رضا؛ مهدی زاده، رحیمه و تقی پور جهرمی، فریده. (1392). «بررسی اثرات برگزاری رویدادهای ورزشی بر جامعه میزبان». دوره 3، شماره 6، صص 73-85
- ایرج پور، علی‌رضا؛ مجرد، ناهید و دباغ، رضاییه. (1395). «بررسی نقش رسانه‌های جمعی در توسعه فرهنگی ورزش همگانی و حرفه‌ای کشور». مدیریت و توسعه ورزش. دوره 5، شماره2،صص 36-52.
- برنامه پنجم توسعه کشور.
- وزارت ورزش و جوانان. (1394). برنامه ششم توسعه بخش ورزش. وزارت ورزش و جوانان
- جوادی پور، محمد. (1394). «چالش های مدیریت ورزش قهرمانی در ایران». نشریه مطالعات مدیریت ورزشی. دوره 7، شماره 30، صص 13-34
- جوانمرد، کمال و نوابخش، مهرداد. (1393). «بررسی جامعه‌شناختی کارکرد ورزش بر انسجام اجتماعی در ایران دهه هشتاد». مطالعات علوم اجتماعی ایران. سال یازدهم، شماره چهل و یکم، صص 37-54
- حمزه لو، یوسف؛ معین فرد، محمدرضا و شوشی نسب، پروین. (1394). «اثرات توسعه ورزش بر فرآیند جهانی‌شدن ایران». فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. شماره 28،ص 39
- رمضانی نژاد، رحیم؛ میر یوسفی، سید جلیل؛ رحمتی، محمدمهدی و نژاد سجادی، سید احمد. (1395). «شناسایی عوامل و ملاک‌های مؤثر در توسعۀ فرهنگی در ورزش قهرمانی». مطالعات مدیریت ورزشی. دوره8، شماره40،صص 61-78
- · سند چشم‌انداز توسعه کشور.
- سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور. (1392). ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه. (1393). ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاست‌های کلی جمعیت. (1393). ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاست‌های کلی خانواده. (1395). ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاست‌های کلی سلامت. (1393). ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاست‌های کلی نظام. (1385). ابلاغی مقام معظم رهبری
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1376). راهبردهای ورزش بانوان در جمهوری اسلامی ایران. شورای فرهنگی اجتماعی زنان
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1378). اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1381). سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1382). شاخص‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1382). گزارش نهایی طرح پژوهشی تحلیل روش‌ها و شاخص‌های ارزیابی فرهنگ، هنر و ارتباطات در کشورهای مختلف جهان. هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1383). منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1384). راهبردهای فرهنگی صداوسیما جمهوری اسلامی ایران.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1384). سیاست‌ها و اولویت‌های فرهنگی سازمان تربیت‌بدنی.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1386). سیاست‌ها و راهبردهای ارتقای سلامت.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1387) آیین‌نامه کمیسیون فرهنگی تربیت‌بدنی.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1387). شناسایی و تعیین موضوعات فرهنگی کشور و ارائه مدل گزارش‌گیری از این موضوعات. کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1389). شاخص‌های راهبردی، ابعاد و مؤلفه‌های فرهنگی. کارگروه شاخص‌های فرهنگی
- شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1392). نقشه مهندسی فرهنگی کشور. صص 1-120
- · شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1395). اولویت‌ها و اقدامات حوزه فرهنگی ورزش کشور (نظامنامه فرهنگی ورزش).
- صادقی فسایی، سهیلا و عرفان‌منش، ایمان. (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی(موردمطالعه: تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ایرانی)». راهبرد فرهنگ. دوره8، شماره 29، 91-61.
- صالح نیا، نرگس؛ دهنوی، جلال و حق نژاد، امین. (1389). «نقش فرهنگ در توسعه اقتصادی». نشریه مهندسی فرهنگی. شماره 43 و 44، صص 66 – 79
- صباغیان، علی. (1394). «دیپلماسی ورزشی». فصلنامه مطالعات فرهنگ– ارتباطات. شماره 16، صص 136-155.
- صفابخش، محسن. (1386). طرح توسعه فرهنگ ورزش کشور. سازمان تربیت‌بدنی
- سازمان تربیت‌بدنی جمهوری اسلامی ایران. (1382). طرح جامع ورزش کشور. مرکز ملی مدیریت و توسعه ورزش.
- عارفی، محبوبه. (1391). «همخوانی و هم‌افزایی سیاست‌های کلان نظام آموزشی ایران در راستای توسعه فرهنگی. راهبرد فرهنگ». شماره هفدهم و هجدهم، صص 145
- عبدوی، فاطمه و فخری، فرناز. (1390). «نقش رسانه در توسعه فرهنگ ورزش در اوقات فراغت زنان». فصلنامه پژوهش های ارتباطی. سال هجدهم، شماره 68،ص 31
- عراقی، محسن و کاشف، میرمحمد. (1393). «چالش‌های پیش روی توسعه ورزش همگانی در ایران و راهبردهای آن». نشریه مدیریت ورزشی. دورة 6، شمارة 4، صص 643 -655
- عسگریان، فریبا؛ جعفری، افشار و فخری، فرناز. (1394). «عوامل مؤثر بر عملکرد ورزش قهرمانی در ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. شماره 29، صص 37-50
- فاضلی، حبیب اله. (1391). «ورزش و سیاست هویت». پژوهشنامه علوم سیاسی. شماره 7، صص174-151.
- قادرزاده، امید و حسینی، سیده چیمن. (1394). «ورزش زنان و دلالت‌های معنایی آن، زن در توسعه و سیاست». پژوهش زنان. سال سیزدهم، شماره 3، صص309-334.
- قائدی، علی؛ غفوری، فرزاد و کارگر، غلامعلی. (1395). «بررسی نقش ورزش قهرمانی بر شاخص‌های توسعه اجتماعی». فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی. دوره 5، شماره 17، 35-47.
- قلی زاده، آذر و سیدصالحی، سپیده. (1394). «نقش برنامه‌های شبکه ورزش در ارتقای فرهنگ ورزشی زنان خانه‌دار منطقه پنج تهران». مدیریت فرهنگی. دوره 9، شماره 27،صص 23-49.
- کشاورز، لقمان؛ فراهانی، ابوالفضل؛ رضایی صوفی، مرتضی و ذکایی، حسین. (1394). «تحلیل عاملی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌های اخذ و میزبانی رویدادهای بزرگ بین‌المللی ورزشی در ایران». پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی. شماره 13، دوره 4، شماره 13، صص 11-24.
- کشگر، سارا؛ قاسمی، حمید و کارگر، غلامعلی. (1395). «تعریف فرهنگ ورزش و مؤلفه‌های آن با تکیه بر آرای متخصصان، ورزشکاران و دست اندرکاران ورزش کشور». مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش. دوره2، شماره12، 11-.22
- گودرزی، محمود؛ اسلامی، ایوب و علی دوست قهفرخی، ابراهیم. (1394). «شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ ورزش همگانی از طریق سیمای جمهوری اسلامی ایران». پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی. دوره 4، شماره 3، صص 11-27
- مرادی، سالار؛ خالدیان، محمد؛ مصطفایی، فردین.(1393). نقش ورزش در توسعه ارتباطات میان فرهنگی و اجتماعی. مدیریت ارتباطات در رسانه های ورزشی .دوره 1، شماره 4، صص 55-60
- مرکز پژوهش‌های مجلس. (1388). آسیب‌شناسی نظام ورزش. معاونت پژوهش‌های اجتماعی –فرهنگی. صص 1-.27
- مرکز پژوهش‌های مجلس. (1390). آسیب‌شناسی ورزش بانوان و ارائه راهکارها. معاونت پژوهش‌های اجتماعی– فرهنگی. صص 1.
- مرکز پژوهش‌های مجلس. (1393). ورزش همگانی، موانع موجود و ارائه راهکارها. معاونت پژوهش‌های اجتماعی –فرهنگی، صص 11 – 24.
- مرکز پژوهش‌های مجلس. (1394). بررسی تجلی گفتمان های زن و خانواده در برنامه‌های پنج‌گانه توسعه. معاونت پژوهش‌های اجتماعی– فرهنگی. صص 1-45.
- منظمی، مریم؛ علم، شهرام و شتاب بوشهری، سیده ناهید. (1390). «تعیین عوامل مؤثر بر توسعه تربیت‌بدنی و ورزش بانوان جمهوری اسلامی ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. دوره 3، شماره 10، 150-168
- نادری، احمد؛ شهبازی، مهدی و اکبری، الهام. (1393). «تحلیل انسان شناختی ورزش زنان: مطالعه ای بر فعالیت های ورزشی پارک های بانوان تهران». نشریه انسان شناسی، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 8، صص 51-68.
- نادریان جهرمی، مسعود. (1392). «تأثیر شاخص های اخلاقی در عملکرد ورزشی، کاهش انحرافات رفتاری و کنترل دوپینگ در محیط های ورزشی از دیدگاه مربیان». نشریه مطالعات فرهنگی در ورزش. ش 2، صص 43- 54
- ندایی، طاهره و علوی، خلیل. (1387). «اخلاق در ورزش با رویکرد بازی منصفانه». پژوهش‌های فلسفی، کلامی. دوره10، شماره2،صص 187-.220
- وزارت ورزش و جوانان .(1393). «ورزش از منظر مقام معظم رهبری». سال اول. گزارش راهبری شماره 6، صص 1-74.
- هنری، حبیب؛ احمدی، سیدعبدالحمید و مرادی، مهدی. (1391). «بررسی نقش چهارگانه رسانه های ورزشی در توسعه فرهنگ ورزش قهرمانی». مطالعات مدیریت ورزشی. دوره 4 ، شماره 15،صص 145-158.
- Australian govrnment. (2017). Sport-for-Development.
- De Bosscher, V. Shibli, S. Westerbeek, H., & van Bottenburg, M. (2016). “Convergence and divergence of elite sport policies: is there a one-size-fits-all model to develop international sporting success?”. Journal of Global Sport Management, 1(3-4), 70-89.
- Department for Culture, Media & Sport. (2015) “Final Report of the Government’s Women and Sport Advisory Board”. p 1-18.
- Eoin, J. Trolan. (2013). “The impact of the media on gender inequality within sport, PSU-USM International Conference on Humanities and Social Sciences, Procardia”. Social and Behavioral Sciences, (91) 215 – 227.
- Groll, M. Bronikowska, M., & Savola, J. ( ). “Cultural aspects of Traditional Sports and Games”.
- International committee for fair play. (2014). The Essence of Fair Play.
- Krawietz, B. (2014). “Sport and Nationalism in the Republic of Turkey”. The International Journal of the History of Sport, 31(3), 336-346.
- Merkel, U. (2008). “The politics of sport diplomacy and reunification in divided Korea: One nation, two countries and three flags”. International Review for the Sociology of Sport, 43(3), 289-311.
- MINEPS. (2013). Declaration of Berlin UNESCO World Sports Ministers Conference (MINEPS V). Berlin, Germany, 3.
- Reiche, D. (2015). “Investing in sporting success as a domestic and foreign policy tool: the case of Qatar”. International journal of sport policy and politics, 7(4), 489-504.
- Sotiriadou, k. & shilbury, d. (2009). “Australian elite athlete development: an organizational perspective”. Sport management review, 12: pp.: 137–148.
- Sport Canada Strategy on Ethical Sport. (2011).
- Taylor, P., Davies, L., Wells, P., Gilbertson, J., & Tayleur, W. (2015). “A review of the Social Impacts of Culture and Sport”. pp. 1-137, Available from Sheffield Hallam University Research Archive (SHURA)".
- World Anti-Doping Agency. (2015). World Anti-Doping Code.
)