نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، جمعیتشناسی، دانشگاه تهران، محقق موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیتی کشور، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
2 کارشناس‌ارشد، جمعیتشناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
مهاجرت بینالمللی، فرایندی پویا و برخاسته از شرایط درحال تغییر اجتماعی است که می تواند نه تنها مهاجران، بلکه کل جامعه را هم در مبدأ و هم در مقصد تحت تأثیر قرار دهد. هدف از این مقاله، بررسی میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت های بینالمللی و عوامل مؤثر بر آن در میان جوانان شهر تهران است. دادهها با اجرای پیمایش مقطعی و ابزار پرسشنامه ساختیافته در میان 385 نفر از جوانان 15-29ساله در مناطق مختلف شهر تهران گردآوری شد. نتایج نشان داد نیمی از جوانان مورد بررسی تمایل زیادی به مهاجرت بینالمللی دارند و همچنین حدود 40 درصد نیز تصمیم به مهاجرت گرفتهاند. اروپای غربی و امریکای شمالی از مقاصد عمده مهاجرتی است. مهمترین دلایل انتخاب آنها، جاذبههای فرهنگیـ اجتماعی، آموزشی و اقتصادی بوده است. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان داد جنسیت، تحصیلات، وضعیت اشتغال، شبکه اجتماعی و میزان مطلوبیت جامعه مبدأ، تأثیر معناداری بر میزان تمایل و قصد مهاجرت بینالمللی دارند. بدینترتیب، جوانان نه تنها مطابق مشخصه‌های فردی (گزینشی)، بلکه براساس الزامات شرایط زندگی و ساختارهای اجتماعی جوامع مبدأ و مقصد تصمیم به مهاجرت میگیرند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Tendency of Youth toward International Migration and Its Determinants in Tehran
نویسندگان [English]
- Rasoul Sadeghi 1
- Seyyedeh Matin Seyyed Hosseini 2
1 Ph.D., Associate Professor in Demography, University of Tehran, Researcher of National Population Studies & Comprehensive Management Institute, Tehran, Iran
2 Master Degree in Demography, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
International migration is a dynamic process of changing social context, which can affect not only migrants but also the society in both sides; origin and destination. The study is to investigate the tendency of young people to international migration and its determinants in Tehran city, the capital of Iran. The data were collected by conducting a survey and filled structured questionnaire among 385 young people aged 15-29 in different settings of Tehran. The results showed that half of the respondents tended to have international migration, and about 40 percent of them had a plan to do it. Western Europe and North America are major migration's destinations. The main reasons for choosing these regions were social-cultural, educational, and economic reasons. Multi verse analysis indicated that gender, education, employment status, social network in abroad and desirability of origin are of significant effects on migration's tendency and intention. In conclusion, youth chose international migration not only based on individual characteristics (selectivity), but also due to the living conditions and social structures of origin and destination societies.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Tendency to Migration
- International Migration
- Desirability of Origin
- Pull and Push Factors and Youth
میزان تمایل جوانان به مهاجرت بینالمللی و عوامل تعیینکننده آن در شهر تهران
رسول صادقی[1]
سیدهمتین سیدحسینی[2]
تاریخ دریافت مقاله: 6/11/1397
تاریخ پذیرش مقاله:22/12/1397
مقدمه
مهاجرت، نوعی تطبیق و سازگاری اجتماعی در پاسخ به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است (تودارو، 1367). در واقع، مهاجرت انعکاس تغییراتی است که در تار وپود جامعه ای که مردم بدان تعلق دارند، اتفاق میفتد (تغییرات در فرهنگ، شرایط اقتصادی و اجتماعی و ساختارهای سیاسی). از این روست که میشل[3](1985) اظهار می دارد مهاجرت را نه فقط به عنوان یک پدیده[4] (واقعه یا موقعیتی که درخور مطالعه علمی است)، بلکه باید به عنوان یک فراپدیده[5] (واقعه ای که اتفاق آن به علت بستر و موقعیتی است که مردم در آن زندگی می کنند) مورد توجه قرار گیرد (لوکاس و میر،1381).
مهاجرت و حرکات جمعیتی بین مرزها، گرچه سابقه دیرینه به پهنای تاریخ بشر دارند، اما در نیم قرن اخیر حجم و میزان آن افزایشی سریع داشته است. مهاجرت بینالمللی از سال 1970 در حال افزایش است و هرساله جمعیت زیادی از کشورهای در حال توسعه به سمت کشورهای صنعتی در مهاجرت هستند. سهم جمعیت خارجی جهان از 89 میلیون در سال 1970 به 214 میلیون در سال 2010 رسیده است (آدسرا و تیندا، 2012). جمعیت مهاجران در سال 2015 در سراسر دنیا بالغ بر 244 میلیون گردیـده اسـت کـه معادل 3/3 درصد از کل جمعیت ساکنان زمین است (سازمان بینالمللی مهاجرت، 2018). به بیان دیگر، بیش از 3 درصد جمعیت جهان در کشوری که به دنیا آمدهاند، زندگی نمی‌کنند. جوانان سهم قابل توجهی در جریانات اخیر مهاجرت های بینالمللی دارند و با فرصتها و چالشهای متعددی در این فرایند مواجه هستند (یونیسف، 2014). بر این اساس، برخی محققان برجسته این حوزه نظیر کلمن[6] (2006) به وقوع سومین انتقال جمعیتشناختی[7] و نقش برجسته مهاجرت های بینالمللی در تغییر بافت و ترکیب جمعیتی کشورهای مهاجرپذیر پرداخته است. کستلز و میلر[8](2003) نیز عصر جدید را عصر مهاجرت[9] نامیدهاند. از این رو، مهاجرت بینالمللی یکی از فرایندهای مهم اجتماعی و جمعیتی است که در بستر گذار جمعیتی و دوران معاصر بر گسترده و اهمیت آن افزوده شده است.
تجربه گذار جمعیتی سه دهه اخیر در ایران به ظهور انبوه جمعیت جوان و تورم جوانی جمعیت منجر شده است (صادقی و همکاران، 1394). دوره جوانی بهلحاظ جمعیتشناختی از اهمیت قابل توجهی در مقایسه با سایر دوره‌های چرخه زندگی برخوردار است. بیشتر وقایع و رفتارهای جمعیتی در طول سال‌های دوره جوانی یعنی سنین 15 تا 30 سالگی رخ میدهد. در این سنین، بیشترین تغییرات و گذارهای زندگی نظیر اتمام و ترک تحصیل، ورود به بازار کار، بیکاری، گذار به بزرگسالی، ازدواج و تشکیل خانواده، تجربه والدینی، طلاق، رفتارهای پرخطر بهداشتی، مهاجرت و غیره رخ میدهد. از این رو، از دوره جوانی به عنوان «دوره فشردگی وقایع جمعیتی»[10] نام بردهاند (صادقی و همکاران 1394؛ ریندفوس،1991). یکی از وقایع اجتماعی و جمعیتی که بیشتر در دوره جوانی اتفاق میافتد، مهاجرت بینالمللی است. در واقع، یکی از مراحل زندگی که بیش از همه با مهاجرت همبستگی دارد، رسیدن به بزرگسالی است. در دوره جوانی، تقاضا برای ادامه تحصیل به اوج خود می‌رسد و فرآیند یافتن شغل یا حرفه و ازدواج نیز در پی آن می‌آید (ویکس، 1395).
تمایل به مهاجرت از مواردی است که در سال‌های اخیر توجه زیادی را در ادبیات مهاجرت به خود جلب کرده است. در تعریف این اصطلاح، کسی دارای تمایل به مهاجرت است که مهاجرت را بر ماندن مرجح بداند. بررسی تمایل به مهاجرت که مستلزم تمرکز بر کشورهای مبدأ است، به دو دلیل اهمیت دارد: اول، بخشی جدایی‌ناپذیر از پویایی‌های مهاجرت است- بدین معنا که تمام کسانی که اقدام به مهاجرت میکنند تمایل به مهاجرت دارند، در حالی که ممکن است تمام کسانی که تمایل به مهاجرت داشته باشند نتوانند به دلیل موانع موجود، مهاجرت کنند؛ دوم، تمایل به مهاجرت میتواند به طرق گوناگون بر تخصیص منابع اثر بگذارد (کارلینگ و کولینز، 2017).
در ایران، مهاجرت داخلی هرچند عمومی‌تر از مهاجرت بینالمللی است، اما مهاجرت بینالمللی مناقشه آمیزتـر بوده و اغلب با پیامدهای متنوع و پیچیده‌تری همراه بوده است. با آن که ایران در بستر تاریخی خود همواره کشوری در معرض جابجایی‌ها و مهاجرت های خارجی بوده است، اما در دهه های اخیر باتوجه به ساختار جوان جمعیتی کشور بر ابعاد، اهمیت و پیچیدگی آن افزوده شده است. در این راستا، مقاله پیشرو به دنبال پاسخ به این سوأل است که جوانان تهرانی تا چه اندازه تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی دارند و عوامل مؤثر بر آن کدام اند؟
پیشینه پژوهش
تیمرمن و همکاران[11] (2014) به اهمیت فرهنگ مهاجرت در فهم تمایل به مهاجرت میان مردم ترکیه اشاره کردند. آنها با تمرکز بر دو منطقه با پس‌زمینۀ مهاجرتی مختلف در ترکیه (یکی با فرهنگ مهاجرتی قوی و دیگری با فرهنگ مهاجرتی ضعیف)، تمایل ساکنان را به مهاجرت به اروپا بررسی کردند. براساس یافتههای این تحقیق، تمایل به مهاجرت در منطقه‌ای که فرهنگ مهاجرت قوی دارند، پایین‌تر از منطقۀ دیگر بوده است. تصور افراد در مورد فرصتهای اقتصادی، کار و شرایط زندگی مهاجران در اروپا اثری منفی بر تمایل به مهاجرت در میان منطقۀ با فرهنگ مهاجرت قوی داشته است.
استریلکوسکی و بیلان[12](2016) به درک از اروپا در بین مردم دو کشور ترکیه و اوکراین به عنوان کشورهای مبدأ و اثر آن بر تمایل و تصمیم به مهاجرت پرداختند. آنها با بررسی عوامل تعیینکننده جمعیتی، ساختاری و اجتماعی ـ فرهنگی، بدین نتیجه رسیدند که مهاجران بالقوه را میتوان به دو گروه کسانی که به اروپا نظری مثبت دارند و کسانی که به اروپا نظری منفی دارند تقسیم کرد. این تفاوت به عواملی نظیر پس‌زمینۀهای اجتماعی و ویژگیهای جمعیتی بستگی دارد.
گرایش مهاجرت بینالمللی و عوامل مؤثر بر آن در مطالعات و پژوهشهای داخلی مورد بررسی قرار گرفته است. ابراهیمی(1381) در بررسی عوامل اقتصادی مؤثر به تمایل دانشجویان رشته‌های برق و کامپیوتر به مهاجرت نشان داد که عوامل آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و سیاست از اولویت بیشتری برای مهاجرت برخوردارند. جواهری و سراجزاده(1384) در مطالعه عوامل موثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت به خارج از کشور، شرایط کنونی و آتی جامعه را از عوامل ترغیب به مهاجرت دانستند. علاءالدینی و همکاران (1384) در پژوهشی درباره میزان تمایل به مهاجرت پزشکان ایرانی، مهمترین عوامل زمینهساز تمایل به مهاجرت را درآمد کم، وجود تبعیض‌های موجود در جامعه، نیاز به پیشرفت شغلی و فقدان یا کمبود امکانات رفاهی معرفی کردهاند. خواجهنوری و شمس (1385) در مطالعه عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور بیان داشتند متغیرهای ارزیابی فایده مهاجرت، جنسیت، هویت اجتماعی و نظر گروه مرجع (خانواده و دوستان) بهطور مستقیم بر نگرش نسبت به مهاجرت تأثیر دارند.
ذکایی(1385) در مطالعه جوانان، جهانیشدن و مهاجرت بینالمللی نشان داد فرایندهای جهانیشدن و ارزشهای جهانوطنی، سبک‌های فردی زندگی، ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای و تحصیلی و نیاز به اثبات توانایی‌های حرفه‌ای محرک مهمی در انتخاب رفتارهای مهاجرتی محسوب میشوند. محسنیتبریزی و عدل (1386) در مطالعه عوامل روان شناختی- اجتماعی مؤثر بر تمایل اعضای هیئت علمی به مهاجرت خارج از کشور بیان کردند تمایل به مهاجرت بهطور معکوس با رضایت شغلی، احساس امنیت شغلی، احساس رضایت از زندگی، میزان مشارکت سیاسی- اجتماعی، سال‌های اشتغال در دانشگاه و عوامل مداخلهگر رابطه دارد. موحد و نیازی (1387) در مطالعه رابطه میان گرایش دانشجویان دختر به مهاجرت خارج از کشور با ویژگیهای فرهنگی آنان نشان دادند که از بین متغیرهای فرهنگی و اجتماعی، دانشگاه محل تحصیل، میزان استفاده از رسانههای جمعی، نگرش نسبت به جایگاه علم در ایران، نگرش نسبت به جایگاه زنان تحصیلکرده در ایران، احساس تعلق به وطن، و ابعاد چهارگانه دینداری با گرایش به مهاجرت رابطه معنادار داشتهاند. مقدس و شرفی (1388) مطالعهای درباره عوامل برانگیزاننده گرایش به مهاجرت بینالمللی جوانان 18-30 ساله شهرهای شیراز و ارسنجان انجام دادند. نتایج این مطالعه نشان داد عوامل زمینهساز گرایش به مهاجرت شامل نگرش (منفی) افراد نسبت به اوضاع اجتماعی- فرهنگی و آموزشی، اقتصادی، و سیاسی کشور، به ترتیب بیشترین تأثیر را داشتهاند.
حکیمزاده و همکاران (1392) در بررسی تأثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت دانشجویان دانشگاه تهران نشان دادند که متغیرهای بیگانگی فرهنگی- اجتماعی و سن همبستگی مثبت معنادار و متغیر رضایت از نظام آموزشی، همبستگی منفی معناداری با تمایل به مهاجرت داشته است. همچنین، مردان بهطور معناداری تمایل بیشتر و دانشجویان کارشناسی در مقایسه با کارشناسیارشد و دکتری تمایل کمتری به مهاجرت دارند. زارع و هاشمی(1394) در مطالعهای نشان دادند که بین انواع دینداری دانشجویان و گرایش آنان به مهاجرت از کشور رابطه معناداری وجود دارد. فروتن و شیخ (1396) در بررسی گرایش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به مهاجرت بینالمللی نشان دادند که نزدیک به نیمی از افراد تمایل دارند تا به خارج از کشور مهاجرت کنند. درعین حال، این میزان تمایل بهطور معنیداری تابعی از ویژگیهای جمعیتشناختی مانند سن، جنس و وضعیت تاهل می باشد. بعلاوه، متغیرهایی از قبیل احساس امنیت، دینداری، هویت ملی، و انگیزه‌های اقتصادی و شغلی، تاثیرات معناداری بر تمایل به مهاجرت دارند.
بدین ترتیب، مطالعات انجام گرفته عمدتاً به بررسی گرایش به مهاجرت در میان قشر خاصی از جوانان یعنی دانشجویان پرداختهاند و تمایل به مهاجرت سایر گروههای شغلی و اجتماعی جوانان کمتر مورد بررسی قرار گرفته است- موضوعی که در این مطالعه بدان پرداخته میشود.
مبانی نظری پژوهش
در تبیین مهاجرت بینالمللی، نظریههای مختلفی ارائه شده است. این نظریهها را میتوان بهصورت پنج رویکرد از هم متمایز و بررسی کرد: رویکرد اقتصادی، رویکرد عوامل جاذبه- دافعه، رویکرد تاریخی- ساختاری، رویکرد نهادی- سیاسی و رویکرد نظام های مهاجرتی.
برخی از این رویکردها، آغاز و برخی دیگر تداوم جریان مهاجرت را مبنای تحلیل خود قرار داده اند. رویکرد اقتصاد نئوکلاسیک در تحلیل مهاجرت بر نابرابری ها و تفاوت های اقتصادی بین مناطق مبدأ و مقصد متمرکز است. براساس این رویکرد، مهاجرت فرایندی است برای ایجاد تعادل میان نیروی کار که به دلیل تفاوت‌های جغرافیایی در مورد عرضه و تقاضا برای نیروی کار ایجاد شده است. افراد به مناطقی مهاجرت میکنند که دارای بیشترین فرصتها و موقعیتها باشد (ویکس1395؛ مسی و همکاران 1993).
براساس رویکرد عوامل جاذبه و دافعه، بعضی مردم به دلیل دافعههای محل اقامت خود و بعضی به سبب جاذبههای محلی که قصد رفتن به آن را دارند، نقل مکان میکنند. در صورتی که برآیند عوامل برانگیزنده و بازدارنده مثبت باشد، میل به مهاجرت در فرد ایجاد میشود و چنانچه عوامل شخصی نتواند این تمایل را از بین ببرد و موانع موجود در جریان مهاجرت نیز تأثیر بازدارندهای اعمال نکند، مهاجرت عینیت مییابد و فرد حرکت خود را از مبدأ به مقصد آغاز می کند(زنجانی، 1380). البته در مسئله مهاجرت، عوامل جاذبه مهمتر از عوامل دافعه است (ویکس، 1395). همچنین، طبق نظریه محرومیت نسبی، مهاجرت یک رفتار تصادفی نیست، بلکه پاسخی برای رفع محرومیت‌هاست. البته، صرف وجود برخی محرومیت‌ها موجب مهاجرت نمی‌شود. مطابق این نظریه، افراد قبل از اقدام به مهاجرت دو موقعیت را ارزیابی میکنند؛ از یک سو موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده خود را با دیگران مقایسه میکنند و از سوی دیگر، امکانات و وضعیت مبدأ را با مقصد مقایسه و در نتیجه این مقایسه اقدام به مهاجرت می‌نمایند. از این رو، در نتیجه احساس محرومیت در یک منطقه و به امید برخورداری از امکانات و مزایای موجود در منطقه دیگر دست به مهاجرت می‌زنند (قاسمی‌اردهایی و همکاران، 1395).
رویکرد تاریخی- ساختاری که ریشه های فکری آن برگرفته از اقتصاد سیاسی مارکسیستی و نظریه نظام جهانی می باشد، مهاجرت را بهعنوان پدیده ای می داند که منحصراً در پاسخ به شرایط ساختاری ایجاد شده در بستر تاریخی، صورت می گیرد(کاستلز و میلر، 2003). در رویکرد نهادی- سیاسی، بر نقش دولت ها و عوامل سیاسی در جریان مهاجرت های بین المللی تأکید می شود. در نهایت، رویکرد نظام های مهاجرتی که رویکرد جدیدی در مطالعات مهاجرتی است تلاش می کند با دیدگاهی جامع و بین رشته ای تمامی ابعاد و سطوح خرد تا کلان تجربه مهاجرتی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. این رویکرد نشان می دهد که حرکات مهاجرتی معمولاً ناشی از وجود روابط پیشین بین کشورهای فرستنده ودریافت کننده مهاجران برمبنای تجربه استعمار، نفوذ سیاسی، تجارت، سرمایه گذاری، پیوندهای فرهنگی و شبکه های مهاجرتی می باشد(هیوگو 1994؛ مسی و همکاران 1998؛ کاستلز و میلر 2003).
باتوجه به نظریات مطرح شده مدل نظری بهصورت شکل 1 ترسیم می شود. این مدل نشان میدهد که تمایل و تصمیم به مهاجرت از یکسو، تحتتأثیر ارزیابی افراد از مطلوبیت جامعه مبدأ است. از سوی دیگر، باتوجه به گزینشی بودن رفتار مهاجرتی آن، به شدت متأثر از مشخصه های جمعیتی، اقتصادی- اجتماعی افراد است.
|
مشخصه های جمعیتی و اقتصادی- اجتماعی (سن، جنسیت، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، مهارت زبان و شبکه اجتماعی) |
|
ارزیابی مطلوبیت جامعه مبدأ |
|
تمایل و تصمیم به مهاجرت |
شکل 1: مدل نظری و تحلیلی تحقیق
با توجه به مدل نظری، فرضیههای پژوهش به صورت زیر مطرح میشود:
- تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور در گروه سنی جوانتر بیشتر است.
- تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور در میان مردان بیشتر از زنان می باشد.
- تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور در میان افراد مجرد بیشتر از متأهلان است.
- افراد غیرشاغل بیشتر از شاغلین تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور دارند.
- با افزایش سطح تحصیلات، تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور افزایش یابد.
- افرادی که شبکه اجتماعی قوی در خارج از کشور دارند، تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشورشان بیشتر است.
- با افزایش سطح مهارت و تسلط به زبان خارجی، تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور افزایش می یابد.
- هرچه میزان مطلوبیت جامعه مبدأ کمتر باشد، تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور افزایش می یابد.
روش شناسی پژوهش
دادههای تحقیق با اجرای پیمایش مقطعی و به کمک ابزار پرسشنامه ساختیافته در میان 385 نفر از جوانان 29-15ساله در مناطق مختلف شهر تهران که به شیوه نمونهگیری چندمرحلهای انتخاب شده بوند، در سال 1396 گردآوری شد. انتخاب مناطق مورد بررسی باتوجه به میزان و سطوح توسعهیافتگی آنها (صادقی و زنجری 1396) بوده است. بر این اساس، مناطق شهری 1، 2، 5، 6، 9، 13، 15 و 19 انتخاب و حجم نمونه بر اساس جمعیت جوانان مناطق توزیع گردید. بیشترین تعداد نمونه در منطقه 5 با 87 نفر و کمترین آن در منطقه 9 با 18 نفر بوده است. در هر منطقه دو محله نیز به طور تصادفی انتخاب و تعداد پرسشنامههای تعیین شده در آن محلّهها در درب منازل تکمیل گردید.
متغیر وابسته تحقیق شامل تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور است. تمایل در واقع نشان دهنده میل و علاقه فرد به مهاجرت است بدون آنکه تصمیم و اقدام جدی صورت گرفته باشد، اما تصمیم به مهاجرت، به معنای تصمیم گیری و برنامهریزی برای مهاجرت است. متغیرهای مستقل تحقیق شامل سن، جنسیت، تحصیلات، وضعیت تأهل، وضعیت اشتغال، شبکه اجتماعی در خارج از کشور (اعضای خانواده، فامیل و دوستان)، میزان تسلط به زبان انگلیسی (مهارت در خواندن، نوشتن، صحبت کردن) و شاخص میزان مطلوبیت جامعه مبدأ* میباشند. در تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای رگرسیون لجستیک دووجهی و رگرسیون رتبهای در محیط نرمافزار SPSS استفاده شده است. از رگرسیون لجستیک دووجهی برای بررسی تأثیر متغیرهای مورد بررسی بر داشتن یا نداشتن تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور و از آزمون رگرسیون رتبهای برای بررسی تأثیر متغیرهای مستقل بر میزان تمایل به مهاجرت بینالمللی استفاده شده است.
یافتههای پژوهش
نتایج توصیفی
توصیف متغیرهای مستقل تحقیق در جدول 1 ارائه شده است. براین اساس، نیمی از پاسخگویان مرد و نیمی دیگر زن هستند. حدود 57 درصد نمونه در گروه سنی 25-29 سال قرار دارند و میانگین سنی نمونه مورد بررسی 25 سال است. حدود 83 درصد پاسخگویان مجرد و 15 درصد متأهل بودند. سطح تحصیلات 43 درصد نمونه مورد بررسی کارشناسیارشد و دکتری و 14 درصد دیپلم وپایین‌تر است. همچنین، وضعیت شغلی افراد بهترتیب 22 درصد شاغل و 78 درصد غیرشاغل بودهاند. بعلاوه، از بین افراد مورد بررسی 28 درصد شبکه اجتماعی (خانوادگی و دوستی) در خارج از کشور نداشته، حدود 60 درصد شبکه اجتماعی محدود و 12 درصد شبکه گستردهای در خارج از کشور داشتهاند.
به لحاظ میزان تسلط به زبان خارجی، نتایج نشان میدهد که 40 درصد پاسخگویان اصلاً یا کم، 35 درصد تا حدودی و 25 درصد زیاد به یکی از زبان خارجی (عمدتاً انگلیسی) تسلط داشتهاند. شاخص میزان مطلوبیت جامعه مبدأ(ایران) نشان داد که 60 درصد پاسخگویان آن را کم، 27 درصد متوسط و 13 درصد زیاد ارزیابی کردهاند.
جدول 1:توصیف متغیرهای مستقل تحقیق
|
متغیر |
درصد |
متغیر |
درصد |
||
|
جنس |
زن |
9/49 |
وضعیت شغلی |
شاغل |
6/21 |
|
مرد |
1/50 |
غیرشاغل |
4/78 |
||
|
سن (میانگین سنی25 سال) |
15-19 |
7/12 |
میزان تسلط به زبان خارجی |
اصلاً/ کم |
3/40 |
|
20-24 |
1/30 |
متوسط |
8/34 |
||
|
25-29 |
1/57 |
زیاد |
9/24 |
||
|
وضعیت تاهل |
مجرد |
9/82 |
شبکه اجتماعی در خارج از کشور |
اصلاً |
3/28 |
|
متأهل |
1/15 |
محدود |
7/59 |
||
|
مطلقه |
1/2 |
گسترده |
2/12 |
||
|
سطح تحصیلات |
زیردیپلم |
4/4 |
میزان مطلوبیت جامعه مبدأ |
کم |
3/60 |
|
دیپلم |
6/9 |
متوسط |
0/27 |
||
|
کاردانی/ کارشناسی |
6/42 |
زیاد |
7/12 |
||
|
ارشد/ا دکتری |
4/34 |
تعداد نمونه |
355 |
0/100 |
|
میزان مطلوبیت جامعه ایران در 11 حوزه/ بُعد شامل وضعیت آموزش و تحصیلات، وضعیت درمان و سلامت، وضعیت اشتغال و بازار کار، وضعیت درآمد و مالی، وضعیت آزادی، وضعیت امنیت، وضعیت قانونگرایی، وضعیت عدالت و برابری، وضعیت اعتماد اجتماعی، وضعیت ارزشهای اخلاقی و وضعیت حقوق شهروندی در ایران مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است. در شاخص ترازشده ارزیابی مثبت به منفی، هرچه نمره از 100 کمتر باشد، بیانگر وضعیت منفی و نامطلوب است و در مقابل هرچه نمره از 100 بالاتر باشد، بیانگر وضعیت مثبت و مطلوب است. بر این اساس، از نظر پاسخگویان بدترین و نامطلوبترین وضعیت جامعه ایران در ابعاد اقتصادی آن یعنی اشتغال و بازار کار، درآمد و شرایط مالی می باشد. در مقابل، امنیت و بهداشت و درمان در مقایسه با سایر حوزهها وضعیت بهتر و مطلوبتری دارند.
جدول 2: توزیع درصدی ارزیابی پاسخگویان از میزان مطلوبیت جامعه ایران در ابعاد/ حوزههای مختلف
|
میزان مطلوبیت |
خیلی کم |
کم |
تا حدودی |
زیاد |
خیلی زیاد |
نسبت ارزیابی مثبت به منفی در تراز 100 |
|
آموزش و تحصیل |
6/35 |
1/36 |
1/23 |
2/4 |
0/1 |
9/14 |
|
بهداشت و در مان |
9/24 |
7/32 |
9/31 |
1/9 |
3/1 |
1/28 |
|
اشتغال و بازار کار |
4/64 |
9/24 |
1/9 |
8/0 |
8/0 |
4/4 |
|
درآمد و شرایط مالی |
6/48 |
2/32 |
4/17 |
3/1 |
5/0 |
0/8 |
|
آزادی |
4/43 |
2/25 |
5/19 |
5/7 |
4/4 |
4/21 |
|
امنیت |
6/22 |
5/19 |
8/28 |
7/17 |
4/11 |
4/69 |
|
قانونگرایی |
0/46 |
7/31 |
2/18 |
1/3 |
0/1 |
7/10 |
|
عدالت و برابری |
9/63 |
6/23 |
1/10 |
0/1 |
3/1 |
5/5 |
|
اعتماد اجتماعی |
5/47 |
0/34 |
1/15 |
6/2 |
8/0 |
6/8 |
|
ارزش های اخلاقی |
8/40 |
8/33 |
8/20 |
9/2 |
8/1 |
4/13 |
|
حقوق شهروندی |
6/48 |
2/32 |
3/15 |
4/3 |
5/0 |
8/8 |
تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی
در مورد میزان تمایل به مهاجرت به خارج از کشور نتایج نشان داد که حدود 25 درصد پاسخگویان تمایلی اندک، 22 درصد تا حدودی تمایل و 53 درصد تمایل زیادی به مهاجرت به خارج از کشور داشتهاند.
|
میزان تمایل به مهاجرت (به درصد) |
تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور (به درصد) |
نمودار 1: تصمیم و تمایل به مهاجرت بینالمللی جوانان در شهر تهران، 1396
در زمینه تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور نمودار 1 نشان میدهد که 40 درصد پاسخگویان تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور دارند. مناطق مدنظر این دسته از افراد برای مهاجرت بیشتر اروپای غربی و مرکزی (37 درصد)، امریکای شمالی (34 درصد) و اروپای شمالی (11درصد) بوده است. مهمترین دلیل انتخاب مناطق مذکور توسط پاسخگویان شامل جاذبههای فرهنگی– اجتماعی (36 درصد)، آموزشی (28 درصد) و اقتصادی (20 درصد) بوده است.
نتایج تحلیل دومتغیره
نتایج جدول 3 نشان میدهد 56 درصد مردان تمایل زیادی به مهاجرت خارج از کشور دارند، در حالی که 51 درصد زنان تمایل زیادی به مهاجرت دارند. همچنین، 44 درصد مردان در مقایسه با 37 درصد زنان تصمیم به مهاجرت خارج از کشور دارند. به علاوه، نتایج نشان داد که گروه سنی جوانتر (15-19 سالهها) بیشتر از سایر گروههای سنی تمایل و تصمیم مهاجرت خارج از کشور دارند.
براساس نتایج هرچه سطح تحصیلات افراد افزایش یافته، بیشتر تصمیم به مهاجرت خارج از کشور داشته و تمایل زیادی به مهاجرت بینالمللی پیدا کردهاند. در مورد وضعیت اشتغال، همانطور که انتظار میرود افراد غیرشاغل بیشتر از افراد شاغل تمایل و تصمیم مهاجرتی به خارج از کشور دارند.
همچنین، نتایج جدول 3 نشان میدهد افرادی که تسلّط و مهارت زیادی به زبان خارجی دارند، تمایل و تصمیم مهاجرتی بیشتری دارند. در نهایت، رابطه معناداری بین میزان مطلوبیت جامعه ایران و تصمیم و تمایل به مهاجرت خارج از کشور وجود دارد. افرادی که مطلوبیت جامعه ایران را کم ارزیابی کردهاند، تمایل و تصمیم مهاجرتی بیشتری دارند. از این رو، هرچه میزان مطلوبیت جامعه مبدأ کمتر باشد، تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور افزایش یابد.
جدول 3: تصمیم و میزان تمایل به مهاجرت به خارج از کشور جوانان برحسب متغیرهای اجتماعی- جمعیتی
|
متغیرهای جمعیتی |
میزان تمایل به مهاجرت |
تصمیم مهاجرتی |
|||||||
|
کم |
تا حدودی |
زیاد |
دارد |
ندارد |
|||||
|
جنس |
زن |
5/25 |
4/23 |
1/51 |
6/36 |
4/63 |
|||
|
مرد |
4/24 |
7/19 |
0/56 |
9/43 |
1/56 |
||||
|
سطح معناداری |
ns |
* |
|||||||
|
سن |
15-19 |
5/24 |
2/12 |
3/63 |
7/44 |
3/55 |
|||
|
20-24 |
8/19 |
9/25 |
3/54 |
1/39 |
9/60 |
||||
|
25-29 |
7/27 |
4/21 |
9/50 |
9/39 |
1/60 |
||||
|
سطح معناداری |
ns |
ns |
|||||||
|
سطح تحصیلات |
دیپلم و زیردیپلم |
3/43 |
8/14 |
9/50 |
8/30 |
2/69 |
|||
|
کاردانی/ کارشناسی |
6/22 |
4/27 |
0/50 |
3/38 |
7/61 |
||||
|
ارشد / دکتری |
6/24 |
0/18 |
57.5 |
2/45 |
8/54 |
||||
|
سطح معناداری |
** |
* |
|||||||
|
وضعیت تأهل |
مجرد |
1/24 |
6/22 |
3/53 |
4/41 |
6/58 |
|||
|
متأهل |
8/28 |
7/19 |
5/51 |
8/33 |
2/66 |
||||
|
سطح معناداری |
ns |
* |
|||||||
|
وضعیت اشتغال |
شاغل |
7/33 |
5/26 |
8/39 |
5/26 |
5/73 |
|||
|
غیرشاغل |
5/22 |
2/20 |
3/57 |
1/44 |
9/55 |
||||
|
سطح معناداری |
* |
* |
|||||||
|
میزان تسلط به زبان خارجی |
اصلا/کم |
4/27 |
5/22 |
9/49 |
5/30 |
5/69 |
|||
|
تاحدودی |
6/27 |
6/21 |
7/50 |
4/42 |
6/57 |
||||
|
زیاد |
8/18 |
8/19 |
5/61 |
2/53 |
8/46 |
||||
|
سطح معناداری |
* |
* |
|||||||
|
شبکه اجتماعی در خارج از کشور |
اصلاً |
0/38 |
3/21 |
7/40 |
7/26 |
7/73 |
|||
|
محدود |
6/19 |
9/23 |
5/56 |
4/43 |
6/56 |
||||
|
گسترده |
3/20 |
6/11 |
1/68 |
3/55 |
7/44 |
||||
|
سطح معناداری |
** |
** |
|||||||
|
میزان مطلوبیت جامعه مبدأ |
کم |
9/12 |
5/18 |
5/68 |
7/50 |
3/49 |
|||
|
متوسط |
5/37 |
8/28 |
7/33 |
5/27 |
5/72 |
||||
|
زیاد |
1/55 |
4/20 |
5/24 |
4/18 |
6/81 |
||||
|
سطح معناداری |
** |
** |
|||||||
نکته: ns غیرمعنیدار، *در سطح 5 درصد، ** در سطح 99 درصد
نتایج تحلیل چندمتغیری
در این بخش از مقاله با استفاده از آزمونهای رگرسیون لجستیک دووجهی و رگرسیون رتبهای به بررسی رابطه متغیرهای مورد بررسی با میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور پرداختیم که نتایج آن در جدول 4 ارائه شده است. بر این اساس، وضعیت تأهل، رابطه معناداری با تصمیم و تمایل به مهاجرت خارج از کشور نداشته است. در مقابل، سن، جنسیت، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، تسلط به زبان خارجی، شبکه اجتماعی در خارج از کشور و میزان مطلوبیت جامعه مبدأ رابطه معنیداری با میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی داشتهاند.
از این رو، مردان جوان بیشتر از زنان جوان تصمیم به مهاجرت به خارج از کشور دارند. تمایل به مهاجرت در گروه سنی زیر 20 سال بیشتر بوده است. همچنین، نتایج بیانگر افزایش تمایل و تصمیم مهاجرتی همراه با افزایش سطح تحصیلات است. نتایج جدول 4 نشان داد که افراد غیرشاغل میزان تمایل و تصمیم مهاجرت‌شان بیشتر از افراد شاغل است. بعلاوه، افرادی که تسلط بیشتری به زبان خارجی دارند، بیشتر تصمیم به مهاجرت خارج از کشور دارند. افرادی که از شبکه گسترده اجتماعی در خارج از کشور برخوردارند، میزان تمایل و تصمیم مهاجرتی بیشتری دارند. در نهایت این که میزان مطلوبیت جامعه مبدأ با تمایل و تصمیم مهاجرتی رابطه منفی و معناداری دارد. متغیرهای مذکور 24 درصد تغییرات میزان تمایل به مهاجرت را تبیین کردهاند. در این میان، نقش و تأثیر میزان مطلوبیت جامعه مبدأ بیشتر از سایر متغیرها بوده است. در واقع، هرچه میزان میزان مطلوبیت جامعه مبدأ پایین‌تر باشد، میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی افزایش مییابد.
جدول 4: نتایج تحلیل چندمتغیری رابطه عوامل اجتماعیـ جمعیتی با میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت خارج از کشور
|
متغیرها |
نتایج رگرسیون رتبهای |
نتایج رگرسیون لجستیک دووجهی |
|||
|
میزان تمایل به مهاجرت |
تصمیم به مهاجرت |
||||
|
Exp)B( |
Sig. |
Exp)B( |
Sig. |
||
|
جنس |
زن (مرجع) |
|
|
||
|
مرد |
294/1 |
048/0 |
472/1 |
035/0 |
|
|
سن |
15-19 (مرجع) |
|
|
||
|
20-24 |
689/0 |
346/0 |
494/0 |
113/0 |
|
|
25-29 |
396/0 |
024/0 |
485/0 |
094/0 |
|
|
وضعیت تاهل |
مجرد (مرجع) |
|
|
||
|
مـتأهل |
699/0 |
250/0 |
953/0 |
885/0 |
|
|
تحصیلات |
دیپلم و پایین (مرجع) |
|
|
||
|
کاردانی/ کارشناسی |
017/1 |
961/0 |
483/1 |
358/0 |
|
|
کارشناسی ارشد/دکتری |
662/1 |
036/0 |
083/2 |
053/0 |
|
|
وضعیت اشتغال |
شاغل (مرجع) |
|
|
||
|
غیرشاغل |
706/1 |
040/0 |
102/2 |
015/0 |
|
|
تسلط به زبانخارجی |
اصلا /کم(مرجع) |
|
|
||
|
تاحدودی |
817/0 |
414/0 |
778/1 |
052/0 |
|
|
زیاد |
044/1 |
875/0 |
242/2 |
011/0 |
|
|
شبکهاجتماعی در خارج از کشور |
اصلا (مرجع) |
|
|
|
|
|
محدود |
901/1 |
048/0 |
024/2 |
011/0 |
|
|
گسترده |
989/1 |
007/0 |
373/2 |
029/0 |
|
|
میزان مطلوبیت جامعه مبدأ |
کم (مرجع) |
|
|
||
|
متوسط |
265/0 |
001/0 |
411/0 |
001/0 |
|
|
زیاد |
141/0 |
001/0 |
261/0 |
001/0 |
|
|
برازش آزمون |
Model fit (x2=87/144 Sig=0/001) Pearson (x2=489/3 Sig=0/210) Deviance (x2=474/2 Sig=0/373) Test of Parallel (x2=20/2 Sig=0/001) Pseudo R2 (%)= 23/9 |
X2 Hosmer-Lemeshow = 7/079 Sig.=0/528
Psedo R2 (%)= 19/4 |
|||
بحث و نتیجهگیری
در بررسی میزان تمایل و تصمیم جوانان به مهاجرت های بینالمللی و عوامل مؤثر بر آن در شهر تهران مشخص شد که تقریباً نیمی از جوانان تمایل زیادی به مهاجرت بینالمللی دارند و حدود 40 درصد آنها برای این کار تصمیم خود را گرفتهاند. از این رو، پتانسیل مهاجرت به خارج از کشور در میان جوانان بالاست و سهم قابل توجهی از آنها را میتوان مهاجران بالقوه قلمداد کرد. مطابق پژوهش سازمان ملل متحد (2002)، تقریباً نیمی از جوانان منطقه خاورمیانه تمایل دارند تا به خارج از کشور خودشان مهاجرت کنند (گولدستون و همکاران، 1395). تمایل به مهاجرت بخشی از میل‌های کلی فرد در زندگی می باشد؛ به طوری که اگر دیگر میل‌ها اهمیت بیشتری داشته و برآورده شوند ممکن است تمایل به مهاجرت به حاشیه رانده شود. در غیر این صورت، مهاجرت بر ماندن ترجیح داده شده و در صورت داشتن توانایی به مهاجرت، مهاجرت واقعی رخ میدهد (همو،2014). امروزه، به دلیل پیشرفت تکنولوژی و گسترش وسایل ارتباط جمعی، کوتاه شدن مسافت‌های مهاجرتی و افزایش نهادهای تسهیل‌کنندۀ مهاجرت (همچون شبکه‌های قاچاق مهاجر، آژانس‌های استخدام نیروی کار و ازدواج‌های فرامرزی) جوانان بیشتر در معرض مفهوم مهاجرت قرار دارند (تیمرمن و همکاران، 2014).
همچنین، نتایج مطالعه نشان داد که اروپای غربی و امریکای شمالی از مقاصد عمده مهاجرتی جوانان است. بیشترین و مهمترین انگیزه برای مهاجرت به این کشورها مربوط به جاذبههای اجتماعی و فرهنگی (36 درصد) است. پس از آن نیز دلایل و جاذبههای آموزشی و تحصیلی (28 درصد) بهعنوان مهمترین دلایل مهاجرت محسوب میشوند. در نهایت، حدود یک پنجم افراد به عوامل و جاذبههای اقتصادی اشاره داشتند. از این رو، انگیزه عمده مهاجرت بینالمللی جوانان دستیابی به فرصتهای اجتماعی، شغلی و تحصیلی مناسبتر است.
نتایج تحلیل چندمتغیره بیانگر تأیید همه فرضیههای پژوهش به غیر از رابطه وضعیت تأهل و تمایل به مهاجرت است. در این پژوهش، تفاوت معنیداری بین مجردها و متأهلان و تمایل و تصمیم به مهاجرت بین المللی به دست نیامد. در مقابل سایر متغیرها نظیر سن، جنسیت، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، تسلط به زبان خارجی، شبکه اجتماعی در خارج از کشور، و میزان مطلوبیت جامعه مبدأ رابطه معنیداری با میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی داشتند. تمایل به مهاجرت در گروه سنی زیر 20 سال بیشتر بوده است. در واقع، متولدان دهه 1370 به بعد تمایل و تصمیم مهاجرتیشان به خارج از کشور بالاتر از دهه شصتیها می باشد. همچنین، نتایج نشان داد که مردان بیشتر از زنان تصمیم و تمایل به مهاجرت های بین المللی دارند. پژوهشهای جامعه‌شناسی در این زمینه نشان میدهند که جنسیت بهطور اساسی روابط و ساختارهای اجتماعی را که بر علل و پیامدهای مهاجرت تأثیر میگذارد، تحتتأثیر قرار میدهد (کیورن و همکاران 2006؛ کینگ 2012). جنسیت بهعنوان سازهای اجتماعیـ فرهنگی، نقش پررنگی در مهاجرت ایفا می کند. جنسیت، نقش‌ها، روابط و نابرابری‌های جنسیتی، مسیرها و سازماندهی جریان مهاجرتی را شکل می دهد، افراد را به مهاجرت تشویق و یا از آن بازمی‌دارد و پیامدها و تبعات مهاجرت در مبدأ و مقصد را تحتتأثیر قرار میدهد(جولی و ریوس، 2005). از این رو، هر نقطه از فرایند مهاجرت، حتی تمایل و تصمیم بدان، نیز جنسیتمحور[13] است.
نتایج بیانگر افزایش میزان تمایل و تصمیم مهاجرتی با افزایش سطح تحصیلات است. این الگو بوضوح «گزینشی» بودن جریان مهاجرت بینالمللی از ایران را نشان میدهد؛ بدین معناکه گزینه مهاجرت را معمولاً نه هر کسی، بلکه افراد با ویژگی های معین (با سطح تحصیلات بالاتر) گزینش و انتخاب میکنند (ویکس، 1395). با توجه به امکان اخذ پذیرش، استفاده از بورس‌های تحصیلی و ادامه تحصیل بدون پرداخت هزینه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در خارج از کشور این نتیجه قابل تبیین است. از طرف دیگر، دانشجویان دوره‌های تکمیلی آمادگی بیشتری برای انجام پژوهش دارند و با توجه به فراهم بودن این زمینه در دانشگاه‌های خارج از کشور و تخصیص بودجه‌های کلان به بخش تحقیقات در این دانشگاه‌ها، آنها بیشتر جذب کشورهای دیگر میشوند (حکیم زاده و همکاران، 1392).
نتایج مطالعه نشان داد افراد غیرشاغل تمایل و تصمیم مهاجرت‌شان بیشتر است. در واقع، سرمایه‌گذاری برای ایجاد فرصتهای شغلی در کشور به اندازه کافی انجام نگرفته و نرخ بیکاری افزایش یافته است. در چنـین حـالتی افـراد جهـت دسترسی به فرصتهای شغلی به ناچار تصمیم به مهاجرت میگیرند (پایتختیاسکویی و طبقچی اکبری، 1394). از این رو، یکی از پیامدهای نرخهای بالای بیکاری در سال های اخیر خروج سرمایه انسانی از کشور است. این دسته از مهاجران به طور خاص و مشخص با هدف رسیدن به فرصتهای شغلی و وضعیت اقتصادی بهتـر اقدام به مهاجرت از کشور می‌کننـد.
مهارت و تسلط به زبان خارجی، به طور معنی داری بر تصمیم به مهاجرت اثرگذار بوده است. افرادی که از این مهارت برخوردارند، بیشتر تصمیم و برنامه دارند که به خارج از کشور مهاجرت کنند. بعلاوه، نتایج نشان داد که شبکه مهاجرتی فراملی ایرانیها در خارج از کشور، اثری قوی بر میل و تصمیم مهاجرتی دارد. روابط قویتر و متعدد نقش مهمتری را در اعمال فشار اجتماعی نسبت به روابط ضعیفتر دارند و شبکه‌های متراکم و همگن بر اعضای خود فشار بیشتری برای پیروی از الگوهای هنجاری و رفتاری وارد میکنند (کلمن1988). در روابط قوی، نزدیکی عاطفی بیشتری نسبت به روابط ضعیف مشاهده میشود که این امر خود سبب افزایش قدرت و سلطه این روابط میشود. از این رو، روابط قویتر نقش بیشتری را نسبت به روابط ضعیفتر برای اتخاذ تصمیمهای مهاجرتی ایفا میکنند. بر اساس یافته‌ها، وجود اعضای خانواده، فامیل و دوستان در کشورهای مقصد میتواند نقش تعیینکنندهای نه تنها در میل به مهاجرت، بلکه در تصمیمگیری و برنامهریزی برای مهاجرت داشته باشد. آنها با ارائه ـ آگاهانه یا ناآگاهانه ـ تصویری ایده‌آل از کشورهای مقصد یا تشویق نزدیکان خود به مهاجرت، تمایل به مهاجرت را افزایش میدهند.
در نهایت، مهمترین متغیر اثرگذار بر میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی، ارزیابی میزان مطلوبیت جامعه مبدأ می باشد. نتایج نشان داد که بخش قابل توجهی از جوانان جامعه مبدأ را به ویژه به لحاظ اقتصادی نامطلوب میدانند. این وضعیت تمایل و تمنای رفتن را در میان جوانان افزایش داده است. بر اساس نتایج تحلیل چندمتغیره، میزان مطلوبیت جامعه مبدأ با تمایل و تصمیم مهاجرت رابطه معکوس و معنیداری دارد؛ بدین معنا که هرچه میزان مطلوبیت جامعه مبدأ پایین‌تر باشد، تمایل و تصمیم به مهاجرت بینالمللی افزایش مییابد. از این رو، همان طور که واندالن و هنکنس[14](2008) بیان کردهاند عدم رضایت اجتماعی نقش تعیینکنندهای نه تنها در تمایلات مهاجرتی، بلکه در مهاجرت واقعی دارد.
بدین ترتیب، جوانان سهم قابل توجهی در جریانات مهاجرت بینالمللی از ایران داشته اند و این سهم رد به افزایش است که بی تردید، این وضعیت کشور را با فرصتها و چالشهای متعددی مواجه خواهد ساخت. تمایل و تصمیم حدود نیمی از جوانان مورد بررسی برای مهاجرت از کشور، یک مسئله اجتماعی است- هرچند تمام کسانی که تمایل به مهاجرت دارند، نمیتوانند مهاجرت کنند یا به بیان دیگر، امکان مهاجرت ندارد. آنهایی که نتوانند مهاجرت کنند نیز گروهی ناراضی و مأیوس از شرایط خواهند شد. نکته مهم و مرتبط با این مسئله، این است که افراد نه تنها مطابق مشخصه‌های فردی، بلکه براساس الزامات شرایط زندگی و ساختار اجتماعی جوامع مبدأ و مقصد تصمیم به مهاجرت میگیرند. از این رو، مهاجرت بینالمللی، فرایندی پویا و برخاسته از شرایط درحال تغییر اجتماعی است. در این زمینه، همان طور که نتایج پژوهش نشان داد شرایط نامطلوب جامعه مبدأ که در نظریه های مهاجرت به «عوامل دافعه مبدأ» معروف هستند، نقش پررنگی در افزایش تمایلات و تصمیمات مهاجرتی به خارج از کشور دارند. امید اجتماعی، بهبود شرایط اقتصادی، عدالت اجتماعی و آزادی سیاسی در کشور میتواند زمینهساز کاهش مهاجرت های بینالمللی جوانان از ایران باشد و حتی شرایطی مطلوب برای بازگشت جوانان نخبه به کشور فراهم نماید.
منابع
- ابراهیمی، یزدان. (1381). «بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر تمایل دانشجویان رشته‌های برق و کامپیوتر به مهاجرت». فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی. 8 (1): 75 -۹۶.
- پایتختی اسکویی، سیدعلی و طبقچیاکبری، لاله. (1394). «بررسی رابطه بین نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران». مطالعات جامعه‌شناسی. شماره 26، صص 73-83.
- تودارو، مایکل. (1367). مهاجرت داخلی در کشورهای در حال توسعه. مصطفی سرمدی و پروین رئیسی فرد. تهران: انتشارات موسسه کار و رفاه اجتماعی
- جواهری، فاطمه و سراجزاده، سیدحسین. (1384). «جلای وطن: بررسی عوامل موثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت خارج از کشور». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه خوارزمی). دوره 13، شماره 50-51، صص 53-88.
- حکیمزاده، رضوان؛ طلایی، ابراهیم و جوانک، ماندانا. (1392). «تاثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت از کشور در دانشجویان دانشگاه تهران». فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی. شماره 69، صص 81-102.
- خواجه نوری، بیژن و سروش، مریم. (1385). «بررسی عوامل موثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونه مورد مطالعه: جوانان شهر شیراز)». فصلنامه علوم اجتماعی( دانشگاه فردوسی مشهد). شماره 7، صص: 47-81.
- ذکایی، محمد سعید. (1385). «جوانان، جهانی شدن و مهاجرت های بین المللی: پژوهشی در میان نخبگان جوان». مجله جامعه شناسی ایران. دوره 7، شماره 2، صص 41-75.
- زارع، سعید و هاشمی، سیده حکیمه. (1394). «بررسی رابطه انواع دینداری دانشجویان و گرایش آنان به مهاجرت خارج از کشور(دانشجویان کلیه مقاطع دانشگاه علامه طباطبایی)». جامعه پژوهی فرهنگی. سال 6، شماره 3، صص 53-80.
- زنجانی، حبیب الله. (1380). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت
- صادقی، رسول و زنجری، نسیبه. (1396). «الگوی فضایی نابرابری توسعه در مناطق 22گانه کلان‌شهر تهران». فصلنامه رفاه اجتماعی. سال 17، شماره 66، صص: 149-184.
- صادقی، رسول؛ عباسیشوازی، محمدجلال و محمودیانی، سراجالدین. (1394). «تورم جوانی جمعیت در ایران: خلأهای تحقیقاتی و الزامات سیاستی». نامه جمعیتشناسی ایران. دوره 10، شماره 19 (بهار و تابستان)، صص 43-9.
- علاءالدینی، فرشید؛ فاطمی، رزیتا؛ رنجبران جهرمی، هومن؛ فیض زاده، علی؛ اردلان، علی؛ حسین پور، احمدرضا؛ اصغری رودسری، الهام؛ اسکندری، شروین؛ توکلی، حمیدرضا و میرزاصادقی، علیرضا. (1384). «میزان تمایل به مهاجرت و علل آن در بین پزشکان ایرانی». مجله پژوهشی حکیم. دوره 8، شماره 3، صص 9-15.
- فروتن، یعقوب و شیخ، مرتضی. (1396). «بررسی گرایش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به مهاجرت بینالمللی». جامعه شناسی نهادهای اجتماعی. سال 4، شماره 10، صص 61-79.
- قاسمیاردهائی، علی؛ رستمی، نیره و شیری، محمد. (1395). «عوامل مؤثر بر گرایش به مهاجرت به شهر جوانان روستایی شهرستان اهر». فصلنامه فضای جغرافیایی. سال 16، شماره 53، صص 173-192.
- لوکاس، دیوید و میر، پاول. (1381). درآمدی بر مطالعات جمعیتی. حسین محمودیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
- محسنیتبریزی، علیرضا و عدل، ماندانا. (1386). «بررسی علل روان‌شناختی اجتماعی مؤثر بر تمایل اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران». نامه انجمن جمعیتشناسی ایران. شماره 4، صص 70-98.
- مقدس، علیاصغر و شرفی، زکیه. (1388). «بررسی عوامل برانگیزنده گرایش به مهاجرت های بینالمللی جوانان 18-30 ساله شهرهای شیراز و ارسنجان». مجله جامعه شناسی ایران. دوره 10، شماره 1، صص 162-190.
- موحد، مجید و نیازی، صغری. (1387). «رابطه میان گرایش دانشجویان دختر به مهاجرت خارج از کشور با ویژگیهای فرهنگی آنان». پژوهش زنان. دوره 6، شماره 1، صص 29-54.
- ویکس، جان. (1395). جمعیت: مقدمهای بر مفاهیم و موضوعات. الهه میرزایی. موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی کشور.
- Adsera, A, and Tienda, M. (2012). “Comparative Perspective on International Migration and Child Well-being”. The Annals of American Academy of Political and Social Science, 263, Pp. 6-15.
- Carling, J., and Collins, F. L. (2017). “Aspiration, desire and the drivers of migration”.Journal of Ethnic and Migration Studies, 44 (6):909-926.
- Castles, S and Miller, M. (2003). The Age of Migration. 3nd edition, MacMillan, London
- Coleman, D. (2006). “Immigration and Ethnic Change in Low Fertility Countries: A Third Demographic Transition”.Population and Development Review, 32(3):401-446.
- Coleman, J.S. (1988). “Social Capital in the Creation of Human Capital”. American Journal of Sociology 94, Pp. 95-120.
- Curran, S. R., Shafer, S.; Donato, K. M. and Garip, F. (2006). “Mapping Gender and Migration in Sociological Scholarship: Is It Segregation or Integration?”. International Migration Review 40(1): 199-223.
- Hugo, G. (1994). Migration and family. Vienna: United Nations
- IOM. (2018). World Migration Report 2018. International Organization for Migration
- Jolly, S. and Reeves, H. (2005). Gender and Migration: Overview Report. Institute of Development Studies
- King, R. (2012). “Theories and Typologies of Migration:An Overview and a Primer, Working Papersin International Migration and Ethnic Relations”.Malmö Institute for Studies of Migration, Diversity and Welfare (MIM) Malmö University, 3/12.
- Massey, D. S., J. Arago, G. Hugo, K. Kouaouci, A. Pellegrino, and Taylor, J. E. (1998).World in Motion: Understanding International Migration at the End of the Millennium, Oxford: Oxford University Press
- Massey, D. S., J. Arago, G. Hugo, K. Kouaouci, A. Pellegrino, and Taylor, J. E. (1993). “Theories of International Migration: A Review and Appraisal”. Population and Development Review, 1(3): 431-466.
- Rindfuss, R. (1991). “The Young Adult Years: Diversity, Structural Change and Fertility”.Demography, 28(4): 493–512.
- Strielkowski, W. and Bilan, Y. (2016). “Migration Aspirations and Decisions: A Comparative Study of Turkey and Ukraine”. Intellectual Economy (10), pp. 18-27.
- Timmerman, C. h., K. Hemmerchts, and De Clerck, H. M. (2014). “The Relevance of a Culture of Migration in Understanding Migration Aspirations in Contemporary Turkey”. Turkish Studies, 15(3): 496-518.
- UNICEF. (2014). Migration and Youth: Challenges and Opportunities. UNICEF and Global Migration Group.
- Van Dalen, H., & Henkens, K. (2008). “Emigration intentions: Mere words or true plans?Explaining International Migration Intentions and Behavior (Discussion Paper)”.Tilburg University, Center for Economic Research
)