ارتباط مدل سبک زندگی ، سواد رسانه ای و هویت اجتماعی در سازمان های ورزشی کشور

حمیدرضا عباسی مقدم[1]

 محمدرضا اسمعیلی[2]

 طیبه السادات زرگر[3]

تاریخ دریافت مقاله: 15/5/1399

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:22/6/1399

مقدمه

تأمل در مورد چگونه زیستن از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول ساخته و به موازات ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی و نیز پیشرفت علم و فناوری  به خصوص فناوری های نوین ارتباطی، سبک های زندگی مختلف رواج یافته است. سبک زندگی، از جمله مفاهیمی است که در ادبیات علوم اجتماعی کاربرد گسترده ای دارد و برای بیان برخی از مهمترین واقعیت های فرهنگی به کار می رود . سبک زندگی، حوزه ای به شدت درآمیخته با سلایق، تمایلات و ترجیحات تک تک افراد جامعه است. سبک زندگی مجموعه ای از ارزش ها، طرز تلقی ها، شیوه های رفتار، حالت ها و سلیقه هاست که در میان یک جمع ظهور پیدا می کند و شیوه زندگی مشترک شماری از افراد می شود. در سبک های زندگی، رهیافت هایی که از ارزش­ها، تلقی­ها و سلیقه ­ها  به دست آمده­اند، در قالب هر چیزی از زندگی نمایان می شوند (مهدی زاده، 1390).

ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﮔﺰﺍﺭﻩ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﻋﺼﺮ ﻳﺎ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﺎﺯﻩﺍﻱ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﺩ ﺁﻥ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺍﺳـﺖ. ﺑﺴـﻴﺎﺭﻱ  ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺸـﻤﻨﺪﺍﻥ  ﻭ ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮﺍﻥ  ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﻭﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻭ ﻫﻤﮕﺮﺍﻳﻲ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻭ ﺍﺭﺗﺒـﺎﻃﻲ ﻭ  ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻧﻈﺎﻡ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﺩﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺩﻫﻪﻫﺎﻱ ﺍﺧﻴﺮ، ﻣﺎ ﺭﺍ ﻭﺍﺭﺩ ﻋﺼـﺮ  ﻭ ﺟﺎﻣﻌـﻪ  ﺗـﺎﺯﻩ  ﺍﻱ   ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺭﺍ ﺩﺍﻧﻴﻞ ﺑﻞ^[4]، «ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮﺍﺻﻨﻌﺘﻲ»، ﻛﺎﺳﺘﻠﺰ^[5]، «ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺒﻜﻪﺍﻱ» ﻭ ﺗﺎﺩﺍﺋﻮ ﺍﻭﻣﻪﺳﺎﺋﻮ^[6]، «ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ» ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭﻭﺍﻗﻊ، ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺩﻫﻪ ﺍﺧﻴﺮ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺮﺳﺎﻡ ﺁﻭﺭ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻭ ﺭﺷﺪ ﻓﻨـﺎﻭﺭﻱ  ﺍﺭﺗﺒﺎﻃـﺎﺕ  ﻭ ﺍﻃﻼﻋـﺎﺕ،  ﻫـﺮ  ﺭﻭﺯ ﺑـﺮ  ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ  ﻭ ﻛﺎﺭﺁﻣﺪﻱ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﻭ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﻲ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ، ﻭﺟﻮﺩ ﺭﺳﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺟﻤﻌﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎﺕ  ﺍﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ  ﺍﻧﺴـﺎﻥ ﻫـﺎ  ﺑـﻪ  ﺍﻣﺮﻱ ﺍﺟﺘﻨﺎﺏﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺪﻝ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ (علیپور و همکاران، 1393). 

در مورد شاخص های سبک زندگی اجتماعی توافق کلی مابین صاحبان رای وجود ندارد، اما برخی چون آدلر سبک زندگی را مجموعه ای از رفتار می دانند که می توان برای آن مصادیقی یافت. سوبل نیز بر این باور است که  شاخص های سبک زندگی باید ابزاری و در جامعه قابل تشخیص و مشاهده باشند. دیگر پژوهشگران هم از مقوله مصرف، مصرف فرهنگی و فعالیت های فراغت در مقام شاخص های سبک زندگی نام برده اند.  عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بر سبک زندگی اثرگذار هستند که در این میان، رسانه به عنوان یکی از متغیرهای فرهنگی و عوامل موثر بر شکل گیری سبک زندگی قلمداد شده و مهم ترین شاخص در تغییر سبک زندگی در دنیای معاصر به شمار می رود (علیپور و همکاران، 1393). ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای در ورزش، ﻧﻮﻋﯽ درک ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﻣﻬﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﻮاع رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ تمییز داد و اﻧﻮاع ﺗﻮﻟﯿﺪات رﺳﺎﻧﻪ ای را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد. ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای ﺳﻌﯽ دارد آﮔﺎﻫﯽ آﺣﺎد اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺎم، در زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﯾﺎری دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎی ﻣﺮدم را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐنند و ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دهند. رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻋﻢ از ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن، رادﯾﻮ، اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ، ﻓﯿﻠﻢ، روزﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺠﻠﻪ ﻫﺎ، اﻃﻼﻋﺎت، ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻫﺎ و آﮔﻬﯽ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺰاﯾﻨﺪه ای را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻘﺸﯽ ﻣﻬﻢ در ﺷﮑﻞ دﻫﯽ و ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ، ارزش، ﺑﺎور، اﻋﺘﻘﺎدات و دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ دربردارند (حسین زاده و محمدی استانی، 1389).

ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ، اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﻧﻮ از زﻧﺪﮔﯽ آﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻮﯾﺘﯽ ﺑﯽ ﺷﻤﺎری ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻫﻮﯾﺖ آنان در اﺑﻌﺎد ﻫﻮﯾﺖ ﺳﻨﺘﯽ، ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﻮﯾﺖ ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ، دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ارزﺷﯽ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﯿﻮه ﻣﺼﺮف و ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ (ﻫﺮﯾﺴﺞ و همکاران، 1391). ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻧﮕﺮش ﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻓﺮاد ﻧﻤﻮد ﻣﯽ یابد،  اﻣﺎ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی آن زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ. ﻫﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﺟﺪا از دﻧﯿﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد، ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪارد. اﻓﺮاد ﺑﯽ ﻫﻤﺘﺎ و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ، اﻣﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺬﯾﺮی ساخته می شود (رئوفی، 1389). در تایید این موضوع ﻫﺮﯾﺴﺞ و همکاران (1391) در ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎی ﻣﻌﻨﺎداری ﻣﯿﺎن اﺑﻌﺎد ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﮐﻤﯿﺖ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻫﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﺎن وﺟﻮد دارد. جکینز (1381) از نظریه پردازان هویت اجتماعی، معتقد است که هویت اجتماعی، ترکیب مضمون­های درهم آمیخته و جدایی ناپذیر شباهت­ها و تفاوت انسانی در خلال عمل اجتماعی است. هویت­های اجتماعی جمعی بر شباهت­ها تاکید می­ورزند و حتی آن را می­سازند. او یادآور می شود که هویت اجتماعی، ویژگی همه انسان ها به عنوان موجودات اجتماعی است و از مفهوم عام «هویت» گرفته نشده است، زیرا هویت تمامی موجودات و مواد و اشیا را دربر می­گیرد و قلمرو آن گسترده­تر از بشریت است. او در تعریف کلی از هویت اجتماعی، تمرکز بسیاری بر دو اصل شباهت و تفاوت دارد. به نظر وی، هویت اجتماعی به شیوه­هایی که افراد و جماعت­ها از آن طریق در روابط اجتماعی خود از افراد و جماعت های دیگر متمایز می­شوند، اشاره دارد و کاربرد آن برای برقراری و متمایز ساختن نظام مند نسبت­های شباهت و تفاوت میان افراد، جماعت­ها و میان افراد و جماعت­هاست. شباهت خواه واقعی و خواه ناشی از میل و گرایش باشد، اهمیت کمتری نسبت به تفاوت ندارد (جنکینز، 1381). جهانی و مهدی پور (1394) درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی داﺧﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻫﺎ، ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﭘﺬﯾﺮش ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﻫﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد.  ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺭﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎﻱ ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ  ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲ  ﭘـﺬﻳﺮﺩ،  ﻫﻮﻳﺖ ﺍﺳﺖ. ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻫﻮﻳﺖ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﺍﺯ ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺑـﻮﺩ ﻭ ﻫﻮﻳﺖ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺍﻧﺘﺴﺎﺑﻲ ﺩﺍﺷﺖ. ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺍﻓـﺮﺍﺩ ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺍﺯ ﻟﺤـﺎﻅ ﻫﻮﻳﺖ دچار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻭ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻧﺸﻮﻧﺪ. ﺩﺭﻭﺍﻗﻊ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﻣﻜﺎﻥ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻠﻴﺪﻱ ﺩﺭ ﺧﻠﻖ ﻫﻮﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺍﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮﺩ، ﭼﺮﺍ ﻛﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺩﺭ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻱ ﻛﻮﭼﻚ ﻭ ﺑﺴﺘﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ خود ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺭﻭ ﺩﺭ ﺭﻭ ﺑﺎ ﺍﻃﺮﺍﻓﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ مشترک بودند ﻭ ﻫﻮﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ. ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺳﻨﺖﻫﺎﻱ ﺑﻮﻣﻲ ـ ﻣﺤﻠﻲ، ﺑﺨﺶ ﺍﻋﻈﻢ ﻫﻮﻳﺖ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﺩﺍﺩ. ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﻣﺪﺭﻧﻴﺘﻪ ﻭ ﻇﻬﻮﺭ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱﻫـﺎﻱ ﻧـﻮﻳﻦ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻲ،  ﻧﻘﺶ ﻣﻜﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﻜﻞﺩﻫـﻲ ﺑـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ ﺑﺴـﻴﺎﺭ ﻛـﻢ ﺭﻧـﮓ ﺷـﺪ، ﺯﻳـﺮﺍ  ﺭﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻭ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱﻫﺎﻱ ﻧﻮﻳﻦ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻭ ﺍرﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻓﺮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﻜﺎﻥ شخصی اش ﺟﺪﺍ  ﻛﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ کل ﺟﻬﺎﻥ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ. ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻮﻳﺖﻳﺎﺑﻲ ﻣﺘﻜﺜﺮﻱ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺭﻭ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ و هویت یابی شکلی غیر محلی پیدا کرده است (خانی جزینی، 1388).

با توجه به مطالب یاد شده، کارکنان سازمان های ورزشی ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺑﻬﺮﻩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﻧﻮﻳﻦ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ـ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻲ ﻭ ﺭﺳﺎﻧﻪ  ﻫﺎﻱ ﺩﺍﺧﻠـﻲ در امر ورزش ﺭﺍ ﻣﻲ  ﺑﺮﻧﺪ. ﺑﺮﺧـﻲ ﺍﺯ کارکنان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺍﺯ ﻫﻮﻳﺖ، ﺑﻬﻨﺠﺎﺭ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ سبک ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺩﺍﺭﻧﺪ. ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻫﺎﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻩ ﺑـﺎ  ﻫﻨﺠﺎﺭﻫـﺎ  ﻭ ﺍﺭﺯﺵ ﻫـﺎﻱ  ﺭﺳﻤﻲ ﻭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺩﺍﺭﺩ. ﺍﻳﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺯ افراد  ﻭﺟـﻮﻩ ﺗﻤـﺎﻳﺰ  ﺧـﻮﺩ  ﺭﺍ ﺩﺭ ﻛﻨﺶ، ﺫﺍﺋﻘﻪ ﻭ ﺳﺒﻚ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺧﻮﺩ ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮﻱ  ﺗﻌﻠﻘـﺎﺕ  ﺧـﺮﺩﻩ  ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺎﺋﻞ ﺍﻧﺪ. ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻗﺮار دادن سبک زندگی و ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف رﺳﺎﻧﻪ ای در ﻣﯿﺎن ﺑﺨﺸﯽ از ﺟﺎﻣﻌﮥ ورزشی، ﺗﻼش دارد ﻧﻘﺶ سبک زندگی و سواد رسانه ای بر هویت اجتماعی را ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ.

 ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ های داخلی و خارجی ﭘﮋوهش در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﻤﺘﺮی در زﻣﯿﻨﻪ سبک زندگی و ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای با ﻫﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. بنابراین برای رفع چنین خلاء علمی که بتواند پشتوانه تحقیقات آتی در این زمینه باشد، انجام چنین تحقیقی ضرورت دارد. همچنین، مدیران سازمان های ورزشی می توانند از نتایج این تحقیق در برنامه ریزی های کلان استفاده کنند. 

ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺍﻳﻦ کارکنان، ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺍﻟﮕﻮﻫـﺎﻱ  ﺭﻓﺘـﺎﺭﻱ  ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﺎﻻﻫﺎیی ﻣﺸﺎﺑﻪ، ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺳﺒﻚ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ  ﻭ ﻣﺼﺮﻑ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻓﺮﺍﻏﺖ، ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ  ﺍﺳﺖ-  ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛـﻪ  ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻫﺎ ﻭ  ﺗﻤﺎﻳﺰﺍﺕ  ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻱ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ، ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻭ ﻣﻜﺎﻥ ﺯﻧﺪﮔﻲ، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻫﻤﭽﻨـﺎﻥ  ﺑﺮ  ﮔﺮﺍﻳﺶ  ﻫﺎ  ﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺮ ﺟﺎﻱ ﻣﻲ ﮔﺬﺍﺭﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﺮ ﻋﺎﻣﻠﻴﺖ ﺍﻓﺮﺍﺩ  ﺩﺭ ﺷﻜﻞ  ﺩﺍﺩﻥ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻭ ﺳﺒﻚ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻥ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ، ﮔﺮﻭ ﻩ ﻫﺎﻱ ﺳﻨﻲ  ﻭ ﺟﻨﺴﻲ  ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮی ﺩﺭ ﮔﺮﻭﻩ ﺑﻨﺪﻱ ﻫﺎ ﻭ ﺗﻤﺎﻳﺰﺍﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ برخورﺩﺍﺭﻧﺪ. حال با توجه به مسائل گفته شده محقق در پی پاسخ به این سوال است:

آیا بین سبک زندگی، سواد رسانه ای و هویت اجتماعی در سازمان های ورزشی کشور رابطه علی وجود دارد؟

روش شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از حیث هدف، از نوع تحقیقات کاربردی و ازنظر زمان، مقطعی و از نظر گردآوری داده ها، بدر زمره تحقیقات توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کارکنان ادارات کل ورزش و جوانان کل کشور در سال 1397 به تعداد 1500 نفر بود. جهت تعیین حجم نمونه، از روش های مختلفی از جمله فرمول های حجم نمونه و جداول تعیین حجم نمونه استفاده می شود. در تحقیق حاضر نیز با توجه به حجم جامعه آماری (1500 نفر) با استفاده از جدول حجم نمونه کرجسی و مورگان (1970)  تعداد 384 نفر به عنوان نمونه آماری با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه ای هدفمند انتخاب و شرکت کنندگان به صورت داوطلبانه در پژوهش حاضر شدند. از پرسشنامه­های اطلاعات فردی شامل تعیین جنسیت، سن، تحصیلات، تاهل و ... استفاده گردید. همچنین از مقیاس سنجش «هویت اجتماعی» صفاری نیا (1390) دارای 20 سؤال بسته پاسخ با طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) که به ترتیب نمره  5-4-3-2-1 به آن‌ها تعلق گرفت بهره گیری شد- پایایی پرسشنامه 94/0 گزارش‌ شده است. از پرسشنامه «سواد رسانه ای» فلسفی (1393) با 22 گویه و پاسخگویی به سؤالات طیف پنج ارزشی لیکرت هم استفاده شد- پایایی این پرسشنامه نیز85/0 به دست آمد.

برای اندازه گیری سبک زندگی نیزاز پرسشنامه «سبک زندگی» (QSL) لعلی و همکاران (1391) استفاده شد که شامل 70 سؤال و پاسخگویی پنج ارزشی طیف لیکرت و دارای مولفه های سلامت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری ها، سلامت روانشناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از دارو، مواد مخدر، پیشگیری از حوادث و سلامت محیطی بود.  جهت تجزیه و تحلیل داده ها، از میانگین، انحراف استاندارد، نمودار و جدول برای جمع بندی و توصیف داده ها واز آزمون های همبستگی پیرسون و  تحلیل مسیر^[7] و درنهایت برای ارائه الگو مناسب از روش مدل معادلات ساختاری^[8] (SEM) با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای 21 SPSS و LISRL در سطح 05/0≥α  استفاده شد.

 یافته های پژوهش

یافته های جدول 1، نشان داد از 384 نفر شرکت کننده مورد بررسی، 70/42 درصد زن و 29/57 درصد مرد هستند. همچنین 47/24 درصد در دامنه سنی 20 تا 30 سال، 12/28 درصد بین 31 تا 40 سال، 67/35 درصد بین 41 تا 50 سال و 71/11 درصد50 سال به بالا می باشند. از نظر تحصیلات، 26/25 درصد دارای مدرک تحصیلی کاردانی، 95/48 درصد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی، 72/30 درصد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی،91/22 درصد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و 86/2 درصد دارای مدرک تحصیلی دکتری بودند. از نظر سابقه خدمت، بیشرین تعداد  (67/35 درصد) با سابقه خدمت 20 سال به بالا و کمترین تعداد با سابقه خدمت 1تا5 سال گزارش شده است.

جدول 1: توصیف ویژگی های دموگرافیک شرکت کنندگان

یافته های جدول 2 گویای آن است که در آزمون فرضیات تحقیق با استفاده از مدل معادلات ساختاری، خروجی نرم افزار نشان دهنده مناسب بودن مدل ساختاری برازش یافته برای آزمون فرضیات هستند.( نسبت 2 χبه df نزدیک عدد 3 می باشد). میزان 09/0= RMSEA نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است. همچنین، نتایج حاصل نشان داد ارتباط علی معنی داری بین سبک زندگی با هویت اجتماعی (t= 2/74)، بین سواد رسانه ای با هویت اجتماعی (t= 5/22) و بین سبک زندگی و سواد رسانه ای وجود دارد (t= 2/69) به عبارت دیگر، داده های مشاهده شده تا میزان زیادی منطبق بر مدل مفهومی تحقیق است. مقدار GFI، CFI و NFI نیز به ترتیب برابر با 85/0 ، 89/0 و 88/0 می باشد که نشان دهنده برازش مناسب مدل

می باشد.

جدول3: بررسی نتایج آزمون فرضیه های تحقیق

بحث و نتیجه گیری

تلاش­های تحقیق حاضر برای بررسی موضوع نشان داد که بین سبک زندگی و هویت اجتماعی و نیز بین سواد رسانه ای و هویت اجتماعی ارتباط معنی داری وجود دارد. نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات مهراییان و همکاران (1396)، بهراد فرد (1396)، غفرانی (1393)، کفاشی (1393)، جانگ (2018) و ارساند (2016) همخوانی داشت.  در دنیای رسانه ای امروز که براساس آمارهای رسمی بیش از هفتاد درصد وقت روزانه مردم با رسانه ها سپری می شود (پاتر^[9]، 2008) مخاطبان نیاز به آگاهی از رسانه ها و نحوه عملکردشان در مقابل مردم دارند. رسانه ها با استفاده از تکنیک ها و روش های مختلف، در پی جذب و هدایت مخاطبان به سوی اهداف از پیش تعیین شده هستند. از سوی دیگر، رشد و دگرگونی در انواع رسانه ها، قابلیت هایی که دارند و محتوای بسیار متنوعی که به مخاطبان خود ارائه می کنند، سبب شده است تا مخاطبان دچار سردرگمی شوند و در بیشتر مواقع، بدون اراده خویش، مخاطب پیام هایی شوند که از رسانه ها منتشر می شود؛ پیام هایی که مخاطبان به دنبال آنها نیستند، بلکه رسانه ها، آن پیام ها را در اختیار افراد می گذارند و افراد بدون اندیشه، پیام ها را می شنوند و پذیرای آن اند. این موضوع، اهمیت دانش و داشتن اطلاعات را در برابر رسانه ها نشان      می دهد و ما را بر آن می دارد تا نسبت به رسانه ها و نحوه عملکردشان در مقابل مردم آگاه باشیم. سواد رسانه ای به معنی توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و در مرتبه بالاتر خلق پیام های رسانه ای است و بر اهمیت موضوع آگاهی از رسانه ها، پیام ها و همچنین عملکردشان نسبت به مخاطبان و لزوم کسب این آگاهی ها تأکید می کند. افراد باید بتوانند پیام های رسانه ای را تجزیه و تحلیل کنند و به عبارتی اسیر جذابیت های ظاهری آنها نشوند و در جایگاه مخاطبی آگاه، از فنون و تکنیک های مختلف رسانه ها برای جذب و هدایت مخاطبان باخبر باشند. متأسفانه در حال حاضر مفهوم سواد رسانه ای در کشور ما به اشتباه با سواد رایانه ای و اطلاعاتی یکسان تلقی می شود. در برخی کتاب ها و مقالاتی که در این زمینه منتشر شده اند، مفهوم سواد رسانه ای با مواردی از قبیل توان کار با رایانه و اینترنت یکسان در نظر گرفته شده است. بر همین اساس از سواد رسانه ای نه به عنوان ملاکی برای ارزیابی پیام های رسانه ای، بلکه به عنوان اطلاعات فرد درباره رسانه ها و نحوه به کارگیری آنها یاد می شود. اما با توجه به تعاریفی که در بالا از سواد رسانه ای شد، باید گفت مفهوم سواد رسانه ای، قابلیت ارزیابی، درک و تفسیر افراد از پیام های رسانه ای است (افخمی و رجبی، 1392). ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای   در ورزش ﻧﻮﻋﯽ درک ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﻣﻬﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﻮاع  رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ تمییز داد و اﻧﻮاع ﺗﻮﻟﯿﺪات رﺳﺎﻧﻪ ای را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد. ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای ﺳﻌﯽ دارد آﮔﺎﻫﯽ آﺣﺎد اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺎم، در زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﯾﺎری دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎی ﻣﺮدم را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐنند و ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دهند. رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻋﻢ از ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن، رادﯾﻮ، اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ، ﻓﯿﻠﻢ، روزﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺠﻠﻪ ﻫﺎ، اﻃﻼﻋﺎت، ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻫﺎ و آﮔﻬﯽ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ فزاینده ای را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻘش ﻣﻬﻢی در ﺷﮑﻞ دﻫﯽ و ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ، ارزش، ﺑﺎور، اﻋﺘﻘﺎدات و دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ دارند (حسین زاده و محمدی استانی، 1389).

از سوی دیگر، اگر چه جامعه شناسانی کلاسیک چون زیمل به ابعادی از مفهوم سبک زندگی توجه کرده اند، با این حال هیچ گاه به طور مستقل و مستقیم آن را مورد استفاده قرار نداده اند. مفهوم سبک زندگی با توجه به تحولات نظام سرمایه داری غربی در آثار اندیشمندان علوم اجتماعی تغییرات عمده ای یافته است؛ به طوری که از الگوهای منزلتی که وابستگی تام و تمام به مولفه های اقتصادی و ارزش های مادی و ثروت دارند و سبک زندگی را در طبقاتی مشخص مورد مطالعه قرار می دهند گرفته تا الگوهایی که مبتنی بر مولفه های مصرف کالاهای فرهنگی هنری و نحوه گذران فراغت هستند و در قشرها و گروه های متفاوت اجتماعی گونه هایی متنوع را به خود می گیرند، سبک های زندگی گوناگون خلق شده که گاه به تعبیر چنی فراتر از مرزهای ملی حرکت می کنند. بنابراین سبک زندگی در این تعبیر، از مشخصه های جوامع مدرن تلقی می شود و کسانی که در این جوامع زندگی می کنند برای توصیف کنش و اعمال خود از این مفهوم بهره می گیرند. در واقع سبک زندگی، الگویی برای رفتارهایی است که مردم را از هم متمایز می کند(چنی،1378: 19).

از نظر آیزنشتات، هویت اجتماعی به طور طبیعی خلق نمی شود، بلکه با ساخت اجتماعی مرزها شکل        می گیرد. مرزها، تمایز بین درون و برون، غریبه و آشنا، خویشاوند و غیرخویشاوند، دوست و دشمن، فرهنگ و طبیعت و تمدن و بربریت را بنیان می نهند. هویت اجتماعی و آگاهی اجتماعی همانند بیشتر حوزه­های حیات اجتماعی بر ساخته الگو های نظام فرهنگی و اجتماعی و کدها و چارچوب های عام هستی شناختی­اند که در چارچوب آنها پنداشت ها و تصورات رایج درباب نظم اجتماعی، حوزه های عمده تعامل اجتماعی، ساختار ترجیحات و مرزبندی های هویتی تعریف و تصریح می شوند. براساس نظر آیزنشتات، الگو های نظام فرهنگی و اجتماعی درنهایت با فرایندهای منازعه و رقابت بر سر کنترل و تخصیص منابع و منازعه بر سر هژمونی گفتمانی در ارتباط است (عبداللهی و قادرزاده، 1388). هویت اجتماعی آن بخش از خودانگاره فرد است که از ادراک عضویت در یک گروه اجتماعی مشتق می شود. در زمینه ارتباط بین متغیرهای تحقیق می توان به تحقیق  رانگ اشاره کرد که در مقاله ای درمورد اندیشه های وبر می گوید: «منظور وبر از سبک زندگی، ارزش ها و رسم های مشترکی است که به گروه احساس هویت جمعی می بخشد». مک کی در مورد دیدگاه وبر می گوید: «آن چه وبر سبک زندگی می نامد، به روش هایی بازمی گردد که طبقات و گروه های هم رتبه از نوعی از زندگی پدید می آورند. بنابراین وبر سبک زندگی را معادل قشر اجتماعی نمی داند، بلکه معرف آن می شناسد. به بیان دیگر آن را چیزی معرفی می کند که مرزهای نامشخص موقعیت و قشر اجتماعی را تعیین می کند. وبر سبک زندگی را از جنس رفتار می داند که تمایلات آن را هدایت می کند و فرصت های زندگی بستر بروز آن را فراهم می نماید»(مهدوی کنی،1386:206). سواد رسانه ای پاسخی ضروری، غیر قابل اجتناب و واقع نگر نسبت به محیط الکترونیکی پیچیده و دائما در حال تغییر و تحول اطراف ماست. با وجودی که سواد رسانه ای پرسش های انتقادی را پیرامون تاثیرات رسانه ها مطرح می سازد، اما باید گفت که این فرایند یک جنبش ضد رسانه ای نیست، بلکه هدف اصلی آن این است که از طریق مهارت هایش به همه افراد به ویژه کودکان و نوجوانان که در برابر محیط خشونت بار رسانه ای عصر حاضر بسیار آسیب پذیر هستند کمک کند تا در زمینه انواع رسانه ها حالتی کار آمد، دقیق و با سواد پیدا کنند؛ به طوری که بتوانند کنترل تعبیر آنچه را که می خوانند، می شنوند و می بینند در دست گیرند، نه این که بگذارند این تعبیر، کنترل آنها را در اختیار گیرد (ببران، 1382:11) در واقع، سواد رسانه ای برخورد هدفمند با رسانه هاست که موجب بالا رفتن سطح آگاهی افراد جامعه به عنوان مخاطبان رسانه ها می شود و منجر به ارتباطی دو سویه و مشارکت جویانه با رسانه ها، از یک سو و تقویت ساختار دموکراتیک جامعه در راستای مباحث مشارکت فعال در حوزه رسانه، از سوی دیگر     می گردد (زارع کهن، 1393).

 سواد رسانه ای یکی از ارکان مهم سلامت اجتماعی نیز می باشد. سلامت، سرمایه ارزشمندی است که حفظ و ارتقای آن در زمره مهم ترین تلاش های زندگی انسان ها محسوب می شود. بی شک انسان سالم، محور توسعه پایدار و توانمندی انسان ها در حفظ و ارتقای سلامتی خود، از ارکان مهم در این زمینه است. سلامت و تعالی روحی انسان ها هم از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر سلامت جوامع انسانی است که سبک زندگی فعال سبب ایجاد چنین دیدگاهی در جامعه می شود(صلحی و همکاران، 1395).