نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار مدعو، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 استادیار مدعو، گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران
چکیده
هدف این تحقیق بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و ارتکاب رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان است. جامعه آماری جوانان 18 تا 30 سال شهر ایلام هستند که حجم نمونه با استفاده از نرم افزار سمپل پاور 520 نفر تعیین گردید. داده ها توسط آمار توصیفی و آزمون های آماری با استفاده از نرم افزار spss22 مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت. یافتهها نشان می-دهد که بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز جوانان (419/0) رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. همچنین بین کنترل اجتماعی(453/0) و حمایت اجتماعی (198/0) با رفتارهای خشونت آمیز جوانان رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. مدل تحلیل مسیر نشان میدهد که سرمایه اجتماعی علاوه بر تأثیر مستقیم بر ارتکاب به خشونت به صورت غیرمستقیم از طریق متغیر واسط کنترل اجتماعی و حمایت اجتماعی نیز بر متغیر رفتارهای خشونت آمیز تأثیر معکوسی دارد. یافتههای حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان میدهد که متغیرهای مستقل 22 درصد از واریانس رفتارهای خشونت آمیز جوانان را تبیین میکنند. رفتارهای خشونت آمیز جوانان را میتوان نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه دانست. هرچقدر احساس حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی در بین افراد وجود داشته باشد، سرمایه اجتماعی افزایش مییابد و تاثیر بازدانده‌ای بر گسترش رفتارهای خشونت آمیز در جامعه خواهد داشت. بنابراین، سرمایه اجتماعی عامل بسیار مهمی برای مقابله با رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان در جوامع معاصر است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Investigating the relationship between social capital and violent behaviors of young people in Ilam
نویسندگان [English]
- Ali ayar 1
- hadi afra 2
1 Visiting Assistant Professor, Department of Social Sciences, Faculty of Humanities, Ilam University, Ilam, Iran
2 Visiting Assistant Professor, Department of Counseling, Faculty of Humanities, Bojnourd University, Bojnourd, Iran
چکیده [English]
The purpose of this study is to investigate the relationship between social capital and the commission of violent behaviors among young people. The statistical population is the youth of 18 to 30 years old in Ilam city. The sample size was determined to be 520 people using Sample Power software. Data were analyzed by descriptive statistics and statistical tests using spss22 software. Findings show that there is a significant and inverse relationship between social capital and violent behaviors of young people (0.419). There is also a significant and inverse relationship between social control (0.453) and social support (0.198) with violent behaviors of young people. The path analysis model shows that social capital, in addition to having a direct effect on the perpetration of violence indirectly through the intermediate variables of social control and social support, also has an inverse effect on the variable of violent behaviors. Findings from multivariate regression analysis show that independent variables explain 22% of the variance of violent youth behaviors. Violent behaviors of young people can be attributed to the reduction of social capital in society. As much as there is a sense of social support and social control among individuals, social capital increases and will have a deterrent effect on the spread of violent behaviors in society. Thus, social capital is a very important factor in combating violent behaviors among young people in contemporary societies.
کلیدواژه‌ها [English]
- social capital
- delinquency
- social control
- social support
- youth
بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز پسران جوان (مورد مطالعه: شهر ایلام)
علی ایار[1]
هادی افرا[2]
10.22034/SSYS.2022.1899.2350
تاریخ دریافت مقاله: 1/4/1400
تاریخ پذیرش مقاله:3/7/1400
مقدمه
جرم اگر چه در کلیت خود جامعه را متضرر میسازد اما جرایم خشن و رفتارهای خشونت آمیز در این میان جایگاهی ویژه دارند زیرا ارتکاب به رفتارهای خشونت آمیز موجب خشن شدن سیمای کلی جامعه میشود و با ایجاد هراس اجتماعی احساس امنیت را در بین مردم کاهش میدهد. رفتارهای خشونت آمیز اثرات سوء زیادی بر زندگی جوانان نیز دارد ( هافمن[3]، 2020). اگر چه خود پرخاشگری معلول عوامل معتددی در جامعه است اما وجود روحیه پرخاشگری و خشونت در یک جامعه میتواند فرایندهای جرم خیز و بزهکار را تقویت نماید. این وضعیت گرایش به بزه و جرایم خشن را افزایش میدهد زیرا در این گونه شرایط با کاهش مدارای اجتماعی و تفاهم انسانی احتمال ضرب و جرح و خشونت در سطح کلامی و رفتاری افزایش پیدا میکند و این شرایط علاوه بر تاثیر بازآموزی منجر به شکلگیری هویت خشن و خشونتگرایی در جامعه میشود. گسترش آسیبهای اجتماعی[4] از جوانب بسیاری به جوامع آسیب و زیان میرساند، خصوصا زمانی که جوانان را در بر گرفته باشد. زیرا جوانان سرمایههای مادی و معنوی جامعه محسوب شده و سلامت آنان به نوعی تضمین کننده بقاء، دوام، سلامت و پویایی جامعه است.
در این میان وضعیت گذار در جامعه ایران و به تبع آن شهر ایلام، به دلیل کم رنگ شدن هنجارها، روابط و نظارتهای سنتی و عدم جاگیری در بستر شرایط جدید منجر به شیوع و گسترش آسیبهای اجتماعی در جامعه شده که بر مردم و جامعه تحمیل میشوند. از دیدگاه صاحبنظران و متخصصان، بیکاری، کاهش احساس مسئولیت اجتماعی، گسترش طلاق توافقی، قانون گریزی، افزایش حاشیهنشینی، گسترش روابط نامشروع، گسترش ریاکاری، پایین بودن سطح فرهنگ ترافیک، شکاف در روابط والدین و فرزندان، رشد جرایم مسلحانه، گسترش رشوه و ربا، گسترش خودکشی، افزایش سرقت و اعتیاد به مواد مخدر از جمله مهمترین آسیبهای اجتماعی شایع در ایلام هستند (کمربیگی و رشیدی، 1394: 175-177). براساس تحقیقی، 4/34 درصد از افراد مورد مطالعه دارای افسردگی خفیف و 2/12 درصد افسردگی متوسط دارند (باپیری و همکاران، 1399: 47).
تغییر و تحول در شرایط و مکانیسمهای زندگی اجتماعی ضرورت طرح رویکردهای جدید در تبیین و تحلیل جامعه، مسائل و آسیبهای اجتماعی مطرح ساخته است. اگرچه خشونت در معنای کلی و در معنای خاص (رفتارهای خشونت آمیز جوانان) از عوامل متعددی متاثر میشود اما یکی از مواضع نظری برای تحلیل رفتارهای خشونت آمیز جوانان استفاده از سرمایه اجتماعی[5] است ( هافمن، 2020). یکی از رویکردهای جدید که میتواند به تبیین رفتارهای خشونت آمیز کمک کند سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی مجموعهای از منابع و ذخایر ارزشمندی (ارزشهای اجتماعی) است که بهطور بالقوه در روابط اجتماعی گروهها و جامعه وجود دارد. سرمایه اجتماعی از طریق این منابع کار افراد را در سطوح مختلف خرد، میانی و کلان جامعه آسان، سریع و کم هزینه و مطمئن میکند و بدینوسیله آنان را در رسیدن به اهداف مشترک اجتماعی کمک میکند. سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستم اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه شده و موجب پایین آمدن سطح هزینههای تبادلات و ارتباطات میشود (نوری و همکاران، 1399: 205). سرمایه اجتماعی به عنوان یک نظریه قابلیت و کارایی زیادی در تبیین و توضیح مسائل و مشکلات از جمله آسیبهای اجتماعی را دارد به نحوی که میتوان از آن به عنوان راه حل مشکلات اجتماعی نام برد. این مفهوم علیرغم توان تبیینی بالا و ماهیت چتر گونه خود در حوزه آسیبهای اجتماعی و جرمشناسی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. داشتن سرمایه در تمامی ابعاد خصوصا سرمایه اجتماعی را میتوان راهی برای تقویت مدارای جوانان و ارتباطات سالم، کاهش نزاع و درگیری، برقراری آرامش، صلح و امنیت در جامعه در نظر گرفت (فیروزجائیان و نازنین، 1399: 110). به نظر فوکویاما سرمایه اجتماعی برای نظم اجتماعی اهمیت زیادی دارد و بسیاری از مسائلی که در جامعه وجود دارند از عدم یا ضعف سرمایه اجتماعی در جامعه ناشی میشود (فیروزجائیان و بابایی، 1392: 140).
با این وصف، تحقیقات صورت گرفته پیرامون وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران از وضعیت نامطلوب سرمایه اجتماعی به ویژه در استانهای محروم حکایت دارد. از نظر فوکویاما، وجود آمار بالای خودکشی نشانهای از فقدان سرمایه اجتماعی تلقی میشود (باستانی و رزمی، 1393: 57). استان ایلام با 94/28 در هر صد هزار مرگ ناشی از خودکشی یک منطقه پر خطر به شمار میآید و شیوع خودکشی در این استان روند فزایندهای دارد (آستارکی و همکاران، 1392: 2). باوجود سطح پایین سرمایه اجتماعی در کشور و حوزه مورد مطالعه گسترش دامنه آسیبهای اجتماعی امری اجتنابناپذیر به نظر میرسد. زیرا کاهش سرمایه اجتماعی با کاهش کنترل اجتماعی و افزایش فشار به دلیل فقدان عضویت در شبکهها و برخورداری از پیامدهای مثبت عضویت در این شبکهها میتواند بر ارتکاب به جرم موثر واقع شود. ازسویی دیگر جوانان به عنوان قشری عظیم با سهم چشمگیر 35 درصدی در هرم جمعیتی کشور و سهم 40 درصدی در استان ایلام از این وضعیت بیشتر متأثر خواهند شد(مرکز آمار ایران، 1395).
افزایش و روند رو به رشد کجروی و جرائم جوانان[6] به خوبی بیانگر افول سرمایه اجتماعی در جامعه و در بین جوانان به عنوان حیاتیترین منبع یک جامعه است. اگرچه سرمایه انسانی جوانان افزایش یافته ولی سرمایه اجتماعی در بین والدین و فرزندان کاهش یافته و جامعه شدیداً در معرض فرهنگ فردگرا قرار گرفته که اولویت را به فرد می دهد و بر علایق و مطالبات فردی تاکید دارد. «در جوامع مدرن، فردگرایی شکل خاصی از فرهنگ را ایجاد می کند که در آن افراد خودمختار هستند» (سهرابزاده و همکاران، 1399: 173). این وضعیت، بستر لازم برای ارتکاب به جرم را در بین جوانان فراهم کرده است. افزایش نگرانیهای عمومی پیرامون مسایل جوانان و روند صعودی کجروی و جرائم جوانان و از جانب دیگر پیچیدگی مسایل و جرائم، اتخاذ رویکردهای نظری نوین در حوزه آسیبهای اجتماعی ضروری ساخته است. از این رو تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سوال است:
چه رابطهای میان سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان پسر (18 تا 30 سال) شهر ایلام وجود دارد؟
قاسمی و همکاران (1398) تحقیقی با عنوان «بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و نزاع فـردی در بین جوانان شهر ایلام» انجام دادهاند. نتایج حاصل از تحلیل یافتهها نشان داد که بین سرمایه اجتماعی جوانان و نزاع و درگیری آنان یک رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد. همچنین، بین حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی و نزاع جوانان یک رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. بهطور کلی میتوان گفت که با افزایش سهم سرمایه اجتماعی، نزاع بین فردی کاهش چشمگیری را نشان میدهد. رسولزاده اقدم و همکاران (1397) تحقیقی با عنوان «مطالعه جامعهشناختی رابطه سرمایه اجتماعی با کجروی فرهنگی» انجام دادهاند. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی (با کجروی فرهنگی رابطه معنادار معکوسی وجود دارد. همچنین، سه متغیر اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی توانستهاند 30 درصد از تغییرات کجروی فرهنگی را تبیین کنند. سیمی و همکاران (1396) تحقیقی با عنوان «نقش سرمایه اجتماعی و شاخص‌های سلامت اجتماعی خانواده در پیش‌بینی نگرش به بزهکاری فرزندان» انجام دادهاند. یافتههای نشان میدهد سرمایه اجتماعی و شکوفایی اجتماعی در تبیین نگرش بزهکاری فرزندان بیشترین نقش را داشته‌اند. بنابراین تقویت کارآیی و عملکرد خانواده، نقش بارزی در تقویت شاخص‌های سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی خانوادگی دارد.خواجه نوری و زارعی محمودآبادی (1395) پژوهشی با عنوان «رابطه سرمایه اجتماعی و جرم جوانان» انجام دادهاند. نتایج نشان داده است که در رابطه با بروز رفتارهای مجرمانه تفاوت معناداری بین دو جنس وجود دارد. همچنین بین طبقات شغلی والدین به لحاظ بروز رفتار مجرمانه جوانان رابطه معناداری وجود دارد. احمدی و همکاران (1395) تحقیقی با عنوان «تحلیل جامعهشناختی رابطه بین سرمایه اجتماعی و جرایم جوانان» انجام دادهاند. یافتهها نشان میدهند رابطه بین سرمایه اجتماعی و میزان جرم جوانان از نظر آماری معنادار است، به این صورت که هر چه جوانان از سرمایه اجتماعی بیشتری برخوردار باشند میزان ارتکاب به جرم آنها کمتر است.
مور و ریکر[7] (2013) در پژوهشی با عنوان «سرمایه اجتماعی، انواع جرم و کنترل اجتماعی» به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر میزان و نوع جرم پرداختهاند. این پژوهش که در بین ایالتهای مختلف آمریکا صورت گرفته است، نشان میدهد با افزایش سرمایه اجتماعی میزان جرایم کاسته میشود. همچنین افزایش سرمایه اجتماعی بر نوع جرایم و جرایم مالکیت نیز تأثیرگذار است. دیلر و دیلر[8] (2010) در پژوهشی با عنوان «جرایم شهری و سرمایه اجتماعی» به بررسی رابطه جرایم شهری ایالات متحده و سرمایه اجتماعی پرداختهاند. نتایج تجربی بهطور کلی پیشبینیهای نظری را پشتیبانی میکند و نتیجه میگیرد که با افزایش سرمایه اجتماعی، جرایم شهری کاسته میشود. چوانگ و چوانگ[9] (2008) پژوهشی با عنوان «تفاوتهای جنسیتی در رابطه بین سرمایه اجتماعی و مصرف سیگار و الکل در تایوان» انجام دادهاند. نشان دادند که بین سرمایه اجتماعی با استعمال سیگار و نوشیدن الکل رابطه منفی وجود دارد. پاتنام (2001) در تحقیقی با عنوان «سرمایه اجتماعی: اندازهگیری و نتایج» انجام داده است. یافتهها نشان میدهد که وجود سرمایه اجتماعی تأثیر مثبتی در کاهش میزان جرم و جنایت و کاهش مراجعات و محکومیتهای بزهکارانه و نابرابریهای اقتصادی، مدنی و جنسیتی داشته است.
مرور سوابق تجربی در رابطه با موضوع بیانگر آن است که هر یک از پژوهشها وجهی از عوامل موثر بر گرایش به نزاع و بزهکاری را مطالعه و بررسی کردهاند. در مجموع میتوان این عوامل را به اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جمعیتی در ارتباط با بزه و رفتارهای خشن تقسیمبندی کرد. اما سرمایه اجتماعی مورد توجه قرار نگرفتهاند. از این رو، پژوهش حاضر بر سرمایه اجتماعی متمرکز است تا رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان شهر ایلام را مطالعه کند. همچنین این پژوهش بین جوانان پسر بهعنوان مهمترین سرمایه انسانی هر جامعهای انجام شده و برای بررسی دقیق موضوع، تاثیر متغیرهای واسط (حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی) از طریق تحلیل مسیر مطالعه شده است.
چارچوب نظری پژوهش
پیرامون تبین چرایی علل ارتکاب به جرم نظریات و رویکردهای متفاوتی وجود دارد. نظریههای ساختار اجتماعی[10] با برداشتی فرهنگی و ساختاری، جرم و سایر انحرافات اجتماعی را محصول و پیامد نابرابریهای موجود در داخل ساختار اجتماعی می‌داند (پیترسون[11] و همکاران، 1992؛ 322). این نظریات به سه گروه نابسامانی اجتماعی[12]، احساس فشار و انحراف فرهنگی[13] تقسیم میشوند (سیگل[14] و سنا[15]، 1384: 210). تئوری نابسامانی اجتماعی گسیختگی و ناکارآمدی نظام‌های سنتی و غیر رسمی کنترل اجتماعی را عامل جرم و بزهکاری می‌داند (نایبی و ایار، 1391: 54). براساس نظریه احساس فشار، وجود عواملی در جامعه برخی مردم را تحت فشار قرار میدهد و آنان را مجبور به کجرفتاری میکند (اگنیو[16]، 1995: 28). فرصت‌های مشروع افتراقی[17]، ناکامی منزلتی، فرصت‌های نامشروع افتراقی از مهمترین نظریههای فشار هستند. نظریه فرصت‌های مشروع افتراقی مرتن[18] جرم و بزهکاری را ناشی از گسست و انفعال بین هدف‌های فرهنگی و وسایل نهادی شده جهت دسترسی به آنها می‌داند. در ارتباط با سرمایه اجتماعی شرایط مذکور موجب میشود که تعهد و تعلق فرد نسبت به هدف‌ها و ابزارها کم شده و فرد مجبور میشود به این اهداف و ابزارها پشت پا زده و در نتیجه دچار کجروی و ارتکاب به جرم شود. اگنیو در نظریه فشار عمومی به سه منبع فشار یعنی عدم دستیابی به اهداف ارزشمند، حذف محرک‌های ارزشمند و وجود محرک‌های منفی اشاره میکند.
بنا بر تئوریهای ساختار اجتماعی نیروهای اقتصادی و اجتماعی با تخریب خواص طبقات فرودست، ساکنان این مناطق را در معرض الگوهای رفتاری مجرمانه قرار میدهد. زیرا وضعیت فرودستی، احساس فشار، بی‌ثباتی جامعه به دلیل از هم گسیختگی همبستگی اجتماعی زمینه فرسایش اعتماد، تعامل بین افراد و تضعیف کنترل‌ها و نظارتهای غیررسمی اجتماعی فراهم میکند. در این رویکرد عناصر شناختی سرمایه اجتماعی در حالتی معکوس (بدبینی، احساس تبعیض، احساس محرومیت) و عناصر ساختاری و قالب روابط و اعمال کنترل غیررسمی در نظر گرفته شده است.
نظریههای کجروی فرهنگی[19] مدعی میشوند که علت تحقق جرم، نوعی تعارض میان هنجارهاست (سلیمی و داوری، 1386: 344). نظریههای پسران بزهکار[20] آلبرت کوهن[21] و فرهنگ طبقه[22] پایین و فرصت افتراقی[23] کلووارد و اولین از مهمترین این دسته از نظریات هستند. کوهن در نظریه پسران بزهکار معتقد بود که جوانان به خاطر آنکه از طریق روش‌های متعارف توانایی کسب موفقیت ندارند، شکلی از تضاد فرهنگی را تجربه میکنند (محسنی تبریزی، 1383: 85). کلووارد و اولین در نظریه فرصت افتراقی معتقدند که خرده فرهنگ بزهکاری فرصت‌هایی را برای آموختن و عمل کردن به نقش‌های بزهکارانه برای افراد فراهم میسازد (صدیق سروستانی، 1386: 42). در ارتباط نظریههای کجروی فرهنگی و سرمایه اجتماعی در تبیین و تحلیل جرم میتوان به «سویه تاریک» سرمایه اجتماعی اشاره کرد.
تئوریهای فرایند اجتماعی[24] به بررسی رابطه بین جامعه‌پذیری و رفتارهای بزهکارانه پرداختهاند و دارای دو شاخه عمده نظریه یادگیری[25]، نظریه کنترل[26] هستند. براساس نظریه یادگیری اجتماعی، رفتار انحرافی آموختنی است (شفرز، 1399: 159). در این زمینه ساترلند[27] معتقد است که افراد به این علت کجرفتار میشوند که تعداد تماس‌های انحرافی آنان بیش از تماس‌های غیر انحرافی شان است (صدیق سروستانی، 1386: 44). برگس و ایکریز[28] معتقدند که یادگیری رفتارهای مجرمانه از طریق فرایندهای همنشینی افتراقی، تقلید و فراگیری تعریفهای شناختی ممکن میشود (سلیمی و داوری، 1385: 402).
نظریههای فرایند اجتماعی بر عنصر روابط و شبکه روابط که از کلیدی‌ترین مولفههای سرمایه اجتماعی است تاکید میکند. بنابر مفروضات این رویکرد اگر روابط موجود در بین مردم از نوع مثبت و گرم باشد میتواند از عهده مسائل اجتماعی بر آیند. اما اگر این روابط منفی و مخرب باشند مردم را با مشکل مواجه ساخته و جرم و جنایت را در جامعه افزایش خواهند داد (چلبی و مبارکی، 1384: 110). نظریههای خنثیسازی[29] و پیوند افتراتی به صراحت به موارد مذکور اشاره میکند. در این رویکرد نظریه کنترل اجتماعی هیرشی نیز عناصر شناختی و ساختاری سرمایه اجتماعی در قالب مولفههای چهارگانه دلبستگی، مشارکت، تعهد، تعلق مطرح و میزان آنها را بهعنوان منبعی جهت کنترل اجتماعی غیررسمی و کاهش انحرافات معرفی میکند.
گرشام سایکس[30] و دیوید ماتزا[31] در نظریه خنثیسازی مدعی هستند که بزهکاران و مجرمان از طریق یادگیری این توانایی را بهدست میآورند که ارزش‌ها و نگرش‌های عادی را به طور موقت خنثی کنند و بین رفتار قانونی و بزهکارانه حرکتی نوسانی داشته باشند. آنها این توانایی را از طریق تعامل با دیگران به دست میآورند (رحیمینژاد و همکاران، 1394: 94). در ارتباط با ابعاد کمی و کیفی سرمایه اجتماعی میتوان چنین نتیجه گرفت که سایکس و ماتزا به نوعی فرهنگ بی‌اعتمادی به گستردگی شعاع همه اعضا جامعه اشاره میکنند. اعتماد یکی از مهمترین عناصر سرمایه اجتماعی است. وجود این انگاره ذهنی که همه کجروی میکنند میتواند به کاهش تعاملات و فرسایش سرمایه اجتماعی منجر شود.
براساس نظریه کنترل[32]، جرم و رفتار انحرافی امری جهان شمول و ساری در بین همه اقشار و طبقات اجتماعی است و این اعمال کنترل اجتماعی بر افراد است که جلوی کجرفتاری را میگیرد (صدیق سروستانی، 1386: 47). براساس تئوری تراویس هیرشی[33] پیوند فرد با جامعه است که مهمترین متغیر در همنوا بودن یا همنوا نبودن فرد محسوب میشود. وی قیود این پیوند را تحت چهار مفهوم کلی دلبستگی[34]، تعهد[35]، درگیری[36] و باور[37] خلاصه میکند (احمدی 1384: 90). مؤلفه‌های اعتقاد تعلق خاطر به خانواده، دوستان، اجتماع (صداقت، اخلاقیات، انصاف، عرق ملی، مسئولیت‌پذیری) بعد کیفی و ذهنی نظریه کنترل اجتماعی هیرشی هستند و مولفههای تعهد (خانواده، شغل، موفقیت، آینده، اهداف) و مولفههای مشارکت (فعالیت‌های مدرسه، عضویت در گروههای درسی، سازمانهای محلی، مذهبی و باشگاههای اجتماعی) ابعاد کمی (ساختاری) نظریه کنترل اجتماعی هیرشی است. با این وصف مشاهده میشود کنترل اجتمای و پیوندهای اجتماعی یعنی عناصر کلیدی سرمایه اجتماعی عناصر ضروری تئوری پیوند اجتماعی هیرشی هستند (سلمی و کیویوری، 2006: 126).
بهطور کلی، سرمایه اجتماعی بهصورت مستقیم و غیرمستقیم (کنترل اجتماعی) بر ارتکاب به جرم تاثیر می‌گذارد. اغلب نظریهپردازان سرمایه اجتماعی را منبعی جهت دسترسی آسان به اهداف ذکر میکنند زیرا سبب تسهیل همکاری و تعامل و کاهش هزینههای عمل میشود (کلدی، 1387: 194) همان گونه که فیلد آن را منابع مفید و قابل دسترس برای یک کنشگر می‌داند که از روابط اجتماعی او به دست میآید (فیلد، 2003: 23). یکی از خصیصه‌های مهم سرمایه اجتماعی این است که پیوند ارتباطی میان افراد را تقویت میکند و پیوندهای متقابل موجب ارتقاء همکاری و همبستگی میان اعضای جامعه میشود. از جانب دیگر با وجود سرمایه اجتماعی و فرض وجود آن در بین افراد فراهم کردن شرایط دادوری اعاده‌گر[38] امکان جذب افرادی که انحرافات ناچیز و اولیه از مقررات اجتماعی داشته‌اند فراهم می‌گردد. هر کجا که میزان مشارکت و پیوندهای اجتماعی کاهش مییابد، آسیبها و انحرافات اجتماعی رو به افزایش می‌گذارد (توسلی و موسوی، 1384: 66).
سرمایه اجتماعی از طریق کنترل اجتماعی یک تأثیر غیرمستقیم بر ارتکاب به بزه دارد یعنی یکسری قواعد خاص، تقویت سرزنش اخلاقی، تسهیل هماهنگی‌ها، کنترل عوامل خنثی کننده و افزایش شرم گناه (شرم حضور) ایجاد میکند تا محدودیتهای ساختاری و رفتاری ایجاد کند که در نتیجه آن جرائم و انحرافات رفتاری کاهش یابند. برخی از نظریههای جامعهشناسی، از جمله تئوری کنترل اجتماعی هیرشی علت جرم و بزه را نتیجه گسستگی و یا تضعیف پیوندهای اجتماعی افراد با هم و با جامعه میدانند. در تئوریهای بی‌سامانی اجتماعی، فرصت افتراقی، خرده فرهنگ‌های انحرافی و آنومی اجتماعی در زمینه پیوستگی و مشارکت فرد با جامعه نقش عناصر شناختی و ذهنی بهعنوان پیش‌نیاز مهم به نظر میرسد. زیرا با وجود این بی‌اعتمادی و بدبینی احتمال مشارکت در جامعه کمتر میشود. «کنترل اجتماعی و پیوندهای اجتماعی از عناصر کلیدی سرمایه اجتماعی هستند و همچنین از عناصر ذاتی تئوری محدودیت اجتماعی‌اند و مردم به وسیله پیوندشان با جامعه کنترل میشوند.
بهطور خلاصه اینکه عناصر شناختی (کیفی) سرمایه اجتماعی(اعتماد، صداقت) در ترکیب با عناصر ساختاری (کمی) مشارکت (تعلق و تعهد) به صورت مستقیم و غیرمستقیم (از طریق کنترل اجتماعی) میتواند منجر به کاهش تعدیل و کنترل بزهکاری شود. از بحثهای نظری میتوان استنباط کرد که سرمایه اجتماعی و بزه مرتبطند به این معنا که سرمایه اجتماعی و جرم دارای رابطهای معکوس هستند. یعنی هر چه سرمایه اجتماعی بیشتر باشد احتمال ارتکاب به بزهکاری از جانب افراد کمتر خواهد بود. استدلال ما در مباحث قبل این بود که سرمایه اجتماعی به صورت مستقیم و غیرمستقیم از طریق متغیر واسط (کنترل اجتماعی) با بزهکاری مرتبط است. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی با تقویت پیوند فرد و جامعه هزینه نقض قواعد جمعی و هنجارشکنی را افزایش داده و از جانب دیگر ابعاد شناختی سرمایه اجتماعی با تقویت این ذهنیت که دیگران قابل اعتماد، صادق و درستکارند پایبندی به قوانین را تقویت نموده و از این طریق میتواند منجر به کاهش بزه شود. تقارن اعتماد، آگاهی و شبکههای ارتباطی بین افراد با هم و با سازمانها، کنترل و حساسیت اجتماعی را بالا برده و این ظرفیت میتواند در کاهش بزه موثر واقع شود. بنابراین با توجه به مباحث نظری پیرامون رابطه سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز مدل نظری زیر مطرح میشود:
نمودار 1) مدل نظری پژوهش
فرضیات پژوهش:
- بین میزان سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز رابطه وجود دارد.
- بین میزان کنترل اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز رابطه وجود دارد.
- بین میزان حمایت اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز رابطه وجود دارد.
- نقش میانجیگری کنترل اجتماعی بر رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز معنادار است.
- نقش میانجیگری حمایت اجتماعی بر رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز معنادار است.
نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق پیمایشی[39] از نوع همبستگی و کاربردی است که اطلاعات با استفاده از ابزار پرسشنامه گردآوری شدهاند. جامعه آماری این پژوهش را جوانان پسر 18تا 30 سال شهر ایلام در سال 1398 تشکیل میدهند که براساس اطلاعات مرکز آمار ایران برابر با27250 نفر هستند. برای تعیین حجم نمونه وقتی که پژوهش از نوع همبستگی است از سمپل پاور[40] استفاده میشود. حجم نمونه مورد نیاز برای اندازه اثر 19/0، خطای 05/0 و قدرت آزمون 80/0 که مورد توافق پژوهشگران است، برابر 520 نفر بهدست آمد. از شیوه نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای برای انتخاب حجم نمونه استفاده شده است. بر این اساس، شهر ایلام به 35 محله تقسیم شد که که از بین آنها 8 محله به شیوه تصادفی انتخاب شدند. در نهایت از هر محله به تعداد برابر نمونه به صورت تصادفی انتخاب و پرسشنامه نهایی تکمیل شد. برای پایایی[41] در این تحقیق از روش اعتبار محتوا استفاده شده است. همچنین برای تعیین روایی[42] از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون با استفاده از نرم افزار spss 22 استفاده شد.
متغیر تابع یا وابسته پژوهش رفتارهای خشونت آمیز است. رفتارهای خشونت آمیز طیفی از رفتار است که هم به تخلف از قانون و هم به تخلف از هنجارهای اجتماعی و فرهنگی بدون قانون شکنی رسمی اطلاق میشود (فاطمی و همکاران، 1395: 42). به عبارت دیگر هر گونه اقدام به عملی که برخلاف مقررات، قوانین و معیارهای ارزشی فرهنگی یک جامعه باشد رفتارهای خشونت آمیز نامیده میشود. بنابراین رفتارهای خشونت آمیز به آن نوع اعمالی اطلاق میشود که قانوناً ممنوعاند یا از لحاظ اجتماعی قبیح شمرده میشوند. این اعمال از لحاظ هنجارهای حقوقی یا اجتماعی به منزله اعمال منحرف و یا ضد اجتماعی تعیین و ارزیابی میشوند. رفتارهای خشونت آمیز در این پژوهش از طریق 5 گویه محقق ساخته و در چارچوب مقیاس لیکرت با دامنه نمرات 1 تا 5 سنجیده شده است. نمره 5 به معنای فقدان کجرفتاری و نمره 25 بیانگر میزان بالا و حداکثر ارتکاب به رفتارهای خشونت آمیز است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 90/ 0 به دست آمده است.
متغیر مستقل پژوهش سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی مجموعه قوانین، هنجارها و الزامات (تعهدات) است. روابط متقابل و اعتماد حک شده در روابط اجتماعی، ساختارهای اجتماعی و سلسله مراتب نهادی جامعه تعریف شده است که اعطای آن را قادر به دستیابی به اهداف جمعی و فردیشان میسازد (کلمن، 1988). پاکستون[43] برای سرمایه اجتماعی دو بعد قائل است: 1. پیوندهای عینی میان افراد 2.نوع ذهنی پیوند یعنی پیوندهای میان افراد باید دارای ویژگی خاص باشد دو جانبه، مورد اعتماد و مستلزم احساس مثبت ( پاکستون، 1999: 93). در این پژوهش سرمایه اجتماعی در دو بعد ساختاری و شناختی در نظر گرفته شده است. شاخص کمی سرمایه اجتماعی از دو بعد سرمایه اجتماعی ساختاری (کمی) متشکل از مولفههای (مشارکت رسمی و غیر رسمی- مذهبی، خیریهای و همیارانه) و سرمایه اجتماعی شناختی از دو مولفه اعتماد (اعتماد بین شخصی و اعتماد نهادی) و آگاهی سیاسی و حقوقی ساخته شده است.
اعتماد اجتماعی[44] نوعی نگرش یا انتظار است که فرد نسبت به رفتار صادقانه و درست از افراد دیگر دارد (بورسیو[45] و همکاران، 2020: 9). اعتماد هدف و محصول ارتباط است، بدون اعتماد، همکاری و مشارکت غیرممکن خواهد بود. اعتماد تسهیلکننده مشارکت است (زتومکا[46]، 1391: 49). در این پژوهش اعتماد در دو سطح شخصی و نهادی( انتزاعی) مورد سنجش قرار گرفته است. اعتماد بین شخصی با 10 گویه و اعتماد نهادی با 7 گویه بهصورت محقق ساخته و در چارچوب مقیاس لیکرت با دامنه نمرات 1 تا 5 سنجش شدهاند. نمره 1 به معنای فقدان اعتماد و نمره 5 بیانگر حداکثر اعتماد است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 75/ 0 به دست آمده است.
منظور از مشارکت[47]، مشارکت اجتماعی افراد در گروههای خارج از خانواده و عرصه سیاسی و محیط کار (احزاب سیاسی، سندیکاها، گروههای اجتماعی) است. پس انواع مشارکتهای داوطلبانه و عضویت فعال در گروههایی خارج از خانواده و سازمانهای سیاسی و گروههای فشار جزء مشارکت اجتماعی محسوب میشود (هلی[48]:2001 :2). مراد از مشارکت در این پژوهش مشارکت رسمی و غیر رسمی(همیارانه، خیریهای و مذهبی) است. در تحقیق حاضر مشارکت رسمی با10 گویه و مشارکت غیر رسمی در سه بعد فرعی مشارکت همیارانه با 9 گویه، مشارکت مذهبی 8 گویه و مشارکت خیریهای با 8 گویه بهصورت محقق ساخته و در چارچوب مقیاس لیکرت با دامنه نمرات 1 تا 5 سنجش شدهاند. نمره 1 به معنای فقدان مشارکت و نمره 5 بیانگر حداکثر مشارکت است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 86/ 0 به دست آمده است.
آگاهی دانش نظری و دانستههای فرد پیرامون یک موضوع خاص است که در این تحقیق در دو مقوله سیاسی و حقوقی مد نظر بوده است. آگاهی سیاسی با 7 گویه و آگاهی سیاسی با 6 گویه بهصورت محقق ساخته سنجیده شدهاند. نمره 0 به معنا فقدان آگاهی و نمره 1 به معنای حداکثر میزان آگاهی است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 71/ 0 به دست آمده است.
منظور از کنترل اجتماعی نظارت غیر رسمی است که توسط مراجع غیررسمی بر فرد و رفتار وی اعمال میشود. به عبارتی، کنترل اجتماعی تلاش برای مخالفت با انحراف یا تشویق به انطباق با هنجارهای تصور میشود (دِفلِم[49]، 2019: 30 ). هرچه فرد بیشتر احساس کند که دیگران او را تحت مراقبت و نظارت دارند احتمال همنوایی او با موازین و مقررات جامعه بیشتر میشود. از طریق 6 گویه محقق ساخته و در چارچوب مقیاس لیکرت با دامنه نمرات 1 تا 5 سنجش شدهاند. نمره 1 به معنای فقدان کنترل و نمره 5 بیانگر حداکثر کنترل است. در این مقیاس، میزان کنترل اجتماعی از طریق اعضای خانواده، اقوام نزدیک و بستگان، همسایهها و اعضای محل زندگی، دوستان و مأمورین دولتی و پلیس ارزیابی شده است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 74/ 0 به دست آمده است.
حمایت اجتماعی به در دسترس بودن اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و غیره برای ارائه کمکهای روانی، جسمانی، مالی و غیره در مواقع ضروری اشاره میکند (گئو، 2021: 2). حمایت اجتماعی از طریق 24 گویه پرسشنامه کاترونا و راسل[50] (1987) و در چارچوب مقیاس لیکرت با دامنه نمرات 1 تا 5 سنجش شده است. نمره 1 به معنای فقدان حمایت و نمره 5 بیانگر حداکثر حمایت است. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 84/ 0 بهدست آمده است.
یافتههای پژوهش
در بررسی متغیرهای سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال، نوع شغل و سن افراد مورد پرسشگری قرار گرفت. اطلاعات جدول شماره 1 نشان میدهد که از لحاظ سطح تحصیلات بیشتر پاسخگویان در مقطع دبیرستان (4/53) و کمترین آنها در مقطع دکتری (2/0) تحصیل کردهاند. همچنین از لحاظ وضعیت اشتغال، 9/56 درصد پاسخگویان شاغل و 1/43 درصد غیر شاغل هستند. از 520 نفر پاسخگو 2/9 درصد افراد کارمند دولت، 1/67 درصد شغل آزاد و 7/23 درصد آنها بیکار هستند. از این تعداد پاسخگو، 1/35 درصد بین 18 تا 22 سال، 4/34 درصد بین 23 تا 26 سال و 5/30 درصد بین 24 تا 30 سال سن دارند.
جدول 1: متغیرهای توصیفی
|
وضعیت |
درصد و فراوانی |
وضعیت |
درصد و فراوانی |
||
|
سطح تحصیلات |
بیسواد |
6/0 (3) |
وضعیت اشتغال |
شاغل |
9/56 (293) |
|
ابتدایی |
6/6 (33) |
غیر شاغل |
1/43 (222) |
||
|
راهنمایی |
2/11 (56) |
نوع شغل |
کارمند |
2/9 (36) |
|
|
دبیرستان |
4/53 (267) |
آزاد |
1/67 (263) |
||
|
فوق دیپلم |
16/0 (80) |
بیکار |
7/23 (93) |
||
|
لیسانس |
4/10 (52) |
سن |
18 تا 22 سال |
1/35 (183) |
|
|
فوق لیسانی |
6/1 (8) |
23 تا 26 سال |
4/34 (179) |
||
|
دکتری |
2/0 (1) |
27 تا 30 سال |
5/30 (158) |
||
همانگونه که در جدول 2 مشاهده میشود سرمایه اجتماعی، حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی در بین پسران جوان از وضعیت نامطلوبی برخوردار است. با توجه به درصدهای فراوانی تجمعی 8/64 درصد از جوانان پسر در سطح کم و خیلی کم و 2/35 درصد از جوانان در سطح متوسط و پایینتر از آن به رفتارهای خشونت آمیز گرایش دارند.
جدول 2: متغیرهای تحقیق
|
متغیر سطح |
سرمایه اجتماعی |
حمایت اجتماعی |
کنترل اجتماعی |
رفتارهای خشونت آمیز |
||||||||
|
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
|
|
خیلی کم |
61 |
8/11 |
8/11 |
159 |
2/31 |
2/31 |
108 |
5/21 |
5/21 |
97 |
1/19 |
1/19 |
|
کم |
206 |
9/39 |
7/51 |
193 |
8/37 |
69 |
95 |
9/18 |
4/40 |
232 |
7/45 |
8/64 |
|
متوسط |
187 |
2/36 |
88 |
109 |
4/21 |
4/90 |
122 |
3/24 |
6/64 |
73 |
4/14 |
1/79 |
|
زیاد |
58 |
2/11 |
2/99 |
30 |
9/5 |
3/96 |
111 |
1/22 |
7/86 |
83 |
3/16 |
5/95 |
|
خیلی زیاد |
4 |
8/.0 |
100 |
19 |
7/3 |
100 |
67 |
3/13 |
100 |
23 |
5/4 |
100 |
|
جمع |
516 |
100 |
|
510 |
100 |
|
503 |
100 |
|
508 |
100 |
|
نتایج جدول 3 نشان میدهد که بین کنترل اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز جوانان در سطح اطمینان 99 درصد رابطه معناداری وجود دارد. جهت رابطه مذکور منفی و شدت آن قوی (453/0) است. بنابراین، با افزایش میزان کنترل اجتماعی رفتارهای خشونت آمیز جوانان کاهش مییابد. بین حمایت اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز جوانان نیز در سطح اطمینان 99 درصد رابطه منفی و معناداری وجود دارد. شدت رابطه یاد شده ضعیف (198/0) است. از اینرو با افزایش میزان حمایت اجتماعی میزان رفتارهای خشونت آمیز جوانان کاهش مییابد. همچنین نتایج آزمون پیرسون نشان میدهد که بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز جوانان رابطه معنادار، منفی و قوی (419/0) وجود دارد. به عبارتی، با افزایش میزان سرمایه اجتماعی رفتارهای خشونت آمیز جوانان کاهش مییابد.
جدول 3: ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر مستقل و متغیرهای وابسته
|
متغیر وابسته |
متغیر مستقل |
ضریب همبستگی |
سطح معناداری |
توضیحات |
|
رفتارهای خشونت آمیز جوانان |
کنترل اجتماعی |
ðð453/0- |
000/0 |
تایید رابطه |
|
حمایت اجتماعی |
ðð198/0- |
000/0 |
تایید رابطه |
|
|
سرمایه اجتماعی |
ðð419/0- |
000/0 |
تایید رابطه |
جدول 4 نشان میدهد ضریب بتا سرمایه اجتماعی 399/0- که مبین رابطه منفی سرمایه اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز است. به این معنی که هر چه میزان سرمایه اجتماعی بیشتر باشد میزان رفتارهای خشونت آمیز کمتر است. حمایت اجتماعی نیز با ضریب بتا 306/0-، کنترل اجتماعی نیز با ضریب بتا 238/0- نیز مبین رابطه منفی این دو متغیر و رفتارهای خشونت آمیز جوانان است. به عبارتی هر چه حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی بیشتر باشد میزان بزهکاری جوانان کمتر است. سطح معنیداری متغیرهای مستقل کمتر از 05/0 است، بنابراین مدل علی پژوهش که مبین تاثیر متغیرهای مستقل (حمایت اجتماعی، کنترل اجتماعی و سرمایه اجتماعی) بر متغیر وابسته (رفتارهای خشونت آمیز جوانان) است تایید میشود. همچنین ضریب تعیین تعدیل شده (225/0) نشان میدهد که متغیرهای مستقل تنها 22 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین میکنند.
جدول4: آمارههای تحلیل رگرسیون چندگانه رفتارهای خشونت آمیز جوانان
|
|
ضرایب غیر استاندارد |
ضرایب استاندارد شده |
t |
سطح معناداری |
|
|
B |
Std. Error |
Beta |
|
|
|
|
مقدار ثابت |
764/3 |
169/0 |
|
233/22 |
000/0 |
|
کنترل اجتماعی |
343/0- |
047/0 |
374/0- |
370/7- |
000/0 |
|
حمایت اجتماعی |
404/0 |
075/0 |
306/0 |
424/5 |
000/0 |
|
سرمایه اجتماعی |
668/0- |
095/0 |
399/0- |
005/7- |
000/0 |
|
ضریب تعیین: 230/0 ضریب تعیین تعدیل شده: 225/0 خطای استاندارد برآورد: 81069/4 |
|||||
جدول 5 نشان میدهد متغیرهای سرمایه اجتماعی با ضریب تاثیر 247/0- و کنترل اجتماعی با ضریب تاثیر 238/0- بیشترین تاثیر مستقیم بر متغیر وابسته رفتارهای خشونت آمیز جوانان را دارند. همچنین متغیر مستقل سرمایه اجتماعی علاوه بر اثر مستقیم از طریق متغیر واسط کنترل اجتماعی با ضریب اثر غیر مستقیم 142/0- بر متغیر وابسته تحقیق نیز تاثیرگذار است. بهطور کلی مجموع اثر متغیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای خشونت آمیز جوانان 392/0 است.
جدول5: مدل تحلیل عوامل موثر بر ارتکاب به رفتارهای خشونت آمیز جوانان
|
متغیر |
اثر مستقیم |
اثر غیر مستقیم |
مجموع اثر |
|
سرمایه اجتماعی |
247/0- |
145/0- |
392/0 |
|
حمایت اجتماعی |
|
|
|
|
کنترل اجتماعی |
238/0- |
- |
238/0- |
|
کل اثر علی |
|
|
251/0 |
مکانیسم تاثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته تحقیق، از طریق مدل تحلیل مسیر در نمودار 2 نشان داده شده است.
نمودار 2: مدل تجربی پژوهش
با توجه به مقادیر جدول 6، جدول ماتریس اثرات، امکان ارزیابی و مقایسه اثرات مختلف متغیرهای مستقل فراهم میشود. اثر مستقیم متغیر مستقل سرمایه اجتماعی (681/0) از سایر متغیرهای مستقل بیشتر است. بیشترین اثر مستقیم به ترتیب مربوط به متغیرهای سرمایه اجتماعی و کنترل اجتماعی بوده است. متغیرهای سرمایه اجتماعی و حمایت اجتماعی به ترتیب دارای بیشترین اثر غیرمستقیم نیز بوده‌اند و متغیر مستقل کنترل اجتماعی فاقد اثر غیرمستقیم بر روی متغیر رفتارهای خشونت آمیز است. متغیر سرمایه اجتماعی فاقد اثر کاذب بوده اما متغیرهای مستقل کنترل اجتماعی(283/0) و متغیر حمایت اجتماعی (127/0) به ترتیب دارای بیشترین اثر کاذب بر متغیر وابسته رفتارهای خشونت آمیز هستند. اما از همه مهم‌تر مجذور اثرات خالص است که نشان میدهد، هر متغیر مستقل چه نسبتی از متغیر وابسته رفتارهای خشونت آمیز را تبیین میکند. مقایسه مجذور اثرات خالص نشان میدهد که متغیر سرمایه اجتماعی به‌تنهایی قادر بوده است 17 درصد تغییرات متغیر وابسته رفتارهای خشونت آمیز را تبیین نماید. مجذور اثرات خالص متغیرهای مستقل حمایت اجتماعی بر متغیر وابسته 016/0 و کنترل اجتماعی 08/0 است. این بدان معناست که سهم متغیر مستقل سرمایه اجتماعی در تبیین متغیر وابسته، حدود یازده برابر مجذور اثر خالص متغیر حمایت اجتماعی و بیش از دو برابر مجذور اثر خالص متغیر کنترل اجتماعی در تبیین تغییرات متغیر وابسته رفتارهای خشونت آمیز است.
جدول 6: ماتریس اثرات متغیرهای نمودار مسیر شکل 1 (269/0=)
|
متغیر مستقل |
اثر مرتبه صفر |
اثر مستقیم |
اثر غیرمستقیم |
اثر کاذب |
اثر خالص |
مجذوراثرخالص |
|
سرمایه اجتماعی
|
414/0- |
681/0 |
رفتارهای خشونت آمیز <کنترل< حمایت اجتماعی<سرمایه اجتماعی 086/0- = 374/0- × 339/0 × 681/0 رفتارهای خشونت آمیز< حمایت <سرمایه اجتماعی 208/0- = 306/0- × 681/ رفتارهای خشونت آمیز < کنترل اجتماعی <سرمایه اجتماعی 139/0- = 374/0- × 373/0 433/0-< |
- |
414/0- |
171/0 |
|
حمایت اجتماعی |
197/0- |
306/0- |
رفتارهای خشونت آمیز<کنترل اجتماعی<حمایت اجتماعی 127/0- = 374/0- × 339/0 |
149/0- |
127/0 |
016/0 |
|
کنترل اجتماعی |
435/0- |
374/0- |
- |
061/0- |
283/0- |
080/0 |
|
کل |
|
|
|
|
|
269/0 |
خشونت و پرخاشگری یکی از مباحث مورد توجه در جامعهشناسی و جامعهشناسی انحرافات محسوب میشود. گسترش جرم و رفتارهای خشونت آمیز در یک جامعه میتواند چالشی برای توسعه تلقی شود. این تحقیق به بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و ارتکاب به رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان پرداخته است. تحولات حادث شده ضرورت توجه به برخی از نظریههای جدید جهت تبیین مسایل اجتماعی را ضروری ساخته است. در این میان سرمایه اجتماعی با نگرشی نو به ماهیت و فرم روابط اجتماعی و ایجاد پیوند میان سطوح خرد وکلان، شبکه و ساختارهای اجتماعی، در تبیین جرم بهگونهای عام و رفتارهای خشونت آمیز و جرایم خشن به گونهای توانایی ارائه نگرشی تازه را داراست.
نتایج تحلیل چند متغیره حاکی ازآن است که سرمایه اجتماعی بر میزان رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان تاثیرگذار است. جهت رابطه مذکور معکوس است. یعنی با افزایش سرمایه اجتماعی میزان ارتکاب رفتارهای خشونت آمیز در بین جوانان کاهش مییابد. اگر چه هر کدام از نظریهپردازان حوزه سرمایه اجتماعی این نظریه را به گونهای خاص مورد استفاده قرار داده و گاها در مورد کارکرد آن اختلاف نظر دارند. اما فصل مشترک این نظریهپردازان در مورد سرمایه اجتماعی این است که آن را مجموعهای از روابط میدانند که قرین اعتماد و تعهد متقابل باشد و موجب تسهیل کنش و دستیابی به اهداف میشود. آنچه از رویکردهای نظری مذکور در ارتباط با رفتارهای خشونت آمیز قابل استنباط است این است که سرمایه اجتماعی دارای پتانسیل ارتباطی و کنترل اجتماعی است. یعنی با بالا رفتن سرمایه اجتماعی حمایتهای دریافتی فرد بالا رفته و به این دلیل آسیبپذیری افراد در برابر آسیبهای اجتماعی افزایش یافته و احتمال ارتکاب رفتارهای خشونت آمیز از جانب وی کاهش مییابد. نتایج این بخش از تحقیق با یافتههای پژوهشهایی مانند چلبی و عبدالهی (1382)، نوری و زارعی محمودآبادی (1384)، نظری (1386)، رمضانی(1386)، ورمزیار (1387)، و بحرینی (1389)، ابراهیمی لویه و همکاران (1390)، نایبی و ایار (1391)، واحدی و همکاران (1392)، رازقی و رضوانی (1392)، افشانی و همکاران (1394)، خواجه نوری و زارعی محمدآبادی (1395)، احمدی و همکاران (1395)، سیمی و همکاران (1396)، رسول زاده اقدم و همکاران (1397)، قاسمی و همکاران (1398)، پاتنام (2001)، کالوین و همکاران (2002)، پاتنام (2001)، رایت و همکاران (2001)، رایت و فیتزپاتریک (2006)، سلمی و کیویوری (2006)، چوانگ و چوانگ (2008)، مورو و ریک (2013)، فتاحی (2015)، ایران پور و همکاران(2019)، بینک و همکاران (2019) و هافمن (2020) همخوانی دارد.
نتایج حاصل از آماره پیرسون نشان میدهد که حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی نیز بر میزان رفتارهای خشونت آمیز جوانان به صورت مستقیم و معکوس تاثیرگذار است. به عبارتی، هر چقدر میزان حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی افزایش مییابد، میزان رفتارهای خشونت آمیز جوانان کاهش پیدا میکند. پیوندهای متقابل فرد با افراد، گروهها و ساختارهای اجتماعی موجبات افزایش کنترلهای اجتماعی (غیر رسمی) میشود. زیرا پیوند متقابلی که قرین اعتماد و آگاهی باشد، از ضریب بیتفاوتی ساکنان محل نسبت به کجرویهای که در محیط پیرامون اتفاق میافتد کاهش میدهد و با افزایش ضریب حساسیت ساکنان محله و اعضای جامعه دامنه کنشهای کجروانه و مجرمانه را کاهش میدهد. این یافته با نظریات حوزه جرم در بسیاری از وجوه رابطه تطابقی یا تکمیلی دارد. نتایج این بخش از پژوهش با یافتههای پژوهشهایی مانند نایبی و ایار (1391)، تاجبخش (1392) و قاسمی و همکاران (1398) همخوانی دارد.
براساس مدل تحلیل مسیر، سرمایه اجتماعی با میانجیگری متغیرهای حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی نیز بر میزان رفتارهای خشونت آمیز جوانان تاثیرگذار است. نظریات در حوزه جرم گذشته از تمایزات در چند محور با هم اتفاق نظر دارند این نظریهها در هر صورت ساختارهای اجتماعی را در بسط و گسترش رفتارهای مجرمانه دخیل میدانند. تئوریهای ساختار اجتماعی به نابرابری ساختاری و ناهمگونی و کاهش پتانسل حمایتی و نظارتی در مناطق جرم خیز اشاره دارند. تئوریهای فرایند اجتماعی ضمن توجه به پیوند فرد وجامعه، پیوند را داری پتانسیل نظارت وکنترل میدانند. هر چند به الگوبرداری از رفتارها انحرافی و مجرمانه نیز نظر دارند. بهطور کلی پلیس برای کنترل رفتارهای خشونت آمیز باید توجه ویژهای به مفهوم سرمایه اجتماعی و مولفههای آن در جامعه داشته باشد. ارتقای سرمایه اجتماعی در جامعه یکی از مهمترین راهکارهای مقابله با جرم و بزهکاری محسوب میشود که باید در سیاستگذاریها و برنامهریزیهای اجتماعی مورد توجه جدی قرار گیرد.
منابع
- آسترکی، پیمان؛ کیخاوندی، ستار؛ منصوریان، مرتضی؛ بشیری، سودابه؛ قربانی، مصطفی؛ رضاپور، عزیز؛ شفیعیان، زهرا و چرکزی، عبدالرحمن. (1393). «بررسی مقایسهای علل و شیوههای خودکشی منجر به مرگ ارجاعی به پزشکی قانونی طی سالهای 88-83 در استان ایلام». مجله پزشکی قانونی، دوره 19، شماره 69، صص 385 - 391 .
- احمدی، حبیب. (1384). جامعه شناسی انحرافات. تهران: سمت
- باپیری، امیدعلی؛ کمربیگی، خلیل و رضایی، نورمحمد. (1399). «رابطه ابعاد احساس امنیت و افسردگی در دانشجویان دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی استان ایلام». پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی. دوره 13، شماره 4، صص 33 –
- باستانی، علیرضا و رزمی، سید محمدجواد. (1393). «رتبهبندی غیرمستقیم استانهای ایران برحسب سرمایه اجتماعی». فصلنامه رفاه اجتماعی. دوره 14، شماره 54، صص 45 -
- توسلی، غلامعباس و موسـوی، مرضیه. (1384). «مفهـوم سـرمایه در نظریـات کلاسـیک و جدیـد بـا تأکید برنظریههای سرمایه اجتماعی». نامه علوم اجتماعی، شماره 26، صص 32 - 1 .
- چلبی، مسعود و مبارکی، محمد. (1384). «تحلیل رابطه سرمایه اجتمـاعی و جـرم در سـطوح خـرد و کلان». مجله جامعهشناسی ایران. دوره 6، شماره 2، صص 3 - 44.
- زتومکا، پیوتر. (1391). اعتماد: نظریه جامعه شناختی. غلامرضا غفاری. تهران: نشر شیرازه
- سلیمی، علی و داوری، محمد. (1386). جامعهشناسی کجروی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
- سهرابزاده، مهران؛ نیازی، محسن و افرا، هادی. (1399). «تبیین جامعهشناختی رابطه فردگرایی و تغییر در ساختار خانواده». دوفصلنامه انتظامی اجتماعی زنان و خانواده. دوره 8، شماره 1، صص 171 - 198.
- -سیگل، لاری و سنا، جوزوف. (1381). بزهکاری نوجوانان. ترجمه علیاکبر تاجمزینانی و فرامرز دزفولی ککولی. تهران: سازمان ملی جوانان
- شفرز، برنهاد. (1399). مبانی جامعهشناسی جوانان. کرامت اله راسخ. تهران: نشر نی
- طالبان، محمدرضا. (1383). «تحلیل کواریانس ساختاری بزهکاری نوجوانان». فصلنامه مطالعات جوانان. شماره 7، صص 34-3.
- فاطمی، داود؛ رحیمی، عارف؛ سعادتی، موسی و عباسزاده، محمد. (1395). «بررسی نقش خانواده در بزهکاری فرزندان». پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی. دوره 5، شماره 41، صص 35 -
- فیروز جائیان، علیاصغر و نازنین، فرزام. (1399). «سرمایه اجتماعی و مدارا نسبت به مجرمان». فصلنامه علمی جامعهشناسی فرهنگ و هنر. دوره 2، شماره 4، صص 109 - 130.
- فیروزجائیان، علی اصغر و علی بابائی، یحیی. (1392). «فرسایش سرمایه اجتماعی و قانونگریزی در شهر تهران». مجله جامعهشناسی ایران. دوره 14، شماره 1، صص 128 -159.
- کلدی، علیرضا. (1387). «انحراف، جرم پیشگیری». فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. دوره 2، شماره 3، صص 51 - 72.
- کمربیگی،خلیل و رشیدی، مجتبی. (1394). «مسالهشناسی و اولویتبندی آسیبها و مسائل فرهنگی مورد مطالعه: استان ایلام». مجله فرهنگ ایلام. دوره 16، شماره 48، صص 165 –
- محسنی تبریزی، علیرضا. (1383). وندالیسم. تهران: نشر آن
- مرکز آمار ایران. (1395). سالنامه آماری کشور.
- نایبی، هوشنگ و ایار، علی. (1391). «رابطه سرمایه اجتماعی با جرم». مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران. دوره 3، شماره 1، صص 47 -
- نوری، جواد؛ سینایی، سیدعطاءاالله و بخارایی، احمد. (1399). «مطالعه جامعهشناختی رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی». پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی. دوره 13، شماره 3، صص 203 -
- Agnew, R. (1995). “Delinquency: A Longitudinal Test”. Journal of Research in Crim and delinquency, 45, 95-110.
- Burciu, A; Kicsi, R and Bostan, I (2020). Social Trust and Dynamics of Capitalist Economies in the Context of Clashing Managerial Factors with Risks and Severe Turbulence: A Conceptual Inquiry, MPDI jurnal, vol. 12 (21), 1-28.
- Coleman, J. S. (1988). “Social Capital in the Creation of Human-Capital”. American Journal of Sociology, vol. 94, 95-120.
- Deflem, M (2019). The Handbook of Social Control, Wiley-Blackwell publishers.
- Field, J. (2003). “Social capital”. London and New York: Routledge.
- Guo K, Zhang X, Bai S, Minhat HS, Nazan AINM, Feng J, et al. (2021). Assessing social support impact on depression, anxiety, and stress among undergraduate students in Shaanxi province during the COVID-19 pandemic of China. PLoS ONE, vol. 16(7), 1-10.
- Helly, Denis. (2001). “Voluntary and social participation by people of Immigrant origin”. Overview of Canadian Research, second National metropolis conference. Montreal, November 1997.
- Hoffmann, John P. and Jared D. Thorpe and Mikaela J. Dufur. (2020). “Family Social Capital and Delinquent Behavior in the United Kingdom”. Social Sciences, MDPI, Open Access Journal, vol. 9(10), 1-15
- Patterson, G.R. L. Crosby, and S. Vruchnich. (1992). “pred: Ctingrisk for Early police Arrest”. Journal of Quantiative criminology,Vol. 8, 335-53.
- Paxston, Pamela. (2002). “social capital and Democracy: An Interdependent Relationship”. American Sociological Review. Vol.67, 254-277.
- Salmi, V and Kivivuori, J. (2006). “The Association between Social Capital and Juvenile Crime: The Role of Individual and Structural Factors”. European Journal of Criminology. Vol. 3 (2), 123-148
)