کنش حمایتی سمن‌های جوانان استان مرکزی در دوران شیوع ویروس کووید19

ابوالفضل فتح­ آبادی^[1]

10.22034/SSYS.2022.2022.2441

تاریخ دریافت مقاله: 31/6/1400

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:22/11/1400

مقدمه

شیوع ویروس کووید19 و میزان و گستردگی خطرات همه‌گیری آن و ضربات سهمگینی که بر جنبه‌های مختلف زندگی آدمیان در جهان و در نتیجه در ایران وارد آورد، همگان را دیر یا زود به این باور رساند که برای مقابله با این بیماری جدید، راهی جز کنش جمعی همگانی(هاروی، 1399: 47) وجود ندارد و نمی‌توان تنها به اقدامات فردی یا دولتی اکتفا کرد. بر همین اساس، در استان‌ها وشهرهای مختلف ایران، علاوه بر اقداماتی که مردم و سازمان های دولتی برای مقابله با این بیماری و آثار گسترده زیان‌بار آن بر زندگی افراد جامعه انجام می‌دادند، سازمان ها، گروه‌ها و تشکل‌های غیردولتی و از جمله، سازمان های مردم‌نهاد جوانان نیز ظرفیت‌های خویش را در زمینه مقابله با بیماری و نتایج سوء اجتماعی، اقتصادی و... آن بر زندگی مردم به خدمت گرفتند. به همین منوال، سمن‌های جوانان استان مرکزی نیز کنش‌ها و تلاش‌هایی جمعی را جهت مقابله با ابعاد مخرب و مضر ناشی از شرایط پیش‌آمده از شیوع بیماری به انجام رساندند. سمن‌های مزبور که در معاونت جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی به ثبت رسیده‌اند و در زمینه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، علمی، مذهبی و... در حال فعالیت بوده و هستند، با شیوع ویروس کووید19 لااقل بخشی از فعالیت‌های خود را به اقدامات حمایتی، خدمت‌رسانی و توانمندسازی اقشار محرومی اختصاص دادند که از نتایج سوء اقتصادی، اجتماعی و... ناشی از همه‌گیری بیماری نوظهور آسیب و زیان دیده بودند. بنابراین و بر اساس آنچه گفته شد، هدف اولیه پژوهش حاضر، ارائه گزارشی توصیفی از نحوه نقش‌آفرینی سمن‌های جوانان استان مرکزی در حمایت از اقشار آسیب‌دیده از شرایط متعاقب شیوع ویروس کووید19، به خصوص در قالب تهیه و توزیع بسته‌های کمک‌معیشتی طی دو رزمایش «همت جوانانه» و «کمک مومنانه» بوده است که از ابتدای اسفندماه 1398 تا پایان خردادماه 1399 انجام گرفته است. علاوه بر ارائه این گزارش توصیفی که می‌تواند منبع و مرجعی برای سایر پژوهش‌های مرتبط در این زمینه در نظر گرفته شود، باید توجه داشت که به نظر، میان زمینه فعالیت تخصصی ثبت‌شده سمن‌های جوانان استان مرکزی و فعالیت‌های حمایتی آنان در دوران شیوع ویروس کووید19 تناسبی وجود نداشته است. البته گفتنی است که این، اولین بار نبوده که سازمان های مردم‌نهاد در ایران به اقدامات حمایتی پرداخته‌اند. به عنوان مثال، «انجمن حمایت از بیماران کلیوی ایران» که موسسه‌ای خیریه، مردمی، غیرانتفاعی و مستقل از دولت است، از سال 1359 فعالیت رسمی خود را آغاز کرده و به ارائه خدمات درمانی به بیماران کلیوی پرداخته است. همچنین، «کانون هموفیلی ایران» که سازمانی غیردولتی است، از سال 1364 به فعالیت پرداخته و بیماران هموفیلی را مورد حمایت‌های پزشکی قرار داده است(بیدار و قاسمی، 1399: 19-18). با این حال، دو نهاد غیردولتی مزبور که به‌عنوان نمونه‌هایی از هزاران ارائه شد، از ابتدا برای اقدامات حمایتی تشکیل شده و فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و از این حیث، با سمن‌های حوزه جوانان که در دوران شیوع کووید19 و متفاوت با زمینه فعالیت تخصصی‌شان به ارائه خدمات حمایتی به افراد و گروه‌های آسیب‌دیده از این همه‌گیری پرداخته‌اند، دارای تفاوت هستند. بر همین اساس، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که آیا انجام کنش جمعی حمایتی توسط سمن‌های جوانان استان مرکزی که جزو زمینه فعالیت تخصصی‌شان نبوده، امری استثنایی است که ناگزیر در شرایطی استثنایی به وقوع پیوسته است یا مبتنی بر شرح وظایف و مبانی نظری مرتبط با حوزه سازمان های مردم‌نهاد است و وظیفه ذاتی این سازمان ها به شمار می‌رود؟

پیشینه پژوهش

مطالعات نشان می دهند که درباره نحوه نقش‌آفرینی سمن‌های جوانان استان مرکزی در دوران شیوع ویروس کووید19 و پرسش اصلی پژوهش مبنی بر وجود یا عدم تناسب زمینه تخصصی فعالیت این سمن‌ها با اقدامات حمایتی‌شان از اقشار آسیب‌دیده و عواقب زیان‌بار اقتصادی، اجتماعی و... این همه‌گیری، تا کنون پژوهش مستقلی انجام نگرفته یا لااقل به چاپ نرسیده و در دسترس سایر پژوهشگران قرار نگرفته است. بنابراین، از یک سو فقدان آثاری مشابه در این زمینه به شکلی آشکار جلب توجه می‌کند و از سوی دیگر، نشان‌دهنده لزوم انجام پژوهش حاضر و بیانگر جنبه‌های نوآورانه آن نیز می‌باشد. در هر حال، جهت ارائه پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، باید به مرور و ارائه ادبیات نظری موجود در این زمینه پرداخت.

مبانی نظری پژوهش

سازمان های غیردولتی[2]، سازمان های مردم‌نهاد یا سمن‌ها، تشکل‌هایی خصوصی هستند که برای رفع آلام مردم، ارتقای سطح زندگی اقشار ضعیف جامعه و فراهم‌آوردن خدمات اساسی اجتماعی تشکیل می‌شوند.(World bank: 2016) آنها عمدتاً غیرانتفاعی هستند، معمولاً وابسته به هیچ دولتی نیستند و در سطح محلی، ملّی یا بین‌المللی برای خدمت‌رسانی یا سیاست‌گذاری ایجاد می‌شوند (Karns, 2016: 10).

لزوم طرح ایده شکل‌گیری تشکل‌های موسوم به «سازمان های مردم‌نهاد»، با تاسیس سازمان ملل متحد در سال 1945 به وجود آمد(گلشن‌پژوه، 1386: 10) و ضرورت انجام امور از طریق آنها با تاسیس بخش اطلاعات عمومی سازمان ملل در سال 1946 آغاز شد. ظهور سمن‌ها از یک سو، واکنشی به شرایط و عوامل اجتماعی و اقتصادی آن دوران- یعنی ظهور گفتمان توسعه و ناتوانی دولت‌ها در پاسخ به نیا­های توسعه‌ای جوامع- و از سوی دیگر، محصول فعال‌گرایی نیروهای سیاسی و تحولات در سیاست و ساختارهای نهادی دولت‌ها و سازمان های بین‌دولتی بوده است(موسوی، 1391: 131). امروزه گسترش سازمان های مردم‌نهاد در کشورهای صنعتی و غیرصعتی چنان شتابی گرفته که آنها را به بازیگران مهمی در زمینه رفاه اجتماعی در سطح ملی تبدیل نموده است(Hulme and Edwards, 1997: 3).

سازمان های مردم‌نهاد از نظر نقش، کارکرد و توسعه، همواره در طول زمان دستخوش تغییر و دگرگونی بوده‌اند. عموماً سه مرحله برای تکامل سازمان های مزبور مطرح شده است: در دوره اول، این سازمان ها بیشتر معطوف به کارکردهای رفاهی و امدادرسانی بودند- چنان که برخی اندیشمندان، نخستین مرحله توسعه سازمان های غیردولتی در دهه‌های 60 و 70 میلادی را «رفاه‌گرایانه» دانسته‌اند که به طور مستقیم به تامین نیازهای فقرا کمک می‌کردند؛ در مرحله دوم، این سازمان ها خصلتی محلی‌تر پیدا کردند و عمده فعالیت‌شان معطوف به اجتماعات محلی و تامین نیازهای این قبیل اجتماعات بود؛ در مرحله سوم و از دهه 90 میلادی به بعد نیز این سازمان ها به‌عنوان یکی از ارکان توسعه مورد توجه قرار گرفتند و نقش و کارکردشان به سطح عاملین توسعه تغییر ماهیت داد(سعیدی، 1382: 57).

طبق گزارش سازمان ملل، در اوایل قرن بیست‌ویکم حدود 30000 سمن در کشورهای در حال توسعه وجود داشته است(Shah, 2005: 97). پژوهش‌های انجام‌شده در ایران نیز گویای رشد چشمگیر سمن‌ها، هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ گستره مسائل مورد توجه از سوی آنان است(مولائی، 1393: 59 و تویسرکانی، 1391: 68). درواقع، روند جهانی رشد سمن‌ها، این سازمان ها را به عنصر اجتماعی با اهمیتی در دنیا و از جمله ایران تبدیل کرده است که با مداخله در حل و فصل مسائل اجتماعی، به بهبود و رفع معضلات مختلف کمک و از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه حمایت می‌کنند. سمن‌ها همچنین، ایجادکننده بستری مناسب برای همکاری و مشارکت گروه‌های مختلف مردم در گره‌گشایی از معضلات جامعه هستند و توان ویژه‌ای برای کاهش فقر و توانمندسازی گروه‌های حاشیه‌ای و محروم دارند. از سوی دیگر، فعالیت سازمان های مردمی موجب ایجاد حساسیت در جامعه نسبت به مشکلات گوناگون اجتماعی می شود و شناسایی، طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری حل این مشکلات و برآوردن نیازهای اجتماعی را در پی دارد(مرکز پژوهش‌های مجلس، 1392: 11).

سازمان های مردم‌نهاد نسبت به سازمان های دولتی از یک مزیت مقایسه‌ای برخوردارند که از نظر سرنیا[3] در چهار مورد به شرح زیر قابل ارائه می‌باشند:

الف. مردم فقیر مناطق محروم را مورد رسیدگی قرار می‌دهند، جایی که دولت حضور ندارد و یا حضورش اثربخش نیست؛

ب. با هزینه‌های به‌مراتب کمتری نسبت به سازمان های دولتی، عملیات و اقدامات خویش را انجام می‌دهند، چرا که ماهیتی داوطلبانه دارند؛

ج. از طریق کار مشترک با گروه‌های اجتماعی، مشارکت محلی را ارتقا می‌بخشند و بر ابتکارات خودیاری محلی و کنترل محلی برنامه‌ها تاکید دارند؛

د. متناسب با نیازها و شرایط محلی دست به نوآوری می‌زنند و خود را با نیازها و شرایط جدید تغییر و تطبیق می‌دهند(Lewis, 2001: 77).

بر مبنای مطالب فوق باید گفت که سازمان های مردم‌نهاد، جایگزین مناسبی برای سازمان های دولتی در ارائه خدمات اجتماعی و پرکردن خلأ خدمات‌رسانی دولتی در حوزه‌های گوناگون هستند و از این طریق می‌توانند به کاهش میزان تصدی‌گری دولت در حوزه مسائل اجتماعی یاری رسانند(مقیمی، 1382: 121). این سازمان ها موجب فعال‌شدن هر چه بیشتر توان بخش عمومی جامعه می شوند و ظرفیت‌های مناسبی برای پیشبرد مشارکت‌های مردمی دارند(موسوی، 1391: 111). سازمان های مردم‌نهاد در مقایسه با نهادهای دولتی، از نفوذ اجتماعی بیشتری در جامعه برخوردارند و به دلیل بهره‌مندی از ساختار مردمی و تحرک و چابکی بالا، قابلیت تبدیل شدن به مراکز کانونی جذب، سازماندهی و هدایت کمک‌های مردمی را به شکلی بالقوه دارا هستند(سعیدی، 1382: 32). البته باید توجه داشت که سازمان های مردم‌نهاد، زمانی می‌توانند به اهداف مورد نظر خود دست یابند که جایگاهشان از سوی دولت به رسمیت شناخته شده باشد و قیود و محدودیت‌های کمتری بر آنها تحمیل شود. در واقع، همکاری بین دولت و سازمان های غیردولتی، هنگامی به بهترین شکل اتفاق می‌افتد که در یک موضوع مشخص، نه‌تنها هدف و روش نسبتاً مشترک، بلکه حتی ابزار نسبتاً مشابهی را نیز به کار بگیرند. لازمه این وضعیت، وجود گردش آزاد اطلاعات، برنامه‌ریزی‌های مناسب دولتی و بی‌طرفانه بودن سیاست‌های حکومتی است(سعیدی، 1384: 36).

یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای طبقه‌بندی سازمان های مردم‌نهاد به شرح زیر است:

الف. سازمان های عملیاتی که هدف اصلی‌شان تدوین و اجرای پروژه‌های توسعه است؛

ب. سازمان های حمایتی که هدف اصلی‌شان حمایت و دفاع از مردم در برابر یک معضل خاص و تاثیرگذاری بر سیاست‌ها و رویه‌های نهادهای خاص مرتبط با آن معضل و مشکل است.

البته باید توجه داشت که این طبقه‌بندی، انحصاری و مطلق نیست و بسیاری از سازمان های مردم‌نهاد در هر دو بخش فعال هستند(مقیمی، 1382: 21).

در مجموع می‌توان اظهار داشت که سازمان های مردم‌نهاد، تشکل‌هایی خصوصی شامل جمعیت‌ها، گروه‌ها و نهادهای انسانی خودجوش هستند که برای رفع یا کاهش گرفتاری‌ها و مشکلات مردم، ارتقای سطح زندگی آنها، افزایش منافع عمومی، تامین و ارائه خدمات اجتماعی و... ایجاد می‌شوند و قابلیت این را دارند که سهم به‌سزایی در کاهش معضلات و مصائب اجتماعی داشته باشند(مدبر و ذاکریان، 1394: 80)؛ این بدان معناست که یکی از زمینه‌های مهم نقش‌آفرینی سمن‌ها، فعالیت‌های نوع‌دوستانه این نوع تشکیلات در هنگام وقوع حوادث است(سعیدی، 1384: 31). در تایید این مدعا، پژوهش‌های مختلفی نیز وجود دارند که نشان می‌دهند کنش‌های حمایتی سمن‌ها، نقش موثری در اشتغال گروه‌های ناتوان، رفع فقر و توانمندسازی محرومین داشته‌اند و دولت را در رفع کمبودهای موجود و شناسایی و طرح معضلات مهم و گریبانگیر کشور یاری کرده‌اند(دانش و عزیزاللهی، 1387: 38).

پس انجام اقدامات حمایتی، یکی از وظایف ذاتی سازمان های مردم‌نهاد به شمار می‌رود. بنابراین، با توجه به آنچه که در مقدمه در مورد عملکرد سمن‌های جوانان استان مرکزی در حرکت از فعالیت‌های معمول و تخصصی خود به سوی فعالیت‌های حمایتی از اقشار آسیب‌دیده از شیوع ویروس کووید19 بیان شد، در ادامه و پس از ارائه مطالبی مرتبط با روش‌شناسی پژوهش، اقدامات سمن‌های مزبور در قالب دو رزمایش «همت جوانانه» و «کمک مومنانه» مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

روش شناسی پژوهش

مشاهده همراه با مشارکت، روشی پژوهشی است که در آن، رسوخ به درون انسان‌ها صورت‌پذیر خواهد بود(ساروخانی، 1385: 188) و آن را می‌توان نوعی راهبرد پژوهشی برای مطالعه میدان تعریف کرد که همزمان، تحلیل اسناد و مدارک، مصاحبه با پاسخگویان و افراد مطلع، مشارکت و مشاهده مستقیم و درون‌نگری[4] را با یکدیگر تلفیق می‌کند(Denzin, 1996: 158). مشخصه بارز این روش آن است که محقق بدون هیچ مقدمه و تدارکی، به طور مستقیم وارد میدان می‌شود. به فرایند مشاهده همراه با مشارکت باید از دو جنبه نگاه کرد: نخست آنکه محقق باید به شکل فزاینده‌ای به یک شرکت‌کننده تبدیل شود و به میدان و اشخاص دسترسی پیدا کند؛ دوم آنکه عمل مشاهده نیز باید طی فرایند فزاینده‌ای بر جنبه‌هایی که برای پرسش تحقیق حیاتی‌اند، متمرکز شود(فلیک، 1387: 245). علاوه بر روش مشاهده مشارکتی، از روش اسنادی نیز در گردآوری داده‌های این پژوهش استفاده شده است. روش اسنادی بر استفاده از اطلاعات ثبت‌شده‌ای که افراد و سازمان هایی غیر از خود محقق تولید و نگهداری می‌کنند، مبتنی است(هیوز و کرولر، 1395: 69). بر همین اساس، گردآوری داده‌های تحقیق حاضر با مشاهده مشارکتی پژوهشگر در امر تهیه و توزیع بسته‌های کمک‌معیشتی و در مدیریت و نظارت بر و همکاری مستقیم با سمن‌های جوانان استان مرکزی و نیز با استناد و استفاده از آمارهای معاونت فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی در این زمینه، بعلاوه مرور ادبیات نظری موجود مرتبط با سازمان های مردم‌نهاد انجام گرفته است؛ یعنی از روش پژوهش مشاهده مشارکتی- اسنادی جهت دستیابی به هدف اصلی پژوهش استفاده شده است. در نهایت باید گفت که بازه زمانی پژوهش حاضر، فاصله زمانی میان اسفندماه 1398 تا تیرماه سال 1399 را در بر می‌گیرد و حاصل آن، یافته‌هایی است که در ادامه ارائه خواهد شد.

یافته‌های پژوهش

یافته‌های پژوهش حاضر مبتنی بر اقدامات و فعالیت‌های حمایتی، داوطلبانه، خیرخواهانه و عام‌المنفعه سازمان های مردم‌نهاد جوانان استان مرکزی در قالب دو رزمایش «همت جوانانه» و «کمک مومنانه» است که از ابتدای اسفندماه 1398 آغاز شده و تا ابتدای تیرماه 1399 تداوم داشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که تعداد قابل توجهی از سمن‌های جوانان استان مرکزی به شکل انفرادی، دوتایی و نیز چندتایی و در قالب مجمع سمن‌های جوانان در بیشتر شهرستان‌ها به انجام اقدامات حمایتی پرداخته‌اند. نکته قابل توجه این است که زمینه فعالیت سمن‌های مزبور بیشتر در حوزه فرهنگی، اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی، علمی- پژوهشی، اعتقادی- مذهبی و... بوده است که با شیوع ویروس کووید19 در جامعه و تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و... سوء آن بر معیشت مردم، بلافاصله نقشی حمایتی به خود گرفته‌اند و با تهیه و توزیع بسته‌های کمک‌معیشتی، در حد توان خود به یاری اقشار آسیب‌پذیر شتافته‌اند. کل تعداد نفراتی که در بازه زمانی پژوهش و در قالب دو رزمایش پیش‌گفته به فعالیت پرداخته‌اند، 162 نفر می‌باشند که اقدامات خود را در 9 شهرستان استان مرکزی به انجام رسانده‌اند. طی اقدامات سمن‌های مزبور در قالب دو رزمایش «همت جوانانه» و «کمک مومنانه» در بازه زمانی پژوهش، 6148 خانوار بسته‌های حمایتی کمک‌معیشتی را دریافت کرده‌اند. باید توجه داشت که این اقدامات، تنها بخشی از کل فعالیت‌هایی است که در مدت مزبور انجام گرفته و سایر گروه‌ها و سازمان های دولتی و غیردولتی نیز در این بازه زمانی و در این زمینه به فعالیت‌های خیرانه و حمایتی پرداخته‌اند. در هر حال، یافته‌های پژوهش حاضر را در قالب جدول 1 می‌توان به شکلی مدون مشاهده کرد:

جدول  1: اقدامات حمایتی سمن‌های جوانان استان مرکزی در قالب دو رزمایش «همت جوانانه» و «کمک مومنانه»

با در نظر داشتن جدول 1، برخی از مهم‌ترین اقدامات سمن‌های جوانان استان در بازه زمانی پژوهش حاضر در قالب مفاهیم پنج‌گانه زیر مورد بررسی مفصل‌تری قرار خواهد گرفت:

تأمین معیشت

یکی از آثار شیوع کووید 19، برجسته کردن میزان آسیب­پذیری افراد و اهمیت سیاست­های حمایت اجتماعی بود. به عبارت دیگر، افراد شاغل در اشتغال غیررسمی، مشاغل خرد، افرادی که تحت حمایت نظام تأمین اجتماعی قرار ندارند و... به‌سرعت در مواجهه با تعطیلی اجباری مشاغل و افزایش هزینه‌های درمان دچار فقر می‌شوند. مطابق آمار، نیمی از جمعیت جهان فاقد دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی هستند و حدود 40 درصد از آنها از یک برنامه رسمی تحت نظارت عمومی که دسترسی ارزان به مراقبت­های بهداشتی را تضمین کند، محروم هستند. بر اساس داده های سال  2017 «سازمان بهداشت جهانی» و «بانک جهانی»، در جهان نزدیک به 800 میلیون نفر حدود  10درصد از درآمد خانوار را برای سلامت هزینه می‌کنند و 100 میلیون نفر به خاطر هزینه‌های درمانی در فقر مطلق گرفتار می‌شوند. بر همین اساس، به نظر می‌رسد پیامدهایی چون اخلال در زنجیره تامین مواد غذایی شهروندان به دلیل محدودیت‌های ناشی از صادرات و واردات، افزایش قیمت کالاها و کاهش قدرت خرید مردم، رکود بی‌سابقه اقتصادی، تعطیلی و ورشکستگی بسیاری از مشاغل و بیکاری گسترده(Avezedo, 2020: 1)، دولت‌ها را ملزم به اقدامات جدی در این زمینه کرده است. اما عملاً در ایران، نتایج موج هشتم نظرسنجی در مورد ابعاد شیوع ویروس کرونا در تهران (ایسپا، 1399) نشان می دهند که 52 درصد از شهروندان مشکلات اقتصادی و معیشتی و 48 درصد نیز بیماری کرونا را باعث نگرانی می‌دانند که این خود اهمیت این دو پیامد مهم در بحث بحران کرونا را نشان می دهد. بنابراین، در واقعیت امر، شیوع ویروس کووید19 با الزام به تعطیلی بسیاری از مشاغل، مسئله معیشت را جدی­تر کرد. از طرفی فقدان سیاست­های حمایت اجتماعی کافی جهت بهره­مندی از حداقل­های زندگی و عدم شمولیت طیف گسترده­ای از افراد که مطابق الزامات نهادهای حمایتی مشمول طرح­های حمایتی نبودند، اما وضعیت بی­ثباتی را در این دوران پیدا کردند، اهمیت حداقل معیشت و کاستی­های طرح­های معیشتی هدفمند بیشتر آشکار می گردد.

با توجه به مطالب پیش‌گفته، یکی از اقدامات سمن‌های جوانان استان مرکزی در بازه زمانی مورد پژوهش، مجموعه‌ای از اقدامات معیشتی حمایت‌کننده بوده است و بر اساس آمار، 7753 بسته معیشتی و حمایتی میان اقشار آسیب‌دیده توزیع شده است. در کنار بسته­های حمایتی و معیشتی، برنامه­های خدمات رسانی به روستاها و مناطق محروم نیز در دستور کار اداره ورزش و جوانان و سازمان های مردم‌نهاد جوانان استان بوده است. بر این اساس، می‌توان گفت که در میان اقدامات سمن­های جوانان استان مرکزی، شناخت اهمیت نیازهای تغذیه­ای و توزیع بسته­های معیشتی قابل توجه است.

اقدامات مربوط به سلامت

اقدامات مربوط به سلامت در چند دسته قابل طبقه‌بندی است: دسته اول، شامل توزیع اقلام بهداشتی چون ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده است؛ دسته دوم، اقدامات عملیاتی مربوط به ضدعفونی فضای شهری به‌ویژه درب منازل و ضدعفونی خوردوهای عبوری است؛ دسته سوم، مجموعه اقدامات مبتنی بر آگاهی‌بخشی است- یعنی از طریق پوسترها، بنرها و... در مورد شیوه­های پیشگیری از کرونا به ساکنان اطلاعاتی داده شده است؛ دسته چهارم، غربالگری بوده که به صورت مستمر توسط ادارات ورزش و جوانان شهرستان‌های مرکزی و سازمان های مردم­نهاد جوانان انجام شده است؛ دسته پنجم، اقدامات انجام‌گرفته در حوزه سلامت جسمی شامل ساخت برنامه‌های ورزشی و فیلم­های آموزشی تمرین ورزش در خانه و برگزاری چالش­های ورزشی است. در حوزه سلامت روان نیز سه مرکز به صورت آنلاین مشاوره­های روانشناسی و کارگاه­های آموزشی آنلاین با موضوعات مختلف برگزار کرده‌اند.

اقدامات فراغتی

اقدامات فراغتی شامل برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری، ورزشی، استفاده از بازی­ها و آیین­های سنتی و خانگی بنا به سنت­های استان مرکزی بوده است. در دوران کرونا به دلیل اهمیت قرنطینه­ خانگی و افزایش انتقال بیماری به دلیل سرایت بالا، عملاً مراکز تفریحی و فراغتی تعطیل شدند، در حالی که نیاز به پرکردن اوقات فراغت بیش از پیش ضرورت داشت. بنابراین، از اقدامات انجام شده در این زمینه، احیای بازی­های سنتی جهت پرکردن اوقات فراغت بود که از طریق فراخوان‌هایی جهت تولید محتوا در حوزه آیین های سنتی و بازی­های خانگی و آداب و رسوم استان مرکزی انجام شد. همچنین برگزاری مسابقاتی چون: نقاشی، شعرخوانی، کتاب‌خوانی، ارائه بازی­های فکری و ذهنی در رده­های مختلف به صورت آنلاین، تهیه فیلم­های آموزشی جهت دسترسی همگانی به آموزش و مهارت و... از دیگر فعالیت­های سمن­های جوانان استان مرکزی در بازه زمانی پژوهش است.

اقدامات انگیزه‌بخش

این قبیل اقدامات نیز شامل مجموعه­ای از اقدامات جهت ترغیب افراد به ماندن در خانه، حمایت و سپاس از کادر درمان، استفاده از مضامین مذهبی جهت امیدبخشی و تقویت روحیه مطالبه­گری است. به عنوان مثال، راه‌اندازی پویش عکس «آن سوی زندگی» جهت ترویج ارزش­های اسلامی با سه موضوع سرگرمی، کسب‌وکار و مذهبی یا تشکیل گروه‌های مجازی متشکل از نوجوانان وجوانان شهرستان‌های مختلف استان مرکزی با اهداف مختلفی همچون پیگیری مطالبات مردمی ازمسئولان را می‌توان به‌عنوان بخشی از اقدامات صورت‌گرفته توسط سمن‌های جوانان استان مرکزی در بازه زمانی پژوهش بیان کرد.

همکاری با سازمان های دولتی جهت هم‌افزایی اقدامات حمایتی

از دیگر اقدامات سمن­های جوانان استان مرکزی، همکاری آنها با سازمان های دولتی در ارائه و اجرای برنامه‌ها بوده است. به‌عنوان مثال، همکاری سمن­های جوانان در طرح پاسخگویی به شهروندان در سامانه 4030، حضور آنها در جلسات کمیته فرعی ستاد پیشگیری از شیوع کووید-19 و ارائه راهکار در سطح شهرستان­های استان، همکاری در جهت انجام غربالگری، اطلاع­رسانی روزانه اخبار و پیام­های ستاد مبارزه با کرونا در فضای مجازی و... از این قبیل اقدامات محسوب می‌شود.

بحث و نتیجه‌گیری

شیوع گسترده و تاخت‌وتاز هماوردطلبانه ویروس کووید 19 نشان داد و تأیید کرد که در برخی بحران‌ها وحوادث، گاه عمق فاجعه آنقدر وسیع و مخرب است که نه افراد و نه دولت‌ها، هیچ کدام به‌تنهایی نمی‌توانند به همه آسیب‌ها و لطمات در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با تصمیم‌گیری یکجانبه رسیدگی کنند و ناگزیر در چنین شرایطی، باید به دنبال مدیریت اجتماع‌محور بحران بود که خود، مستلزم درگیر ساختن نیروهای مردمی، بومی و محلی در برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، هماهنگی، کنترل و سازماندهی مدیریت بحران با هدایت دولت و کمک‌های سازمان های اجتماع‌محور یا همان «سازمان های مردم‌نهاد» است. به همین ترتیب، در بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و... اخیر مرتبط با شیوع ویروس کووید 19 در ایران، سازمان های مردم‌نهاد نشان دادند که می‌توانند همچون بخش‌های دیگر جامعه و یا حتی موثرتر از آنها، در سراسر کشور به اقدامات حمایتی از اقشار آسیب‌دیده از این بیماری بپردازند. به عنوان مثال، همزمان و همگام با سراسر کشور، سمن‌های جوانان استان مرکزی در قالب دو طرح «همت جوانانه» و «کمک مومنانه» از اوایل اسفندماه 1398تا اواخر خردادماه 1399 به تهیه بسته‌های کمک‌معیشتی و توزیع آنها در میان 6148 خانوار اقدام کردند که گزارش مفصل فعالیت‌هایشان از حیث زمینه‌های تخصصی فعالیت، شهرها و تعداد خانوارهای تحت حمایت و... در قالب جدول 1 در بخش یافته‌های پژوهش ارائه شد. پیش از آن نیز در بخش مبانی نظری پژوهش آشکار شد که انجام اقدامات حمایتی، از وظایف ذاتی سازمان های مردم‌نهاد به شمار می‌رود و نمی‌توان چنین فعالیت‌هایی را خارج از زمینه اصلی اقدامات سمن‌ها و فعالیتی اسثنایی در شرایط استثنایی در نظر گرفت. در واقع، حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌دیده ناشی از شیوع ویروس کووید19 را باید وظیفه اصلی سمن‌های جوانان استان مرکزی در نظر گرفت که در این نوشتار تلاش شد تا گزارشی از آن ارائه گردد. تداوم این نوشتار می‌تواند ارزیابی اقدامات سمن‌های مزبور مثلاً در مقایسه با اقدامات سمن‌های جوانان سایر استان‌ها باشد که البته خود نوشتار مستقل دیگری را می‌طلبد.