نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، جامعه شنلسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول)
2 استاد، جامعه شناسی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
چکیده
امروزه، امیدواری به مثابه بنیادی ترین انگاره جوانان در عرصه پیشرفت اجتماعی محسوب می شود. از طرفی اشکال سه گانه سرمایه می تواند مهترین عامل در تقویت امید به آینده جوانان مورد توجه قرار گیرد. در پژوهش حاضر امید به آینده در ارتباط با عوامل سرمایهای شامل سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها توصیفی – تحلیلی و پیمایشی است. جامعه آماری جوانان 15 تا 29 ساله استان آذربایجان شرقی هستند که 613 نفر از آنها با فرمول کوکران و به شیوه نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای در سال 1398 انتخاب شدهاند. برای گردآوری داده ها، از پرسشنامه استاندارد امید به آینده اسنایدر و برای تحلیل داده ها از SPSS و LISREL استفاده شده است. یافته های توصیفی پژوهش نشان میدهد که، میانگین درصدی امید به آینده جوانان مورد مطالعه 23/62 درصد میباشد که نشان میدهد امید به آینده از وضعیت متوسط به بالایی در میان جوانان برخوردار است. یافته های حاصل از آزمون فرضیه‌ها نیز نشان میدهد که وضعیت تاهل و سن رابطه ای با امید به آینده جوانان نداشته ولی میانگین امید به آینده به تفکیک شهرستان محل سکونت و وضعیت اشتغال تفاوت معنیداری داشته است. همچنین امید به آینده با سرمایه اجتماعی و فرهنگی رابطه مثبت و معنیداری داشته ولی با سرمایه اقتصادی رابطه معنیداری ندارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان میدهد که اشکال سه گانه سرمایه (اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) حدود 26 درصد واریانس امید به آینده را تبیین میکنند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Structural Analysis of the role of capital factors in hope for the future of youth (The case of East Azerbaijan youth)
نویسندگان [English]
- Saeed Soltani 1
- Mohammad-Bagher Alizadeh Aghdam 2
1 Ph.D., Asistant Professor in Sociology, Urmia University, Urmia, Iran
2 Ph.D., Professor in Sociology, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]
Today, hope is considered as the most fundamental idea of youth in the field of social development. On the other hand, the three forms of capital can be considered the most important factor in strengthening hope for the future of youth. In the present study, the study of hope for the future has been considered in relationship with capital factors including social, capital and economic capital has been investigated. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical and survey in terms of data collection. Statistical population is young people aged 15 to 29 years in East Azerbaijan province, 613 of whom have been selected using Cochran's formula and multi-stage cluster sampling at 2018. To collect the data, were used Snyder standard hope questionnaire. Findings show that the average percentage of hope for the future of the studied youth is 62.23%, which shows that the hope for the future has a moderate to high status among young people. The results of testing the hypotheses show that marital status and age were not related to hope for the future of young people, but the average hope for the future was significantly different by city of residence and employment status. Also, hope for the future has a positive and significant relationship with social and cultural capital, but it does not have a significant relationship with economic capital. The results of regression analysis show that the three forms of capital explain about 26% of the variance of the hope for the future.
کلیدواژه‌ها [English]
- hope for the future
- social capital
- cultural capital
- Economic capital
- Youth
تحلیل ساختاری نقش عوامل سرمایهای در امید به آینده جوانان (مورد مطالعه: جوانان استان آذربایجان شرقی)
سعید سلطانی بهرام[1]
محمدباقر علیزاده اقدم[2]
تاریخ دریافت مقاله: 28/10/1400
تاریخ پذیرش مقاله:1/12/1400
مقدمه
امیدواری و خوش بینی نسبت به آینده، از جمله نشانه های پویایی و نشاط در جامعه و انگارهای برای پیشرفت اجتماعی است. احساس امید به آینده به معنای داشتن دورنمایی روشن و شفاف از زندگی است. همچنین، امید به عنوان یک سازه شناختی در افراد و گروههای مختلف دارای اهمیت بسیار می باشد، چرا که ساختن جامعه و رسیدن به توسعه همه جانبه و پایدار در گرو نیروی انسانی سالم و کارآزموده است.
اسنایدر و همکاران (1994) امید را به عنوان حالت انگیزشی مثبتی میدانند که بر احساس موفقیت، به عنوان عامل فعال (انرژی و هدفگرایی)[3] و مسیر[4] (برنامهریزی رسیدن به هدف) عمل میکند. پژوهشها نشان میدهد که امیدواری خوش بینی به وجود میآورد و میتواند کمک خوبی برای پیش بینی متغیرهای مختلف داشته باشد (Snyder et al, 1991). اسنایدر و همکارانش معتقدند که امید، هم درک هدف و هم درک مسیرهای هدف است؛ یعنی افراد امیدوار حس میکنند که میتوانند این مسیرها را خلق کنند. به همین ترتیب، تفکر امیدوارانه شامل سه مولفه است: "اهداف"، "تفکر در مورد مسیر" و "تفکر عامل"[5]. بر اساس تعریف گسترده در چارچوب «نظریه امید»، هدف، هر چیزی است که فرد آرزو میکند به دست آورده یا انجام داده، بوده یا تجربه کرده و ایجاد نماید. در «نظریه امید»، اهداف، آماج جریانهای عملکردی بوده و رفتارهای عمدی را موجب میشوند (میرزائیان و همکاران، 1393: 123). همچنین، امید به عنوان یکی از سرمایههای انسانی شاخص سلامت روان افراد مطرح میشود امیدواری به آن معنا که در اسلام معنا میشود به انسان وسعت دید میدهد که در سایه آن بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی آن کاهش مییابد (خواجه نوری و همکاران، 1394: 196).
در ارتباط با نقش امید به آینده در زندگی اجتماعی جوانان، پترسون معتقد است که امید بر قابلیت های افراد به جای ضعفها و بر انتظارت مثبت آنها به نتایج آینده، به جای تمرکز بر بدبینی شان می پردازد. امید اصطلاحی است که بسیار نزدیک به خوشبینی است و به هدفمند بودن در زندگی اشاره میکند (Peterson, 2000). کانینگهام[6] (2000) نیز بر این باور است که دانش آموزان با سطح امید بالاتر، علاقه بسیار بیشتری به شرکت در جامعه و فعالیتهای عمومی و نیز گذراندن اوقات فراغت با دیگران دارند تا به شرکت در فعالیتهای غیراجتماعی یا ضداجتماعی (به نقل از افشانی و جعفری، 1395: 94). بک نیز از ناامیدی به عنوان علامت هستهای افسردگی یاد میکند. وی معتقد است که ناامیدی هم فلج کننده اراده است و هم باعث تحمل ناپذیر شدن میل به گریز از یک موقعیت میگردد (علیزاده اقدم، 1391: 191). اسنایدر و همکاران نشان دادهاند کسانی که امید بالایی دارند، توانایی بیشتری برای حل مسائل اجتماعی دارند تا کسانی که دچار امید پایین هستند (Chang, & Disimone, 2001 و قاسمی، 1388). بیشتر تحقیقات گذشته در مورد امید (اشنایدر و همکاران، 2002) رابطه آن را با متغیرهای مهمی از قبیل حمایت اجتماعی، مشکلات رفتاری و ویژگیهای شخصیتی نشان دادهاند.
یکی از مهمترین متغیرهایی که در مورد امید به آینده مورد توجه می باشد، مفهوم سرمایه و گونههای آن است. از نظر وی، سرمایه خاستگاه و سرچشمه در عرصه اجتماعی است که در توانایی فرد برای بهره مندی از منافع خاصی که در این صحنه حاصل میگردد موثر واقع میشود (استونز، 1388: 336). به عقیده بوردیو، سرمایه مجموعه مایملک مادی (درآمدها) و نمادین (شهرت) است که به صورت نابرابر توزیع شده است و در بازیهای اجتماعی خاص یک جامعه معین، ارزشمند محسوب میشود (شامپاین، 1393: 62). مهمترین اشکال سرمایه، سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که هر کدام با مولفههای خاص خود میتواند در امید به آینده جوانان نقش آفرین باشد. هر چه افراد جامعه نسبت به زندگی و جامعه خود امیدوارتر باشند، میزان مشارکت آنها در ساختن جامعه بیشتر خواهد بود. در مقابل به میزانی که افراد نسبت به زندگی و نظام اجتماعی و سیاسی ناامید باشند، میزان مشارکت کمتری در ساختن جامعه خواهند داشت (فرخ نژاد کشکی و همکاران، 1397: 81).
در مورد نقش دوره جوانی در امیدواری، بیان این نکته مهم است که فردی که در سنین جوانی قرار دارد به جهت مکانیزمهای فیزیولوژیکی و روان شناختی حاکم بر نظام درونی خود، بیش از هر زمان دیگری آمادگی طراحی برای آینده را داراست، چرا که هم از توانمندیهای جسمانی و فیزیوژیکی متناسب برخوردار است و هم قدرت تحلیل و انرژی روانی و ذهنی مورد نیاز برای هدف گزینی و برنامه ریزی برای آینده را دارا میباشد. از این رو، از یک جوان انتظار میرود هم برای خود و آینده خود برنامهریزی کند و هم برای دستیابی به اهداف اجتماعی تلاش نماید. وضعیت امید به آینده پیامدهای مختلفی برای افراد در پی دارد که در بالاترین سطح آثار خود را در قالب پیشرفت یا رکود و توقف جامعه نشان میدهد (امیر خان نژاد و صباغ، 1394: 8). از طرف دیگر، جوانان بیشترین قشر جامعه مارا تشکیل میدهند و مسائل و مشکلات متعدد و متنوعی بر سر راه جوانان است که هر گونه برخورد نادرست و عجولانه میتواند منجر به بروز مسائل جدیدی برای آنها گردد.
بنابراین، سوال اصلی پژوهش این است:
جوانان استان آذربایجان شرقی از نظر امید به آینه در چه وضعیتی قرار دارند؟
در میان عوامل اجتماعی– فرهنگی متعدد، متغیرهای سرمایهای تا چه اندازه در تغییرات امید به آینده نقش دارند؟
ادبیات نظری پژوهش
یکی از نظریههای مهم در زمینه امید، «نظریه امید» اسنایدر است. از نگاه اسنایدر (2000) امید عبارت است از: «ظرفیت ادراک شده برای تولید مسیرهایی به سمت اهداف مطلوب و انگیزه ادارک شده برای حرکت در این مسیرها». امید به معنی انتظار مثبت برای دستیابی به اهداف است. انتظار مثبت دو مولفه دارد: گذرگاه و عامل (عامل + گذرگاه = امید). در واقع اسنایدر امید را مانند سازهای شامل دو مولفه مهم مفهوم سازی کرده است: توانایی طراحی گذرگاههایی به سوی اهداف مطلوب با وجود موانع موجود و توانایی ایجاد انگیزه برای شروع و تداوم حرکت در این گذرگاهها. امید مجموع این دو مولفه است (مردانی فر و همکاران، 1398: 90).
بنیان نظریه امید، بر اساس اهمیت و ضرورت اهداف بنا شده است. در واقع اهداف، یکی از ابعاد مهم نظریه امید است. تقریبا همه آنچه یک فرد انجام میدهد، به سمت دستیابی به یک هدف است. هدف میتواند هر چیزی باشد که خود فرد مایل است به آن دست یابد و آن را انجام دهد یا آن را تجربه یا ایجاد کند. اهداف، نیروی محرک هر رفتاری هستند و میتوانند در دامنه یک حرکت ساده برای بیدار شدن به هنگام شنیدن زنگ ساعت یا تعمیر بخشی از یک هواپیما و گاهی به پیچیدگی کسب یک مدرک دانشگاهی باشند. با توجه به وجود این پیوند بین دستیابی به هدف و عاطفه مثبت، ممکن است چنین به نظر برسد که بهترین راهکار، تعیین اهداف آسان و قابل دستیابی است، اما افراد دارای امید بالا، معمولا به دنبال اهدافی هستند که دارای میزانی از عدم قطعیت یا سطح دشواری متوسط باشند یا اهدافی که اندکی دشوارتر از اهداف دست یافته قبلی باشند. اهداف باید ارزش کافی داشته باشد تا تفکر هوشیار فرد را اشغال کنند. اهداف امیدوارانه، مقداری از عدم قطعیت را دارند و اهدافی که احتمال دستیابی به آنها قطعی باشد، مستلزم امید نیستند. بنابراین، مطابق این نظریه، بهترین اهداف، اهدافی هستند که انگیزه فرد را افزایش دهند و پایدار باشند؛ یعنی اهدافی که به صورت دقیق و عینی مشخص میشوند، میزان دشواری متوسط دارند و در آیندهای نزدیک، به وقوع میپیوندند (مرادی و صفاریان، 1397: 293).
یکی از مهمترین متغیرهایی که میتواند جوانان را در راه رسیدن به اهداف کمک کند، سرمایه و اشکال آن است. اصطلاح «سرمایه»، یکی از مهمترین مفاهیم اقتصادی است که برای توصیف منابع و داراییهایی به کار میرود که برای ایجاد درآمد سرمایه گذاری میگردد. علی رغم اینکه در ابتدا این مفهوم توسط اقتصاددانان مطرح شده و تنها جنبه اقتصادی و پولی آن مد نظر قرار میگرفت، در دهههای اخیر اشکال دیگری از سرمایه توسط جامعه شناسان مطرح شده است. پس از طرح مفهوم سرمایه در جامعهشناسی، دانشمندانی نظیر کلمن، بوردیو و دیگران به تعریف اشکال مختلف و تعیین حوزه اجتماعی هر یک از آنها پرداختند. جیمز کلمن از وجود سرمایههای فیزیکی، انسانی و اجتماعی سخن گفته و به بررسی ارتباط میان آنها پرداخته است. کلمن معتقد است سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فعالیتهای تولیدی را تسهیل میکند و سرمایه اجتماعی نیز مانند آنها عمل مینماید.
بوردیو از وجود سه نوع سرمایه سخن میگوید: 1) سرمایه اقتصادی؛ 2) سرمایه اجتماعی ؛ 3) سرمایه فرهنگی (صالحی پورمهر، 1386). سرمایه اقتصادی شامل درآمد پولی و سایر منابع مالی و داراییها میشود این سرمایه به موقعیت اقتصادی و تضمینهای مالی و حقوق مالی افراد اشاره دارد. سرمایه اجتماعی: مجموع منافع بالفعل و بالقوهای است که کنشگران از طریق عضویت در شبکههای اجتماعی و سازمانها به دست میآورند. سرمایه اجتماعی افراد از حضور و تداوم حضورشان در این شبکه روابط حاصل میآید. در صورتی که افراد به نحوی از این شبکه روابط خارج یا به حاشیه رانده شوند، از مزایای مادی و معنوی این ارتباطات نیز محروم میشوند.
سرمایه اجتماعی برای بوردیو، موقعیتها و روابط در گروه و شبکههای اجتماعی است که دسترسی به فرصتها، اطلاعات، منابع مادی و موقعیت اجتماعی را برای افراد افزایش میدهد. بوردیو تطابقی میان جایگاه اجتماعی و سلیقهها و رفتارها در نظر میگیرد. در نزد بوردیو، موقعیت افراد با توجه به دسترسیشان به سرمایه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تعیین میشود. ایجاد موقعیتها و برقراری روابط صحیح و طرق خاصی که افراد در کنش های متقابل به کار می گیرند، همگی تجلی سرمایه اجتماعی است دسترسی به سرمایه اجتماعی برای بیشتر مردم به میزانهای بیشتر سرمایه اقتصادی و فرهنگی بستگی دارد که آنها را در کسب آگاهی و روابط بیشتر کمک میکند (دل آویز، 1384: 62).
از نظر پوتنام، سرمایه اجتماعی مشارکت کنندگان را قادر میسازد تا در کنار یکدیگر و به طور موثر اهداف مشترک را پیگیری کنند. به طور خلاصه، سرمایه اجتماعی اشاره دارد به پیوندهای اجتماعی و هنجارها و اعتماد ملازم با این پیوند ها. به طور خلاصه، از نظر پوتنام سرمایه اجتماعی وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد، هنجارهای معامله متقابل و شبکههای مشارکت است که با تسهیل اقدامات هماهنگ کارایی جامعه را بهبود میبخشد (رمضانی، 1386: 10-12).
سرمایه فرهنگی از دیدگاه بوردیو میتواند به سه صورت متجلی شود: 1. حالت تجسم یافته یا ذهنی[7] : سرمایه تجسم یافته نوعی ثروت بیرونی است که به عنوان بخش جداییناپذیر از فرد در آمده است. 2. حالت عینیت یافته[8]: یکی از بدیهیترین و عینیترین اشکال سرمایه فرهنگی، مصرف کالاهای مختلف فرهنگی در میان اقشار مختلف جامعه است که خود میتواند تابعی از متغیرهای گوناگون فردی و اجتماعی قرار بگیرد. سرمایه فرهنگی عینیت یافته در اشیای مادی و رسانهها نظیر نوشتار، نقاشی، ابزار و نظایر آن و به طور کلی در مادیت آن، قابل انتقال است. 3. حالت نهادی شده: این حالت نوعی رسمیت بخشیدن نهادی به سرمایه فرهنگی فرد است. مدارک تحصیلی و آکادمیک نمونهای از این حالت است.
کاواشی و برکمن، معتقدند سرمایه اجتماعی از طریق فرایندهای روانی و اجتماعی مانند ارائه پشتیبانی یا منبع اعتماد به نفس و استحکام در برابر اثرات نامطلوب تنش، بر سلامت افراد تاثیر دارد (Shelton, 2016). شو معتقد است سرمایه اجتماعی میتواند فرد را از حمایت های اجتماعی در درون شبکه های بادوام برخوردار سازد و اثرات مثبتی از سلامت را به واسطه حس اعتماد به نفس و امنیت و امیدواری بیشتر تجربه کند (Shaw, 2005). همچنین، سرمایه اجتماعی به طور بالقوه قادر است در هنگام بروز حوادث ناگوار با ارتقای احساس اطمینان، آرامش، خودکارامدی، اجتماع کارآمدی، پیوندجویی و امید باعث بهبود سلامت گردد (احمدی و همکاران، 1398).
پیشینه پژوهش
مردانی فر و همکاران (1398) در پژوهشی با عنوان «سرمایه اجتماعی و امید به آینده در میان دانشجویان دانشگاههای بندرعباس» به این نتیجه دست پیدا کردند که بین ابعاد سرمایه اجتماعی (اعتماد اجتماعی، هنجار اجتماعی و مشارکت اجتماعی) با امید به آینده ارتباط معنی داری وجود دارد. این پژوهش به شیوه پیمایش انجام شده و جامعه آماری آن 380 نفر از کلیه دانشجویان تمام مقاطع تحصیلی دانشگاههای شهر بندعباس (آزاد، پیام نور و هرمزگان) هستند.
احمدی و همکاران (1398) در پژوهشی ارتباط سرمایه اجتماعی با امید به آینده در بین بیماران مبتلا به سرطان در بیمارستان سیدالشهدا شهر اصفهان را به روش پیمایشی مورد بررسی قرار دادند. یافتههای پژوهش نشان داد که میزان امید به آینده در بین بیماران مبتلا به سرطان در بیمارستان سیدالشهدا شهر اصفهان متوسط است و همچنین، سرمایه اجتماعی تاثیر مثبت و معنیداری بر امید به آینده در بین بیماران مبتلا به سرطان دارد و توانسته است 31 درصد از تغییرات امید به آینده را تبیین نماید.
فرخ نژاد کشکی و همکاران (1397) عوامل جامعهشناختی موثر در امید به آینده حاشینهنشینان تبریز را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری پژوهش 622 نفر از حاشینه نشینان شهر تبریز بودند که در سال 1396 به شیوه تصادفی انتخاب شده اند. طبق نتایج پژوهش، میانگین امید به آینده در بین حاشینه نشینان 7/39 و در سطح زیاد برآورد شده است. مدل رگرسیونی پژوهش نشان داده است که متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، حمایت اجتماعی، دینداری و محرومیت نسبی در امید به آینده حاشیه نشینان موثر بودهاند.
علیزاده اقدم (1391) در پژوهشی به بررسی میزان امید به آینده در بین دانشجویان و عوامل موثر بر آن پرداخته است. روش تحقیق پیمایشی بوده و 403 نفر از دانشجویان دانشگاه تبریز به روش نمونهگیری طبقه متناسب انتخاب شدهاند. نتایج تحقیق نشان داد که امید به آینده در بین دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف با هم متفاوت است و امید به آینده با سن ارتباط معنیداری نداشته است. همچنین امید به آینده دانشجویان متاثر از میزان دینداری، انسجام و اعتماد اجتماعی و سرمایه فرهنگی بوده است.
کانینگهام (2000) در پژوهش خود با موضوع «بررسی رابطه امید و مشارکت اجتماعی» به این نتیجه رسید که دانش آموزان با سطح امید بالاتر علاقه بسیار بیشتری به شرکت در فعالیتهای عمومی جامعه و نیز گذراندن اوقات فراغت با دیگران دارند تا شرکت در فعالیتهای غیراجتماعی یا ضداجتماعی.
فردریکرسون (2009) و فولر و کرستیکز (2008) هم در پژوهشهای خود نشان دادند افرادی که هیجانهای مثبت و خوشبینی بیشتری را تجربه کرده باشند، عمری طولانیتر خواهند داشت. همچنین افراد امیدوار و شادمان، روابط اجتمای قویتری با دوستان، همسر، همسایگان و بستگان خود دارند.
فرضیه های پژوهش
- بین سرمایه اجتماعی و امید به آینده جوانان استان آذربایجان شرقی رابطه معنیداری وجود دارد.
- بین سرمایه فرهنگی و امید به آینده جوانان استان آذربایجان شرقی رابطه معنیداری وجود دارد.
- بین سرمایه اقتصادی و امید به آینده جوانان استان آذربایجان شرقی رابطه معنیداری وجود دارد.
- میانگین امید به آینده جوانان استان آذربایجان شرقی بر حسب متغیرهای زمینهای شامل وضعیت تاهل، سن، محل سکونت و وضعیت اشتغال آنها متفاوت میباشد.
روششناسی پژوهش
با توجه به اهداف تحقیق، این مطالعه از نوع توصیفی– تحلیلی است. این تحقیق از نظر اجرایی، از نوع تحقیق کاربردی میباشد، چرا که محقق سعی کرده تا مباحث نظری را به صورت تجربی مورد آزمون قرار دهد. همچنین به لحاظ بررسی زمانی، در زمره تحقیقات مقطعی می باشد که در یک برهه زمانی خاصی صورت میگیرد. علاوه بر این، تحقیق حاضر از نوع پیمایشی است، چرا که اطلاعات به صورت بررسی مطالعه نظرات پاسخگویان گردآوری شده است.
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه جوانان 15 تا 29 ساله استان آذربایجان شرقی است. استان آذربایجان شرقی بنابر تقسیمات کشوری سال 1390 دارای 21 شهرستان میباشد. با توجه به تعداد زیاد شهرستان و وسعت جامعه آماری و محدوده جغرافیایی پژوهش، مطالعه همه جامعه آماری مقدور نخواهد بود. بنابراین، 5 شهرستان به صورت تصادفی و با توجه به موقعیت جغرافیایی به عنوان نمونه شهرستانهای استان انتخاب شده اند؛ بدین صورت که بر اساس نقشه شهرستانهای استان آذربایجان شرقی 5 شهرستان از شمال و جنوب و غرب و شرق و مرکز استان انتخاب و وارد مطالعه شدند که این پنج شهرستان شامل شهرستانهای تبریز، اهر، مرند، میانه و مراغه بودند. بنا بر نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، جمعیت کل آذربایجان شرقی برابر با 3724620 بوده است که از این تعداد 1102825 نفر در سن 15 الی 29 سال قرار دارند. حجم نمونه آماری پژوهش مورد مطالعه از بین جوانان استان آذربایجان شرقی با استفاده از فرمول نمونهگیری کوکران، به شرح ذیل به دست آمد. گفتنی است که در این تحقیق برای جبران مشکلات احتمالی و قابلیت تعمیمبخشی بالا حجم نمونه به 613 نفر ارتقا یافته است:
از آنجا که هیچ فهرستی از جامعه آماری در دست نیست، لذا انتخاب نمونه احتمالی با روش نمونهگیری تصادفی ساده یا سیستماتیک از افراد میسر نیست. بنابراین مناسبترین روش نمونهگیری برای این تحقیق، نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای است. برای استفاده از این شیوه، با در نظر گرفتن این نکته و پس از تعیین حجم نمونه شهرستانهای مورد مطالعه و به نسبت جمعیت هر شهرستان، نمونهها تخصیص یافتند. سپس از هرمنطقه بلوکهایی به صورت تصادفی انتخاب و در مرحله آخر از هر بلوک، خانههایی به صورت تصادفی گزینش شدند.
در این پژوهش، بنا بر ماهیت موضوع پژوهش و روش انجام آن، از پرسشنامه برای گردآوری دادهها استفاده شده است. پرسشنامههایی که برای گردآوری دادههای مورد نیاز در این پژوهش به کار خواهد رفت عبارتاند از:
الف) «پرسشنامه گرایش به امیدواری» اسنایدر (ADHS): این پرسشنامه از 24 گویه در سطح طیف لیکرت و به صورت 6 گزینهای استفاده کرده است. برای سنجش میزان امیدواری از مقیاس گرایش به امیدواری اسنایدر (ADHS)[9] استفاده شده است.
ب) پرسشنامه های محقق ساخته: شامل متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی که در پژوهشهای پیشین استفاده شده و با توجه به جامعه آماری مورد مطالعه، جرح و تعدیل گردیده است.
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
امید به آینده: امید عبارت است از تمایلی که با انتظار وقوع مثبت همراه است یا به عبارت دیگر، ارزیابی مثبت از آنچه فرد متمایل است و میخواهد که به وقوع بپیوندد (هزار جریبی و آستین فشان: 1388: 122). برای سنجش میزان امیدواری از مقیاس گرایش به امیدواری اسنایدر (ADHS) استفاده شده است. این مقیاس در قالب 24 گویه در سطح طیف لیکرت و به صورت 6 گزینه ای بوده است.
سرمایه اجتماعی: به تمام عواید و منابعی که مجموعه افراد از قبل موقعیت اجتماعی و عضویت و ارتباط تنگاتنگ خود با انواع شبکه ها، نهادها و سازمان به دست میآورند، سرمایه اجتماعی اطلاق میشود (غفاری، 1387، ص14). از نظر بوردیو، پاتنام، کلمن و فوکویاما، سرمایه اجتماعی شامل روابط متقابل، وجود هنجارهای مشترک، اعتماد و مشارکت در سطح گروه اجتماعی است (جواهری و باقری، 1386: 37). برای سنجش متغیر سرمایه اجتماعی از گویههای «اگر فردی مشکلی داشته باشد و از من کمک بخواهد کمکش می کنم»، «با دوستانم رفت و آمد خانوادگی هم دارم»، «دوستانی دارم که میتوانم هنگام نیاز با آنها تماس بگیرم» و ... استفاده شده است.
سرمایه فرهنگی: سرمایه فرهنگی در بر گیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته میشوند. بوردیو تحصیلات را نمودی از سرمایه فرهنگی میدانست، اما گرایش به اشیای فرهنگی و جمع شدن محصولات فرهنگی در نزد فرد را سرمایه فرهنگی میخواند. همچنین وی سرمایه نمادین را جزئی از سرمایه فرهنگی میداند (فاضلی، 1382: 37). برای سنجش سرمایه فرهنگی از معرفهای زیر استفاده شده است: میزان علاقهمندی و وقت گذاشتن برای کار با اینترنت، مطالعه روزنامه، نشریات و مجلات، تماشای فیلم و تئاتر و نمایش، رفتن به سخنرانی، کنفرانسها و سمینارها، یادگیری زبانهای خارجی و ....
سرمایه اقتصادی: شامل درآمد پولی و سایر منابع مالی و داراییها میشود. این سرمایه به موقعیت اقتصادی و تضمینهای مالی و حقوق مالی افراد اشاره دارد. برای سنجش سرمایه اقتصادی از گویههایی مانند میزان درآمد ماهیانه خانوار، ارزش اقتصادی خانه محل سکونت، ارزش اقتصادی نوع خودور و ... استفاده شده است.
بررسی اعتبار و پایایی ابزارهای تحقیق
در پژوهش حاضر اعتبار سوالات پرسشنامه از طریق اعتبار صوری برآورد شده است؛ یعنی پرسشنامه بعد از طراحی در اختیار اساتید متخصص در حوزه موضوع پژوهش قرار گرفته و بعد از گردآوری و اصلاح و تعدیل نظرات آنها پرسشنامه نهایی طراحی گردیده است. همچنین، به منظور برآورد اعتبار سازهای از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. برای انجام تحلیل عاملی و رعایت پیش فرضهای آن، از دو آزمون KMO و بارتلت استفاده میگردد. همچنان که در جدول 1 مشاهده میشود مقدار آزمون KMO برای متغیر امید به آینده 944/0 است که نشان دهنده حد مطلوب آماره برای کفایت تعداد نمونه و انجام تحلیل عاملی برای گویههای مربوط به متغیر امید به آینده است. مقدار احتمال به دست آمده برای این آزمون کرویت بارتلت 000/0 است که نشان دهنده معنی دار بودن این آزمون میباشد. لذا نتیجه میگیریم که سوالات مندرج در هر عامل همبستگی ریشهای بالایی با همدیگر دارند و تفکیک عاملها به درستی انجام گرفته است.
طبق نتایج جدول 1، 49 گویه مربوط به امید به آینده در 3 مولفه عاملبندی شدهاند که عاملهای اول با مقدار ویژه 93/9 دارای بیشترین مقادیر ویژه می باشند. همچنین، عامل اول با 57/32 درصد بیشترین میزان تبیین واریانس را در میان عاملها به خود اختصاص داده است. در کل، 3 مولفه توانستهاند حدود 69/57 درصد واریانس مربوط به این متغیر را تبیین کنند. بارهای عاملی چرخش داده شده، به روش واریماکس انجام گرفته است.
جدول 1: نتایج تحلیل عاملی اکتشافی گویه های مربوط به متغیر امید به آینده
|
ابعاد |
گویه ها و سوالات مربوطه |
بار عاملی |
مقادیر ویژه |
واریانس تبیین شده |
واریانس کل تبیین شده |
|
نگرش خوش بینانه به آینده |
رویدادهای خوب اتفاق خواهد افتاد. |
802/0 |
93/9 |
57/32 |
69/57 |
|
همه چیز روز به روز بهتر می شود. |
769/0 |
||||
|
میتوانم آینده ام را تغییر دهم. |
726/0 |
||||
|
باور دارم که شانس برای من هم وجود دارد. |
718/0 |
||||
|
از جنبههای مختلف به یک مشکل نگاه میکنم. هنوز چیزهای خوبی وجود دارد که با آن روبرو شوم |
704/0 |
||||
|
703/0 |
|||||
|
مطمئن هستم که شرایط زندگی ام بهترخواهد شد. |
699/0 |
||||
|
بعضی کارها را انجام میدهم که از افکار بد رهایی یابم. |
677/0 |
||||
|
اتکا به نفسم روز به روز بیشتر میشود. |
676/0 |
||||
|
شاید روزی شانس برای من هم روی خوش نشان دهد. |
673/0 |
||||
|
سعی میکنم مثبت فکر کنم. |
663/0 |
||||
|
من عادت دارم که زیاد نگران مسائل باشم |
599/0 |
||||
|
به شانسهایی که برایم ممکن است پیش بیاید، فکر میکنم. |
580/0 |
||||
|
میدانم که در زندگی درست عمل میکنم. |
554/0 |
||||
|
من به اهدافی که برای خودم تنظیم کرده ام خواهم رسید. |
540/0 |
||||
|
تفکر آینده نگر
|
تجربیات گذشته ام، مرا برای داشتن آیندهای بهتر مهیا میسازد. |
729/0 |
83/2 |
95/12 |
|
|
روشهای زیادی برای حل یک مشکل وجود دارد. |
724/0 |
||||
|
من برای تحقق اهدافم انرژی زیادی دارم. |
581/0 |
||||
|
برای برونرفت از یک مشکل متوانم به راههای زیادی فکر کنم. |
556/0 |
||||
|
نگرش بدبینانه به آینده |
تقریباً مطمئنم که مشکلات را نمیتوانم حل کنم. |
813/0 |
09/1 |
16/12 |
|
|
همیشه جنبههای بد را میبینم. |
780/0 |
||||
|
من بهتر از اینکه هستم نخواهم شد. |
770/0 |
||||
|
خوشبین نیستم که زندگی خوبی داشته باشم. |
714/0 |
||||
|
من در مورد سلامتی ام نگران هستم. |
647/0 |
||||
|
KMO=0/944 Chi-square=8156/138 DF=276 Sig=0/000 |
|||||
سرمایه اجتماعی: برای بررسی اعتبار سازهای و مشخص کردن عاملهای سرمایه اجتماعی نیز از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. 4 عامل هم برای سرمایه اجتماعی به دست آمده است که این 4 عامل در مجموع 83/66 درصد واریانس این متغیر را تبیین میکنند. ابعاد چهارگانه سرمایه اجتماعی در جدول 2 آمده است.
برای محاسبه پایایی مقیاس از آلفای کرونباخ استفاده شده است. نتایج مربوط به آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق و مولفههای آنها در جدول زیر آمده است. همانطور که مشاهده میشود میزان آلفای کرونباخ متغیرها و ابعاد آنها همگی بالاتر از 7/0 می باشد که نشان از پایایی قابل قبول متغیرهاست.
جدول 2: نتایج محاسبه ضریب پایایی مولفههای مربوط به متغیرهای تحقیق
|
متغیر |
ابعاد |
تعداد گوبه |
آلفای کرونباخ |
آلفای کرونباخ کل |
|
امید به آینده |
(1) نگرش خوشبینانه به آینده |
15 |
90/0 |
88/0 |
|
(2) تفگر آیندهنگر |
4 |
85/0 |
||
|
(3) نگرش بدبینانه به آینده |
5 |
81/0 |
||
|
|
(1) انسجام اجتماعی |
9 |
907/0 |
|
|
|
(2) اعتماد بین فردی |
5 |
873/0 |
|
|
سرمایه اجتماعی |
(3) مشارکت اجتماعی |
5 |
857/0 |
936/0 |
|
|
(4) اعتماد نهادی |
3 |
816/0 |
|
|
|
(1) عینی |
9 |
--- |
|
|
سرمایه فرهنگی |
(2) ذهنی |
9 |
--- |
934/0 |
|
|
(3) نهادی |
4 |
--- |
|
|
سرمایه اقتصادی |
--- |
5 |
--- |
828/0 |
یافتههای پژوهش
طبق اطلاعات به دست آمده، 313 نفر از کل پاسخگویان مرد و 300 نفر از آنان زن هستند. به عبارت دیگر، 1/51 درصد کل پاسخگویان را مردان و 9/48 درصد آنان را زنان تشکیل میدهند. حداقل سن پاسخگویان 17 و حداکثر سن آنان 29 سال، میانگین سنی پاسخگویان 32/23 سال و چولگی و کشیدگی سن پاسخگویان هر دو منفی میباشد. همچنین، 7/13 درصد پاسخگویان در گروه سنس 15-19 ساله، 1/48 درصد در گروه سنی 20-24 ساله و 2/38 درصد پاسخگویان در گروه سنی 25-29 ساله بودند. محل سکونت 208 نفر (8/33 درصد) از کل پاسخگویان شهر تبریز بوده و 402 نفر (2/66 درصد) ازپاسخگویان در شهرهای اهر، مراغه، مرند و میانه سکونت داشتهاند. از 613 نفر نمونه آماری، 356 نفر مجرد (1/58 درصد)، 250 نفر متاهل (8/40 درصد)، 6 نفر مطلقه (یک درصد) و 1 نفر همسر فوت شده (2/0 درصد) بودند. با توجه به اینکه در تحقیق حاضر، جامعه آماری محدود به قشر جوانان بوده، بنابراین تعداد مجردها بیشتر از متاهلان بوده است. از کل نمونه آماری مورد مطالعه که بالغ بر 613 نفر بوده اند، زنان خانه دار با تعداد فراوانی 159 نفر (9/25 درصد) بیشترین فراوانی را دارند. دانشجویان با تفاوت اندکی در مرحله دوم قرار دارند که 7/23 درصد حجم نمونه (145 نفر) را به خود اختصاص داده اند. احتمال میرود بیشتر بودن تعداد فراوانی دانشجویان به علت منزلت اجتماعی آن است که صاحبان مشاغل دیگر، گاهی شغل دوم خود (دانشجو بودن) را به عنوان شغل اصلی خود قلمداد میکنند. جوانان دارای شغل آزاد در مرتبه بعدی بیشترین تعداد فراوانی قرار دارند. 3 نفر یعنی 5/0 درصد هم از کار افتاده بودند که کمترین میزان فراوانی را در میان گزینههای مختلف داشتند.
متغیر امید به آینده متشکل از 3 بعد است که با استفاده از 24 گویه در پرسشنامه بررسی شده است. به این منظور از طیف لیکرت 5 گزینهای برای سنجش این متغیراستفاده شده و گزینههای از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم در پرسشنامه با کدهای 1تا 5 ارزشگذاری شده اند. براساس یافتههای تحقیق، میانگین این متغیر برای پاسخگویان 68/74 به دست آمده که بیشتر از میانگین محدوده تعریف شده است و معادل 23/62 درصد بیشترین نمره قابل اکتساب در این مقیاس است. این نتیجه نشان میدهد امید به آینده جوانان کمی بیشتر از حد متوسط است. نتایج به دست آمده برای ابعاد امید به آینده نشان میدهد که مولفه تفکر آیندهنگرانه دارای پایینترین میانگین در میان جوانان بوده و مولفه نگرش بدبینانه دارای بالاترین میانگین در میان جوانان استان آذربایجان شرقی بوده است.
سرمایه اجتماعی یکی دیگر از متغیرهای مستقل تحقیق میباشد که در قالب 22 گویه مورد اندازه گیری قرار گرفته است و بر اساس نتیجه به دست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی در سه مولفه مورد بررسی قرا رگرفته است. میانگین متغیر سرمایه اجتماعی در میان پاسخگویان در دامنه 48 تا 126 برابر با 09/85 می باشد که بیانگر آن است که میانگین سرمایه اجتماعی در میان پاسخگویان بالاتر از حد متوسط میباشد. هر چهار مولفه سرمایه اجتماعی میانگین متوسط به بالایی دارند؛ به طوری که بعد انسجام اجتماعی دارای بالاترین میانگین و بعد اعتماد بین فردی دارای کمترین میانیگن در میان ابعاد سرمایه اجتماعی میباشد.
سرمایه فرهنگی یکی دیگر از متغیرهای مستقل تحقیق می باشد که در قالب 22 گویه مورد اندازه گیری قرار گرفته است. میانگین متغیر سرمایه فرهنگی در میان پاسخگویان در دامنه 22 تا 131 برابر با 95/73 میباشد که بیانگر آن است که میانگین سرمایه فرهنگی در میان پاسخگویان پایینتر از حد متوسط میباشد. در میان سه مولفه سرمایه فرهنگی میانگین بعد ذهنی دارای بیشترین میانگین و بعد نهادی دارای کمترین میانگین میباشد.
سرمایه اقتصادی یکی دیگر از متغیرهای مستقل تحقیق میباشد که در قالب 4 گویه مورد اندازه گیری قرار گرفته است. میانگین متغیر سرمایه اقتصادی در میان پاسخگویان در دامنه 4 تا 23 برابر با 54/8 میباشد که بیانگر آن است که میانگین سرمایه اقتصادی در میان پاسخگویان خیلی کم میباشد.
جدول 3: اطلاعات توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق
|
متغیر |
تعداد سوال |
دامنه تغییرات |
میانگین |
میانگین درصدی |
وضعیت پاسخگویان |
|
امید به آینده |
24 |
112-44 |
68/74 |
23/62 |
نظری ندارم - موافقم |
|
(1) نگرش خوشبینانه به آینده |
15 |
71-19 |
94/44 |
52/59 |
مخالفم – نظری ندارم |
|
(2) تفکر آیندهنگرانه |
4 |
20-4 |
76/11 |
8/58 |
مخالفم – نظری ندارم |
|
(3) نگرش بدبینانه به آینده |
5 |
25-7 |
98/17 |
92/71 |
نظری ندارم - موافقم |
|
سرمایه اجتماعی |
22 |
126-48 |
09/85 |
46/64 |
تا حدی مخالف – تا حدی موافق |
|
(1) انسجام اجتماعی |
9 |
54-17 |
19/37 |
41/66 |
تا حدی موافق - موافق |
|
(2) اعتماد بین فردی |
5 |
29-6 |
59/17 |
63/58 |
تا حدی مخالف – تا حدی موافق |
|
(3) مشارکت اجتماعی |
5 |
30-5 |
83/18 |
76/62 |
تا حدی مخالف – تا حدی موافق |
|
(4) اعتماد نهادی |
3 |
18-3 |
50/11 |
88/63 |
تا حدی مخالف – تا حدی موافق |
|
سرمایه فرهنگی |
22 |
131-22 |
95/73 |
71/47 |
کم – تا حدی کم |
|
(1) بعد عینی |
9 |
52-9 |
77/29 |
88/70 |
کم – تا حدی کم |
|
(2) بعد ذهنی |
9 |
63-9 |
80/32 |
09/78 |
کم – تا حدی کم |
|
(3) بعد نهادی |
4 |
22-4 |
37/11 |
53/35 |
کم – تا حدی کم |
|
سرمایه اقتصادی |
4 |
19-4 |
24/8 |
2/41 |
خیلی کم - کم |
یافتههای استنباطی و آزمون فرضیههای تحقیق
امید به آینده با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن: برای آزمون فرضیه در مورد وجود ارتباط بین امید به آینده با سرمایه اجتماعی از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. ضریب همبستگی به دست آمده نشان میدهد بین امید به آینده و سرمایه اجتماعی برحسب ابعاد در نظر گرفته شده در این تحقیق رابطه معنیداری وجود دارد. با توجه به مقدار ضریب محاسبه شده (449/0)، میتوان گفت سرمایه اجتماعی یکی از عوامل همبسته با امید به آینده جوانان است. محاسبات انجام شده برای مولفههای سازنده متغیر سرمایه اجتماعی نشان میدهد در میان ابعاد سرمایه اجتماعی، شدت همبستگی بعد انسجام اجتماعی با امید به آینده بیشتر از سایر ابعاد است. مولفه مشارکت اجتماعی نسبت به سایر ابعاد بررسی شده کمترین همبستگی را با امید به آینده دارد.
امید به آینده و سرمایه فرهنگی و ابعاد آن: برای آزمون ارتباط بین امید به آینده با سرمایه فرهنگی و ابعاد آن، نیز از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. طبق جدول 4 مشاهده میشود بیـن امید به آینده و متغیر سرمایه فرهنگی در سطح اطمینان 99 درصد، ارتباط منفی و معنی داری وجود دارد. مقدار محاسبه شده برای این ضریب بیانگر آن است که با افزایش سرمایهفرهنگی، مقدار متغیر امید به آینده جوانان نیز با شیبی معادل 276/0- کاهش مییابد. یافتهها نشان میدهد در میان ابعاد سرمایه فرهنگی، بعد عینی و بعد ذهنی ارتباط منفی و معنی داری با امید به آینده دارند، ولی بعد نهادی سـرمایهفرهنگی ارتباط معنی داری با امید به آینده ندارد.
امید به آینده و سرمایه اقتصادی: برای آزمون وجود رابطه بین امید به آینده با سرمایه اقتصادی از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج نشان میدهد سرمایه اقتصادی ارتباطی با امید به آینده و ابعاد آن ندارد.
رابطه بین امید به آینده با سن جوانان: برای آزمون ارتباط بین سن جوانان با متغیر امید به آینده از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافتهها نشان میدهد بین سن جوانان با متغیر امید به آینده همبستگی معنی داری در سطح اطمینان 95 وجود دارد. به عبارت دیگر، سن به عنوان یک عامل همبسته با امید به آینده جوانان محسوب میشود.
جدول 4: نتایج آزمون همبستگی امید به آینده با متغیرهای تحقیق و ابعاد آنها
|
امید به آینده |
|
سرمایه اجتماعی |
انسجام اجتماعی |
اعتماد بین فردی |
مشارکت اجتماعی |
اعتماد نهادی |
سرمایه فرهنگی |
بعد عینی |
بعد ذهنی |
بعد نهادی |
سرمایه اقتصادی |
سن |
|
ضریب همبستگی |
449/0 |
537/0 |
280/0 |
211/0 |
362/0 |
276/0- |
280/0- |
305/0- |
075/0 |
041/0 |
085/0 |
|
|
سطح معنیداری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
063/0 |
305/0 |
036/0 |
|
|
تعداد مشاهدات |
612 |
613 |
612 |
613 |
613 |
612 |
613 |
612 |
613 |
613 |
613 |
تفاوت امید به آینده برحسب وضعیت تاهل: برای آزمون تفاوت میانگین امید به آینده به تفکیک وضعیت تاهل از آزمونT-Test استفاده شده است. بر اساس یافتههای توصیفی تحقیق در جدول 5، میانگین امید به آینده برای مجردها 58/74 و برای متأهلان 16/75 میباشد که نشان میدهد شهروندان متاهل از لحاظ امید به آینده وضعیت بهتری نسبت به شهروندان مجرد دارند. همچنین، نتایج حاصل از آزمون تفاوت میانگین متغیر امید به آینده در میان شهروندان مجرد و متاهل بر اساس سطح معنیداری به دست آمده برابر با 547/0، نشان میدهد که تفاوت معنی داری بین میانگینهای مجردان و متاهلان وجود ندارد. به عبارتی، شهروندان مجرد و متاهل از لحاظ رفتارهای مرتبط با امید به آینده تفاوت معنی داری نسبت به همدیگر ندارند.
جدول 5: نتایج آزمون t متغیر امید به آینده به تفکیک وضعبت تاهل
|
متغیر وابسته |
متغیر مستقل |
تعداد |
میانگین |
مقدار t |
درجه آزادی |
سطح معنی داری |
|
امید به آینده |
مجرد متاهل |
356 250 |
58/74 16/75 |
603/0 - |
604 |
547/0 |
امید به آینده جوانان برحسب شهر محل سکونت و وضعیت اشتغال: برای بررسی تفاوت امید به آینده جوانان به تفکیک شهر محل سکونت و ضعیت اشتغال از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه"ANOVA" استفاده شده است. یافتهها نشان میدهد که میانگین نمرات متغیر امید به آینده برای جوانان شهرهای مختلف متفاوت است و تفاوت مشاهده شده از لحاظ آماری معنی دار بوده و تفاوت معناداری بین امید به آینده جوانان ساکن شهرهای مختلف استان آذربایجان شرقی وجود دارد.
همچنین، طبق جدول 6 ملاحظه میشود که میانگین متغیر امید به آینده برحسب وضعیت اشتغال جوانان تفاوت معنیداری دارد. به عبارت دیگر، نوع شغل در امید به آینده جوانان موثر بوده است.
جدول 6: نتایج تحلیل واریانس امید به آینده به تفکیک شهر محل سکونت و وضعیت اشتغال
|
متغیر |
|
منبع تغییرات |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مجذورات |
F |
سطح معنی داری |
|
امید به آینده |
شهر محل شکونت |
207/26569 |
4 |
4 |
302/6642 |
657/69 |
000/0 |
|
416/57691 |
605 |
605 |
358/95 |
||||
|
623/84260 |
609 |
609 |
|
||||
|
وضعیت اشتغال |
872/2770 |
7 |
6 |
839/395 |
927/2 |
005/0 |
|
|
363/81815 |
605 |
606 |
232/135 |
||||
|
235/84586 |
612 |
612 |
|
با توجه به اینکه، میانگین متغیر امید به آینده به تفکیک شهر محل سکونت دارای تفاوت معنیداری است، در این صورت، آزمون تحلیل واریانس این امکان را فراهم میسازد که در صورت معنیدار بودن تفاوت میانگینها در تجزیه و تحلیلهای چندگروهی با استفاده آز آزمونهای تعقیبی تفاوت موجود را در بین گروهها دقیقاً مشخص کند. در این تحقیق، برای بررسی تفاوت دوبه دوی گروهها از آزمونLSD استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که تقریبا تفاوت میانگینها در همه شهرهای مورد بررسی معنی دار بوده است. همچنین، نتایج به دست آمده از آزمونLSD برای مقایسه بین گروههای اشتغال نشان میدهد که بیشترین تفاوت میانگینها را جوانان شاغل در بخش دولتی با سایر گونههای مشاغل دارند و نسبت به سایر گونههای اشتغال میانگین بالاتری در میزان امید به آینده کسب کردهاند.
تحلیل رگرسیونی متغیر امید به آینده: برای سنجش میزان اثر متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی بر امید به آینده، از تحلیل رگرسیونی چندمتغیره به روش گام به گام استفاده شده است. یکی از پیش فرضهای مورد استفاده در تحلیل رگرسیون مستقل بودن خطاها یا باقیماندهها از همدیگر است. به عبارت دیگر، لازم است همبستگی بین خطاهای ممکن در اندازهگیری تاثیر متغیرهای مستقل بر وابسته وجود نداشته باشد؛ این امر از طریق آزمون «دوربین- واتسون» صورت میگیرد. در مطالعات علوم اجتماعی معمولاً مقادیر در محدوده بین 5/1 تا 5/2 مورد قبول است که نشان میدهد شرط استقلال خطاها[10] از یکدیگر برای متغیرهای مستقل برقرار است.
پیش فرض دیگر برای صحت انجام تحلیل رگرسیونی عدم وجود هم خطی چندگانه در مدل رگرسیونی[11] است. عدم هم خطی، دلالت به این موضوع دارد که بین متغیرهای مستقل همبستگی وجود ندارد. به این منظور میزان ضرایب همبستگی بین متغیرهای مستقل نباید بیش از 7/0 باشد.
با فرض پیشفرضهای فوق، در مدل رگرسیونی برای امید به آینده بر ورود متغیرهای سرمایهای انجام گرفته است. چنانچه در جدول 7 مشاهده میشود ضریب همبستگی چندگانه برای این مدل رگرسیونی 510/0 و مجذور آن یعنی ضریب تبیین معادله رگرسیونی معادل 261/0 و ضریب تبیین تعدیل شده معادل 257/0 است؛ یعنی 26 درصد از تغییرات امید به آینده جوانان توسط این سه متغیر که در معادله رگرسیونی باقی ماندهاند تبیین میشود. بر این اساس مدل رگرسیونی متغیر امید به آینده به شرح زیر خواهد بود:
782/55 = امید به آینده
(سرمایه اقتصادی)109/0+ (سرمایه فرهنگی)260/0 - (سرمایه اجتماعی)407/0 +
بر اساس معادله فوق، ملاحظه می شود که متغیر امید به آینده بیش از هر چیز از سرمایه اجتماعی و سپس سرمایه فرهنگی تاثیر میپذیرد. در نهایت سرمایه اقتصادی با بتای 109/0 کمترین تاثیر را در بین متغیرهای مورد بررسی بر امید به آینده جوانان دارد.
جدول 7: نتایج تحلیل رگرسیونی متغیر امید به آینده
|
ضریب همبستگی چند گانه |
510/0 |
متغیر |
بتا |
T |
سطح معنی داری |
|
|
ضریب تبیین |
261/0 |
عرض از مبدأ |
--- |
243/18 |
000/0 |
|
|
ضریب تبیین تصیح شده |
257/0 |
سرمایه اجتماعی |
407/0 |
458/11 |
000/0 |
|
|
کمیت دوربین واتسون |
295/1 |
سرمایه فرهنگی |
260/0- |
834/6- |
000/0 |
|
|
تحلیل واریانس |
کمیت f |
300/71 |
سرمایه اقتصادی |
109/0 |
868/2 |
004/0 |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
|
|
|
|
|
همچنین، به منظور تحلیل مسیر و ترسیم مدل ساختاری متغیرهای تاثیرگذار بر امیده به آینده جوانان از نرمافزار LISREL بهره گرفته شده است. از میان شاخصهای نیکویی برازش، مقدار RMSEA به دست آمده برابر 000/0 میباشد که در مطالعات اجتماعی تا 05/0 قابل قبول ارزیابی میشود. سایر شاخصهای برازش مدل کی دو و درجه آزادی نیز صفر است که نشان میدهند که برازش مدل کامل میباشد.
بررسی نتایج تحلیل مسیر متغبرهای تحقیق بر امید به آینده نشان میدهد در میان اشکال سه گانه سرمایه، سرمایه اجتماعی با اثر مستقیم 41/0 بیشترین تاثیر را بر امید به آینده جوانان داشته است. بعد از آن، سرمایههای فرهنگی و اقتصادی هر کدام با اثر کل 26/0 و 11/0 بر امید به آینده جوانان تاثیرگذار بودهاند.
شکل 1: مدل ساختاری پژوهش همراه با ضرایب رگرسیونی استاندارد شده وضرایب T
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش عوامل سرمایهای در امید به آینده جوانان انجام گرفته است. با توجه به سوالهای آغازین پژوهش، امید به آینده جوانان کمی بیشتر از حد متوسط بوده، اما از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. همچنین، در میان مولفههای سه گانه امید به آینده، نگرش بدبینانه به آینده میانگین بیشتری نسبت به مولفههای نگرش خوش بینانه و تفکر آیندهنگرانه داشته است. این امر حاکی از آن است که جوانان در ارزیابی خود از امید به آینده بیشتر بر کاهش عوامل منفی و ناامید کننده تاکید داشتهاند تا عوامل مثبت و امیدانگیز. لذا با توجه به شرایط حاکم بر دوره جوانی و ویزگیهای آن، جوانان عوامل پیش روی امیدواری را بیشتر از عوامل زمینهساز آن مورد توجه دارند. میزان سرمایه اجتماعی برابر 46/64 درصد برآورد شده که نشان از سرمایه اجتماعی نه چندان بالای جوانان مورد مطالعه دارد. هر چهار مولفه سرمایه اجتماعی میانگین متوسط به بالایی دارند؛ به طوری که بعد انسجام اجتماعی دارای بالاترین میانگین و بعد اعتماد بین فردی دارای کمترین میانگین در میان ابعاد سرمایه اجتماعی می اشد. سرمایه فرهنگی هم با میزان 7/47 پایینتر از متوسط است و شاید این امر به این دلیل است که سرمایه فرهنگی دیگر در جامعه امروز تشخص و تمایز چندانی برای قشر جوان ایجاد نمیکند و در نتیجه جوانان مثل سابق به دنبال کسب سرمایه فرهنگی نیستند. سرمایه اقتصادی دارای کمترین میزان در بین اشکال سه گانه سرمایه است. پایین بودن میزان سرمایه اقتصادی میتواند ناشی از این قضیه باشد که جوانان اکثرا در حال سپری کردن دوران تحصیلی خود هستند و یا اینکه هنور به ثبات اقتصادی مطمئن دست پیدا نکردهاند.
اساس کار پژوهش حاضر مبتنی بر تبیین امید به آینده جوانان به عنوان متغیر وابسته تحقیق براساس عوامل سرمایهای است. امیدوار بودن مهمترین انگیزه در زندگی انسان است. امید منشا هر پویایی و پیشرفتی در زندگی انسان است، زیرا اگر کسی امید به چیزی داشت، به آن دست مییابد و زمینههای دستیابی آن هدف را برای خود مهیا میکند. اسنایدر و همکاران امید را به عنوان حالت انگیزشی مثبت میدانند که بر احساس موفقیت، به عنوان عامل فعال (انرژی و هدفگرایی) و مسیر (برنامهریزی رسیدن به هدف) عمل میکند. امیدواری درخواستی است که یک فرد برای آینده خود دارد. امید ادراک افراد را در مورد تواناییهای گسترش راهبردها در جهت رسیدن به هدف و حفظ انگیختگی تا رسیدن به هدف نشان میدهد (Snyder et al, 2003, p.113 به نقل از فولادیان، 1392: 139).
یافتههای استنباطی پژوهش نشان میدهد که سرمایه اجتماعی و چهار مولفه آن (شامل انسجام اجتماعی، اعتماد بین فردی، مشارکت اجتماعی و اعتماد نهادی) ارتباط مثبت و معنی داری با امید به آینده دارند. سرمایه اجتماعی از طریق پیوندها و روابط اجتماعی دستیابی به اهداف را تسریع میکند. طبق نظر اسنایدر، امید فرایند تعیین اهداف و طراحی راهکارها و ایجاد انگیزه برای رسیدن به اهداف است. در نتیجه، افرادی که از سرمایه اجتماعی بالاتری برخوردار باشند، به آینده امیدوارتر خواهند بود. بوردیو سرمایه اجتماعی را شامل روابط اجتماعی میداند که فرد میتواند برای دسترسی به منابع با کسانی که در ارتباط است، استفاده کند. او بر آن است که شبکه تماسهای اجتماعی به خودی خود ایجاد نمیشود، بلکه همانند سرمایه انسانی یا فیزیکی محصول راهبردهای کاربردی و برنامهریزی شده سرمایهگذاری است (عباس زاده و همکاران، 1391: 137).
از طرف دیگر، انسجام اجتماعی دلالت بر توافق جمعی میان اعضای یک جامعه دارد. به عبارتی، انسجام در کل، ناظر بر میزان و الگوی رابطه متقابل بین کنشگران، گروهها و خرده‌فرهنگ‌های تمایز یافته است. انسجام اجتماعی به عنوان قوی‌ترین عامل برای رویارویی موفقیت‌آمیز و آسان افراد در زمان درگیری با شرایط تنش‌زا شناخته شده و تحمل مشکلات را برای افراد تسهیل مینماید.
تحقیقات و بررسی‌ها حاکی از آن است که داشتن حمایت اجتماعی میتواند در رضایت و امید به زندگی افراد تأثیرگذار باشد. بدیهی است که همه انسان‌ها در هنگام گرفتاری‌ها به حمایت اطرافیان و دوستان خود نیاز دارند تا احساس امنیت کنند. لذا هر چه احساس حمایت و انسجام اجتماعی از سوی دیگران درافراد بیشتر باشد، میزان امیدواری آنان نیز افزایش مییابد. احساس انسجام و حمایت اجتماعی به دو روش رضایت از زندگی و امیدواری را متأثر میسازد: به صورت مستقیم و به صورت غیرمستقیم (Van Leeuwen, 2010). در واقع احساس حمایت و انسجام یک کمک دو جانبه است که موجب خلق تصور مثبت از خود، پذیرش خود، امیدواری، احساس عشق و رضامندی میگردد و اضطراب را کاهش میدهد و تمام این‌ها به فرد فرصت خودشکوفایی و رشد را میبخشد (قنواتیان و همکاران، 1381).
شیرر و کارور (1986) به این نتیجه رسیدند که افراد خوشبین و امیدوار در هنگام بروز موقعیتهای مشکلزا از مقابله مسئله مدار استفاده کرده، به جستجوی حمایت اجتماعی بر میآیند و در ضمن بر جنبههای مثبت رویدادهای منفی، تاکید و تمرکز میکنند (کشاورز و وفاییان، 1386: 54). اسلامی نسب (1372) معتقد است که امیدواری بر کیفیت روابط با دیگران نیز تاثیر میگذارد به طوری که افراد ناامید به ندرت میتوانند با سایرین ارتباط رضایت بخشی برقرار کنند. پس همواره احساس تنهایی کرده و در انتظار شکست به سر میبرند و وقایع کوچک را خیلی بد تعبیر میکنند (علیپور و اعراب شیبانی، 1390: 73).
یکی دیگر از ابعاد سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی می باشد. میزان امید به آینده افراد جامعه، بر تمایل آنان به همکاری و مشارکت تاثیر می گذارد. یکی از پیش شرط‌های مشارکت، قابلیت و ظرفیت متقابل برای ارتباط و تعامل داشتن با دیگران است. وفاق اجتماعی دو شکل اصلی یعنی پیش‌بینی‌پذیری رفتارهای اجتماعی و تعامل اجتماعی حل میکند. با حل دو مشکل فوق و همزمان با ظهور و اعتماد متقابل زمینه برای همکاری و مشارکت اجتماعی فراهم میآید (چلبی، 1372، ص19). به نظر اسلندر، ما نیاز به تعامل و مشارکت با هم داریم و باید از محدوده آشنایان و درون گروهها فراتر برویم و به افراد دیگری که متفاوت از ما و ناشناس برای ما هستند، اعتماد کنیم. کمکهای خیرخواهانه نمونهای از این امر است. کسانی که دارای اعتماد عام گرایانه هستند، درخود احساس نوعی التزام اخلاقی درجهت کمک به بیگانگان دارند (اسلندر، 2001: 104 به نقل از غفاری و نوابی 1388: 216).
نتایج تحقیق هزار جریبی و صفری شالی (1388) نشان داده است که متغیر امید به آینده اجتماعی به واسطه متغیر اعتماد اجتماعی تأثیر فزاینده‌ای بر میزان رضایت افراد دارد. این نشان میدهد هر چه میزان امید به آینده اجتماعی بیشتر باشد، احساس اعتماد و در نهایت رضایت از زندگی بیشتر شده و در مقابل افرادی که امید زیادی به آینده و جامعه ندارند، رضایت کمتری از زندگی دارند. در عین حال امید به آینده فردی بر امید به آینده و جامعه تأثیرگذار بوده و از آن نیز تأثیر میپذیرد. (هزارجریبی و صفری شالی 1388، ص21). مطابق نتایج برخی از پژوهش ها، افراد امیدوار و شادمان، روابط قویتری با دوستان، همسر و همسایگان و بستگان خود دارند (فولادیان، 1392: 139).
در میان متغیرهای تحقیق، سرمایه فرهنگی ارتباط منفی و معنی داری با امید به آینده جوانان دارد. در تبیین این موضوع میتوان گفت که جوانانی که از سرمایه فرهنگی بالاتری برخوردار هستند در جامعه سازوکارهای لازم و بستر مناسب برای امید به آینده این قشر از جوانان به طور مقتضی وجود ندارد و این امر باعث میشود که افزایش سرمایه فرهنگی به کاهش امید به آینده جوانان منجر شود. سرمایه اقتصادی هم تاثیری در امید به آینده جوانان نداشته است. بنابراین میتوان گفت که در ارتقای امید به آینده جوانان عواملی غیر از موارد اقتصادی موثر بوده اند و سرمایه اقتصادی نقش تاثیرگذاری در امید به آینده جوانان ایفا نکرده است. از طرف دیگر میتوان بیان کرد که با توجه به اقتضای سنین جوانی عوامل اقتصادی امید به آینده جوانان را تحت الشعاع قرار نداده است و این امر به ماهیت نگرشی بودن امید به آینده در میان جوانان مربوط میشود.
پیشنهادها
سرمایه اجتماعی هم در زمره متغیرهایی است که همبستگی مثبت و معنیداری با امید به آینده جوانان داشته است. سرمایه اجتماعی حاصل وجود شبکههایی است که افراد در جامعه به آنها تعلق دارند و با آنها هویت پیدا میکنند. مکانیزمهای مختلفی وجود دارد که به واسطه مولفههای سازنده آن میتوان امید به آینده جوانان را بهبود بخشید. برای مثال، میتوان مشارکت اجتماعی را به شیوههای مختلف در جوانان تقویت کرد یا میتوان جوانان را در سمن ها و ... مشارکت داد یا با آگاهیبخشی به جوانان از طریق رسانههای جمعی اعتماد بیننهادی را تقویت کرد.
به نظر میرسد رسانههای جمعی و اجتماعی کاراترین ابزار در این راستا میتوانند باشند. همچنین، اداره کل ورزش و جوانان میتواند با حمایت و پشتیبانی همه جانبه از سازمانهای مردم نهاد و واگذاری مسئولیتهای مقتضی به جوانان در مسیر افزایش سرمایه اجتماعی و امید به آینده حرکت کند.
با توجه به نتایج تحقیق، سرمایه فرهنگی ارتباط معکوس و معنی داری با امید به آینده جوانان استان آذربایجان شرقی دارد. به نظر میرسد سرمایه فرهنگی بر خلاف امید به آینده عمل میکند و افزایش سرمایه فرهنگی، کاهش امید به آینده جوانان را به همراه خواهد داشت. در این میان، نقش سازمانهایی همچون اداره ورزش و جوانان، مراکز دانشگاهی و ... مهمتر به نظر میرسد. بنابراین، از چنین سازمانهایی انتظار میرود که برای اقشار با سرمایه فرهنگی بالا، با راهکارهایی نظیر ارائه تبلیغات فرهنگی، برگزاری دورهها و کارگاههای مرتبط و ... در جهت همسو کردن سرمایه فرهنگی و امید به آینده جوانان اقدامات موثری انجام دهند یا اینکه زمینههای امیدبخش مرتبط با سرمایه فرهنگی بیشتر جوانان را فراهم آورند.
منابع
- احمدی، سیروس؛ کیوان آرا، محمود؛ صادقی، زهرا و ابتکاری، محمدحسین. (1398). «ارتباط سرمایه اجتماعی با امید به آینده در بین بیماران مبتلا به سرطان در بیمارستان سیدالشهدا شهر اصفهان». مجله علوم پزشکی خراسان شمالی. دوره 11، شماره 2، صص 1-7.
- افشانی، سید علیرضا و جعفری، زینب. (1395). «رابطه سرمایه اجتماعی و امید به آینده در بین دانشجویان دانشگاه یزد». علوم اجتماعی. س 25، ش 73، صص 92-115.
- استونز، راب. (1388). متفکران بزرگ جامعه شناسی. مهرداد میردامادی. تهران: نشر مرکز
- امیرخان نژاد، امیرعلی و صباغ، صمد. (1394). «بررسی رابطه بین بیگانگی اجتماعی، فقر اقتصادی و اعتقادات دینی با امید به آینده دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند». مطالعات جامعه شناسی. سال 7، شماره 26، بهار، صص 7-19.
- خواجه نوری، بیژن؛ مومنی، مریم و هوشیار، آزاده. (1394). «بررسی رابطه دینداری و امیدواری اجتماعی دردانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر شیراز»، جامعه شناسی کاربردی. سال 26، شماره پیاپی 59، شماره سوم، صص 195-208.
- دل آویز، علی. (1384). «بررسی نقش سرمایه اجتماعی در نگرش به توسعه سیاسی». پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، جامعه شناسی، دانشگاه تبریز.
- رمضانی، محمد علی. (1386). «رابطه بین سرمایه اجتماعی و شدت جرم». پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، جامعه شناسی، دانشگاه تبریز.
- فرخ نژاد کشکی، داود؛ محمدی، اصغر وحقیقتیان، منصور. (1397). «بررسی عوامل جامعه شناختی موثر در امید به آینده حاشینه نشینان تبریز». مطالعات جامعه شناختی شهری. سال 9، شماره 29، صص 81-108.
- فولادیان، احمد. (1392). «بررسی میزان امید به آینده و عوامل اجتماعی موثر بر آن در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد». فصلنامه علمی– پژوهشی فقه و تاریخ تمدن. سال 9، شماره 38، صص 137 –
- قنواتیان، مهرنوش؛ جمشیدی میانرود، لیدا و نوروزی ده میران، ویدا. (1381). «بررسی بین رابطه سلامت روان با تفکر پارانوئید و حمایت اجتماعی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، روانشناسی بالینی، اهواز.
- شامپاین، پاتریک. (1393). پیر بوردیو. ناهید موید حکمت. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- صالحی پورمهر، حسین. (1386). «بررسی ارتباط بین امنیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه تبریز». پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز.
- عباس زاده، محمد؛ سعادتی، موسی؛ حبیب زاده، اصحاب و حیدری، رضا. (1391). «سرمایه اجتماعی و سلامت روانی در بین زنان متاهل شهر تبریز». مطالعات امنیت اجتماعی. شماره 32.
- علیپور، احمد و اعراب شیبانی، خدیجه. (1390). «بررسی رابطه بین امیدواری و شادکامی با رضایت شغلی در بین. معلمان». فصلنامه پژوهشهای نوین روانشناختی. سال 6 ، شماره 22، ص 145.
- علیزاده اقدم، محمدباقر. (1391). «بررسی میزان امید به اینده در بین دانشجویان و عوامل موثر بر آن». جامعه شناسی کاربری. سال 23، شماره پیاپی 48، شماره 4، صص 189-206.
- کشاورز، امیر و وفاییان، محبوبه. (1386). »بررسی عوامل تأثیرگذار بر میزان شادکامی». فصلنامه اندیشه و رفتار (روانشناسی کاربردی). شماره 2 (5)، صص 51-62.
- کلمن، جیمز. (1377). بنیاد های نظریه اجتماعی. منوچهر صبوری. چاپ اول، تهران: نشرنی
- مرادی، علی و صفاریان، محسن. (1397). «مطالعه رابطه بین سرمایه اجتماعی و امید به آینده با بی تفاوتی جوانان (مورد مطالعه: شهر کرمانشاه)». مدیریت سرمایه اجتماعی. دوره 5، شماره 3، صص 385-410.
- مردانی فر، فهیمه؛ ظهیری نیا، مصطفی و رستگار، یاسر. (1398). «سرمایه اجتماعی و امید به آینده در میان دانشجویان (مطالعه دانشگاه های شهر بندرعباس)». مدیریت سرمایه اجتماعی. دوره 6، شماره 1، صص 85-104.
- میرزائیان، بهرام؛ حسن زاده، رمضان و مصلحی جویباری، میترا. (1393). «سهم امید به آینده معلمان زن در پیش بینی شادکامی دانش آموزان دختر». زن و جامعه. سال 5، شماره 1، صص 121-138.
- هزار جریبی، جعفر و آستین فشان، پروانه. (1388). «بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی(با تأکید بر استان تهران)». جامعه شناسی کاربردی. 20(1)، صص 119-146.
- هزارجرببی، جعفر و صفری شالی، رضا. (1388). «بررسی رضایت از زندگی و جایگاه احساس امنیت در آن (مطالعه در بین شهروندان تهرانی)». انتظام اجتماعی. سال 1، شماره 3، صص 7-28.
- Chang, E. C. & Disimone, S. L. (2001). “The influence of hope on appraisals, coping and dysphoria: a test of hope theory”. Journal of social and clinical psychology, 20, 2: 117-129.
- Cunningham, G., Arnau, R., Rosen, D., Finch, J., Rhudy, J., & Fortunato, V. (2000). “The Relationship between hope and social participation”. Journal of Personality, 75, pp. 43-64.
- Fowler, J. H. & Christakis, N. A. (2008). “Dynamic Spread of Happiness in a Large Social Network: Longitudinal Analysis Over 20 Year in the Framingham Heart Study”. British Medical Journal, pp. 337-338.
- Fredrichson, B. L. (2009). Positivety: Groundbreaking research reveals how to embrace the hidden strength of positive emotions, overcome negativity and thrive. New York: Grown Publishing
- Shaw, M. (2005). “Health Inequality: An Introduction to Theories, Concepts and Methods”. Mel Bartley. Cambridge: Polity Press, 2004, pp. 224, £16.99 (PB), ISBN: 0745627803. Int J Epidemiol. 34(2):500- Doi: 10.1093/ije/dyi053.
- Scheier, M. F. & carver, C. S. (1986). “Optimism, coping, and health: assessment and implication of generalized outcome expectancies”. Health psycology. V. 3, p 219-247.
- Shelton, R.C., Gage-Bouchard, E.A., Jandorf, L., Sriphanlop, P., Thelemaque, L.D., Erwin, D.O. (2016). “Examining Social Capital and Its Relation to Breast and Cervical Cancer Screening among Underserved Latinas in the U.S”. J Health Care Poor Underserved. 27(4):1794- Doi: 10.1353/hpu.2016.0163 pmid: 27818439.
- Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., Harney, P. (1991). “The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope”. Journal of Personality and Social Psychology, 60, 570–585.
- Snyder, C. R., Lopze, S. J., Shorey, H. S., Rand, K. L., & Feldman, D. B. (2003). “Hope theory, measurement and application to school psychology”. School psychology quarterly, 18(2), pp. 122-139.
- Snyder, C. R., shorey, H. S., Cheavens, J., Mannpulvers, K. M., Adams, V. H., Wiklund, C. (2002). “Hope and academic success in college”. Journal of educational psychology, 94(4), pp 820-826.
- Snyder, C. R. (2000). Handbook of Hope: Theory. Measure& Applications. Academic Press. USA.
- Peterson, C. (2000). “The future of optimism”. American Psychologist, 55, 44–55.
- Van Leeuwen CM, Post MW, van Asbeck FW, van der Woude LH, de Groot S, Lindeman E. (2010). “Social support and life satisfaction in spinal cord injury during and up to one year after inpatient rehabilitation”. J Rehabil Med. 42(3): 265-71. Doi: 10.2340/16501977-0502. PMID: 20411223.
)