نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران
2 دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، دانشگاه تهران E-mail: ahmaddorahaki@gmail.com
چکیده
همزمان با ورود جامعه ایرانی به نظم مدرن، نهاد خانواده و ازدواج تحولات مهمی را از سر گذرانده یا در حال گذراندن است. از جمله این تحولات، افزایش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج است. جامعه ایرانی همواره برای دوام و استحکام نهاد خانواده و ازدواج کوشیده است و افراد را از عواملی که میتوانند بر این نهاد آثار زیانباری داشتهباشد برحذر میدارد. دانشجویان و افراد دارای تحصیلات عالی از جمله اقشار جامعه هستند که در معرض این تحولات قرار دارند. در این راستا با استفاده از دادههای پیمایشی که در سال 1391 بر روی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران انجام گرفته سعی شده است تا به این سوالات اساسی پاسخ داده شود که دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران نسبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج چه نگرشی دارند و عوامل موثر بر نگرش آنها نسبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج چیست؟ روش نمونه گیری در این پژوهش، خوشهای چند مرحله ای و حجم نمونه 393 نفر میباشد. با توجه به تئوریهای موجود و پیشینه پژوهشی متغیرهای جنسیت، سن افراد، وضعیت تاهل، فرامادی گرایی، هزینه فرصت ازدواج و خانواده- محوری انتخاب و تاثیر آنها بر متغیر تابع نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان دهنده آن هستند که حدود 74 درصد از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران نگرش مثبت به رابطه دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند. همچنین، متغیر فرامادی گرایی بیشترین تاثیر را بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارد و متغیرهای خانواده- محوری، هزینه فرصت ازدواج، وضعیت تاهل و جنسیت به ترتیب در مرتبههای بعدی قرار دارند. در مجموع، متغیرهای مستقل تحقیق توانستهاند حدود 39 درصد از تغییرات نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج را تبیین نمایند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Factors Effecting on the Attitudes to Boy and Girl Friendship Relations before Marriage
نویسندگان [English]
- Hossein Mahmoudian 1
- Ahmad Dorahaki 2
1 P.h.D., Associate Professor in Demography, University of Tehran
2 PhD student in Demography, University of Tehran
چکیده [English]
Simultaneously modern Iranian society the family and marriage have changed and will change. One of these changes is to increase in boy and girl friendship before marriage. Iranian Society has worked constantly for durability and strength of family and marriage and Banned Individual from factors that can have damaging effects on this Institution. Students and highly educated class one of class society are disposing to these changes. In this regard using survey data take on post graduate students of Tehran University in 2012 attempt to answer the basic questions that what is an attitude of post Graduate students of Tehran University about boy and girl friendship relations before marriage? And what Factors Impact on their attitudes about boy and girl friendship relations before marriage? Method of sampling in this study multiple cluster sampling and sample size is 393. According to available theory and research background, gender, age, marital status, meta-materialism, the opportunity cost of marriage and family-centered selected and their impact on the dependent variable attitude to friendship boy and girl before marriage was studied. The results of this research indicated that about 74 percent of the post graduate students of Tehran University have positive attitude about boy and girl friendship relations before marriage. As well as the results indicate that the meta-materialism variable the Most impact on attitude about boy and girl friendship relations before marriage. Family-centered, the opportunity cost of marriage, marital status and gender were next in order of rank. In total the independent variables have explained about 39 percent of variation of boy and girl friendship relations before marriage.
کلیدواژه‌ها [English]
- Marriage
- postgraduate students
- Iran
- boy and girl friendship
- Family
عوامل موثر بر نگرش جوانان به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج
حسین محمودیان[1]
احمد دُراهکی[2]
تاریخ دریافت مقاله: 1393/1/20
تاریخ پذیرش مقاله: 1393/2/7
مقدمه
در ایران، نسبت به خانواده نگرشی مثبت وجود دارد و آن را بهترین مکان برای زندگی افراد میدانند و تدابیری در جهت پایداری و تداوم آن میاندیشند. این نگرش مثبت امری طبیعی است، اما اطلاعات ما در مورد واقعیات زندگی خانوادگی بسیار ناچیز است. این کمبود، زمانی که سعی در ارائه الگویی در جهت حفظ و پایداری پیوند زناشویی و سپس استحکام هر چه بیشتر خانواده میکنیم، بیشتر به چشم میخورد.(اعزازی، 1379)
در این راستا، جامعه ایرانی همواره برای حفظ و دوام نهاد خانواده و ازدواج کوشیده و سعی کرده که همواره افراد را به این امر تشویق کند و از عواملی که این نهاد را به خطر می اندازد، بر حذر دارد. در مکتب اسلام، تاکید فراوانی بر ازدواج شده است؛ به طوری که در دین اسلام هیچ بنیانی محبوب‌تر و ارزشمندتر از ازدواج و تشکیل خانواده وجود ندارد و این دین همواره پیروان خود را به این امر تشویق میکند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:"هر کس ازدواج را از ترس فقر ترک کند، به خدا گمان بد برده است، زیرا ایزد متعال می‌فرماید اگر آنها فقیر باشند، خداوند آنها را از فضل خود بی نیاز میسازد." ( تفسیر نمونه، ج 14، ص 466) از سوی دیگر، فرهنگ ایرانی و اسلامی با مشخص کردن حوزه محرم و نامحرم، هموار افراد را از وجود روابط خارج از ازدواج منع کرده است و حتی نگاه به نامحرم را مانند تیری زهرآلود از جانب شیطان میداند.
با وجود این تاکیدات در سال های اخیر، همزمان با تحولات ساختی و اجتماعی در جامعه ایران همچون: گسترش شهرنشینی، افزایش میزان تحصیلات عالی به ویژه برای زنان، حضور زنان در عرصههای اجتماعی، گسترش رسانههای جمعی مانند اینترنت و ماهواره، نهاد خانواده تحولات مهمی را از سر گذرانده و در حال گذراندن است. از جمله این تحولات مهم، افزایش سن ازدواج و گسترش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد. این دو پدیده اجتماعی، پدیدهها نوظهور در جامعه ایرانی است که با هم مرتبط و دارای رابطه دو سویه میباشند. با نگاهی به آمار و ارقام میتوان به افزایش سن ازدواج در میان جوانان و افزایش افراد مجرد در گروه‌های سنی که در سن ازدواج قرار دارند پیبرد. بر طبق سرشماری 1375 درصد افراد هرگز ازدواج نکرده در گروه های سنی 24-20، 29-25 و 34- 30 برای مردان به ترتیب 72.2، 27.1 و 7.7 درصد بوده است که در سرشماری 1385 به 78.3، 36.5 و 12.2 درصد افزایش یافتهاند. برای زنان این ارقام در سرشماری 1375 به ترتیب 39.3، 14.8 و 6.4 درصد بوده است که در سال 1385 به 49.2، 23.8 و 11.5درصد افزایش یافته است. ( مرکز آمار ایران 1375 و 1385)
همچنین، تحقیقات متعدد نشان دهنده آن هستند که جوانان ایرانی، دیگر به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج به عنوان یک امر منفی نگاه نمیکنند ( آزاد ارمکی و دیگرا ن،1379 ؛ عبدالهیا ن، 1383 ؛ جوکار، 1383؛ احمد نیا و مهریار، 1383 و موحد و همکاران، 1385) که این خود میتواند نشان دهنده تغییر نگرش جوانان به این گونه روابط در جامعه باشد. این پدیده ناشی از علل گوناگون است؛ عواملی مانند افزایش سن ازدواج، شهرنشینی، افزایش تحصیلات به خصوص تحصیلات عالی که زمینه روابط دختر و پسر را فراهم میکنند و رسانهها و دسترسی آسان به دنیای مجازی. مهریار و خلج آبادی فراهانی (1389) در تحقیق خود درباره نقش خانواده در ارتباطات با جنس مخالف قبل از ازدواج در دختران دانشجوی تهرانی، به کنترل سختگیرانه والدین در دوران بلوغ و نگرش آزادانه والدین و احترام کم به دیدگاه والدین اشاره کردهاند. در ایران به علت حساسیت موضوع، مطالعات اندک و اغلب غیر جامعی بر روی روابط با جنس مخالف در قبل از ازدواج انجام شده است. این مطالعات اندک، نشان دادهاند که بین 54 تا 58 درصد از دانشجویان دانشگاهها روابط دوستی قبل از ازدواج را تجربه میکنند، در حالی که روابط جنسی قبل از ازدواج در بین دانشجویان از 8 درصد تا 12 درصد در تغییر است (خلج آبادی فراهانی و مهریار 1389). ظهور و بروز این پدیده و تحول در روابط بین شخصی دختران و پسران جامعه، قبل از ازدواج نگرانی خانوادهها، علما و جامعه دینی، مسئولان و برنامه ریزان فرهنگی و سازمان های مرتبط با جوانان را در پی داشته است.
بنابراین، میتوان گفت نوع معاشرت پیش از ازدواج در جامعه ایرانی با توجه به ارزش ها و هنجارهای فرهنگی و دینی، یک مسئله اجتماعی است. ( موحد و همکاران 1385) رواج این چنین روابطی میتواند آثار زیانباری را بر خانواده ایرانی با توجه به ارزشهای فرهنگی و اجتماعی آن داشته باشد. از جمله این آثار، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ ازدواج و افزایش نرخ تجرد، افزایش ناسازگاریهای زناشویی و خانوادگی و در نتیجه افزایش طلاق در جامعه میباشد.
قشر دارای تحصیلات عالی معمولا زودتر در معرض تحولات نوظهور واقع شده و از آن تاثیر میگیرند. براساس تئوری اشاعه، تحولات جامعه معمولا ابتدا در قشر تحصیل کرده- به دلیل ویژگیهای خاص آنها - اتفاق میافتد و سپس به سایر اقشار جامعه انتقال پیدا میکند. دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران بخشی از این قشر تحصیل کرده هستند که این تحولات را تجربه میکنند. حال این سوالات اساسی مطرح میشود:
- نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران نسبت به معاشرت و دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج چگونه است؟
- چه عواملی بر نگرش آنها بر معاشرت و دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج تاثیرگذار است؟
- آیا بین دانشجویان دختر و پسر در این زمینه تفاوت معناداری وجود دارد؟
- آیا بین دانشجویان متاهل و مجرد در این زمینه تفاوت معناداری وجود دارد؟
- تحولاتی مانند افزایش فرامادی گرایی، هزینه فرصت ازدواج و کاهش خانواده- محوری در بین افراد مورد مطالعه چه تاثیری در این زمینه دارد؟
پاسخ به این سوالات در درک تحولات خانواده میتواند موثر باشد و زمینه شناخت بهتر از این تحولات و در نتیجه برنامه ریزی صحیحتر را فراهم میسازد. بنابراین، در این مقاله ابتدا به بررسی مبانی نظری و کارهای پیشین می پردازیم و سپس چارچوب نظری، فرضیات تحقیق و تعریف مفاهیم و عملیاتی کردن آنها ارائه
میشود. در ادامه، به یافتههای تحقیق اشاره میگردد و در پایان، نتیجهگیری خواهد شد.
مبانی نظری پژوهش
تئوریهای متعددی در خصوص تحولات خانواده وجود دارند که هر کدام از منظر خود به تبیین این پدیده پرداخته‌اند. از این تئوریها میتوان برای تبیین گسترش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز استفاده نمود، زیرا این تحول خارج از حوزه خانواده و ازدواج اتفاق نمیافتد و رابطه ای دو سویه با تحولات خانواده و ازدواج دارد. به بیان دیگر، از یک سو گسترش این روابط در نتیجه تغییرات در نهاد خانواده و ازدواج است و از سوی دیگر، در تحول نهاد خانواده و ازدواج تاثیرگذار است. از جمله این تئوریها، تئوری نوسازی میباشد. تئوری نوسازی معتقد است که فرایند نوسازی با ترجیح ، فرد محوری در مقابل خانواده- محوری، بهبود موقعیت زنان، گسترش تحصیلات، شهرنشینی و ازدواج‌هایی با انتخاب آزاد، تشکیل خانواده را در سنین بالا تشویق میکند و زمینه تغییر نهاد خانواده و ازدواج را فراهم میآورد. به عقیده طرفداران این نظریه فرایند نوسازی، یک نوع شیوه زندگی و فکری را به وجود می آورد که سرنوشت گرایی و خانوادهگرایی را تضعیف و آینده نگری و آمال و آرزوی برخورداری از زندگی مرفه تر را در انسان تقویت می کند. در مطالعات متعددی که در زمینه تحولات نهاد خانواده و ازدواج صورت گرفته است، بر این مفاهیم نوسازی تاکید شده است. ( منش،[3] 2005؛ پنگ،[4] 2006؛ اسمیت[5]، 1980؛ جنسن و تورنتون[6]، 2003؛ رشاد[7] و همکاران، 2003؛ کوبیسومینگ و هالمن[8] ،2003؛ محمودیان، 1380؛ کاظمی پور، 1383؛ حبیب پور و غفاری، 1390و سگالن،1370) نظریه دیگری که برای تبیین تغییرات خانواده به ویژه تغییرات ازدواج استفاده میگردد، نظریه مبادله میباشد. فرض اساسی این نظریه آن است که مردم در انتخابهای خود منطقیاند و درصدد به حداکثر رساندن سود خود از انتخاب و برقراری رابطهاند. بارتز و نای[9] (1970) با کاربرد این نظریه درمورد ازدواج، دو دسته عوامل تعیین کننده ازدواج را تعیین کردهاند: دسته اول آنهایی هستند که موجب میشوند ازدواج برای فرد رضایت بیشتری را نسبت به مجرد بودن تامین کند. دسته دوم آنهایی هستند که موجب میشوند ازدواج در میان بسیاری از جایگزینهای نامطلوب برای فرد کمتر نامطلوب باشد. اقتصادانانی مثل استرلین و بکر[10] نیز با مطرح کردن مفاهیم هزینه و سود از این نظریه پشتیبانی نمودهاند. تحولاتی که در نهاد خانواده اتفاق میافتد در تغییر زمان ازدواج و افزایش سن ازدواج و در نتیجه گسترش روابط قبل از ازدواج موثر میباشند. از جمله این تحولات فرامادی گرایی است؛ فرامادی گرایی تغییر اولویتهای ارزشی از سمت دلبستگیهای مادی پیرامون امنیت اقتصادی و جانی به سوی تاکید بیشتر به آزادی، ابراز عقیده و کیفیت زندگی میباشد. فرامادی گرایی، ارزشهای مربوط به خانواده و ازدواج را تغییر میدهد و منجر به این می شود که افراد به خانواده و ازدواج دیگر نه به عنوان نهادی سنتی، بلکه به عنوان یک نهاد مدرن و جایی که در آن برابری جنسیتی، ابراز عقیده اتفاق میافتد نگاه کنند. مطالعات صادقی و همکاران (1389) نشان می دهد نیمی از پاسخگویان مناسبترین موقعیت ازدواج دختران را بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی و کسب استقلال اقتصادی دانستهاند که مؤید تغییر ایدهها به سمت فرامادی گرایی بر اساس نظریه اینگلهارت می باشد. یافتههای عسکری ندوشن و همکاران (1389) نشان میدهد دختران مورد مطالعه از ایدهها و نگرشهای مدرنتری نسبت به مادران خود برخوردارند. چنین تفاوتهای بین نسلی در نگرشهای ازدواج میتواند هم ناشی از تغییر ایدهای و هم ناشی از تفاوتهای نسلی در مشخصههای اقتصادی و اجتماعی از جمله آموزش، اشتغال و خاستگاه شهری باشد. نظریه اینگلهارت[11] در خصوص دگرگونی ارزشی پیش بینی میکند که جایگزینی جمعیت نسل جدید به تدریج به جا به جایی بلند مدت ارزش های مادی به ارزشهای فرامادی منجر شود.( اینگلهارت 2003) دگرگونیهایی که در نهاد خانواده و ازدواج به وقوع می پیوندد را نمیتوان جدا از تغییرات بزرگتری که در عصر مدرن رخ میدهد، درک کرد. ( گیدنز[12]، 1374: 259) در عصر مدرن مفاهیم و روابطی شکل میگیرند که مسلما بر زندگی خانوادگی و ازدواج موثرند. الیزابت بک و اولریش بک معتقدند در جامعه کنونی مردم به دنبال عشق ازدواج میکنند و به دلیل عشق جدا میشوند. آنها به دنبال چرخه بیپایانی از امید بستن و پشیمان شدن و تلاش دوبارهاند. استدلال آنها این است درست به همین صورت که جهان ما چنین مقهور کننده، غیر شخصی، انتزاعی و به سرعت در تغییر است، عشق اهمیت روز افزونی پیدا کرده است. عشق، جستجویی است در پی خویشتن؛ تقلایی برای تماس و ارتباط واقعی با خود و دیگری؛ شریک شدن در جسم و اندیشه؛ رو به رو شدن با یکدیگر بدون هیچ مانعی؛ اعتراف کردن و بخشیده شدن؛ درک کردن، تایید و حمایت از آنچه بود و هست؛ اشتیاقی به خانه و کاشانه و پشت و پناهی برای مقابله با تردیدها و اضطرابهایی که زندگی مدرن، ایجاد میکند. اگر هیچ چیز قطعی و ایمن به نظر نمیرسد، اگر حتی نفس کشیدن هم در این دنیای آلوده خالی از خطر نیست، پس مردم همچنان به دنبال رویاهای فریبنده عشق خواهند دوید تا همه آنها به ناگاه به کابوس بدل شود.(گیدنز 1374: 259) پیدایش چنین روابط و مفاهیمی در زندگی انسان مدرن بر روابط شخصی و اجتماعی و در نتیجه، ازدواج و زندگی خانوادگی او موثر میباشد. پیدایش مفاهیم و روابط جدید در جامعه مدرن و کاهش اقتدار سنتی خانواده و کاهش نظارت آنها بر روابط دختر و پسر در افزایش سن ازدواج و تغییر ایدهها و نگرشها نسبت به آن اهمیت به سزایی دارد. ایجاد این مفاهیم جدید مانند عشق و فرد- محوری، تشکیل خانواده و ازدواج را به تاخیر میاندازد و در نتیجه در گسترش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج تاثیرگذار است.( رشاد و همکاران، 2003؛ موحد و عنایت، خلج آبادی فرهانی و مهریار، 1389) سیلوا[13] (1997) از جمله عوامل موثر بر گسترش روابط بین دو جنس را فراهم ساختن زمینه تحصیل بخصوص برای دختران میداند. در کنار همه این موارد باید به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و بحرانهایی که بر آن واقع میشود، توجه ویژه کرد. هامپلوا[14] (2003) شدت تاثیر شرایط بد اقتصادی بر زمانبندی ازدواج را زمانی میداند که در چنین شرایطی هنجارهای فرهنگی در رابطه با هزینه ازدواج و استاندارهای زندگی تغییر نکند و با آن هماهنگ نشود. وقتی در شرایط بد اقتصادی مانند تورم، هزینه و مخارج زندگی بالا رفته ولی انتظارات و نگرش های زوجین تغییر نکرده و ازدواج مخارج سنگینی را بر آنها تحمیل کند، افراد مجبور میشوند ازدواج خود را تا ایجاد شرایط مناسب به تاخیر بیندازند. از سوی دیگر، شرایط رکود و بیکاری بر ازدواج جوانان تاثیر گذار میباشد و ازدواج آنها را به تاخیر خواهد انداخت. به تاخیر انداختن زمان ازدواج از جمله عوامل موثر بر روابط قبل از ازدواج است. وقتی افراد زمینههای ازدواج خود را فراهم نمیبینند، در صدد یافتن جایگزینهایی برای آن بر میآیند. مطالعه صادقی و همکاران (1389) نشان میدهد 90 درصد پاسخگویان، زمان مناسب برای ازدواج پسران را بعد از داشتن شغل میدانند. حال وقتی که زمینه اشتغال جوانان در جامعه فراهم نباشد، سن ازدواج آنها نیز افزایش مییابد و زمینه گسترش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج در جامعه فراهم میشود.
چارچوب نظری پژوهش
به دلیل پیچیدگی پدیدههای اجتماعی از جمله روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج، سعی بر آن شده است که از نظریههای متفاوت برای تبیین عوامل موثر بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج استفاده شود و با گزینش بهینه نظریههای مرتبط و مناسب با موضوع، تبیین بهتری از این پدیده ارائه گردد. بنابراین، چارچوب نظری مطرح شده در اینجا ترکیبی از تئوریهای مطرح شده و مبانی تجربی تحقیق میباشد. متغیرهای مطرح شده و نحوه ارتباط آنها و تاثیرگذاری شان بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج در چارچوب نظری زیر نشان داده شده است.
شکل 1: چارچوب نظری تحقیق و نحوه ارتباط بین متغیرها
براساس مبانی نظری و پیشینه تحقیق میتوان گفت که هر چه نگرش فرامادی در بین افراد افزایش یابد، نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. همچنین، میتوان گفت با افزایش هزینه فرصت ازدواج، نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. با کاهش خانواده- محوری، نگرش به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج افزایش مییابد. در رابطه با متغیرهای جمعیت شناختی نیز میتوان گفت فرض بر آن است که دختران نسبت به پسران، نگرش منفیتر به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند. همچنین، با افزایش سن، نگرش مثبت افراد نسبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج کمتر میشود. متاهلین نیز داراری نگرش منفیتری به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشند.
روش شناسی پژوهش
روش بررسی در این تحقیق، روش پیمایشی میباشد که در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی )کارشناسی ارشد و دکترای) ساکن در خوابگاههای دانشگاه تهران انجام شده است. جامعه آماری، دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران میباشند که شامل 10500 نفر میباشند. از این میان، 393 نفر به صورت نمونهگیری خوشهای چند مرحله ای و به صورت تصادفی سیستماتیک انتخاب شدهاند. نمونهگیری خوشهای به این صورت بوده است که ابتدا از بین بلوکهای خوابگاهی چند بلوک به صورت تصادفی انتخاب و سپس از درون آن بلوکها، اتاقها و در نهایت افراد به صورت تصادقی سیستماتیک انتخاب شدهاند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین گرده است. انتخاب دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران بدان دلیل بوده که آنها در سن ازدواج واقع شدهاند و در میان آنها هستند کسانی که ازدواج کرده و تشکیل خانواده دادهاند یا کسانی که هنوز ازدواج نکردهاند و آن را به تاخیر انداختهاند. بنابراین، انتخاب از میان مجردین و متأهلین به درک بهتر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج کمک نماید. در مجموع، میتوان سن 23 سال را آغاز دوره تحصیلات تکمیلی برای افراد دانست و همانگونه که در مقدمه اشاره شد، درصد افراد مجرد در سنین 24-20 که در مقاطع بالای تحصیلی قرار دارند در سرشماری 1385، برای پسران 91 درصد و برای دختران 77 درصد بوده است. بنابراین، در این بررسی از دانشجویان کارشناسی صرف نظرشده است. ابزار جمع آوری دادهها، پرسشنامه و واحد تحلیل، فرد میباشد که شامل افراد کارشناسی ارشد و بالاتر ساکن در خوابگاه های دانشگاه تهران میگردد.
تعریف مفاهیم و متغیرها
درمورد تعریف و عملیاتی کردن متغیرهای پژوهشی ذکر این نکته ضروری است که گویههای موجود برای اندازهگیری متغیرهای پژوهشی با توجه به مطالعات پیشین و تحلیل عامل تائیدی صورت پذیرفته است؛ به این صورت که ابتدا گویههای لازم برای اندازهگیری یک متغیر مانند خانواده- محوری مشخص و سپس با تحلیل عامل تائیدی مورد آزمون قرار گرفته است و فقط گویههایی باقی ماندهاند که دارای بار عاملی مناسبی بر هم میباشند و قدرت اندازهگیری مناسب برای متغیر مورد نظر را داشته باشند و گویههای نامناسب حذف شده است.
نگرش به روابط دوستی بین دختر و پسرقبل از ازدواج
منظور از دوستی بین دختر و پسر، معاشرت و دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج میباشد که در قالب 5 گویه در طیف لیکرت با موارد زیر اندازه گیری شده است: 1- دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج در شناخت طرف مقابل موثر است. 2- با وجود روابط آزاد بین دختر و پسر نیازی به ازدواج نیست. 3- جوانانی که قبل از ازدواج با جنس مخالف دوست میشوند از نظر من کار خوبی نمیکنند. 4- دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج به نهاد خانواده و ازدواج آسیب میرساند. 5- جوانان قبل از ازدواج میتوانند با جنس مخالف روابط دوستی داشته باشند.
نگرش فرامادی به ازدواج و خانواده
این مفهوم برگرفته از مفاهیم مادی گرایی و فرامادی گرایی رونالد اینگلهارت میباشد و به تغییر اولویتهای ارزشی از سمت دلبستگیهای مادی پیرامون امنیت اقتصادی و جانی به سوی تاکید بیشتر به آزادی، ابراز عقیده و کیفیت زندگی اطلاق میشود. لازم به ذکر است که گویههای مطرح شده برای اندازهگیری این متغیر به طور مستقیم از پرسشنامه اینگلهارت گرفته شده است و برای تحقیق حاضر مورد تحلیل عاملی تائیدی قرار گرفتهاند و فقط گویههای دارای بار عاملی مناسب برای اندازهگیری باقی ماندهاند. در اینجا این متغیر از طریق 5 گویه در طیف لیکرت شامل موارد زیر اندازهگیری شده است: 1- مادر شاغل میتواند به اندازه مادر خانهدار با فرزندانش رابطه گرم و صمیمی برقرار کند. 2- خانهدار بودن درست به اندازه شاغل بودن برای زنان اقناع کننده است. 3- زن و شوهر هر دو باید در درآمد خانواده سهیم باشند. 4- در کل، مردان نسبت به زنان رهبران سیاسی بهتری میشوند. 5- تحصیلات دانشگاهی برای پسران مهمتر است تا برای دختران.
هزینه فرصت
هزینه فرصت، هزینهای است که در نتیجه صرف نظر کردن از انجام کاری متوجه فرد میشود؛ یعنی، فرد با انجام یک کار ترجیح میدهد تا از کار یا مزیت کار دیگر صرف نظر نماید. این مفهوم ابتدا در اقتصاد مطرح گردید و سپس توسط جامعهشناسان و جمعیتشناسانی مانند استرلین، بارتز و نای در علوم اجتماعی مورد استفاده قرار گرفت. در اینجا این متغیر با استفاده از 4 گویه در طیف لیکرت شامل موارد زیر اندازهگیری شده است: 1- ازدواج انسان را از کارهای مهمتر مانند تحصیلات باز میدارد. 2- ازدواج انسان را از دستیابی به شغل مناسب باز میدارد. 3- مجردان بیشتر از متاهلان از زندگی خود لذت می‌برند. 4- مجرد ماندن بهتر از ازدواج کردن است. گویههای مطرح شده با توجه به تحلیل عامل تائیدی برای اندازهگیری متغیر مورد نظر بسیار مناسب شناخته شدهاند.
خانواده- محوری
خانواده- محوری، بیانگر اهمیت فرد به خانواده و ارزشهای خانوادگی خود میباشد که در اینجا از طریق سه گویه در طیف لیکرت شامل موارد زیر اندازهگیری شده است: 1- شما به چه میزان به نظر پدر و مادرتان در امر ازدواج اهمیت میدهید؟ 2- شما به چه میزان به آشنایی خانوادگی و شناخت قبلی خانوادگی در انتخاب همسر اهمیت میدهید؟ 3- شما به چه میزان به ایمان در انتخاب همسر اهمیت میدهید. لازم به ذکر است که ابتدا با توجه به چارچوب نظری و تحقیقات پیشین 6 گویه برای اندازهگیری این متغیر انتخاب شدند که بعد از تحلیل عامل تائیدی تنها سه متغیر مطرح شده مناسب شناخته شدند و بقیه گویهها حذف گردیدند.
وضعیت تاهل
وضعیت تاهل در اینجا در قالب یک مقیاس اسمی دو وجهی به صورت ازدواج کرده و ازدواج نکرده اندازهگیری شده است.
سن
منظور از سن، تعداد سالهای کامل خورشیدی فرد است که وی تا زمان بررسی پشت سر گذاشته که در اصطلاح جمعیت شناسی به آن سن درست میگویند. مبنای اندازهگیری سن در سرشماریها نیز همان سن درست است. در پژوهش حاضر از افراد خواسته شد سن را به سال بیان کنند.
جنسیت
جنسیت در این تحقیق در قالب یک مقیاس اسمی دو وجهی به صورت مرد و زن اندازهگیری شده است.
روایی و پایایی ابزار اندازهگیری
در این تحقیق برای بررسی روایی ابزار اندازهگیری ابتدا 50 پرسشنامه ( 25 پسر و 25 دختر) مورد پیش آزمون قرار گرفت که بررسی آنها نشان از روایی خیلی خوب گویهها ( آلفای بالاتر از 70/0) داشته است. در مرحله بعد پرسشنامههای اصلی جمع آوری شده است که در این مرحله نیز با تحلیل عاملی تاییدی به بررسی روایی گویه ها و متغیرهای مورد مطالعه پرداخته شده که نتایج تحلیل عاملی تاییدی نیز نشان از همسازی درونی بسیار خوب گویهها و متغیرهای تحقیق داشته است.
یافتههای پژوهش
همانگونه که در جدول شماره 1 مشاهده میگردد، 54.2 درصد پاسخگویان مرد و 45.8 درصد آنها زن بوده اند. درصد پاسخگویان مجرد 52.2 درصد و متاهل 47.8 درصد بوده است.
جدول 1: توزیع نسبی پاسخگویان بر حسب متغیرهای وضع تاهل و جنس
|
وضعیت تاهل |
||
|
پاسخگو |
فراوانی |
درصد |
|
مجرد |
205 |
52.2 |
|
متاهل |
188 |
47.8 |
|
کل |
393 |
100 |
|
جنسیت |
||
|
پاسخگو |
فراوانی |
درصد |
|
مرد |
213 |
54.2 |
|
زن |
180 |
45.8 |
|
کل |
393 |
100 |
همانگونه که در جدول شماره 2 مشاهده میگردد، میانگین سنی مردان 27.59 و میانگین سنی زنان 25.44 بوده است که بیشترین درصد فراوانی مردان در گروه سنی 30-25 و برای زنان در گروه سنی زیر 25 سال بوده است. لازم به ذکر است دامنه سنی در اینجا از 44- 23 سال بوده است.
جدول 2 : توزیع نسبی پاسخگویان بر حسب متغیر سن
|
پاسخگو |
مرد |
زن |
کل |
|
|
زیر 25 |
فراوانی |
69 |
116 |
185 |
|
درصد |
33.50% |
67.10% |
48.80% |
|
|
25-30 |
فراوانی |
101 |
50 |
151 |
|
درصد |
49.00% |
28.90% |
39.80% |
|
|
30 به بالا |
فراوانی |
36 |
7 |
43 |
|
درصد |
17.50% |
4.00% |
11.30% |
|
|
کل |
فراوانی |
206 |
173 |
379 |
|
درصد |
100.00% |
100.00% |
100.00% |
|
|
میانگین سنی |
27.59 |
25.44 |
26.60 |
|
جدول شماره 3 نشان دهنده وضعیت پاسخگویان بر حسب متغیرهای تابع و مستقل اجتماعی و فرهنگی تحقیق میباشد. همانگونه که در جدول شماره3 مشاهده میگردد، در متغیر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج، بیشتر پاسخگویان مرد (52.10 درصد) و زن (51.10 درصد) نمره متوسط را کسب نمودهاند. این نشان دهنده آن است که دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج به عنوان یک امر منفی نگاه نمیکنند. همچنین قابل مشاهده است که درصد قابل توجهی چه در بین مردان (23.50 درصد) و چه در بین زنان (22.20 درصد) نگرش کاملا مثبتی به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند. بنابراین میتوان گفت بیشتر دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران در نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نمره متوسط و متوسط به بالا را کسب میکنند. در متغیر فرامادی گرایی بیشتر مردان نمره متوسط (75.80 درصد) را دریافت کردهاند و در گروه زنان نیز نمره متوسط با 54.50 درصد بیشترین فراوانی را دریافت نموده است. در متغیر هزینه فرصت ازدواج بیشتر مردان (55.5 درصد) و زنان (62.8 درصد) نمره زیاد را دریافت نمودهاند. این بدین معناست که مردان و زنان پاسخگو اعتقاد زیادی به هزینه فرصت ازدواج دارند. به عبارت دیگر، آنها معتقدند ازدواج آنها را از امور مهمی مانند درس خواندن باز میدارد. بنابراین ترجیح میدهند با مجرد ماندن به خواستههایی غیر ازدواج دست یابند. در متغیر خانواده- محوری، بیشتر مردان نمره متوسط (48.3 درصد) را دریافت نمودهاند، درحالی که بیشتر دختران در این متغیر نمره زیاد (64.4 درصد) را دریافت کردهاند. این نشان دهنده این است که دختران پاسخگو نسبت به پسران به خانواده و ارزشهای آن در زمینه ازدواج بیشتر اهمیت میدهند.
جدول 3: توزیع نسبی پاسخگویان بر حسب متغیرهای تابع و مستقل اجتماعی و فرهنگی تحقیق
|
دوستی دختر و پسر |
جنسیت |
پاسخ |
کم |
متوسط |
زیاد |
|
مرد |
فراوانی |
52 |
111 |
50 |
|
|
درصد |
24.40% |
52.10% |
23.50% |
||
|
زن |
فراوانی |
48 |
92 |
40 |
|
|
درصد |
26.70% |
51.10% |
22.20% |
||
|
کل |
فراوانی |
100 |
203 |
90 |
|
|
درصد |
25.40% |
51.70% |
22.90% |
||
|
فرامادی گرایی |
مرد |
فراوانی |
29 |
160 |
22 |
|
درصد |
13.70% |
75.80% |
10.40% |
||
|
زن |
فراوانی |
6 |
97 |
75 |
|
|
درصد |
3.40% |
54.50% |
42.10% |
||
|
کل |
فراوانی |
35 |
257 |
97 |
|
|
درصد |
9.00% |
66.10% |
24.90% |
||
|
هزینه فرصت |
مرد |
فراوانی |
17 |
77 |
117 |
|
درصد |
8.10% |
36.50% |
55.50% |
||
|
زن |
فراوانی |
10 |
57 |
113 |
|
|
درصد |
5.60% |
31.70% |
62.80% |
||
|
کل |
فراوانی |
27 |
134 |
230 |
|
|
درصد |
6.90% |
34.30% |
58.80% |
||
|
خانواده- محوری |
مرد |
فراوانی |
13 |
102 |
96 |
|
درصد |
6.20% |
48.30% |
45.50% |
||
|
زن |
فراوانی |
3 |
61 |
116 |
|
|
درصد |
1.70% |
33.90% |
64.40% |
||
|
کل |
فراوانی |
16 |
163 |
212 |
|
|
درصد |
4.10% |
41.70% |
54.20% |
تحلیل دو متغیره یا آزمون فرضیات
در این قسمت به آزمون فرضیات پژوهش پرداخته میشود. همانگونه که در جدول 4 مشاهده میگردد، در ابتدا رابطه متغیر وضعیت تاهل با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج سنجیده شده است. این دو متغیر رابطه معناداری با هم دیگر دارند؛ به عبارتی دیگر، بین دانشجویان متاهل و مجرد دانشگاه تهران در میانگین نمره نگرش به روابط دوستی دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، همانگونه که در جدول 4 مشاهده میشود، جنسیت رابطه معناداری با متغیر تابع نگرش به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج ندارد.
جدول4: آزمون T مستقل برای متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل
|
معناداری |
نمره |
متغیر |
|
0.000 |
3.765 |
وضعیت تاهل |
|
0.548 |
0.601 |
جنسیت |
همانگونه که در جدول شماره 5 مشاهده میگردد، بین متغیر سن و نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج رابطه معناداری وجود ندارد. بین متغیر فرامادی گرایی و نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج همبستگی متوسطی وجود دارد و جهت این همبستگی مثبت است؛ به این معنی که هر چه میزان فرامادی گرایی در فرد بیشتر شود، نگرش مثبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج بیشتر میشود. همچنین، بین دو متغیر اعتقاد به هزینه فرصت و نگرش به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج همبستگی معناداری وجود دارد. جهت رابطه بین این دو متغیر مثبت است که نشان دهنده آن است که هر چه میزان اعتقاد به هزینه فرصت ازدواج در بین دانشجویان افزایش مییابد، نگرش مثبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز در بین آنها افزایش مییابد. بین دو متغیر خانواده- محوری و نگرش به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج همبستگی معناداری وجود دارد . جهت رابطه بین این دو متغیر منفی میباشد که بیانگر آن است که هر چه میزان خانواده- محوری در بین افراد کاهش مییابد، نگرش مثبت به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج در بین آنها افزایش داشته است.
جدول 5: آزمون پیرسون برای سایر متغیرهای مستقل تحقیق
|
معناداری |
ضریب پیرسون |
متغیر |
|
0.835 |
0.011 |
سن |
|
0.000 |
0.409 |
فرامادی گرایی |
|
0.000 |
0.310 |
هزینه فرصت ازدواج |
|
0.000 |
0.469- |
خانواده- محوری |
تحلیل چند متغیره
برای درک بهتر و تبیین عوامل موثر بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج، از رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است. همانگونه که در جدول 6 مشاهده میگردد، در مدل اول متغیر جنسیت وارد معادله رگرسیونی شده که دارای تاثیر معناداری بر روی متغیر تابع تحقیق نبوده است؛ یعنی، بین دختران و پسران تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران از نظر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج رابطه معناداری وجود ندارد. در مدل دوم متغیر سن وارد معادله گردیده است. همانگونه که در جدول 6 مشاهده میگردد این متغیر نیز رابطه معناداری با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نمیباشد. در مدل سوم، متغیر وضعیت تاهل وارد معادله رگرسیونی شده است. این متغیر دارای رابطه معناداری با نگرش با روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد. مقدار بتای به دست آمده برای این متغیر منفی است؛ این بدین معناست که متاهلین دارای نگرش منفیتری به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نسبت به مجردین میباشند. مقدار R2 با ورود این متغیر به مدل با کمی افزایش به 0.034 رسیده است که نشان دهنده تاثیر ضعیف این متغیر در مدل میباشد. در مدل چهارم، متغیر فرامادی گرایی وارد معادله رگرسیونی شده است. همانگونه که در جدول (6) مشاهده میگردد، این متغیر داری رابطه معناداری با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد. مقدار بتای به دست آمده برای متغیر فرامادی گرایی 0.489 میباشد؛ این بدین معناست که هر چه افراد فرامادی نگرتر میشوند، اعتقاد به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. با ورود این متغیر به معادله مقدار R2 به 0.239 افزایش یافته است. این افزایش قابل توجه نشان دهنده اهمیت این متغیر در مدل است؛ به صورتی که مقدار قابل ملاحظهای از تفاوتها در نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج توسط این متغیر قابل تبیین است. به عبارت دیگر، حدود 23 درصد از نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج توسط متغیر فرامادی گرایی تبیین میشود. نکته قابل توجه در این مدل آن است که با ورود متغیر فرامادی گرایی جنسیت نیز معنادار شده که این نشان دهنده آن است که بخشی از تاثیرگذاری متغیر فرامادی گرایی بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج از طریق متغیر جنیست میباشد. همانگونه که در جدول 6 مشاهده میگردد، مقدار بتای به دست آمده برای جنسیت در مدل چهارم منفی است؛ این بدین معناست که دختران دارای نگرش منفیتری به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نسبت به پسران میباشند. در مدل پنجم، متغیر هزینه فرصت ازدواج وارد معادله رگرسیونی شده است. همانگونه که در جدول 6 مشاهده میگردد، این متغیر دارای رابطه معناداری با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد. مقدار بتای به دست آمده برای این متغیر 0.22 میباشد که نشان دهنده آن است که هرچه هزینه فرصت ازدواج در افراد افزایش یابد، نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. مقدار R2 نیز با ورود متغیر هزینه فرصت ازدواج با افزایش حدود 5 درصدی به 0.286 رسیده است که نشان دهنده آن است که حدود 5 درصد از تغییرات نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج توسط متغیر هزینه فرصت ازدواج قابل تبیین است. در مدل ششم، متغیر خانواده- محوری موارد معادله رگرسیونی شده است. همانگونه که در جدول 6 مشاهده میگردد، این متغیر دارای رابطه معناداری با متغیر تابع نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد. مقدار بتای به دست آمده برای این متغیر 0.373- میباشد که نشان دهنده آن است که خانواده- محوری با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارای رابطه منفی میباشد؛ به این صورت که هرچه خانواده- محوری کاهش مییابد، نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. مقدار R2 نیز با ورود این متغیر با افزایش 11 درصدی به 0.392 رسیده است که میتوان گفت حدود 11 درصد از تغییرات نگرش به روابط دوستی دختر و پسر در نتیجه کاهش خانواده- محوری میباشد. در مدل ششم، تمام متغیرهای تحقیق وارد معادله شدهاند که از میان متغیرهای مستقل تحقیق، متغیرهای جنسیت، وضعیت تاهل، فرامادی گرایی، هزینه فرصت ازدواج و متغیر خانواده- محوری معنادار باقی ماندهاند. در کل، متغیرهای وارد شده به معادله رگرسیونی توانستهاند حدود 39 درصد از واریانس متغیر تابع را تبیین نمایند که مقدار قابل ملاحظهای میباشد. به عبارت دیگر، متغیرهای مستقل توانستهاند حدود 39 درصد از تغییرات نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج را تبیین نمایند.
جدول 6: اثر متغیرهای مستقل تحقیق بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج
|
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
مدل |
||||||
|
Sig |
Beta |
Sig |
Beta |
Sig |
Beta |
Sig |
Beta |
Sig |
Beta |
Sig |
Beta |
|
|
0.035 |
0.101- |
0.000 |
0.188- |
0.000 |
0.218- |
0.474 |
0.039- |
0.580 |
0.031- |
0.524 |
0.033- |
جنسیت |
|
0.959 |
0.002- |
0.530 |
0.030 |
0.314 |
0.050 |
0.254 |
0.064 |
0.886 |
0.008 |
|
سن فرد |
|
|
0.001 |
0.140- |
0.015 |
0.116- |
0.000 |
0.174- |
0.000 |
0.210- |
|
وضعیت تاهل |
|||
|
0.000 |
0.345 |
0.0000 |
0.462 |
0.000 |
0.489 |
|
فرامادی گرایی |
|||||
|
0.011 |
0.114 |
0.000 |
0.229 |
|
هزینه فرصت ازدواج |
|||||||
|
0.000 |
0.373- |
|
خانواده- محوری |
|||||||||
|
0.634 |
0.544 |
0.498 |
0.205 |
0.034 |
0.033 |
R |
||||||
|
0.402 |
0.296 |
0.248 |
0.042 |
0.001 |
0.001 |
R Square |
||||||
|
0.392 |
0.286 |
0.239 |
0.034 |
0.004 |
0.002 |
Adjusted R Square |
||||||
بحث و نتیجهگیری
بی شک، خانواده از مهمترین نهادهای اجتماعی است که دوام و پایداری جامعه و نسلهای پی در پی در قوام و پایدار ماندن آن است. همزمان با تحولات ایجاد شده توسط نوسازی در جامعه ایران، نهاد خانواده و ازدواج تغییرات مهمی را از سر گذرانده یا در حال گذاراندن است. از جمله این تغییرات، افزایش سن ازدواج و گسترش روابط خارج از حوزه ازدواج است. جامعه ایرانی، جامعهای دینی و دارای ارزشهای خاص خود میباشد که روابط جنسی و دوستیهای دختر و پسر خارج از حوزه ازدواج را منع میکند، ولی با این وجود، در سال های اخیر شاهد گسترش این گونه روابط در جامعه میباشیم . اینگونه روابط در حوزه دانشگاه و قشر دارای تحصیلات عالی نیز به چشم میخورد؛ به طوری که یافتههای تحقیقات نشان دهنده آن است که دیگر دانشجویان به اینگونه روابط به دید منفی نگاه نمیکنند. حال این سوال اساسی مطرح میشود که چه عواملی در نگرش آنها به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج موثر است؟
برای پاسخ به این سوال، از دادههای پیمایشی که در سال 1391 بر روی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران انجام گرفته شده بود، استفاده گردید. دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران بخشی از این قشر دارای تحصیلات عالی هستند که این تغییرات را تجربه میکنند. با توجه به چارچوب نظری و پژوهشی، متغیرهای جنسیت، سن، وضعیت تاهل، فرامادی گرایی، هزینه فرصت ازدواج وخانواده- محوری انتخاب شدند و تاثیر آنها بر متغیر تابع نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج مورد آزمون قرار گرفت.
یافتههای این پژوهش نشان دهنده آن است که اکثریت دانشجویان مورد مطالعه ( بیش از 74 درصد ) نگرش مثبتی به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند. از میان متغیرهای انتخاب شده متغیر فرامادی گرایی بیشترین تاثیر را بر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارد. به این صورت که هر چه نگرش فرامادی در بین افراد افزایش مییابد، نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. فرامادی گرایی، نشان از ارزشهای جدید و مدرن در فرد دارد؛ ارزشهایی که نشان از برابری دختر و پسر در اموری مانند خانه و شغل دارد و نشان میدهد که زن شاغل به همان اندازه در زندگی موفق است که زن خانهدار و شغل یکی از مولفههای زن موفق است. متغیر تاثیرگذار بعدی خانواده- محوری میباشد. خانواده- محوری با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج رابطه منفی میباشد که نشان دهنده آن است که با کاهش خانواده- محوری نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز افزایش مییابد. سومین متغیر تاثیرگذار هزینه فرصت ازدواج میباشد. این متغیر دارای رابطه مثبت با نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج میباشد؛ به این صورت که هرچه افراد اعتقاد بیشتری پیدا میکنند که ازدواج آنها را از اموری مانند تحصیلات یا اشتغال باز میدارد یا نگرش مثبتتری به مجرد بودن به جای متاهل بودن پیدا میکنند، نگرش مثبتتری به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند. متغیرهای تاثیرگذار دیگر به ترتیب وضعیت تاهل و جنسیت میباشند. میتوان گفت متاهلان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران دیدگاه منفیتری به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دارند و دختران نیز به این پدیده به دید منفیتری نگاه میکنند.
بنابراین، با توجه به چارچوب نظری تحقیق میتوان گفت هم متغیرهای جمعیتشناختی مانند وضعیت تاهل و جنسیت و هم متغیرهای اجتماعی و فرهنگی مانند فرامادی گرایی، هزینه فرصت ازدواج و کاهش خانواده- محوری در نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج موثر هستند. متاهلان دید منفیتری به اینگونه روابط دارند و دختران نیز نسبت به پسران به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج دیدگاه منفی تری دارند، اما بخش قابل توجهی از عوامل موثر بر نگرش به دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج توسط عوامل اجتماعی و فرهنگی تبیین میشود. فرامادی گرایی در یک جامعه در نتیجه رواج اندیشههای مدرن در جامعه ایجاد میشود. بی تردید، افزایش تحصیلات و آسان شدن ارتباطات در دنیای جدید توسط رسانههای و فضای مجازی در این زمینه تاثیرگذارند. تاثیرات ایجاد شده توسط فرامادی گرایی در رواج این گونه روابط در تحقیقات قبلی از جمله تحقیق موحد و همکاران (1385) مورد تائید قرار گرفته است. کاهش خانواده- محوری و نقش خانواده در روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج نیز در تحقیقات قبلی از جمله تحقیق مهریار و خلج آبادی فراهانی (1389) مورد تائید قرار گرفته است. خانواده به عنوان یک گروه تاثیرگذار در تمامی مراحل زندگی فرد به ویژه در شکلگیری نگرشها و ارزشهای فرد تاثیرگذار میباشد. رواج هزینه فرصت ازدواج در جوانان نیز در این زمینه اهمیت دارد. در این زمینه عوامل ساختاری نیز اهمیت دارد، زیرا جوان وقتی شرایط موجود در جامعه و عدم وجود شرایط لازم برای ازدواج را در پیش روی خود میبیند، درصدد جایگزین کردن راهحلهای برای تامین نیازهای مشروع خود بر میآید. مشاهده عواملی که به جوان این پیام را منتقل میکند که آینده کاری نامعین و در نتیجه بیکاری، تورمهای لجام گسیخته و رکودهای غیر معقول در انتظار آنهاست باعث افزایش هزینه فرصت ازدواج در فرد می گردد و او را به این نتیجه سوق می دهد که با توجه به شرایط کنونی، مجرد ماندن بهتر از متاهل ماندن است.
بدین ترتیب، برای تغییر نگرش به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازوداج در جوانان، ایجاد تغییرات ساختی مانند ایجاد اشتغال و ثابت اقتصادی در جامعه، از یک سو و فرهنگ سازی، از سوی دیگر ضروری است. در کنار تحولات فرهنگی و اجتماعی، توجه به تغییرات ساختاری جامعه لازم است. نتایج پژوهشی دیگر توسط نگارنده نشان دهنده آن است که مهمترین تفاوت بین مجردین و متاهلین تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران را باید در نابسامانیهای اقتصادی و اجتماعی جستجو کرد. هامپلووا (2003) شدت تاثیر شرایط بد اقتصادی بر زمانبندی ازدواج را زمانی بیشتر میداند که در چنین شرایطی هنجارهای اجتماعی و فرهنگی در ارتباط با هزینههای ازدواج و استانداردهای زندگی با آن هماهنگ نشوند. وقتی زمینههای بهنجار فرهنگی و اجتماعی برای تامین نیازهای جنسی و عاطفی افراد فراهم نیست، افراد مجبور میشوند به سمت زمینههای ناهنجار اجتماعی و فرهنگی بروند. تغییرات ساختاری جامعه ایرانی در عرصههای مختلف اقتصادی و اجتماعی در حال حاضر امکان ارضای این نیازها را تنها از راهکارهای سنتی و عرفی جامعه یعنی ازدواج دائم با مشکل روبرو کرده است. استاد مطهری در کتاب نظام حقوقی زن در اسلام بیان میدارد: " در خواست از جوانان برای ازدواج زودهنگام با توجه به شرایط کنونی درخواستی غیر واقع بینانه است." بنابراین، ایشان چند سوال را مطرح مینمایند: " در این وضعیت با طبیعت و غریزه انسانی چه باید کرد؟ آیا طبیعت و غریزه انسانی حاضر است به خاطر وضعیت اجتماعی این دوره دوران بلوغ را به تاخیر اندازد؟ آیا جوانان حاضرند یک دوره رهبانیت را طی کنند و خود را سخت تحت فشار و ریاضت قرار دهند تا زمان ازدواج آنها فراهم شود؟" (مطهری؛1359: 42)
بنابراین، میتوان گفت توجه به عوامل ساختاری و فرهنگ سازی و تقویت بنیانهای فرهنگی جامعه برای کاهش چنین روابطی لازم و ضروری است؛ زیرا تقویت بنیانهای فرهنگی باعث میشود تا از تاثیرات زیانبار نوسازی کاسته شود و زمینه استفاده بهینه از این تحولات فراهم گردد. در کنار این موارد، باید به مسئله ازدواج جوانان توجه ویژه ای کرد. وقتی زمینه ازدواج جوانان با توجه به نابسامانیهای اقتصادی و اجتماعی فراهم نباشد، جوانان برای تامین خواستههای بهنجار خود به سوی راهکارهای نابهنجار کشیده میشوند. فراهم کردن زمینههای ازدواج آسان جوانان نه تنها در کاهش روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج تاثیرگذار است، بلکه زمینههای استحکام جامعه و کاهش نابهنجاریهای اجتماعی و فرهنگی را نیز فراهم میکند.
منابع
- احمدنیا، شیرین و هوشنگ مهریار (1383) "نگرش و ایدهآلهای نوجوان تهران در زمینه همسر گزینی، فرزند آوری و تنظیم خانواده". مقاله ارائه شده در همایش انجمن جمعیت شناسی ایران با تاکید بر جوانان، شیراز.
- اعزازی، شهلا (1376) جامعهشناسی خانواده با تاکید بر نقش ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر.تهران: روشنگران و مطالعات زنان
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1373) تفسیر نمونه. جلد چهاردهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه
- آزاد ارمکی، تقی؛ زند، مهناز و طاهره خزایی (1379)"بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی". نامه علوم اجتماعی. شماره16.
- جوکار، بهرام (1383) "مقایسه نگرش دانشجویان دانشکدههای علوم انسانی و مهندسی دانشگاه شیراز به دوستی دختر و پسر". مجموعه مقالات سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان، دانشگاه تربیت مدرس.
- حبیبپور، کرم و غفاری، غلامرضا (1390) "علل افزایش سن ازدواج دختران: زن در توسعه و سیاست". پژوهش زنان. دوره 9، شماره 1.
- خلج آبادی فرهانی، فریده و مهریار،امیر هوشنگ ( 1389) "بررسی نقش خانواده در ارتباط با جنس مخالف قبل از ازدواج در دختران دانشجو در تهران". فصلنامه خانواده پژوهی. شماره 24.
- سگالن، مارتین (1370) مقدمهای بر جامعه شناسی خانواده. حمید الیاسی. تهران: نشر مرکز
- صادقی، رسول؛ قدسی، محمدعلی و افشارکهن، جواد (1386) "واکاوی مسئله ازدواج و اعتبار سنجی یک راه حل". پژوهش زنان. دوره 5، شماره 1.
- عسکریندوشن، عباس؛ عباسیشوازی، محمدجلال و صادقی، رسول (1388) "مادران، دختران و ازدواج (تفاوت های نسلی در ایدهها و نگرشهای ازدواج در شهر یزد)." نشریه مطالعات راهبردی زنان. شماره 44.
- عبدالهیان، حمید (1383) "ارزش سنت و باز تولید فرهنگی". همایش انجمن جمعیت شناسی ایران با تاکید بر جوانان، شیراز.
- کاظمی پور، شهلا (1384) "سنجش نگرش جوانان نسبت به ازدواج و شناخت آثار و پیامدهای آن با تاکید بر ازدواجهای دانشجویی" . فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره 13، شماره 2.
- کاظمیپور، شهلا (1383) "تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیّتی مؤثر بر آن". پژوهش زنان. دوره 2 ، شماره 3.
- گیدنز، آنتونی (1374)مبانی جامعه شناسی. منوچهر صبوری. تهران: نشر نی
- محمودیان، حسین (1383) "سن ازدواج در حال افزایش: بررسی عوامل پشتیبان". نامه علوم اجتماعی. شماره 24.
- مرکز آمار ایران (1375) نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375.
- مرکز آمار ایران (1385) نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385.
- مطهری، مرتضی (1359) نظام حقوقی زن در اسلام. تهران: شرکت سهامی عام
- موحد، مجید و عنایت، حلیمه ( 1383) "زنان وتحولات ساختاری در عصر جهانی شدن". پژوهش زنان. دوره 2.
- موحد، مجید؛ مقدس، علی اصغر و عباسیشوازی، محمد تقی ( 1386) "جوانان، خانواده و جامعه پذیری، نقش خانواده در نگرش دانشجویان به معاشرت دختر و پسر قبل از ازدواج". فصلنامه مطالعات جوانان. شماره 9.
- Bartz, K. W. and F. I. Nye (1970) “Ealy marriage: a prepositional formulation”. Journal of Marriage and Family. 32(2): 258-268.
- De Silva, W. I. (1997) “The Ireland of Asia; trends in marriage timing in Sri Lanka”. Asia- Pacific Population Journal. 12(2):3-24.
- Hamplova, D. (2003) “Marriage and educational attainment: a dynamic approach to first union formation”. Czech Sociological Review. 39(6):841-863.
- Inglehart, R. (2003) Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton University Press.
- Jensen R. and R. Thornton (2003) “Early female marriage in the developing world”. Gender and Development. 11(2):9-19.
- Mensch, B. S., S. Singh and J. B. Casterline (2005) “Trends in the timing of first marriage among men and women in the developing world”. Working Paper. New York: Population Council.
- Peng, Tey Nai (2006) “Trends and correlates of delayed marriage in Malaysia, and implications for development”. Paper presented at the International Conference on Population and Development in Asia: Critical Issues for a Sustainable Future, 20 –22 March, Phuket, Thailand.
- Quisumbing A. R., and K. Hallman (2003) “Marriage in transition: evidence on age, education and assets from six developing countries”. Working Paper, New York: Population Council.
- Rashad, Hoda, Magued Osman, and Farzaneh Roudi-Fahimi (2005) “Marriage in the Arab world”. Washington DC: Population Reference Bureau.
- Smith, P. C., (1980) “Asian marriage patterns in transition”. Journal of Family Histor.5(1):58-96.
)