نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور، تهران
2 کارشناس ارشد مدیریت ورزشی، دانشگاه باهنر کرمان(نویسنده مسئول) E-mail: saeed_yuosefi@yahoo.com
3 کارشناسی ارشد رفتار حرکتی، دانشگاه ارومیه
4 کارشناس ارشد مدیریت ورزشی، دانشگاه پیام نور تهران
چکیده
استادیوم‌های فوتبال می‌توانند محیط‌هایی برای تماشاگران باشند که با توجه به عوامل متعددی که در آنها وجود دارد از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهند. برهمین اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل جامعه‌شناختی پرخاشگری تماشاگران فوتبال شهر تبریز بود. جامعه آماری پژوهش، تماشاگران فوتبال شهر تبریز بودند و در انتخاب نمونه آماری، از روش نمونه‌گیری تصادفی در دسترس استفاده شد که در مجموع بین 1045 نفر از تماشاگران 6 بازی خانگی تیم‌های تراکتورسازی و گسترش فولاد پرسشنامه پخش گردید. به منظور جمع‌آوری داده‌ها نیز، از پرسشنامه محقق ساخته‌ای که روایی و پایایی آن تایید شد، استفاده گردید. از روش‌های آماری کلموگراف اسمیرنوف، تی‌تک نمونه و آنالیز واریانس مکرر در محیط نرم افزار آماری SPSSv20 استفاده شد. نتایج آزمون آنالیز واریانس نشان داد که از دیدگاه تماشاگران به ترتیب تعصب فرهنگی، وضعیت تیم، مسائل مربوط به داوری، واکنش به تماشاگران دیگر تیم‌ها، مسائل فردی و روانشناختی، عوامل سخت افزاری ورزشگاه، عوامل نرم‌افزاری ورزشگاه، وضعیت مربی و بازیکنان و عوامل رسانه‌ای در سطح معنی‌داری (05/0≥P)، در بروز پرخاشگری تاثیر دارد. بدین ترتیب، پیشنهاد می گردد مسئولین امر برای برطرف کردن عوامل موثر در پرخاشگری تماشاگران، اصلاحات را از وضعیت استادیوم‌ها شروع کنند و بعد به مسائل فردی بپردازند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Sociological Factors of Violence and Aggression among Football Spectators (from Tabriz Football Spectators Point of View)
نویسندگان [English]
- Mohammad Rasuol Khodadadi 1
- Saeed yousefi 2
- Saeed Rezaye 3
- Ali Jamali 4
1 Ph.D.Student, Payam-e- Noor University
2 Master degree in Sport Management, Bahonar University, Kerman
3 Master degree in Behaviour, Urumieh University
4 Master degree in Sport Management, Payam-e- Noor University
چکیده [English]
Football stadiums, because of manifold factors, could be an environment of demonstrating violence for spectators. Accordingly, this research aims to study the sociological factors of violence among Tabriz football spectators. Statistical population was whole football spectators of Tabriz and sample population was 1045 people chosen by random sampling method in the 6 home competitions of TractorSazi and Gostaresh Foolad. The instrument was an author made questionnaire and the reliability and validity was confirmed. Kolmogrov Smirnov, one sample T test and repeated variance analysis tests were used for statistical methods by SPSS20 software.
The results of variance analysis showed that, cultural intolerance, team position, referee related affairs, reaction to spectators of other teams, personal and psychological problems, hardware factors, software factors, coach and players position and media factors (P≥ 0.05) were effective on violence demonstration from Football spectators point of view. To remove the factors of violence, it would be better to pay attention to position and stand of stadiums at first and then try to solve personal problems.
کلیدواژه‌ها [English]
- Sociological factors
- Violence
- Aggression
- Football Spectators and Tabriz
بررسی عوامل جامعه‌شناختی پرخاشگری تماشاگران از دیدگاه تماشاگران مسابقات فوتبال شهر تبریز
محمد رسول خدادادی[1]
سعید یوسفی[2]
سعید رضایی[3]
علی جمالی[4]
تاریخ دریافت مقاله: 25/12/1392
تاریخ پذیرش مقاله: 10/2/1393
مقدمه
ورزش همواره با اصول اخلاقی همراه بوده و شناخت و بکارگیری اصول اخلاقی و جوانمردانه در ورزش، همچنین ریشه یابی و جلوگیری از بروز رفتارهای نابهنجار در آن امری مهم در جهت حفظ و تعالی جامعه ورزش می‌باشد. (یوسفی،1392) ورزش فوتبال نه تنها در کشور ما، بلکه در اکثر کشورهای جهان در زمره پر طرفدارترین رشته ورزشی به شمار می رود و به عنوان ورزش ملی بسیاری از کشورهای دنیا پذیرفته شده است. این ورزش دارای تماشاگران چند صد میلیونی بوده و در مقایسه با رشته‌های ورزشی دیگر دارای طرفداران بیشتری در سرتاسر دنیا می‌باشد. شاید تعداد محدودی از کشورها وجود داشته باشند که ورزش فوتبال در آنها از محبوبیت کمتری نسبت به سایر رشته‌های ورزشی برخوردار باشد.(منصورزاده، 1387)
امروزه، متاسفانه حوادث تاسف بار و رفتارهای نا‌بهنجاری در فوتبال شیوع پیدا کرده که باعث نگرانی ورزش دوستان شده است؛ از جمله وجود برخی تماشاگران که انکار رفتارهای خشونت آمیز آنها در سراسر جهان سخت است و این رفتارها به بروز مشکلات بسیاری از جمله صدمه به اموال، آسیب دیدگی و از دست رفتن زندگی عده ای منجر شده است. (استوروسکی،2014) برای مثال، در آبان ماه سال 1385 بر اثر خشونت هواداران پس از بازی استقلال و پیروزی به 480 دستگاه اتوبوس شرکت واحد خسارت وارد شد که هزینه آن بالغ بر 170 ملیون ریال برآورد شده است. در این بازی، بیش از 50 نفر از تماشاگران آشوب گر دو تیم توسط پلیس دستگیر شدند. بر هم زدن نظم مسابقه فوتبال ایران و کره شمالی از سوی تماشاگران حاضر در استادیوم در مسابقات مقدماتی جام ملت‌های آسیا در سال 2004 میلادی که به محرومیت ایران از حضور تماشاگران در مسابقات بعدی انجامید و تخریب اموال عمومی به خصوص وسایل حمل و نقل شهری و عمومی بعد از مسابقات مهم داخلی و بین المللی از دیگر مصادیق رفتارهای نابهنجار به شمار می آیند. (نور علی وند،1386)
از جمله عواملی که امروزه باعث بروز اینگونه رفتارها در ورزش فوتبال شده است می‌توان به داوری‌های ناسالم، محیط ناسالم استادیوم‌های کشور و حاشیه سازی روزنامه ها اشاره کرد که بی تردید، با به حداقل رساندن اشتباهات داوری، ایجاد شرایط مناسب در استادیوم‌ها و کنترل مطبوعات می شود از بروز رفتارهای پرخاشگرانه ا در ورزش فوتبال جلوگیری کرد. استوروسکی (2014) در پژوهشی نشان داد که علاوه بر موارد بالا، استفاده از مشروبات الکی توسط تماشاگران نیز باعث بروز پرخاشگری و خشونت آنها در کشورهای غربی می‌شود، چرا که مصرف کننده آن به احتمال زیاد احساس قوی بودن، بی باکی، قدرتمندی، شجاع و شکست ناپذیر بودن می‌کند و دست به رفتارهای پرخاشگری می‌زند. (ولز و همکاران، 2011) اسکالیا (2009) نیز در ایتالیا نشان داد که حمایت محلی از تیم‌ها نقش مهمی در بروز رفتارهای خشونت آمیز ایفا می‌کند. همچنین، بازی ضعیف یک تیم نیز می‌تواند طرفداران خود را نا امید کند که به نوبه خود، خشونت را در پی دارد؛ چنان که شواهدی وجود دارد که در سوئد وقتی که تیم مورد حمایت تماشاگران عملکرد بدی دارند، آنها دست به رفتارهای خشونت آمیز می‌زنند. (پریکس،2010)
همچنین، عواملی مانند سر و صدای بلند، درجه حرارت بیش از حد در ورزشگاه، احساس نا امیدی و شرایط شلوغ می‌تواند منجر به به بروز خشونت در تماشاگران شود. (دلانی و مدیگان، 2009؛ سگا و اتزن، 2013)
از میان پژوهش‌های متفاوتی که در داخل کشور به بررسی عوامل تاثیر گذار در بروز پرخاشگری پرداخته‌اند، می‌توان به پژوهش رحمتی (1382) اشاره کرد که با مطالعه 404 نفر از تماشاگران دو تیم استقلال و پرسپولیس به این نتیجه رسید که نتیجه مسابقه و حرکات خشونت‌آمیز بازیکنان در جریان بازی، مهمترین عامل در بروز پرخاشگری کلامی می باشد. منصورزاده و همکاران (1387) نیز در پژوهشی بر روی تماشاگران، بازیکنان و مربیان تیم‌های ورزشی سپاهان و ذوب آهن نشان دادند که محیط ورزشگاه و نحوه داوری می‌تواند در بروز پرخاشگری موثر باشد، اما زمان برگزاری مسابقات ورزشی فوتبال و رسانه‌های ورزشی تاثیری بر بروز پرخاشگری، از سوی آنها ندارد. رمضانی‌نژاد و همکاران (1391) نیز با بررسی دیدگاه داوران نشان دادند که به ترتیب هشت عامل مدیریت امکانات و خدمات، هیجان رسانه‌ای، نتیجه گرایی، مدیریت مکانی و زمانی مسابقات، رفتار اعضای تیم، نوع داوری، رفتار مربی و داور، حساسیت اجتماعی و سابقة رقابت از نقش اساسی در بروز پرخاشگری تماشاگران برخوردارند.
مطالعات و بررسی‌های متعددی توسط روان شناسان و صاحب نظران در مورد خشونت و رفتار پرخاشگرانه صورت گرفته است، ولی هنوز تحقیقات و مطالعات گسترده ای در ابعاد گوناگون این رفتارها در ورزش مورد نیاز است. با توجه به خلا علمی موجود در مورد عوامل مؤثر در بروز این رفتارها در فوتبال حرفه‌ای نو پای ایران، پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل اثر گذار بر بروز پرخاشگری در تماشاگران تیم‌های فوتبال شهر تبریز انجام شده است. ضمن اینکه در این تحقیق سعی شده است که عوامل موثر در پرخاشگری تماشاگران در داخل و خارج کشور هم مورد نظر قرار گیرد.
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و از نظر هدف، کاربردی بود و اطلاعات لازم به صورت میدانی با استفاده از نظرات تماشاگران فوتبال شهر تبریز گردآوری شد. جامعه آماری پژوهش حاضر، تماشاگران مسابقات خانگی تیم‌های لیگ برتر فوتبال شهر تبریز یا به عبارتی، تراکتورسازی و گسترش فولاد در محدوده زمانی آبان تا بهمن ماه سال 1392 بودند که هر تیم سه بازی خانگی در این محدوده زمانی انجام دادند. برای نمونه‌گیری نیز با توجه به اینکه جامعه آماری تماشاگران مسابقات فوتبال و حجم نمونه نامحدود بود، از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شد؛ بدین صورت که در هر بازی 180 پرسشنامه توسط محققان در بین تماشاگران پخش گردید که در مجموع 1045پرسشنامه به محقق بازگردانده شد و در نهایت، حجم نمونه تماشاگران برابر با 1045 نفر در نظر گرفته شد. برای اندازه گیری متغیرهای پژوهش، محقق در بررسی‌های خود به پرسشنامة جامعی که دربرگیرنده اکثر عواملی که در پژوهش‌های پیشین به عنوان عوامل تاثیر گذار در بروز پرخاشگری در بین تماشاگران معرفی شده باشند، برخورد نکرد. از این رو، نخست اطلاعات و تحقیقات موجود در مورد پرخاشگری در ورزش از منابع داخلی و خارجی مستندسازی شد و پرسشنامه‌ای اولیه در 57 گویه طراحی شد. سپس، بر اساس نظرسنجی و بهره‌گیری از آرای صاحب نظران و خبرگان و سنجش پایایی[5]و روایی[6]، 50 گویه پنج درجه‌ای لیکرت[7] از «کاملامخالفم تا کاملا موافقم» با مقیاس نمره‌گذاری 1 تا 5، به عنوان عوامل تاثیرگذار در بروز پرخاشگری تأیید شد- پایایی آزمون– بازآزمون[8] در بین 30 نفر از جامعه آماری در دو مرحله متفاوت با فاصله زمانی 14 روز با استفاده از آزمون (ICC)، برابر با (86/0) به دست آمد. ضریب آلفا کرونباخ نیز برای کل گویه‌ها (87/0) و میزان آلفا در صورت حذف گویه‌ها[9] برای تمام گویه‌ها بالاتر از (8/0) به دست آمد. برای پی بردن به روایی پرسشنامه نیز پرسشنامه اولیه با مقیاس قضاوتی لیکرت چهار رتبه‌ای از « ارتباط ندارد تا بسیار مرتبط است» با نمره‌گذاری 1 تا 4، به 5 تن از متخصصان تربیت بدنی ارایه شد که روایی محتوایی توسط هر متخصص بالاتر از (84/0)، گزارش شد و روایی محتوای کل پرسشنامه (90/0CVI=)[10]، به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی، برای تعیین میانگین، انحراف معیار، فراونیها، درصدها و رسم نمودار از آزمون کلموگراف اسمیرنوف[11]، برای بررسی توزیع طبیعی متغیرها از آزمون آماری t تک نمونه، لون تست و آنالیز واریانس مکرر و برای آزمون فرضیه‌ها در محیط نرم‌افزار از SPSS V20استفاده گردید.
یافته‌های پژوهش
با آن که داده‌های آماری با تعداد نمونه بیشتر از 100 نفر نیاز به بررسی نرمالیتی ندارد، ولی داده‌های جمع آوری شده در این پژوهش با استفاده از آزمون (Kolmogorov-Smirnov) بررسی شد که اطلاعات حاصل نشان داد متغیرهای عوامل پرخاشگری تماشاگران از توزیع نرمالی برخوردار بودند. بر همین اساس از آمون‌های آماری پارامتریک برای سنجش فرضیه‌های پژوهش استفاده شد.
جدول1: نتایج آزمون t تک نمونه عوامل موثر در بروز پرخاشگری در تماشاگران
|
عدد شاخص = 3 |
|||||||
|
آماره عوامل |
میانگین |
S.d
|
M.D
|
t |
Sig. |
Upper |
Lower
|
|
مسائل روانشناختی |
78/3 |
172/0 |
787/0 |
139/50 |
001/0 |
819/0 |
756/0 |
|
وضعیت تیم |
22/4 |
351/0 |
22/1 |
425/42 |
001/0 |
27/1 |
16/1 |
|
بازیکنان و مربیان |
73/3 |
094/0 |
733/0 |
850/84 |
001/0 |
750/0 |
716/0 |
|
عوامل‌سخت‌افزاری |
77/3 |
687/0 |
777/0 |
387/12 |
001/0 |
902/0 |
653/0 |
|
عوامل نرم افزاری |
75/3 |
049/0 |
752/0 |
421/16 |
001/0 |
098/0 |
041/0 |
|
مسائل مربوط به داوری |
16/4 |
473/0 |
16/1 |
998/26 |
001/0 |
252/1 |
081/1 |
|
تماشاگران حریف |
95/3 |
515/0 |
958/0 |
351/20 |
001/0 |
05/1 |
865/0 |
|
عوامل رسانه‌ای |
53/3 |
094/0 |
53/0 |
709/61 |
001/0 |
550/0 |
516/0 |
|
تعصب فرهنگی |
41/4 |
658/0 |
41/1 |
552/23 |
001/0 |
535/1 |
297/1 |
* سطح 05/0 ≥P تاثیر معنی دار است.
همان‌گونه که در جدول 1 مشخص است، میانگین نظرات تماشاگران در مورد تاثیر تعصب فرهنگی، وضعیت تیم، مسائل مربوط به داوری، واکنش به تماشاگران دیگر تیم‌ها، مسائل فردی و روانشناختی، عوامل سخت افزاری ورزشگاه، عوامل نرم افزاری ورزشگاه، وضعیت مربی و بازیکنان و عوامل رسانه‌ای بر بروز پرخاشگری از سطح متوسط (3) بزرگ تر بوده است؛ به طوری که اختلاف میانگین‌ها همه عوامل مثبت می باشد. همچنین، با توجه به سطح معنی‌داری به دست آمده (001/0=P) که کمتر از (05/0=P) است می‌توان با 95 درصد اطمینان به این نتیجه رسید که از دیدگاه تماشاگران، تمامی عوامل مورد بررسی در قسمت بالا در ایجاد پرخاشگری در بین تماشاگران شهر تبریز تاثیر دارد- برای اولویت بندی آنها از آزمون آنالیز واریانس مکرر استفاده شد.
جدول2: نتایج آزمون Mauchly's W و مقایسه عامل‌های بروز پرخاشگری
|
اثر درون عوامل |
Mauchly's W |
Approx. Chi-Square |
Sig. |
|
|
عوامل پرخاشگری |
750/0 |
65/52 |
001/0 |
|
|
آماره |
F |
Sig. |
||
|
Greenhouse-Geisser |
05/138 |
001/0 |
||
* سطح 05/0 ≥P تفاوت معنی دار است.
برای مقایسه عوامل موثر بر بروز پرخاشگری در تماشاگران فوتبال شهر تبریز از آزمون آنالیز واریانس مکرر(آزمونMauchly's) استفاده شد که یکی از پیش فرض‌های این آزمون برابری واریانس‌های می‌باشد؛ ولی همان گونه که اطلاعات حاصل از جدول 2 نشان می‌دهد، فرض برابری واریانس‌ها رعایت نشده است. به همین دلیل، در خروجی آزمون Repeated Measure خط Greenhouse-Geisser به عنوان سطح معنی‌داری گزارش شد که اطلاعات حاصل از آن نشان می‌دهد بین میزان تاثیر عامل‌های بروز پرخاشگری در بین تماشاگران با سطح معنی‌داری (001/0=P) تفاوت معنی‌داری (05/0) است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین میزان تاثیر عامل‌های بروز پرخاشگری در بین تماشاگران تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین، از آنجا که در میزان تاثیر مقایسه عامل‌های بروز پرخاشگری در بین تماشاگران تفاوت معنی‌داری وجود دارد، آزمون تفاوت‌های موجود در بین عامل‌ها با استفاده از آزمون تعقیبی (Bonferroni) نیز نشان داد که سطح معنی‌داری بین آنها کمتر از (05/0) است.
جدول3: نتایج میانگین عامل‌های بروز پرخاشگری دربین تماشاگران آزمون آنالیز واریانس مکرر
|
آماره عامل‌های پرخاشگری |
میانگین |
رتبه |
|
مسائل فردی و روانشناختی |
78/3 |
5 |
|
وضعیت تیم |
22/4 |
2 |
|
وضعیت مربی و بازیکنان |
73/3 |
8 |
|
عوامل سخت افزاری ورزشگاه |
77/3 |
6 |
|
عوامل نرم افزاری ورزشگاه |
75/3 |
7 |
|
مسائل مربوط به داوری |
16/4 |
3 |
|
واکنش به تماشاگران دیگر تیم‌ها |
95/3 |
4 |
|
عوامل رسانه‌ای |
53/3 |
9 |
|
تعصب فرهنگی |
41/4 |
1 |
با توجه به اطلاعات جدول 3 می توان گفت که میانگین عامل‌های بروز پرخاشگری در بین تماشاگران به ترتیب عبارت اند از: تعصب فرهنگی، وضعیت تیم، مسائل مربوط به داوری، واکنش به تماشاگران دیگر تیم‌ها، مسائل فردی و روانشناختی، عوامل سخت افزاری ورزشگاه، عوامل نرم افزاری ورزشگاه، وضعیت مربی و بازیکنان و عوامل رسانه‌ای.
بحث و نتیجه‌گیری
فوتبال، محبوب ترین ورزش دنیاست که در هر دوره از مسابقات، میلیون ها نفر به تماشای آن می‌نشینند. این ورزش در تمامی اقشار جامعه و در تمامی سنین رخنه کرده و از محبوبیت خاصی برخوردار است. گاهی این محبوبیت موجب بروز هیجاناتی خاص در هنگام برگزاری مسابقات می‌گردد، بخصوص برای تماشاگرانی که در استادیوم‌ها حضور دارند و به طور مستقیم به تماشای آن می‌پردازند. بدیهی است که هیجانات بیش از حد ممکن است موجب بروز پرخاشگری گردد.(ولز و همکاران، 2011؛ استوروسکی، 2014).
یافته‌های به دست آمده در این تحقیق نشان داد که مسائل فردی و روانشناختی که در برگیرنده بحران‌ها و وقایع موجود در زندگی شخصی، سطح تحصیلات، سابقه جرم و کارهای خلاف، تاثیرپذیری و تقلید از رفتار خشونت آمیز همسالان در ورزشگاه و غیره می‌باشد، در بروز پرخاشگری از سوی تماشاگران تاثیر دارد. البته، برخی از عوامل تاثیر گذار در بروز پرخاشگری از قبیل مسائل فردی و روانشناختی کاملا قابل کنترل نیستند، ولی برخی از آنها مانند هویت جمعی و همرنگی با استفاده از روش‌های مختلف قابل کنترل اند. نتایج به دست آمده از این فرضیه با نتایج پژوهش‌های (سیمون و همکاران،2007؛ دلانی و مدیگان، 2009)، همخوانی دارد. براساس همسویی یافته‌های پژوهش حاضر با یافته‌های پژوهش‌های مذکور می‌توان اذعان نمود که هویت جمعی و همرنگی با جماعت و وجود یک صفت و ویژگی مشترک در بین تماشاگران (طرفداری از یک تیم) موجب می‌گردد تا آنها در جمع، اقدام به رفتارهایی کنند که به هیچ وجه، در زمره خصوصیات فردی آنها نبوده است.
عوامل مربوط به وضعیت تیم عبارت اند از: موقعیت تیم محبوب در جدول از نظر رقابت برای قهرمانی، نزدیک بودن موقعیت تیم حریف به تیم محبوب در جدول، موقعیت تیم محبوب در جدول از نظر رقابت برای عدم سقوط به دسته پایین‌تر و غیره که عدم همخوانی انتظار تماشاگران با نتایج واقعی بازی موجب بروز هیجان می شود و این هیجان، بی نظمی در ورزشگاه و بروز خشونت را در پی خواهد داشت. اهمیت و اولویت این عامل عمدتا با مبانی نظری مربوط به فرضیة ناکامی-پرخاشگری هم خوانی دارد. این ادعا در نتایج پژوهش حاضر تأیید شد و با یافته‌های پژوهش‌های سلطان حسینی و همکاران،( 1391) رمضانی‌نژاد و همکاران، (1391) سیمون و همکاران،(2007)اسکالیا، (2009 )و پریکس(2010) همسو می‌باشد.
بررسی یافته‌های کلی در زمینه عوامل مربوط به وضعیت بازیکنان و مربیان نشان داد که از نظر تماشاگران مسابقات ورزشی فوتبال، بازیکنان و مربیان تیم های ورزشی در محیط ورزشگاه می تواند عاملی در بروز پرخاشگری باشد که با نتایج حاصله از یافته‌های منصورزاده (1387) و رمضانی‌نژاد و همکاران (1391) همخوانی دارد.
عوامل فیزیکی و سخت‌افزاری ورزشگاه نیز یکی از عوامل جلوگیری کننده از بروز پرخاشگری در بین تماشاگران به شمار می آید که با یافته‌های پژوهش رمضانی‌نژاد و همکاران،(1391) دلانی و مدیگان، ( 2009) و سگا و اتزن (2013) همسو می‌باشد. این تسهیلات می‌تواند شامل در دسترس بودن وسایل حمل و نقل در اطراف ورزشگاه، سهولت تهیه بلیط از باجه های فروش، وجود ورودی‌ها و خروجی‌های کافی و مناسب و تحت کنترل، زمانبندی خروج و ورود صحیح تماشاگران، کیفیت سکوها و صندلی‌‌های تماشاگران، تمیز بودن محیط ورزشگاه، وجود سرویس های بهداشتی به تعداد کافی و سرویس های آب خوری مدرن و مناسب، عدم وجود ناامنی در استادیوم، وجود نرده کشی و ... باشد.
عوامل نرم افزاری ورزشگاه، در برگیرنده عواملی مانند حضور و یا نحوه آرایش پلیس، تاثیرپذیری تماشاگران از تحریک لیدرها، رفتار نامناسب دست‌اندرکاران و کارکنان ورزشگاه، عدم وجود برنامه‌های تفریحی و فرهنگی و غیره می‌باشد. پژوهش‌های شاه منصوری و مظفری (1385) و رمضانی‌نژاد و همکاران (1391) نشان داده است که عدم وجود عوامل نرم افزاری مناسب در ورزشگاه باعث بروز پرخاشگری در بین تماشاگران می شود که با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد.
یافته‌هایی نیز نشان داده که نحوه داوری مسابقات نیز در بروز پرخاشگری در تماشاگران موثر است؛ به طوری که رفتارتحریک آمیز داور، اشتباهات داور، استفاده زیاد داور از کارت های قرمز و زرد، اشتباه در محاسبه وقت‌های تلف شده بازی سوت زدن مکرر و توقف پی‌درپی بازی توسط داور و بداخلاقی داور نسبت به بازیکنان موجب تحریک پرخاشگری در تماشاگران، بازیکنان و مربیان خواهد شد. یافته‌های پژوهش حاضر با یافته‌های پژوهش سلطان حسینی و همکاران،(1391) فریمن و همکاران، (2004 (و کوراکس(2004) همسو می‌باشد. بنابراین، داوری یک عامل مهم در بروز رفتارهای نابهنجار و بر هم زدن آرامش ورزشگاه‌ها محسوب می‌گردد. به همین دلیل استفاده از وسایل الکترونیکی برای کاهش اشتباهات داوری یک امر ضروری است که باید مورد اهتمام مسئولین قرار گیرد.
یافته‌های این پژوهش نشان داد که تقلید یا واکنش به تماشاگران تیم مقابل، در بروز پرخاشگری تاثیر دارد و می‌تواند باعث افزایش رقابت در بین گروه‌های هوادار رقیب شود.(رمضانی‌نژاد و همکاران،1391) این امر با نتایج پژوهش‌های برومند،(1384) رمضانی‌نژاد (1391) و کوراکس( 2004) همسو می‌باشد.
رسانه‌های ورزشی نیز در بروز پرخاشگری تاثیر دارند؛ به عبارت دیگر، پخش مستقیم بازی از طریق تلویزیون، تجمع عکاسان پشت دروازه‌ها، حضور خبرنگاران در اطراف زمین و حاشیه سازی مجلات و روزنامه‌های ورزشی در مورد بازی، بر بروز پرخاشگری از سوی تماشاگران تاثیر می گذارند. کوراکس(2004)،در زمینه نقش رسانه‌ها در بروز پرخاشگری معتقد است در صورتی که رسانه‌ها به بی‌عدالتی در مورد یک تیم پافشاری کنند و دست بر روی اشتباهات داوری در مورد آن تیم بگذارند، احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه از سوی طرفداران آن تیم در هنگام برگزاری مسابقه بسیار زیاد خواهد بود، زیرا از دیدگاه روانشناسان اجتماعی، احساس تبعیض و بی‌عدالتی عاملی موثر در اعتراض و طغیان خواهد بود. از این رو، واکنش رسانه‌ها و نحوه تفسیر و ارزیابی آنها در مورد نتایج بازییک تیم در بروز پرخاشگری آنها از سوی تماشاگران بسیار مهم است. یافته‌های پژوهش‌حاضر با یافته‌های پژوهش‌های سلطانی حسینی و همکاران، (1391) رمضانی‌نژاد و همکاران(1391) و تینبام و سینگر(1997) همسو می‌باشد، ولی با نتایج پژوهش منصورزاده (1387) همخوانی ندارد که این عدم همسویی می‌تواند ناشی از جامعه‌های آماری پژوهش‌ها باشد، چون در پژوهش‌های مذکور جامعه آماری را فقط تماشاگران تشکیل می‌دادند، در حالی که در پژوهش منصورزاده(1387) بازیکنان و مربیان تیم‌ها به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند.
از دیدگاه تماشاگران، عوامل تعصب فرهنگی از قبیل احساس برتری قومی و زبانی نسبت به تیم‌ها و تماشاگران رقیب، وجود تعصب‌های قومی در تماشاگران، وجود تعصب‌های زبانی در تماشاگران، عکس‌العمل در مقابل وجود تبعیض‌های فرهنگی و غیره بیشترین تاثیر را در بروز پرخاشگری دارند. پیاژه، تعصبات فرهنگی را از عوامل اصلی بروز رفتارهای پرخاشگرانه معرفی می کند و آنتونی استور، عدم رعایت احترام به فرهنگ افراد را عامل رفتار پرخاشگرانه آنان می داند.(آنتونی استور،1991) گلامنرد، فرهنگ و تعصبات ملی و منطقه‌ای را عاملی در بروز پرخاشگری و عدم ایمنی استادیوم‌های ورزشی بیان می‌کند. (به نقل از کاشف، 1388) نتایج سنجش این فرضیه با نتایج پژوهش‌های موسی‌عنبری(1381)و اسکالیا(2009) همسو می‌باشد، ولی با نتایج پژوهش ون و همکاران (2002) همخوانی ندارد که از دلایل احتمالی آن انجام این پژوهش در خارج از کشور است. با توجه به نقش اصلی عامل تعصب‌های فرهنگی در بین تماشاگران فوتبال شهر تبریز، مدیران و مسئولان باید بیشتر به این موضوع توجه کنند.
از جمله عوامل دیگری که مدیریت استادیوم‌ها می‌توانند با کنترل آن سبب کاهش رفتارهای پرخاشگری در بین تماشاگران شوند، مدیریت عوامل سخت افزاری و نرم افزاری ورزشگاه‌هاست، چرا که تماشاگران از سرمایه های اصلی فوتبال‌اند و جذابیت و هیجان این ورزش با حضور آن ها در ورزشگاه معنی پیدا می کند. به بیان دیگر، ارائة خدمات و امکانات لازم در زمان مراجعه و حضور تماشگران در ورزشگاه ها، از نارضایتی آنها می‌کاهد و جلوگیری از متغیرهایی مانند به موقع نفروختن بلیت های بازی، به موقع باز نشدن درب های ورزشگاه، انتظار طولانی برای تهیه بلیت مسابقه، جلوگیری نکردن از ورود افراد اضافی با وجود پر شدن ظرفیت سکوها، سرویس‌های بهداشتی نامناسب، نبود جایگاه مطلوب نشستن برای تماشاگران و عدم دسترسی به امکانات و تسهیلات رفت و آمد مناسب از بروز پرخاشگری در آنها جلوگیری می کند. از آن جا که این موارد در فوتبال ایران بسیار زیاد اتفاق می افتد، مسئولان می‌توانند با مدیریت صحیح امکانات و خدمات، از پرخاشگری تماشاگران بکاهند.
از عوامل دیگری که باعث پرخاشگری می شود، عوامل رسانه‌ای می‌باشد. برای کاهش اثر این عامل در بروز پرخاشگری در بین تماشاگران می‌توان از متخصصان تربیت‌بدنی در تهیه و چاپ مطالب ورزشی در رسانه‌ها جمعی استفاده کرد و برای آنها نیز دوره‌های آموزشی و توجیهی پیرامون این موضوع برگزار کرد.
منابع
- استور،آنتونی(1991)ویرانگری انسان. پروین بلورچی. تهران: انتشارات ولایت
- برومند دولق، محمد رضا (1384) "بررسی میزان بروز رفتارهای پرخاشگرانه بازیکنان تیم پگاه گیلان در رقابت‌های لیگ حرفه ای فوتبال ایران". پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
- رحمتی، محمد مهدی (1382) "بررسی جامعه شناختی عوامل موثر برخشونت و پرخاشگری در فوتبال".پایان نامه دکتری، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
- رمضانی‌نژاد و همکاران (1391)" تحلیل عاملی متغیرهای بروز پرخاشگری در تماشاگران از دیدگاه داوران فوتبال ایران".مطالعات مدیریت ورزشی. 13.
- سلطان حسینی و همکاران (1391) " بررسی عوامل بروز خشونت در تماشاگران فوتبال استان آذربایجان شرقی".همایش تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده تربیت بدنی، دانشگاه آزاد، واحد خوراسگان.
- شاه منصوری، عزت الله و مظفری، سید امیر احمد(1385)" عوامل بروز بحران های ورزشیو روش پیشگیری ازآن ها در زمینه های نرم افزار و سخت افزار، جان افزار و رسانه ها". پژوهش در علوم ورزشی. 12.
- کاشف، میرمحمد (1388) مدیریت اماکن و فضاهای ورزشی. تهران: بامداد کتاب
- منصورزاده، علیرضا(1387) "بررسی عوامل اثرگذار بر بروز پرخاشگری در تماشاگران، بازیکنان و مربیان تیم‌های فوتبال سپاهان و ذوب آهن اصفهان". پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تربیت بدنی، دانشگاه اصفهان.
- نور‌علی وند، علی (1386)" بررسی جامعه شناختی عوامل موثر بر وندالیسم و اوباشیگری در ورزش فوتبال".رساله کارشناسی ارشد، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه‌اصفهان.
- یوسفی، سعید (1392)" ارزیابی نقش مربیان در ترویج اخلاق ورزشی در بین ورزشکاران دعوت شده در اردوهای تیم های ملی پایه". پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تربیت بدنی، دانشگاه باهنر کرمان.
- Courakis, nestor (2004) "Football violence: not only a British problem". European journal on criminal policy and research.
- Delaney, T., & Madigan, T. (2009) The sociology of sports: An introduction. Jefferson, NC: McFarland and Company.
- Friman, Margareta, Nyberg, Claes, Norlander, Torsten (2004) "Threats and Aggression Directed at Soccer Referees: An Empirical Phenomenological Psychological Study." The Qualitative Report. Volume 9 (4).
- Priks, M. (2010) "Does frustration lead to violence? Evidence from the Swedish hooligan scene".Kyklos, 63.
- Sage, G.H., & Eitzen, D.S. (2013) Sociology of North American sport (9th ed.). New York: Oxford University Press.
- Scalia, V. (2009)" Just a few rogues? Football ultras, clubs and politics in contemporary Italy". International Review for the Sociology of Sport. 44.
- Simon, M. Jonathan, p. (2007) "The effect of rugby match outcome on spectator aggression and intention to drink alcohol, criminal behaviour and mental health". Journal of sport sciences. 17:118-127.
- Tenenbaum, U. Stewart, E, singer R. (1997) "Aggression and violence in sport". Angssp position stand. Jss news letter.(1).
- Wann, D.L. (2002) "Relation ship between identification with the role sport fan and trait aggression". percept most skils.94(2).
- Wells, S., Graham, K., Tremblay, P.F., & Reynolds, J. (2011) "Measuring young men’s expected effects of alcohol in provoking situations in bars". Contemporary Drug Problems. 38.
- Ostrowsky, M.K.(2014) The Social Psychology of Alcohol Use and Violent Behavior among Sports Spectators: Aggression and Violent Behavior. doi : 10.1016/ j.avb .
)