تأثیر دو گانه­ رسانه ها بر نگرش جوانان به آسیب های اجتماعی در استان بوشهر

سوران رجبی[1]                                                                            

تاریخ دریافت مقاله: 3/10/1393

                                                                                                                                              تاریخ پذیرش مقاله:8/11/1393

مقدمه

از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان، آسیب ها و کجروی های اجتماعی مانند سرقت، جرایم جنسی و فحشا، آدم ربایی، خشونت و قتل، خودکشی، اعتیاد، طلاق، فرار از خانواده و موارد دیگر نتیجه مشکلات خانوادگی است (ستوده، 1390). آنها در تعریف خود از مشکلات خانوادگی به مسائل متعددی اشاره دارند که می توان آنها را در مقوله هایی چون: طرد فرزندان از سوی والدین، فقدان ارتباط هیجانی و عدم حمایت فرزندان از سوی والدین خلاصه کرد (تولان، گورمن اسمیت، هنری، و اسکونی[2]، 2010).

اما واقعیت این است که علاوه بر خانواده، اخبار و اطلاعات شنیداری و دیداری در ارائه تصویر جرم به مردم و توسعه سازمان هایی مانند پلیس در جامعه نقش مهمی دارند. در واقع رسانه ها، بزرگ ترین مربیان دنیای امروز هستند. از زمان ظهور رسانه هایی چون رادیو و تلویزیون به عنوان یک نیروی اصلی، بسیاری از حامیان امنیت جامعه چنین فرض کردند که ارائة اطلاعات واقعی از طریق بسیج های ارتباطی به جامعه به طور خودکار به تغییر نگرش ها و پس از آن رفتارهای سالم منجر می شود. امروزه، اساس علم براین پایه گذاشته می شود تا با نابهنجاری های اجتماعی به روشی مبارزه کند که بر پیشگیری بیشتر از برخوردهای انتظامی که پرهزینه و گاه کم اثر است، تأکید شود (کامپبل، مارتین و فابوس[3]، 2013).

امروز در دهکده جهانی، رسانه زبان بین المللی است. امواج به عنوان سفیران جدید در سیاست های ارتباطی، وسیله ای مؤثر و کارآمد برای ایجاد تغییرات به شمار می روند (سپهری و گیویان، 1390). بدین ترتیب، ظهور و گسترش فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی[4]، جهان را به شمشیری دولبه مجهز کرده است. اینک، می توان گفت رسانه با تاثیرگذاری بر ساختار خانواده، از یک سو و با ارائه تصویری از جرم از سوی دیگر، بر شکل گیری یا کاهش جرائم اجتماعی موثر واقع می شود. تاثیر رسانه ممکن است در مواردی به صورت مستقیم منجر به ارتکاب جرم شود، اما این تاثیر عام نبوده و در مواردی خاص به صورت موردی گزارش شده است. دیدن صحنه سرقت یک بانک یا ربودن یک شی از مغازه یا دزدی خانوادگی ممکن است بیننده جوانی را به ارتکاب جرم بکشاند، اما خارج از چارچوب رسانه های رسمی کشور تاثیر فیلم های ماهواره ای یا ویدئویی که بر روی آنها هیچ گونه کنترلی وجود ندارد، شدیدتر و عمیق تر است؛ به طوری که ارتکاب جرائم جنسی اغلب تحت تاثیر این گونه فیلم ها بوده و مرتکبین آنها خود به این تاثیر اعتراف نموده اند (فرجیها، 1385).

نظریه بازتاب رسانه ای جرم[5] (بنت[6]، 1982) مدعی است که رسانه ها با نمایش مستمر تصاویر فریبنده و خوشایند از ارتکاب جرم و اسطوره سازی از مجرمان، کنترل های درونی را تضعیف می کنند. این امر در نظریه های روان شناسانه در مورد مهارزدایی و حساسیت زدایی در بخش شکل گیری انگیزه ارتکاب جرم بررسی شده است (رینر[7]، 2012). نظریه کنترل اجتماعی هیرشی[8] (2002) نیز می گوید افراد زمانی بزهکار می شوند که نسبت به قیود اجتماعی کم اعتنا یا بی اعتنا شوند. در واقع، نقش رسانه ها در این است که می توانند هنجارهای اجتماعی موجود در جامعه را تقویت یا تضعیف نمایند. هنگامی که باورها و اعتقادات فرد نسبت به یک موضوع کمرنگ شده یا از بین می رود، نوعی رهایی رفتاری در او پدید می آید؛ به طوری که خود را از قید و بندهای گذشته رها حس می کند. اگر فردی قویاً باور داشته باشد که برخی رفتارهای انحرافی درست نیست، مشارکت در آن رفتار برای او دور از تصور است (رابرتسون، 1385). در این نظریات، رسانه ها تاثیر معناداری بر تصویر کلی جرم در درون جامعه دارند. گستره این تاثیر تا آنجاست که می توان گفت انگاره هایی که بر آگاهی عموم درباره جرم سایه افکنده است، عمدتاً محصول رسانه هاست. این پدیده را می توان تصویر رسانه ای رایج جرم[9] نامید (وایت، 1389).

گربنر، مورگان، گروس، سیگنوریلی و شاناهان[10] (2002) معتقدند درس هایی که ما در دوران کودکی از تلویزیون می آموزیم، احتمالاً پایه هایی برای جهان بینی وسیع ما می گردند. تلویزیون منبع معناداری از ارزش های عمومی، عقاید قالبی، ایدئولوژی و دیدگاههاست. به عبارت دیگر، هنگامی که رسانه ها برخی از کجروی ها را به گونه ای نمایش می دهند که فاعل آنها فردی موفق مطرح می شود، نابهنجار بودن کجروی نیز کمرنگ شده و حتی از بین می رود. فرزندان به این نوع آموزش نیازمندند و اگر محیط خانواده قادر به انجام آن نباشد، این الگوها به شکل دیگری در ذهن آنها جایگزین می گردد.

پرخاشگری در محیط خانواده و اجتماع، طیفی از شکل ها و گونه های متفاوت به خود می پذیرد که بدرفتاری با کودکان در یک سوی آن قرار دارد و نگرش ها و گفتارهای پرخاشگرانه والدین در سوی دیگر آن قرار دارد. باندورا[11] (1973) معتقد است در همین عرصه تربیتی، کودکان با شدت تمام در معرض     نمونه هایی روشن و زنده از قهر و اجبار[12] و پرخاشگری قرار می گیرند و عمل والدین، آن نمونه ها را به عنوان شیوه های مطلوب حل اختلاف و اظهار تمایلات و خواسته ها به آنان معرفی می کند. بنابراین، رسانه هم می تواند از طریق تأثیرگذاری بر روابط بین زوجین، فرآیند تربیت فرزندان را تحت تأثیر قرار دهد و هم بصورت مستقیم بر اندیشه و طرز رفتار فرزندان مؤثر واقع شود. این تأثیر حتی می تواند ساختار خانواده را با تغییراتی عمیق روبرو سازد.

رسانه می تواند با شیوه های گوناگون، تصور درستی از موقعیت های مناسب و رفتار متناسب با آن را ایجاد نماید. این تأثیر، جدای از کنترل اجتماعی غیر رسمی است که در جامعه یا مدرسه صورت می گیرد و اثر آن را باید به ابزارهای درونی مربوط دانست. رسانه می تواند بر نیازهایی مانند آزادی، عشق و تعلق و احترام تأکید نماید و از طریق آنها فرد را تحث تأثیر قرار دهد (سلیمی، 1385). هنگامی که باورها و اعتقادات فرد نسبت به یک موضوع کمرنگ شده یا از بین می رود، نوعی رهایی رفتاری در او پدید        می آید؛ به طوری که خود را از قید و بندهای گذشته رها حس می کند. یکی از مصداق های آن بدحجابی در بین جوانان است. حجاب برتر[13] به عنوان یکی از رفتارهای مذهبی مطرح می باشد. دیدگاه های نوین جامعه شناسی و روان شناسی تأکید زیادی بر نقش عمل به باورهای دینی و مذهبی دراحساس شادی و احساس خوب بودن[14] در جوانان دارند (فرانسیس[15] و همکاران، 1995؛ موشر و هاندل[16]، 1997؛ کوینگ، مک کالو و و لارسون[17]، 2001؛ دیو[18] و همکاران، 2010؛ وسمن[19] و همکاران، 2010؛ باریرا[20] و همکاران، 2011). بنابراین، با توجه به اهمیت معنویت و رشد ارزش های معنوی در انسان و در نظرگرفتن آن به عنوان بعد چهارم از دید سازمان بهداشت جهانی (هیل و هود[21]، 1999)، توجه به این مسئله مهم است.

از دیگر آسیب های اجتماعی مهم در کشور ما طلاق است. در بحث طلاق، آنچه مهم است جدایی عاطفی افراد از یکدیگر است، طلاق پنهان یا طلاق عاطفی به معنای زندگی در زیر یک سقف بدون همدلی و علاقه متقابل است که خود زمینه را برای طلاق واقعی مهیا می سازد. تحقیقات نشان دهنده گسترش نارسازگاریها و تنش های خانوادگی ناشی از عوامل مختلف ازجمله خشونت و همسرآزاری^[22] (سازمان بهداشت جهانی^[23]، 1997؛ موفیت^[24] و همکاران ، 1997؛کراگ^[25] و همکاران، 2010)، اعتیاد^[26] (اریکسون^[27] و همکاران، 2003؛ فالس – استیوارت^[28]، 2003؛ گالوانی^[29]، 2012) و بیماری (استام و کویجپرس^[30]، 2001؛ کورینگ^[31] ،2002؛ روسلر و همکاران^[32]، 2010) است. فحاشی، ضرب و شتم و به عبارت دقیقتر خشونت خانوادگی به عنوان یکی از عمده‌ترین نگرانی‌های اجتماعی در آمده است (ویگنیز[33]، 1994؛ سازمان بهداشت جهانی، 1997). در استان بوشهر از هر 5/6 ازدواج در سال 91 یک طلاق رخ داده است و نرخ طلاق در سال 93 نزدیک به 18 درصد بوده است که بیانگر لزوم توجه بیشتر به مقوله سازگاری زوجین بویژه زوجین جوان است (سایت ثبت احوال ایران، 1394). 

طلاق نیز مانند سایر آسیب های اجتماعی تحت تأثیر عوامل متعددی است و تأثیر رسانه ها نیز در این مورد می تواند به صورت غیر مستقیم باشد  (زارتلر[34]، 2011). در واقع رسانه ها نقشی کلیدی در تبیین شکل گیری فشار ناشی از خلاء هنجاری[35] ایفا می کنند. رسانه ها ممکن است با ارائه تصاویری از چشم و هم چشمی عمومی در مورد برخورداری از یک زندگی مرفه، احساس محرومیت نسبی را تشدید می کنند و موجب وارد آمدن فشار برای رسیدن به سطوح بالای موفقیت می شوند (سیگل[36]، 2007).

بنابراین رسانه های جمعی در دنیای امروز تصویر تازه ای از طلاق را مطرح می کنند و از این طریق بر نگرش و رفتار مخاطبان خود تأثیر می گذارند. رسانه های جمعی مانند گذشته، طلاق را تنها یک آسیب اجتماعی نمی دانند؛ بلکه آن را راه حلی از روی ناچاری برای حفظ کیفیت زندگی تلقی می کنند. رسانه های جمعی امروزه به جای تأکید بر عواطف و احساسات مردم دربارۀ طلاق، باید برای دوران پس از طلاق برنامه های مناسبی تولید نمایند. رسانه های جمعی ناچارند در مورد بازتعریف روابط خانواده پس از طلاق برنامه هایی داشته باشند و با توجه به شیوع پدیدۀ طلاق در جوامع نقش رسانه های جمعی نیز در این زمینه بسیار حساس است  (زارتلر، 2011).

از آنجا که گسترش فضای اجتماعی به واسطه رسانه ها، عام شدن بسیاری از امور خاص و درهم تنیدگی جهان، موجب شده است که جوانان امروزی در انتخاب هویت های منسجم و یگانه با مشکل و حتی بحران مواجه شوند و هویت آنها دچار چندپارگی و انشقاق گردد (لچنر[37]، 2007؛ گریر و لچنر، 2012) و شاید به همین جهت بیشتر در خطر ارتکاب به آسیب های اجتماعی و برهم زدن نظم اجتماعی[38] باشند. لذا این تحقیق به دنبال بررسی این مسئله است که نقش دوگانه رسانه های جمعی در ترویج و پیشگیری از آسیب ها و کجروی های اجتماعی یعنی سرقت، جرایم جنسی، خشونت، خودکشی، اعتیاد، طلاق، فرار از خانواده و بدحجابی در جوانان چگونه است؟

پیشینه پژوهش

رحمان زاده و طهماسبی (1390) طی تحقیقی با عنوان "بررسی تاثیر تماشای سریال های ماهواره ای بر سبک زندگی بانوان دانشجو"  دریافتند که در سریال های ماهواره ای مضامین مثبتی از قبیل مبارزه علیه موانع و مشکلات و احترام به والدین و مضامین منفی همچون: روابط نامشروع، بی بندوباری و خیانت برجسته و مشهود بوده است. با توجه به آزمون فرضیه های موجود و تحلیل یافته ها می توان در این پژوهش این طور نتیجه گرفت که هر اندازه تماشای سریال های ماهواره بیشتر می شود، سبک زندگی بانوان دانشجوی ارتباطات دانشگاه آزاد تهران شرق هم مطابق با این سریال ها تغییر پیدا می کند.

نعیمی (1390) تحقیقی با عنوان "تاثیر تعامل خانواده و ماهواره در بروز پدیده طلاق (مطالعه موردی شهرستان گرگان)" انجام داده است. نتایج به دست آمده نشان دهنده تاثیر ماهواره در ایجاد ارزش های مدرن در زوجین و تاثیر خانواده در پیدایی ارزش های سنتی در بین زوجین بود. همچنین، نتایج حاکی از آن بود که برای ایجاد توازن در ارزش های مسلط در زوجین و برای جلوگیری از تغییرات ناگهانی و یا تضاد ارزشی در بین آنان باید تعاملی سنجیده بین این دو بال مهم جامعه پذیری صورت گیرد.

کوهی و حسنی (1391) در پژوهشی به بررسی رابطه استفاده از رسانه های نوین با ابعاد هویتی در نوجوانان و جوانان 14 تا 29 ساله شهر تبریز پرداختند. نتایج نشان داد که بین استفاده از پایگاه های اینترنتی و ماهواره با هویت فردی و هویت جهانی، رابطه مثبت و با هویت ملی و دینی، رابطه منفی وجود دارد. بین استفاده از تلفن همراه و هویت فردی، رابطه مثبت و بین استفاده از تلفن همراه و هویت دینی، قومی و خانوادگی رابطه منفی دیده می شود. همچنین، بین استفاده از لوح فشرده و لوح ویدئویی با هویت ملی رابطه منفی و با هویت جهانی رابطه مثبت وجود دارد.

صدفی و محسنی تبریزی (1392) در تحقیقی به بررسی مسئله آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای رسانه های فراملی (مطالعه موردی خانواده های شهر زنجان) پرداختند. یافته های تحقیق بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون (r) نشان داد که از نظر پدران (نسبت به مادران) در فرآیند جامعه پذیری کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای، کودکان هم گرایش بالایی به پیام های بازرگانی دارند و هم از انگیزه بالایی در پیروی از پیام های بازرگانی برخوردارند. در عین حال، تفاوت معناداری میان پدران و مادران از نظر آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای و همچنین ارزش اقتصادی پیام های بازرگانی، گزینش پیام های مهم بازرگانی و اقناع رسانه ای پیام های بازرگانی وجود ندارند. در صورتی که بر اساس تحلیل رگرسیون چندگانه (R) و تحلیل مسیر جهتِ نیکویی برازش مُدل نظری، برحسب ارزش بتا (β) در مجموع 64 درصد تغییراتِ آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای (64/0= R2)، از نظر مادران (16/0-) به افزایش اقناع رسانه ای پیام های بازرگانی (54/0+)، افزایش انگیزش پیروی از پیام های بازرگانی (26/0+)، کاهش ارزش اقتصادی پیام های بازرگانی (17/0-)، افزایش گزینش پیام های مهم بازرگانی (17/0+) و افزایش گرایش به پیام های بازرگانی (10/0+)، در خانواده های شهر زنجان با حجم بالای بُعد خانوار (12/0+) و فاقد مسکن شخصی (12/0)، بستگی دارد.

شکربیگی آقایی نور،  قبادی، و عبدالعلی پور (1391) در تحقیقی به بررسی تاثیر رسانه های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی، افراد 38-18 سال استان چهارمحال و بختیاری) پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد بین میزان توجه و اعتماد به رسانه های داخلی و ابعاد مختلف احساس امنیت اجتماعی رابطه مثبت می باشد. سطح معناداری بالا و سطح اطمینان حداقل 95 درصد بین میزان توجه و اعتماد به رسانه های خارجی، در چهار بعد قضایی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی رابطه مثبتی با سطح معناداری بالا سطح اطمینان حداقل 95 درصد وجود دارد، اما بین این متغیر و احساس امنیت عمومی رابطه معناداری مشاهده نشد. نکته قابل توجه در نتایج تحقیق این است که وجود همبستگی بین متغیر مستقل و وابسته و لزوماً تاثیر رسانه ها بر احساس امنیت نیست، بلکه می توان گفت افراد، با احساس امنیت متفاوت، گرایش متفاوت در انتخاب و اعتماد به رسانه های داخلی و خارجی دارند و رسانه ها صرفاً نقش تقویت کننده نگرش قبلی مخاطبان را دارند.

 احمدی، عدلی­پور، سپهری، و علیزاده (1392) در تحقیقی به بررسی رابطه مصرف رسانه ای با اعتماد اجتماعی در بین جوانان شهر تبریز پرداختند. هدف مطالعه، رابطه رسانه های جمعی در دو شکل داخلی (رادیو و تلویزیون و روزنامه و مجلات) و برون مرزی آن (اینترنت، ماهواره و شبکه های اجتماعی مجازی) با اعتماد اجتماعی و ابعاد آن بوده است. پژوهش حاضر، به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با حجم نمونه 600 نفر در بین جوانان 18 تا 33 سال کلان شهر تبریز در سال 1392 انجام شده است. روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رسانه های داخلی باعث افزایش اعتماد اجتماعی و رسانه های خارجی باعث کاهش آن می شوند. همچنین، بین میزان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی با اعتماد میان فردی رابطه معناداری مشاهده نشد، اما بین میزان استفاده از رسانه های داخلی با اعتماد به نظام و اعتماد تعمیم یافته رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد، اما بین رسانه های خارجی با این دو نوع اعتماد، رابطه معکوسی به چشم می خورد.

لبیبی (1392) نیز در تحقیق چندملیتی به بررسی رسانه های جمعی و نظم اجتماعی(مطالعه تطبیقی شهرهای تهران، لندن و بمبئی) پرداخته است. این محقق نتیجه گیری می کند که رسانه های جمعی قادرند از طریق کاهش میزان احساس بی عدالتی و ناامنی در افراد، تقویت میزان مشارکت اجتماعی آنان، کاهش میزان خانواده گرایی (اولویت دادن منافع خانوادگی بر منافع جمعی)، همسو ساختن باورهای دینی با سیاست ها و خط مشی های اجتماعی و تقویت باورهای اخلاقی افراد موجب پایبندی بیشتر افراد به التزام به قانون، رعایت حقوق سایر شهروندان، اعتماد به دیگران و پرهیز از اعمال خشونت نسبت به دیگران شوند و در نهایت، بر افزایش میزان گرایش به نظم اجتماعی در جامعه تاثیرگذار باشند. این تحقیق نشان داد که احساس بی عدالتی و ناامنی در شهر تهران بیشتر از دو شهر لندن و بمبئی است.

دیوبند و همکاران (1392) تحقیقی با عنوان "تاثیر برنامه های ماهواره ای بر نگرش جوانان به روابط نامشروع" انجام داده اند. یافته ها نشان داد که تفاوت معناداری بین استفاده کنندگان و غیراستفاده کنندگان از برنامه های ماهواره ای از نظر نگرش نسبت به روابط نامشروع مشاهده می شود. افرادی که از برنامه های ماهواره ای خارجی استفاده کردند در مقایسه با کسانی که استفاده نمی کردند، با برقراری روابط نامشروع موافق تر بوده اند. نتایج رگرسیون سلسله مراتبی چندگانه نشان داد که متغیر استفاده از برنامه های     ماهواره ای توانسته است 9 درصد از واریانس متغیر نگرش به روابط نامشروع را پیش بینی کند.

در پژوهش های خارجی نیز به بررسی تأثیر رسانه ها پرداخته شده است:

کائو[39] و همکاران (2007) و ین[40] و همکاران (2007) به مقایسه ویژگی های روان شناختی، شخصیتی و اجتماعی دانشجویانی که استفاده مفرط از اینترنت داشتند، در مقابل سایر دانشجویان پرداختند. نتایج پژوهش های آنها نشان داد که میزان افسردگی، اضطراب، افکار خودکشی، پیش فعالی، هراس، ترس اجتماعی،  پرخاشگری و خشونت و رفتارهای ضد اجتماعی در دانشجویانی که به اعتیاد اینترنت مبتلا بودند از سایرین بیشتر بود.

برسامین، بوردو، فیشر و گروب[41] (2010) ضمن پژوهشی نشان دادند که جوانانی که تجربة رابطة جنسی نداشته اند،  بیشتر از جوانانی که تجربة جنسی داشته اند تلویزیون تماشا کرده اند، اما برنامه های شبکه های موسیقى و جنسی و شبکه هایی را که مربوط به بزرگسالان می شده است، کمتر تماشا کرده اند. نتایج رگرسیون نشان داده است که استفاده از تلویزیون به طور کلی و همچنین استفاده از برنامه های ویدیویی موسیقى، جنسی و بزرگسالان پیش بینی کننده های معناداری به شمار مى روند.

تحقیقات زارتلر (2011) نشان می دهد که رسانه های جمعی در دنیای امروز، تصویر تازه ای از طلاق را مطرح می کنند و از این طریق بر نگرش و رفتار مخاطبان خود تأثیر می گذارند. رسانه های جمعی مانند گذشته، طلاق را تنها یک آسیب اجتماعی نمی دانند، بلکه آن را راه حلی از روی ناچاری برای حفظ کیفیت زندگی تلقی می کنند. رسانه های جمعی امروزه به جای تأکید بر عواطف و احساسات مردم دربارۀ طلاق، باید برای دوران پس از طلاق برنامه های مناسبی تولید نمایند. رسانه های جمعی ناچارند در مورد بازتعریف روابط خانواده پس از طلاق، برنامه هایی داشته باشند و با توجه به شیوع پدیدۀ طلاق در جوامع، نقش رسانه های جمعی نیز در این زمینه بسیار حساس است.

سوالات پژوهش

1-    میزان استفاده جوانان دختر و پسر از رسانه های داخلی و خارجی به تفکیک نوع رسانه چگونه است؟

2-    آیا بین مدت زمان استفاده از رسانه ها در جوانان تفاوت وجود دارد؟

3-  آیا بین جوانان دختر و پسر پیرامون مدت زمان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی به تفکیک نوع رسانه تفاوت وجود دارد؟

4-  نگرش جوانان دختر و پسر نسبت به نقش رسانه های داخلی و خارجی در ترویج یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی چگونه است؟

5-  سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت و بازی های رایانه) در نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی چقدر است؟

6-  سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت، بازی  های رایانه) در نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی چقدر است؟

روش شناسی پژوهش

روش تحقیق و جامعه آماری

در این تحقیق از روش تحقیق پیمایشی از نوع مقطعی توأم با روش همبستگی از نوع پیش بین استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه جوانان دختر و پسر 18 تا 35 ساله استان بوشهر است که در نیمه دوم سال 1393 در استان بوشهر ساکن بودند. با توجه به اینکه حداقل حجم نمونه در تحقیقات توصیفی و همبستگی 100 نفر می باشد، اما جهت افزایش اعتبار نتایج، نمونه ای به حجم 1030 نفر در تطبیق با جدول کرجسی^[42] و مورگان^[43] (1970 به نقل از کوهن^[44]، مانیون^[45] و ماریسون^[46]، 2007) با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شد. به عقیدة کوهن و همکاران (2001) این شیوة نمونه‌گیری نوعی از نمونه‌گیری خوشه‌ای به حساب می‌آید که در آن محقق می‌تواند در مراحل مختلف انتخاب خوشه یا گروه نمونه بر حسب نیاز از نمونه‌گیری تصادفی ساده و اگر بخواهد نسبت افراد نمونه برابر با نسبت افراد جامعه باشد، از نمونه‌گیری طبقه‌ای استفاده کند. به عبارت بهتر، در نمونه‌گیری چند مرحله‌ای، در هر مرحله نمونه‌گیری هدف تغییر می‌کند و در هر مرحله امکان دارد نمونه بر اساس ملاک جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی و... انتخاب شود.

حجم نمونه 1080 نفر به این صورت انتخاب شد که استان بوشهر به پنج منطقه جغرافیایی شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز  تقسیم و از هر منطقه، یک شهرستان انتخاب شد. سپس در هر شهرستان 216 نفر جوان دختر و پسر انتخاب شدند؛ بدین شکل که با توجه به هر گروه سنی (بطور مثال در گروه سنی 18 سال در شهرستان گناوه)، 12 نفر (6 نفر دختر و 6 نفر پسر) به شیوه تصادفی با مراجعه به منازل به شیوه نمونه گیری منظم بر اساس پلاک منزل، انتخاب شدند. اگر در خانه انتخاب شده، فردی در محدوده سنی مورد نظر وجود نداشت و یا در منزل نبود، به منزل همسایه مراجعه می شد تا در نهایت، فرد مورد نظر شناسایی می شد. اجرای پرسشنامه در محدوده زمانی 60 روزه و به صورت تحویل پرسشنامه و برگرداندن آن در حضور پرسشگران بوده است. نمونه نهایی بعد از حذف پرسشنامه های ناقص، 1030 نفر بود.

ابزار گردآوری داده ها

ابزار گردآوری داده ها شامل دو پرسشنامه بود: یکی، پرسشنامه نگرش به آسیب های اجتماعی که  پرسشنامه ای 40 آیتمی و محقق ساخته بود و نگرش شرکت کنندگان را به آسیب ها و کجروی های اجتماعی یعنی سرقت، خشونت، مواد مخدر، مسائل جنسی، خودکشی، فرار از خانه، بدحجابی و طلاق مورد سنجش قرار می داد. این پرسشنامه جهت تعیین اعتبار صوری و محتوایی در اختیار متخصصان   جامعه شناس و روان شناس قرار گرفت. پس از اصلاحات و تایید آن، پرسشنامه در قالب طرح مقدماتی[47] بر روی 100 نفر نوجوان  دختر و پسر و 100 نفر جوان دختر و پسر اجرا شد و ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ و روایی آن با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی مورد بررسی قرار گرفت. پس از اجرای مقدماتی و تأیید ضریب پایایی و روایی پرسشنامه، بر روی نمونه اصلی اجرا شد که ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 87/0 به دست آمد. پایایی ابعاد پرسشنامه در دامنه 60/0 تا 80/0 است که در حد قابل قبول و خوبی قرار دارد.

 ابزار دوم، پرسشنامه نگرش به رسانه بود. این پرسشنامه محقق ساخته که از 16 سوال تشکیل شده است و سوالات آن بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم قرار دارد. رسانه ها در پنج دسته رادیو، اینترنت، تلویزیون (ماهواره و سیمای جمهوری اسلامی ایران)، بازی  های رایانه ای و مجلات، روزنامه ها و تابلوها طبقه بندی شد و بر اساس آن سوالاتی راجع به نگرش به هر دسته طراحی گردید. پرسشنامه ها جهت تعیین اعتبار صوری و محتوایی در اختیار متخصصان جامعه شناس و روان شناس قرار گرفت. پس از اعمال اصلاحات و تایید پرسشنامه ها در قالب طرح مقدماتی، پرسشنامه های ساخته شده بر روی 100 نفر نوجوان دختر و پسر و 100 نفر جوان دختر و پسر اجرا شد و ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ و روایی آن تأیید شد. پس از اجرای مقدماتی و تأیید ضریب پایایی و روایی پرسشنامه ها، اجرا بر روی نمونه اصلی انجام گرفت  که ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 71/0 به دست آمد. همچنین،  روایی صوری و محتوایی آن نیز مورد تأیید قرار گرفت.

روش تجزیه و تحلیل داده ها

روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل تحلیل واریانس مختلط، رگرسیون چندمتغیره به شیوه گام به گام و مدل‌سازی معادلات ساختاری بود که داده ها با نرم افزار SPSS ویرایش 20 و نرم افزار AMOS ویرایش 20 انجام گرفت.

یافته های پژوهش

جدول 1، ویژگی های جمعیت شناختی نمونه های این تحقیق را نشان می دهد:

جدول 1: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان برحسب ویژگی های جمعیت شناختی

سوال 1. میزان استفاده جوانان دختر و پسر از رسانه های داخلی و خارجی به تفکیک نوع رسانه چگونه است؟

نتایج جدول 2 نشان می دهد که بین دو گروه دختران و پسران در میزان استفاده از سایت های اینترنت داخلی، بازی های رایانه ای داخلی، بازی های رایانه ای خارجی و رادیوهای خارجی تفاوت معنی داری وجود دارد. این تحقیق نشان داد که بیشترین میزان استفاده مربوط به شبکه های تلویزیون داخلی (2/92 درصد) و شبکه های ماهواره (1/78 درصد) است. لازم به ذکر است که این آمار تنها بیانگر استفاده یا عدم استفاده از رسانه هاست و شدت یا میزان ساعات استفاده را نشان نمی دهد.

جدول 2: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان به تفکیک رسانه های مورد استفاده آنان

سوال 2. آیا بین مدت زمان استفاده از رسانه ها در جوانان تفاوت وجود دارد؟

برای مقایسه شدت و یا میانگین ساعات استفاده از رسانه ها، از تحلیل  واریانس درون گروهی استفاده شد. نتایج جدول 3 نشان می دهد که تفاوت معنی داری بین میزان ساعات استفاده از رسانه ها وجود دارد؛ به طوری که بیشترین میزان ساعات استفاده جوانان مربوط به شبکه های ماهواره است.

جدول 3: نتایج تحلیل واریانس یک عاملی درون گروهی برای مقایسه میانگین ساعات استفاده از رسانه ها در کل نمونه

سوال 3. آیا بین جوانان دختر و پسر پیرامون مدت زمان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی به تفکیک نوع رسانه تفاوت وجود دارد؟

نتایج جدول 4 بیانگر این است که بین میزان ساعات استفاده از رسانه های داخلی و خارجی تفاوت معنی داری وجود دارد؛ به طوری که میزان استفاده از رسانه های داخلی بالاتر از میزان استفاده از        رسانه های خارجی است، اما بین دو گروه دختران و پسران از نظر میزان استفاده از رسانه ها تفاوت معناداری وجود ندارد. این عدم معناداری در تعامل با نوع رسانه نیز محرز است.

جدول 4: نتایج تحلیل واریانس مختلط برای مقایسه جوانان مذکر (524=n) و مونث (506=n) از نظر مدت زمان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی

سوال 4. نگرش جوانان دختر و پسر نسبت به نقش رسانه های داخلی و خارجی در ترویج یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی چگونه است؟

نتایج تحلیل واریانس دو عاملی درون گروهی در جدول 5 نشان می دهد بین نگرش جوانان به رسانه داخلی و خارجی در زمینه ترویج و پیشگیری از آسیب های اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد؛ به طوری که میانگین نگرش به رسانه خارجی در پیشگیری و ترویج آسیب های اجتماعی در مقایسه با رسانه داخلی بیشتر است. یافته بعدی جدول 5 این است که نگرش جوانان به نقش ترویجی رسانه ها با میانگین 50/30 بالاتر از نگرش جوانان به نقش پیشگیرانه رسانه ها از آسیب های اجتماعی با میانگین 28/22       می باشد و این تفاوت از نظر آماری معنی دار است.

جدول 5: تحلیل واریانس دوعاملی درون گروهی برای مقایسه نگرش جوانان نسبت به نقش رسانه های داخلی و خارجی در ترویج یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی

سوال 5. سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت، بازی  های رایانه) در نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی چقدر است؟

 به منظور تعیین متغیرهای مؤثر در  پیش بینی نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی بر اساس میزان استفاده آنان از رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت و بازی های       رایانه ای)  از تحلیل رگرسیون چند متغیره با استفاده از روش مرحله ای (stepwise) استفاده گردید.  F به دست آمده در سطح معنی داری 001/0 ، بیانگر معنی داری بودن سهم متغیرهای پیش بین در متغیر وابسته است. همانطور که در جدول 6 ملاحظه می شود، از میان مجموع متغیرهای پیش بین به ترتیب اهمیت، شبکه های ماهواره، تلویزیون داخلی، سایت های اینترنت خارجی و مجلات و روزنامه های داخلی بهترین پیش بینی کننده های نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی هستند؛ به طوری که 22 درصد واریانس نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی قابل تبیین می باشد و در نمودار 1 نیز نمایش داده شده است. متغیر های بازی های رایانه ای داخلی، رادیوهای داخلی، سایت های اینترنت داخلی، رادیوهای خارجی، مجلات و روزنامه های خارجی و بازی های رایانه ای خارجی از معادله رگرسیون حذف شدند.

جدول 6: نتایج تحلیل رگرسیون متغیرهای رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت، بازی  های رایانه) با نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی به روش مرحله ای (گام به گام)

سوال 6. سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت و بازی  های رایانه ای) در نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی چقدر است؟

در تعیین متغیرهای مؤثر در پیش بینی نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی بر اساس میزان ساعات استفاده آنان از رسانه ها، نتایج پژوهش بیانگر معنی داری بودن سهم متغیرهای پیش بین بر متغیر وابسته است. همانطور که در جدول 7 ملاحظه می شود، از میان مجموع متغیرهای پیش بین به ترتیب اهمیت، شبکه های ماهواره، تلویزیون داخلی، بازی های رایانه ای داخلی، سایت های اینترنتی خارجی و رادیوهای داخلی بهترین پیش بینی کننده های نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی هستند؛ به طوری که 18 درصد واریانس نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی قابل تبیین هستند و در نمودار 2 نمایش داده شده اند. متغیر های مجلات و روزنامه های داخلی، سایت های اینترنتی داخلی، رادیوهای خارجی، مجلات و روزنامه های خارجی و بازی های رایانه ای خارجی از معادله رگرسیون حذف شدند.

جدول 7: نتایج تحلیل رگرسیون متغیرهای رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت، بازی  های رایانه ای) با نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی به روش مرحله ای (گام به گام)

تأثیر رسانه ها بر نگرش افراد در مورد آسیب های اجتماعی در نمودار 1 نیز نمایش داده شده است که نتیجه مدل‌سازی معادلات ساختاری[48] (SEM) است. در این مدل، مجذور خی (0001/0=P، 157=df، 3/1245=x2) محاسبه شد. شاخص نیکویی برازش[49] GFI که نشان‌دهنده میزان واریانس و کواریانس تبیین شده توسط مدل است، 91/0 محاسبه شد. در مجموع، شاخص‌های مربوط به نیکویی برازش نشان می‌دهند که مدل پیشنهادی از برازش مناسبی با داده‌های مشاهده شده برخوردار است. نمودار 1 نشان می دهد   رسانه های خارجی، نگرشی مثبت به آسیب های اجتماعی و رسانه داخلی، نگرشی منفی را به آسیب های اجتماعی پیش بینی کرده بودند.

بحث و نتیجه گیری

هدف این تحقیق، تعیین تأثیر دو گانه­ رسانه ها (رسانه های چاپی، الکترونیکی و دیجیتال) بر نگرش جوانان به آسیب های اجتماعی در استان بوشهر بود.

سوال اول تا سوم تحقیق این بود که میزان استفاده جوانان دختر و پسر از رسانه های داخلی و خارجی به تفکیک نوع رسانه چگونه است؟

یافته اول نشان داد که بین دو گروه دختران و پسران در میزان استفاده از سایت های اینترنتی داخلی، بازی های رایانه ای داخلی، بازی های رایانه ای خارجی و رادیوهای خارجی تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین، این تحقیق نشان داد که بیشترین رسانه مورد استفاده به ترتیب: شبکه های تلویزیون داخلی (2/92 درصد)،  شبکه های ماهواره (9/77 درصد)، و سایت های اینترنتی داخلی (6/59 درصد) بود. این آمار تنها بیانگر استفاده یا عدم استفاده از رسانه هاست و شدت یا میزان ساعات استفاده را نشان نمی دهد. میانگین ساعات استفاده از رسانه ها نشان داد که تفاوت معنی داری بین میزان ساعات استفاده از رسانه ها وجود دارد؛ به طوری که بیشترین میزان ساعات استفاده جوانان مربوط به شبکه های ماهواره ای است. سپس به ترتیب: شبکه های تلویزیون داخلی، سایت های اینترنتی داخلی، سایت های اینترنتی خارجی، رادیوهای داخلی، بازی های رایانه ای داخلی، مجلات و روزنامه های داخلی، بازی  های رایانه ای خارجی، رادیوهای خارجی و مجلات و روزنامه های خارجی قرار دارند.

همچنین، نتایج بیانگر این بود که بین میزان ساعات استفاده از رسانه های داخلی و خارجی تفاوت معنی داری وجود دارد؛ به طوری که میزان استفاده از رسانه های داخلی بالاتر از میزان استفاده از        رسانه های خارجی بود، اما بین دو گروه دختران و پسران از نظر میزان استفاده از رسانه ها تفاوت معناداری وجود نداشت.

در تبیین این یافته باید گفت که یکی از علل جذب و گرایش جوانان به رسانه ها بویژه رسانه های دیداری و دیجیتالی مانند ماهواره و اینترنت، قابلیت های جذاب اینترنت مانند وب سایت ها، موتور های جست و جو، گپ خانه ها، ارسال پیام های آنی، صفحه های اطلاعات، پست الکترونیکی، وب لاگ ها و جذابیت های تصویری و صوتی شبکه های ماهواره ای است. همچنین، یکی از علل مصرف بالای اینترنت و ماهواره در میان جوانان، قابلیت پر کردن اوقات فراغت است، زیرا امکانات ورزشی یا تفریحی به اندازه کافی در اختیار آنان قرار ندارد. اکثر خانواده ها نیز از این امر استقبال می کنند که نوجوانان در خانه و در کنار آن ها با یک کامپیوتر و اشغال خط تلفن سرگرم باشند، غافل از این که بر پایه نظریه کنترل اجتماعی هیرشی[50] (2002) در صورت استفاده نامناسب از رسانه بویژه اینترنت، آثار منفی و مخرب آن به مراتب بیش تر از بسیاری از سرگرمی های دیگر است.

وجود شکاف های اجتماعی، شکاف بین نسل ها و نیز از هم پاشیدگی تعاملات بین والدین و فرزندان، موجب شده است تا اینترنت برای بسیاری از نوجوانان و جوانان پناهگاهی برای فرار از  مشکلات، دردها و رنج های شان باشد و به آن به عنوان یک مامن و ابزار سرگرم کننده نگاه کنند.

اما در تبیین تفاوت جنسیتی در استفاده از رسانه ها باید گفت که دامنه سنی نمونه تحقیق بین 18 تا 35 سال  و میانگین سنی آنان 26 سال بود. لذا احتمالاً در این سن، در گروه مردان به دلیل قبول مسئولیت های زندگی، ورود به بازار کار  و علاقه به مسائل سیاسی و اقتصادی روز، گرایش به رادیو جهت آگاهی از اتفاقات روز افزایش می یابد، در حالی که در گروه زنان احتمالاً به دلیل تمایل بیشتر به آگاهی از نکات مربوط به خانه داری، تربیت فرزندان و مسائل بهداشتی (مسائلی که در مجلات بیشتر دیده می شود)، موجبات گرایش و استفاده بیشتر و لذا نقش بیشتر و معنی دارتر در تبیین واریانس نگرش آنان به آسیب های اجتماعی فراهم می آید. همچنین، با توجه به اینکه بیشتر بازی های رایانه ای ماهیت مردانه دارند و محتوای خشونت و درگیری در آنان بیشتر است و یا حاوی بازی های مردانه تر مانند فوتبال و مسابقات اتومبیل رانی است، به طور طبیعی باید انتظار گرایش بیشتر آنان به بازی های رایانه ای را داشت که این مسئله نیز منجر به سهم بیشتر و معنادارتر آن در تبیین واریانس نگرش پسران به آسیب های اجتماعی خواهد شد.

سوال چهارم این بود که نگرش جوانان دختر و پسر نسبت به نقش رسانه های داخلی و خارجی در ترویج یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی چگونه است؟

یافته ها نشان داد که از نظر جوانان، رسانه های خارجی هم در پیشگیری و هم در ترویج آسیب های اجتماعی (یعنی نقش دوگانه رسانه) نقش بیشتری را ایفا می کنند. یافته بعدی این بود که از نظر جوانان، نقش ترویجی رسانه ها بالاتر از نقش پیشگیرانه آنها در آسیب های اجتماعی است و این تفاوت از نظر آماری معنی دار بود. تعامل رسانه و نقش رسانه نیز معنادار بود.

در تبیین این یافته که رسانه خارجی در مقایسه با رسانه داخلی نقش بالاتری هم در پیشگیری از    آسیب های اجتماعی و هم در ترویج آسیب های اجتماعی داشتند و اینکه نقش ترویجی رسانه ها از نقش پیشگیرانه رسانه ها از نظر جوانان بالاتر بود می توان گفت که رسانه ها اغلب جرم را در قالب موج هایی برجسته و متمایز و به تعبیر نویسندگان، امواج جرم به تصویر می کشند؛ بدین شکل که با ارائه گزارش های مکرر از ارتکاب برخی اشکال خاص جرم- از جمله جرم خیابانی مانند ضرب و شتم، تجاوز به عنف و قتل- موجب می شوند که توجه افکارعمومی با شدت بیشتری، به این دسته از جرایم جلب شود. انعکاس کجروی های اجتماعی در رسانه ها در کاهش میزان نفرت از انحرافات و عادی شدن نابهنجاری در جامعه تأثیر بسزایی دارد، زیرا فرد ضمن اطلاع از نقض هنجارها توسط رسانه ها، درمی یابد که هنجارهای اجتماعی که به نظر وی غیرقابل تخطی بودند، قابل شکستن و تخلف هستند. لذا انگیزه ارتکاب جرم در فرد تقویت می شود و این یکی از کارکردهای منفی بیان کجروی ها و انحرافات اجتماعی در رسانه هاست. همچنین، رسانه ها با تنزل قدرت انتخاب مخاطبان و تضعیف روند نهادی شدن ارزش های اجتماعی و انتقال تصورها و انگاره های ازهم گسیخته، افراد جامعه را دچار تعارض ها و چندگانگی های فرهنگی و اجتماعی می کنند و وفاق، مشارکت و همدلی را به نفاق، جدایی و خشم و خصومت تبدیل می نمایند. در چنین شرایطی تنش، تعارض و خشونت پدیدار می شوند و هنجارها و ارزش های پسندیده جامعه رنگ می بازند. امروزه، رسانه ها با تولید انبوه فیلم های جنایی و نشر وسیع اخبار جرم و جنایت، خشونت و ناامنی، سبب انتقال تجارب و فنون و به عبارت بهتر، شگردهای جنایی به کل مردم می شوند. بر این اساس شاید بتوان گفت که رسانه ها به نوعی به طور مستقیم و خودآگاه یا غیرمستقیم و غیرعمد در ایجاد خشونت، جرم، جنایت، انحرافات اجتماعی و... دخیل هستند.

رسانه های خارجی فارسی زبان به دلیل عدم سانسور در فرایند تولید و نمایش محصولات خود، به راحتی قادر به ارائه محصولات متنوع و غیراستاندارد هستند و این موجب تأثیر بیشتر این رسانه ها بر ترویج آسیب های اجتماعی در جوانان است. از طرف دیگر، شاید به دلیل اینکه محصولات رسانه های خارجی به میزان کمتری تحت تأثیر ملاحظات سیاسی قرار می گیرد موجب شده است تا مسائل و معضلات داخلی به روشنی و از ابعاد گوناگون آن مورد بررسی قرار گیرد و همین عامل موجب شده است تا کاربران و مصرف کنندگان رسانه های خارجی، نگرش مثبت تری به این رسانه ها در مقایسه با       رسانه های داخلی داشته باشند. نباید فراموش کرد که این یافته بیانگر نگرش جوانان در مورد تأثیر رسانه ها بر آسیب های اجتماعی بوده است و تبیین کننده نقش واقعی رسانه ها نیست.

سوال پنجم و ششم،  سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت و بازی  های رایانه) را در نگرش جوانان دختر و پسر به آسیب های اجتماعی مورد پرسش قرار می داد.

در یافته های مربوط به تعیین سهم رسانه ها در نگرش به آسیب های اجتماعی، نتایج بیانگر معنی داری بودن سهم متغیرهای پیش بین در متغیر وابسته بود؛ به طوری که از میان مجموع متغیرهای پیش بین به ترتیب اهمیت: شبکه های ماهواره ای، تلویزیون داخلی، سایت های اینترنتی خارجی و مجلات و روزنامه های داخلی بهترین پیش بینی کننده های نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی بودند؛ به طوری که 22 درصد واریانس نگرش جوانان دختر به آسیب های اجتماعی قابل تبیین بود و متغیر های بازی های رایانه ای داخلی، رادیوهای داخلی، سایت های اینترنتی داخلی، رادیوهای خارجی، مجلات و روزنامه های خارجی و بازی های رایانه ای خارجی از معادله رگرسیون حذف شدند.

همچنین، در تعیین سهم رسانه های داخلی و خارجی (رادیو، تلویزیون، مجلات، اینترنت و بازی  های رایانه) در نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی، نتایج نشان داد که به ترتیب اهمیت: شبکه های ماهواره، تلویزیون داخلی، بازی های رایانه ای داخلی، سایت های اینترنتی خارجی و رادیوهای داخلی بهترین پیش بینی کننده های نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی بودند؛ به طوری که 18 درصد واریانس نگرش جوانان پسر به آسیب های اجتماعی توسط میزان استفاده از این رسانه ها قابل تبیین بود و متغیر های مجلات و روزنامه های داخلی، سایت های اینترنتی داخلی، رادیوهای خارجی، مجلات و روزنامه های خارجی و بازی های رایانه ای خارجی از معادله رگرسیون حذف شدند.

این یافته با نتایج تحقیقات رحمان زاده و طهماسبی (1390)، نعیمی (1390)، کوهی و حسنی (1391)، شکربیگی آقایی نور،  قبادی، و عبدالعلی پور (1391)، صدفی و محسنی تبریزی (1392)، لبیبی (1392) و  احمدی، عدلی­پور، سپهری و علیزاده (1392) همخوانی دارد.

در تبیین این یافته می توان گفت نظریه بازتاب رسانه ای جرم[51] (بنت[52]، 1982) مدعی است که     رسانه ها با نمایش مستمر تصاویر فریبنده و خوشایند از ارتکاب جرم و اسطوره سازی از مجرمان،      کنترل های درونی را تضعیف می کنند. این امر در نظریه های روان شناسانه در مورد مهارزدایی و   حساسیت زدایی در بخش شکل گیری انگیزه ارتکاب جرم بررسی شده است  (رینر[53]، 2012). نظریه کنترل اجتماعی هیرشی[54] (2002) نیز می گوید افراد زمانی بزهکار می شوند که نسبت به قیود اجتماعی کم اعتنا یا بی اعتنا شوند. در واقع، نقش رسانه ها در این است که می توانند هنجارهای اجتماعی موجود در جامعه را تقویت یا تضعیف نمایند. هنگامی که باورها و اعتقادات فرد نسبت به یک موضوع کمرنگ شده یا از بین می رود، نوعی رهایی رفتاری در او پدید می آید؛ به طوری که خود را از قید و بندهای گذشته رها حس می کند. اگر فردی قویاً باور داشته باشد که برخی رفتارهای انحرافی درست نیست، مشارکت در آن رفتار برای او دور از تصور است (رابرتسون، 1385). در این نظریات، رسانه ها تاثیر معناداری بر تصویر کلی جرم در درون جامعه دارند. گستره این تاثیر تا آنجاست که می توان گفت انگاره هایی که بر آگاهی عموم درباره جرم سایه افکنده است، عمدتاً محصول رسانه هاست. این پدیده را می توان تصویر رسانه ای رایج جرم[55] نامید (وایت، 1389).

گربنر و همکاران (2002) معتقدند درس هایی که ما در دوران کودکی از تلویزیون می آموزیم، احتمالاً پایه هایی برای جهان بینی وسیع ما می گردند. تلویزیون منبع معناداری از ارزش های عمومی، عقاید قالبی، ایدئولوژی و دیدگاه هاست. به عبارت دیگر، هنگامی که رسانه ها برخی از کجروی ها را به گونه ای نمایش می دهند که فاعل آنها فردی موفق مطرح می شود، نابهنجار بودن کجروی نیز کمرنگ شده و حتی از بین می رود. فرزندان به این نوع آموزش نیازمندند؛ اگر محیط خانواده قادر به انجام آن نباشد، این الگوها به شکل دیگری در ذهن آنها جایگزین می گردد.

همچنین بر پایه نظریه مبادله اجتماعی[56] (ون داین و گراهام، 1994) افراد با تجربه حضور عدالت در جامعه، بر مبنای اصل مقابله به مثل[57]، تمایل بیشتری به فعالیت مثبت و سازنده دارند (کوهن چاراش و اسپکتور، 2001).  به این معنا که اگر استفاده کنندگان از رسانه ها، بر اثر القائات و یا واقعیت های بیان شده در رسانه ها، مشاهده کنند که در جامعه عدالت اجرا نمی شود، دچار تنش می شوند و به تدریج از سطح دلبستگی و تعهد آنها نسبت به کشور، قوانین و ارزش های آن جامعه کاسته می شود. در این صورت، کمتر احتمال دارد که جوانان به انجام رفتارهای مدنی و وظایف صحیح خود مبادرت نمایند و شاهد گریز از قانون مندی خواهیم بود. برعکس، اگر جوانان احساس کنند در جامعه آنها عدالت وجود دارد، برانگیخته می شوند تا در شغل، وظایف و مسوولیت های خود، پذیرای قوانین و ارزش های آن جامعه باشند. این مسئله در نتایج تحقیق  احمدی، عدلی­پور، سپهری، و علیزاده (1392)؛ شکربیگی آقایی نور،  قبادی و عبدالعلی پور (1391) ولبیبی (1392) به دست آمده است.

همچنین افراد در تلاش اند تا نیازهای خود را در دو سطح روانی و مادی به بهترین نحو ممکن ارضا نمایند و هر گاه درجریان رفع نیازهای خود با مشکلی مواجه شوند، عکس العمل و واکنشی نشان خواهند داد. از جمله واکنش‌هایی که افراد در زمان عدم ارضای نیازها، ازخود نشان می‌دهند این است که در مقابل جامعه و قوانین آن موضع گیری و با آنها مقابله می‌کنند. براین اساس، رسانه ها و مطالب بیان شده در   رسانه ها که به واقع دانشگاه عمومی به حساب می آیند، تاثیر بسزایی در واکنش جوانان نسبت به قوانین و ارزش های اخلاقی و اجتماعی آن جامعه دارد. لذا چنانچه افراد به رضایت روانی و مادی دست یابند، جامعه نیز با توان بالاتری در تحقق اهداف که همان ارتقای سطح رفاه و امنیت اجتماعی است، حرکت خواهد نمود.

بطور مثال، پدیده طلاق مانند سایر آسیب های اجتماعی تحت تأثیر عوامل متعددی است و تأثیر   رسانه ها نیز در این مورد می تواند به صورت غیر مستقیم باشد (زارتلر، 2011). در واقع رسانه ها نقشی کلیدی در تبیین شکل گیری فشار ناشی از خلاء هنجاری[58] ایفا می کنند. رسانه ها ممکن است با ارائه تصاویری از چشم و هم چشمی عمومی در مورد برخورداری از یک زندگی مرفه، احساس محرومیت نسبی را تشدید کنند و موجب وارد آمدن فشار برای رسیدن به سطوح بالای موفقیت شوند (سیگل[59]، 2007). بنابراین، رسانه های جمعی در دنیای امروز تصویر تازه ای از طلاق را مطرح می کنند و از این طریق بر نگرش و رفتار مخاطبان خود تأثیر می گذارند. رسانه های جمعی مانند گذشته، طلاق را تنها یک آسیب اجتماعی نمی دانند، بلکه آن را راه حلی از روی ناچاری برای حفظ کیفیت زندگی تلقی می کنند. رسانه های جمعی امروزه به جای تأکید بر عواطف و احساسات مردم دربارۀ طلاق، باید برای دوران پس از طلاق برنامه های مناسبی تولید نمایند. رسانه های جمعی ناچارند در مورد بازتعریف روابط خانواده پس از طلاق برنامه هایی داشته باشند و با توجه به شیوع پدیدۀ طلاق در جوامع، نقش رسانه های جمعی نیز در این زمینه بسیار حساس شده است  (زارتلر، 2011).

گسترش فضای اجتماعی به واسطه رسانه ها، عام شدن بسیاری از امور خاص و درهم تنیدگی جهان، موجب شده است که جوانان امروزی در انتخاب هویت های منسجم و یگانه با مشکل و حتی بحران مواجه شوند و هویت آنها دچار چندپارگی و انشقاق گردد (لچنر[60]، 2007؛ گریر و رینر، 2012). شاید به همین جهت بیشتر در خطر ارتکاب به آسیب های اجتماعی و برهم زدن نظم اجتماعی[61] باشند.

به طور کلی می توان گفت که رسانه ها از طرق زیر کارکرد دو گانه خود را به اجرا می گذارند: از طریق اطلاع رسانی از وقایع، قانون شناسی و کیفرشناسی، کارکرد کنترل اجتماعی و تعریف جرم و کجروی، تأثیر مثبت خود را بر مخاطبان می گذارند و از طریق ارائه تصویر کلی از جرم، عادی سازی هنجارشکنی، ایجاد زمینه های بروز و توسعه خشونت، انتقال تجارب و فنون- به عبارت بهتر، شگردهای جنایی-  ایجاد اختلاف و تجزیه، ایجاد گسست فرهنگی و تبلیغ الگوهای جامعه مشتری مبتنی بر      ارزش های جامعه مصرفی، تأثیر منفی خود را بر مخاطبان می گذارند.

نویسنده مقاله ادعا نمی کند که به طور کامل نقش رسانه ها را در پیشگیری و یا ترویج آسیب های اجتماعی مورد بررسی قرار داده است و در واقع هدف این تحقیق نیز این نبوده است که کلیه متغیرها بررسی شوند، چرا که در یک تحقیق هرچند به گستردگی تحقیق حاضر نیز باشد، امکان بررسی تمام متغیرها نیست.

 لذا پیشنهاد می شود جهت دستیابی به مدل های نظری بیشتر به بررسی نقش عوامل زمینه ای از جمله اوضاع  سیاسی و اقتصادی کشور، موقعیت  جغرافیایی، سوابق تاریخی، نقش احزاب، دسترسی به منابع و اطلاعات علمی، نقش خانواده، ارزش های جامعه و فرهنگ نیز در گرایش افراد به رسانه ها و          آسیب پذیری آنان در برابر آسیب های اجتماعی پرداخته شود.