تحلیل اکتشافی عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق در فدراسیون های ورزشی المپیکی

مرضیه بهادر[1]

 مصطفی افشاری[2]

 محسن باقریان فرح آبادی[3]

تاریخ دریافت مقاله: 30/8/1397

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:18/11/1397

مقدمه

موفقیت در میادین ورزشی با توجه به ظرفیت آن ها در کمک برای رسیدن به گستره ای از اهداف ورزشی و غیرورزشی منبعی ارزشمند شناخته شده است. موفقیت در میدان های بین المللی ورزشی به دلیل ایجاد حس غرور ملی، ظرفیت سوددهی اقتصادی از طریق میزبانی رویدادهای مختلف و همچنین کاربرد دیپلماتیک آن ارزش های مختلفی یافته است(سیف پناهی، شعبانی و خطیبی^[4]، 1396). امروزه المپیک به ایجاد یک مدل سازمانی کمک کرده است که در مقیاس کوچکتر، در سایر رشته ها استفاده می شود که با برگزاری رویدادهای بزرگ بین المللی می­تواند مورد توجه عموم مردم قرار گیرد و گسترش بیشتری یابد. المپیک بزرگترین رقابت چند­رشته­ای در سراسر جهان است که با برگزاری بازی­ها، کشور میزبان را بر روی نقشه جهان قرار می­دهد، اقتصاد آن­را احیا می­کند، گردشگری را رونق می­بخشد، مدرن­سازی می­کند و در بهترین موارد، زیرساخت های آن را افزایش می­دهد و از همه مهم­تر شهری را که میراث خود را حفظ می کند، کاملاً دگرگون می نماید (موسسه جان کرافت[5]، 2016).

در این راستا کشورها دریافته اند که توسعه ورزش قهرمانی و بهره گیری از مزایای مستقیم و غیر مستقیم آن بدون برنامه ریزی و سیاست گذرای مناسب میسر نیست. بنابراین ورزش قهرمانی نیز مانند هر نظام دیگری نیازمند تدوین اهداف کلان، راهبردها و برنامه های عملیاتی است تا ضمن آگاهی از مسیر حرکت بتواند از هرگونه دوباره کاری، بیراهه رفتن و به هدر رفتن منابع مالی، انسانی، فیزیکی و اطلاعاتی خود اجتناب ورزد (مظفری، 1391). سازمان های ورزشی همانند سازمان های غیرورزشی در معرض تغییر و تحولات محیطی و جهانی قرار دارند و با مسائل ویژه خود دست به گریبان اند. برنامه ریزی در سازمان ورزشی سبب می شود تا اهداف همه فعالیت ها و تلاش‎های گروهی تعیین شده ونحوه دستیابی به آن اهداف طرح‏ریزی شود (کاتر^[6]، 2010). گستردگی فعالیت های ورزش المپیکی ایجاب می­کند تا نظامی جامع، راهبردی و مدون بر آن حاکم باشد. دانشمندان بسیاری اهمیت برنامه ریزی راهبردی را از جنبه­های مختلف بررسی کرده اند و همگی بر همبستگی برنامه ریزی راهبردی با عملکرد مطلوب سازمان ها توافق نظر دارند و معتقدند که برنامه ریزی راهبردی فرایندی پویا و منطقی است. هدف از تبیین راهبرد این است که چشم اندازی برای توسعه ارائه شود و اینکه راهبرد، اولویت ها، برنامه ها و حمایت های خاص را برای فدراسیون های ورزشی مشخص می سازد(واد^[7]، 2015). کریمادیس^[8](2013) این گونه بیان می­کند که نهادهای ورزشی با مشکلاتی همچون: دوره­های نزول، قوانین و مقررات دولتی محدود کننده، مشکلات مالی و قرار گرفتن در محیط رقابتی حاصل از تغییرات محیطی مواجه اند. همچنین، کشورهای در حال توسعه به دلیل تحولات جهانی با مسائلی نظیر نوسانات شدید کمک های دولتی به بخش ورزش، نداشتن برنامه های منسجم، ضعف ارتباطات و نبود فرآیندی برای جذب مشارکت دیگران در سازمان­ها­ی ورزشی مواجه شده اند و این موضوعات محدودیت هایی در رشد و توسعه ورزش آن­ها ایجاد کرده است (راجر^[9]، 2013).

در دنیای امروزه رقابت بسیار بالاست. بنابراین، سازمان ها برای عملکرد موثر و موفق باید راه هایی را بیابند که آنها را در دستیابی به اهداف خود و رقابت موفق در بازار قادر سازد. هنگام انتخاب مناسب ترین راهبرد، یکی از مهمترین مراحل استفاده از برنامه‏ریزی فعالیت‎هاست. در حالی که فرآیند مدیریت سازمان شامل استفاده از فعالیت­های برنامه ریزی راهبردی است، تعیین چشم انداز و ماموریت، ایجاد اهداف مشخص و واقعی، تجزیه و تحلیل مداوم محیطی، در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف سازمان، تشکیل راهبرد های فعالیت مشخص و برنامه های دقیق برای تحقق آنها، کنترل دائمی و ارزیابی روند اجرا و همچنین تجدید نظر در راهبرد ها می تواند در موفقیت مدیران ورزشی موثر واقع گردد (پتکوویچ و جیسینکاس^[10]،2016). احتمالاً هیچ سازمانی وجود ندارد که برنامه ریزی راهبردی را حداقل تا حدی در فرایند مدیریت اعمال نکند. برخی از سازمان ها در اجرای راهبرد موفق هستند، در حالی که برخی دیگر موفق نیستند. دراین راستا موانع مشخصی نیز برای فعالیت­های برنامه ریزی راهبردی وجود دارد که می­توان به کمبود زمان، تجربه و دانش کافی در مورد فعالیت­های برنامه ریزی راهبردی، عدم تمایل به اشتراک گذاری برنامه ها و ایده­های راهبردی با کارکنان و با دیگران، نامحدود بودن محیط، اندازه کسب و کار، نوع صنعت، موانع داخلی برای اجرا، چرخه­های عمر کسب و کار و سطح توسعه و ... اشاره نمود (وولویکوف^[11]،2011). درنتیجه توجه به برنامه­ریزی راهبردی در موفقیت برنامه­های ورزشی غیرقابل انکار است و از آنجا که این نوع برنامه ریزی با چالش­ها و عوامل موثر متعددی روبرو می شود، شناخت این عوامل موثر جهت دستیابی به الگوی موفق برنامه ریزی راهبردی در فدراسیون های ورزشی ضروری به نظر می رسد. عوامل کلیدی موفقیت، عواملی هستند که باید برای اطمینان از اجرای موفق برنامه ریزی راهبردی سازمان بررسی شوند. این عوامل را می توان برای ایجاد انگیزه و هدایت کارکنان اصلی در اجرای روش مدنظر به کار برد که به عملکرد موفق تمام راهبردهای سازمان منجر می­شود (آبدرازاده و همکاران ،1394). عوامل کلیدی موفقیت نشان می دهد که تیم مدیریتی برای انجام سازمان مأموریت خود را انجام می دهد. زمینه های اصلی عوامل موفقیت، زمینه های ایجاد ارزش برای مشتری است که سازمان­ها می توانند به طور موفقیت آمیزی به اهداف راهبردی خود نزدیک و در نهایت از آن بهره مند شوند. مناطقی که سازمان­ها و رقابت موجود، بهترین ارزش را می تواند بر روی مشتری متمرکز کنند، به عنوان مناطق اولویت دار انتخاب می شوند (پارکر گیتس^[12]، 2010). نکته ای که باید در نظر داشت این است که ایجاد راهبرد در سازمان دشوار است و ایجاد و اجرای راهبرد/ راهبردهای موثر در یک سازمان حتی دشوارتر است. بدون اجرای موثر، هیچ راهبرد سازمانی نمی تواند موفق باشد. در حال حاضر، مدیران از طیف گسترده ای از مدل‎ها و تکنیک‎های برنامه ریزی در سازمان خود استفاده می کنند. با این حال، عملکرد ضعیف معمولاً به دلیل برنامه ریزی نیست، بلکه به دلیل عدم برنامه ریزی موثر و موفق است (باقری و همکاران،2020).

از میان تحقیقات انجام شده، باقری و همکاران (2020) در پژوهش خود با عنوان «تأثیر مهارت­های تفکر راهبردی بر اثربخشی فرایند ایجاد راهبرد در فدراسیون های ورزشی» دریافتند که مهارت‎های تفکر راهبردی مدیران تأثیر بسزایی در روند ایجاد راهبرد در فدراسیون های ورزشی دارد. بر اساس یافته ها، بهبود مهارت های تفکر راهبردی مدیران در فدراسیون های ورزشی، در فرایند ایجاد راهبرد های موثر بسیار ضروری است. غلامپور و همکاران (2016) در پژوهش خود نشان دادند که موفقیت تیم ملی فوتبال نیازمند موفقیت در برنامه­ریزی راهبردی، راهبرد ها، مدیریت ثبات، مدیریت­زمان و سبک رهبری می­باشد. نیکویی و همکاران (2014) در پژوهش خود به بررسی عوامل موثر بر موفقیت برنامه راهبردی وزارت امور جوانان و ورزش پرداختند. نتایج نشان داد که تنها ساختار سازمانی و حفظ همکاری تیمی در برنامه ریزی راهبردی وزارت امور جوانان و ورزش نقش دارند. همچنین اولویت بندی عوامل، ساختار سازمانی، حفظ همکاری تیمی و پذیرش کارکنان به ترتیب دارای رتبه های اول تا سوم بود. آبدارزاده و همکاران (1394) به شناسایی عوامل مؤثر بر برنامه‎ریزی راهبردی موفق پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد عوامل تعاملی سازمان به‎طور مستقیم و غیرمستقیم و عوامل عمومی سازمان به‎طور مستقیم بر موفقیت برنامه­ریزی راهبردی مؤثرند. رحیم نیا و همکاران (1390) در پژوهش خود به چالش­های برنامه ریزی راهبردی و برنامه ریزی شهری موفق پرداختند و دریافتند که فقدان رویکرد برنامه ریزی راهبردی موفق دقیق و مناسب، تدوین برنامه­های غیرواقع بینانه، فقدان اجماع میان تصمیم گیران و نیز عدم تناسب راهبرد­های تدوین شده با برنامه های بالا دستی در برنامه های توسعه ازجمله مهمترین چالش های برنامه ریزی راهبردی موفق دراین زمینه است. حقیقی و همکاران (1388) در پژوهش خود با عنوان «بررسی عوامل موثر بر موفقیت برنامه‌ریزی راهبردی در شرکت ملی گاز ایران» از میان هشت عامل عمده، تاثیر پنج عامل مشارکت مدیران ارشد در فرایند برنامه‌ریزی راهبردی، آگاهی مدیران ارشد از دانش و اهمیت برنامه‌ریزی راهبردی، مشارکت تیمی کارکنان در فرایند برنامه‌ریزی راهبردی، مدیریت تغییر در فرایند برنامه‌ریزی راهبردی و ارزیابی درست محیطی را در موفقیت برنامه‌ریزی راهبردی در شرکت ملی گاز ایران مورد تایید قرار دادند. کوکسی^[13](2015) نشان داد که پنج معیار توانایی کسب منابع، جو داخلی، کارایی فرایندهای درونی، تدوین اهداف واقعی و سطوح کلی فعالیت ها ،معیارهای اثربخشی باشگاه های ورزشی در فنلاند هستند. بالدوک^[14](2015) نیز نشان داد که ابعاد رضایت ذی نفعان، کسب اهداف رقابتی، جذب ورزشکاران و مربیان نخبه و روابط و اطلاعات سازمانی، پیش‎بینی کننده اثربخشی در باشگاه‎های ورزشی فنلاند هستند. ماچادو^[15] (2014) معتقد است برنامه‎ریزی راهبردی ورزشی، عنصری کلیدی برای برتری سازمانی و ابزاری بسیار مهم برای اثربخشی سازمان های ورزشی است. گوسلین^[16](2015) در تحقیق خود به اهمیت و نقش کیفیت نیروی انسانی در تحقق برنامه و راهبرد ورزش های المپیکی پرداخته است. انجمن المپیک مالزی با اجرای اولین برنامه­ی راهبردی (2003 – 1993) به موقعیت­هایی چون: افزایش اعتبار و جایگاه آن، به کارگیری فناوری اطلاعات، بهره­مندی از نیروی انسانی متخصص، بازسازی تسهیلات و امکانات، اصلاح اساسنامه طبق نیازهای جدید، تقویت بنیه­ مالی، قدردانی از ورزشکاران، برگزاری کنفرانس سالیانه، و تأسیس آکادمی ملی المپیک دست یافته است (اسکات کوک چی^[17] ، 2007). همچنین، می‌توان به برنامه‌ریزی راهبردی انجمن ووشو چین و انگلستان در بخش‌های مالی، منابع، تسهیلات و توسعه و استعداد یابی یا برنامه‌ریزی راهبردی در سازمان‌ها و انجمن‌های ورزشی و فدراسیون های ورزشی در دنیا نظیر برنامه‌ریزی 4 ساله فدراسیون بین‌المللی پاورلیفتینگ و برنامه‌ریزی 5 ساله سازمان ورزش و اوقات فراغت استرالیا اشاره کرد (حسینی،1394).

به طور کلی امروزه دستیابی به موفقیت در ورزش المپیکی تصادفی نیست و شناسایی عوامل موفقیت در ورزش های المپیکی برای موفقیت فدراسیون ها امری ضروری است. موفقیت در ورزش های المپیکی نشان از اعتقاد به استفاده از برنامه ریزی و راهبردهای بلند مدت دارد. از آنجا که کسب موفقیت در عرصه های بین المللی، جهانی و المپیـک در توسـعه اقتصـادی، اجتمـاعی، فرهنگی و سیاسی جوامع نقش بسزایی دارد، ضروری اسـت فدراسیون های ورزشی المپیکی برنامـه ای راهبـردی را بـرای رسیدن به اهداف راهبردی و پرهیز از شکست و ناکامی در عرصه­های بین المللی داشته باشند. شناسایی عوامل­موثر بر موفقیت یک برنامه­ ­راهبردی و همچنین اجرای­ کارآمد و اثربخش راهبرد می­تواند به فدراسیون در جهت نیل به چشم­انداز و مأموریت و اهداف منبعث شده از آن و در نهایت کسب موفقیت ورزشی در عرصه­های داخلی و بین­المللی کمک شایانی نماید. با توجه به اینکه تاکنون چنین تحقیقی در فدراسیون المپیکی و حتی ورزش صورت نگرفته است، ضرورت انجام پژوهش حاضر دوچندان می­شود. با توجه به اهمیت روزافزون برنامه ریزی راهبردی، تدوین و اجرای درست برنامه ریزی راهبردی در گروی شناسایی عواملی است که در موفقیت فرایند برنامه ریزی راهبردی تأثیر می گذارد. عوامل مؤثر بر موفقیت راهبرد را باید مدیرانی که رهبری بخش های عملکردی گوناگون و مهم سازمان به خصوص سازمان های ورزشی و فدراسیون های ورزشی المپیکی را برعهده دارند، استخراج کنند و به منظور جلوگیری از اتلاف زمان، سرمایه و انرژی در پیاده سازی برنامه راهبردی و کسب اطمینان از اجرای موفق، آنها را بررسی کنند. بدون شک عدم توجه به عوامل موثر بر پدیده­های مختلف اجتماعی منجر به آسیب دیدن جامعه خواهد شد. از این رو، فدراسیون های ورزشی المپیکی باید قبل از پرداختن به برنامه ریزی راهبردی، عوامل یاد شده را شناسایی کنند و به منظور دستیابی به فرایند برنامه ریزی راهبردی موفق، آنها را در سازمان اعمال کنند. با توجه به تمامی مسائل طرح شده، سازمان های ورزشی برای مقابله با تغییرات محیطی باید به فکر چاره باشند. به همین دلیل بیشتر سازمان های ورزشی و فدراسیون های المپیکی به برنامه ریزی راهبردی روی آورده اند و کشورهای صاحب نام در عرصه ورزش قهرمانی با تدوین برنامه های راهبردی و اجرای آن توانسته اند حرکت توأم با موفقیت خود را تداوم بخشند. بدین ترتیب، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر برنامه ریزی راهبردی موفق در فدراسیون های ورزشی المپیکی تدوین شده است.

روش شناسی پژوهش

روش تحقیق حاضر توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی می باشد که داده های آن به صورت میدانی جمع آوری شده است. جامعه­ آماری پژوهش شامل کلیه مدیران، کارکنان، مسئولان، روسا، دبیرکل، نائب رئیس و کارشناسان ستادی فدراسیون های ورزش المپیکی جمهوری اسلامی ایران در سال 1396 (حدود 300 نفر) می باشد. با توجه به جدول مورگان، تعداد 169 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که در نهایت تعداد 143 نفر به صورت تصادفی ساده پرسشنامه های تحقیق را تکمیل نمودند- این پرسشنامه در بین فدراسیون های ورزشی کشتی آزاد و فرنگی، وزنه‌برداری، تکواندو، بوکس، تیراندازی، تیر و کمان، قایقرانی، تنیس روی میز، دوچرخه‌سواری، دوومیدانی، شمشیربازی، والیبال، جودو، شنا و سوارکاری توزیع گردید. در این تحقیق جهت اندازه گیری و شناسایی عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق در فدراسیون های ورزش المپیکی از پرسشنامه محقق ساخته ای که بر اساس مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان تحقیق به دست آمده بود، استفاده گردید. این پرسشنامه با31 سوال طراحی گردید. در این ابزار برای پاسخگویی از طیف 5 ارزشی لیکرت استفاده شده است که کمترین میزان (1) را خیلی کم و بیشترین میزان (5) را خیلی زیاد به خود اختصاص داد. روایی صوری و محتوایی آن توسط اساتید دانشگاهی مدیریت ورزشی مورد بررسی و تایید قرار گرفت. همچنین روایی سازه آن توسط روش تحلیل عاملی اکتشافی تایید شد (792/0= KMO). برای برآورد پایایی پرسشنامه تحقیق، پرسشنامه در یک مطالعه مقدماتی بین 30 نفر از نمونه­ آماری توزیع شد. پس از گردآوری و جمع­بندی، با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه به مقدار 89/0 تعیین شد که با توجه به بالاتر بودن مقدار آن از 7/0 نشان می دهد دارای پایایی لازم است. در راستای تحلیل داده­های استنباطی و آزمون سوالات تحقیق از مدل­های آماری کولموگروف اسمیرنف، آزمون های دو جمله­ای، فریدمن، تحلیل عاملی تاییدی و اکتشافی با استفاده از نرم افزار SPSS و AMOS نسخه 24 استفاده گردید.

یافته های پژوهش

بر اساس نتایج تحقیق، میانگین سن نمونه‌های تحقیق 18/35 سال با انحراف استاندارد 254/9 بود. همچنین بالاترین سن در بین نمونه‌های تحقق 73 سال و کمترین آن 20 سال بود. 6/47 درصد (68 نفر) از نمونه‌های تحقیق بین 31 تا 40 سال سن داشتند که بالاترین فراوانی را در بین گروه‌های سنی مختلف دارد. همچنین از 143 نفر نمونه تحقیق، در مجموع 9 نفر (3/6 درصد) بیشتر از 50 سال سن داشتند. 81 نفر (57 درصد) مرد و 62 نفر (43 درصد) زن بودند. 69 نفر (48 درصد) آن‌ها مجرد و 74 نفر (52 درصد) متأهل بودند. در نهایت مشاهده شد که 65 نفر (5/45 درصد) از نمونه‌های تحقیق دارای مدرک کارشناسی، 47 نفر (9/32 درصد) دارای مدرک کارشناسی ارشد، 23 نفر (1/16 درصد) دارای مدرک کاردانی و 8 نفر (6/5 درصد) دارای مدرک دکتری بودند.

محقق به منظور بررسی ساختاری عاملی پرسشنامه تحقیق از تحلیل­عاملی­اکتشافی و روش­تحلیل­مؤلفه­های اصلی با چرخش واریماکس^[18] استفاده کرد. یکی از روش­های معتبر علمی برای اندازه­گیری روایی سازه، روش تحلیل عاملی تاییدی است که به برآورد بارعاملی و روابط بین مجموعه­ای از شاخص­ها و عوامل  می­پردازد. تایید یا رد معناداری بارهای عاملی با توجه به اعداد معناداری مقدار t (T-Value) صورت می­گیرد. در صورتی رابطه تایید می­شود (در سطح خطای 05/0) که مقدار t بزرگتر از 96/1 یا کوچکتر از 96/1- باشد که به ترتیب رابطه معنادار مثبت و معنادار منفی خواهد بود. به همین دلیل پیش از انجام  تحلیل عاملی، به منظور اطمینان از کافی بودن تعداد نمونه­ از معیار کایرز- مِی­یِر- اولکین^[19] (KMO) و برای تعیین همبستگی بین متغیرها (گویه­ها) از آزمون بارتلت^[20] استفاده شد.

جدول 1: نتایج آزمون بارتلت و KMO

با توجه به یافته­ها، مقدار KMO به دست آمده 792/0 می­باشد. این مقدار بیانگر این موضوع است تعداد نمونه­های تحقیق به منظور تحلیل عاملی کفایت می­کند و انجام تحلیل عاملی برای داده­های مورد نظر امکان­پذیر است و می­توان داده­ها را به یک سری عامل­های پنهان تقلیل داد. همچنین نتایج آزمون بارتلت (001/0=Sig، 049/2704=χ²) نشان می­دهند بین گویه­ها همبستگی بالایی وجود دارد. ازاین­رو، ادامه و استفاده از سایر مراحل تحلیل عاملی جایز است. به بیان دیگر، تحلیل عاملی برای شناسایی عوامل مؤثر بر برنامه راهبری موفق در فدراسیون‌های المپیکی مناسب است. در ادامه نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی در ماتریس چرخش یافته به تفکیک با مقدار بارعاملی به دست آمده، ارزش ویژه، درصد واریانس، درصد واریانس تجمعی و آلفای کرونباخ برای هر عامل ارائه شده است.

جدول 2: تحلیل مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریماکس در مورد بار عاملی گویه‌های پرسشنامه (تحلیل عاملی اکتشافی)

بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی، ترکیب 31 گویه مورد نظر در تحقیق قابل تقلیل به پنج عامل بوده است. بنابراین می­توان چنین گفت که پنج عامل به عنوان عوامل مؤثر برنامه راهبردی موفق در فدارسیون‌های المپیکی شناسایی شدند که بر مبنای گویه­هایی که در هر عامل قرار گرفته­اند و با در نظر گرفتن مفهوم مشترکی که از این گویه­ها برداشت می­شود، عامل­ها نامگذاری شده­اند. همچنین توان پیشگویی این عوامل بر اساس مجموع درصد واریانس تجمعی عامل­ها برابر با 096/54 درصد است. بنابراین برای تدوین مدل عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق فدارسیون‌های المپیکی 5 عامل شناسایی شدند: 1- تدوین برنامه عملیاتی (275/23)؛ 2- ارزیابی صحیح محیط داخلی سازمان (445/9)؛ 3- ارزیابی صحیح محیط خارج سازمان (365/8)؛ 4- تدوین راهبرد‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندها (924/6)؛ 5- روشن بودن مأموریت‌ها، اهداف و برنامه‌ها (086/6). بر اساس پنج عامل یاد شده به عنوان عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق، مدل تحقیق ارائه گردید.

در مدل عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق در فدارسیون‌های ورزشی المپیکی پنج عامل روشن بودن مأموریت، اهداف و برنامه‌ها، تدوین راهبرد‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندها، تدوین برنامه عملیاتی، ارزیابی صحیح محیط داخلی سازمان و ارزیابی صحیح محیط خارجی سازمان نشان داده شده است:

شکل 1: مدل عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق

جدول 3:  شاخص‌های برازش مدل عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق

نتایج جدول 3، برازش مدل عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق در فدراسیون‌های ورزشی المپیکی را نشان می‌دهد. مقادیر شاخص‌های نیکویی برازش (GFI) و شاخص برازش تطبیقی (CFI) به‌عنوان شاخص‌های اصلی برازش بالاتر از 9/0 بوده که نشان از برازش مطلوب مدل می‌باشد. همچنین سایر شاخص های برازش (AGFI، NFI، IFI) از مقادیر قابل قبولی برخوردار هستند. در نهایت بر اساس مقادیر ریشه میانگین مجذور باقیمانده (033/0=RMR) و ریشه­دوم میانگین خطای برآورد (093/0=RMSEA) می‌توان گفت که مدل از برازش کافی برخوردار است.

جهت بررسی عوامل مؤثر بر اجرای موفق برنامه راهبردی در فدراسیون‌های ورزشی المپیکی و اولویت بندی متغیرها در این پژوهش متناسب با نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف (غیرنرمال بودن داده ها) از آزمون دوجمله­ای و فریدمن استفاده شد. بر اساس نحوه امتیازگذاری گویه‌های پرسشنامه تحقیق که به صورت طیف 5 ارزشی لیکرت بود، مقدار میانگین بهینه یا میانگین مبنا 3 در نظر گرفته شد.

جدول 4: نتایج آزمون دوجمله‌ای عوامل اجرای موفق برنامه راهبردی در فدراسیون‌های ورزشی المپیکی

بر اساس یافته­های این پژوهش این عوامل در سطح معناداری 01/0>p در بخش شاخص‌ها و عوامل اجرای موفق برنامه راهبردی در فدراسیون‌های ورزشی المپیکی معنادار می‌باشد.

جدول 5: اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق

بر اساس یافته­های حاصل از آزمون فریدمن (جدول 5) بین عوامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق از دیدگاه نمونه­های تحقیق تفاوت معناداری وجود دارد (001/0=Sig، 553/79= χ²). با توجه به نتایج به دست آمده، مهمترین عامل مؤثر بر برنامه راهبردی موفق در فدارسیون‌های المپیکی «روشن بودن مأموریت، اهداف و برنامه‌ها» بوده و «ارزیابی صحیح محیط خارجی سازمان» در اولویت آخر قرار داشته است.

بحث و نتیجه گیری

امروزه یک رویداد ورزشی موفق مستلزم درکی عمیق از محیط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که در یک منطقه خاص و در یک زمان خاص اتفاق می افتد. از آنجا که موفقیت رویداد دارای پارامترهای مختلفی است و ذینفعان با انتظارات متفاوت که موفقیت را در شرایط مختلف تعریف می کنند، سازمان دهندگان باید در تشخیص ویژگی­های خاص هر رویداد انعطاف پذیر باشند تا از موفقیت رویداد اطمینان حاصل شود. در این محیط سازمانی چند وجهی که سازمان دهندگان رویداد در آن فعالیت می­کنند، شناسایی عوامل عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق برای فدراسیون های ورزشی و المپیکی می­تواند یک چارچوب مدیریتی برای سازماندهی موفق رویدادها فراهم کند. موفقیت و تداوم موفقیت در ورزش مستلزم بهره گیری از برنامه راهبردی و راهبردی موفق است، زیرا از یک سو تحولات آینده را پیش بینی می کند و از سوی دیگر تمایل دارد که رابطه نزدیکی با محیط خود داشته باشد. بر مبنای برنامه جامع و راهبردی موفق، ورزش قهرمانی و حرفه ای در ایران خواهد توانست بدون تأثیرپذیری از شرایط مدیریتی، حرکت توأم با موفقیت خود را استمرار بخشد. زمانی که مأموریت ها، اهداف و مسیرهای تحقق آن ها مشخص باشد، طبعاً در حرکت سیستم یکپارچگی به وجود می آید و تغییر ناگهانی مدیر، همه حرکت ها را متوقف نخواهد کرد.

بر اساس نتایج پژوهش، پنج عامل زیر به عنوان عوامل مؤثر برنامه راهبردی موفق در فدارسیون‌های المپیکی شناسایی شدند که توان پیشگویی آنها بر اساس مجموع درصد واریانس تجمعی عامل­ها برابر با 096/54 درصد است:

 1-تدوین برنامه عملیاتی (275/23)؛ 2- ارزیابی صحیح محیط داخلی سازمان (445/9)؛ 3- ارزیابی صحیح محیط خارج سازمان (365/8)؛ 4- تدوین راهبرد‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندها (924/6)؛ 5- روشن بودن مأموریت‌ها، اهداف و برنامه‌ها (086/6). این نتایج با یافته های باقری و همکاران (2020)، کوکسی­(2015)، آبدارزاده و همکاران (1394)، پاپادمیتریوس و تیلور[30](2013) و ماچادو(2014) همسویی دارد. ماچادو (2014) معتقد است برنامه­ریزی راهبردی عنصری کلیدی برای برتری سازمانی است. این فرایند روی اهداف راهبردی و عملیاتی، اهداف و راهبرد­های مبتنی بر خط مشی سازمانی، برنامه­ها و فعالیت­های تدوین شده برای دستیابی به اهداف و نتایج مورد انتظار سازمان تمرکز دارد و ابزاری بسیار مهم برای اثربخشی و موفقیت سازمانی است. پاپادمیتریوس و تیلور (2013) نیز برنامه ریزی درازمدت را یکی از عوامل مهم در اثربخشی فدراسیون های ورزشی یونان بیان کرده اند. آبدارزاده و همکاران (1394) به شناسایی عوامل مؤثر بر برنامه‎ریزی راهبردی موفق پرداختند و نتایج پژوهش آنها نشان داد عوامل تعاملی سازمان به‎طور مستقیم و غیرمستقیم و عوامل عمومی سازمان به‎طور مستقیم بر موفقیت برنامه­ریزی راهبردی مؤثرند.

در تبیین نتایج می توان گفت فرایند برنامه ریزی راهبردی موفق با نگرش کامل و تجزیه وتحلیل وضعیت فدراسیون های ورزش المپیکی و محیط آن، وضعیت فعلی فدراسیون را گزارش می دهد و عوامل کلیدی مؤثر بر موفقیت را شناسایی می کند. با تقویت همزمان عوامل موفق در برنامه راهبردی فدراسیون های ورزش المپیکی، فدراسیون می تواند به نتایج شایان توجهی دست یابد، زیرا تقویت هر عامل بدون تقویت عوامل دیگر در هر حوزه، برای کسب موفقیت در برنامه ریزی راهبردی فدراسیون اثر ناچیزی دارد. برگزاری مداوم جلسات میان مدیران ارشد فدراسیون با مدیر تیم و یا کارکنان برنامه­ریزی راهبردی جهت تعیین خطوط راهبردی برنامه و تشکیل کمیته هایی متشکل از کارشناسان کلیدی واحدهای مختلف سازمانی جهت حضور در پروژه برنامه­ریزی راهبردی باعث سهولت پیاده­سازی برنامه­ریزی راهبردی، عدم مقاومت در برابر تغییرات ناشی از اجرای برنامه­ریزی راهبردی و جامعیت برنامه ریزی راهبردی از نقطه نظر درگیر کردن واحدهای مختلف فدراسیون المپیکی می­گردد. دراین راستا باقری و همکاران (2020) نشان دادند که بهبود مهارت های تفکر راهبردی مدیران در فدراسیون­های ورزشی، در فرایند ایجاد راهبرد های موثر بسیار ضروری است و غلامپور و همکاران (2016) نیز دریافتند که تیم ملی فوتبال برای موفقیت نیازمند برنامه ریزی راهبردی، راهبرد های موثر، مدیریت ثبات، مدیریت زمان و سبک رهبری می باشد. تشکیل کمیته­هایی متشکل از مدیران کلیدی فدراسیون باعث پررنگ کردن حضور آنان در پروژه برنامه­ریزی راهبردی می­گردد و با فراهم کردن زمینه جهت آموزش­های لازم به افراد درگیر در برنامه ریزی راهبردی درباره عملیات ها و فرایندهای داخلی فدراسیون­ موجب یکدست کردن تیم پروژه برنامه­ریزی راهبردی می شود. بنابراین لازم است که مولفه ها و عوامل شناسایی شده در پژوهش حاضر در جهت موفقیت برنامه راهبردی فدراسیون های ورزشی المپیکی مورد بررسی قرار گیرد.

بر اساس نتایج تحقیق، روشن نمودن ماموریت، اهداف و برنامه ها به عنوان مهمترین عامل برنامه راهبردی فدارسیون های ورزش المپیکی شناسایی شد که با یافته های برایسون (2005)، آبدارزاده و همکاران (1394) و ماچادو (2014) همخوانی دارد. برایسون^[31] (2005) هدف اصلی تدوین مأموریت سازمان را این­گونه بیان می­کند که سرانجام برنامه­ریزی راهبردی یک هدف، معنی، ارزش و فضیلت است و این نکته در هیچ جایی به روشنی تعیین مأموریت سازمان و به دنبال آن تدوین چشم­انداز موفقیت نمی­باشد. نیکویی و همکاران (2014) نیز نشان دادند که ساختار سازمانی و حفظ همکاری تیمی در برنامه ریزی راهبردی وزارت ورزش و جوانان نقش دارند. از این رو، هدف از رسالت فدراسیون های المپیکی، مشخص کردن اهداف فدراسیون و نیز فلسفه­ و ارزش­هایی است که فعالیت­های فدراسیون را هدایت می­نمایند. همچنین می­توان مهمترین فایده­ تعیین رسالت فدراسیون و توافق بر سر آن را ترویج عادت متمرکز کردن بحث­ها بر سر آنچه واقعا مهم است، دانست. از دیگر فوائد آن می­توان به مشخص کردن اهداف و نیز توجه صریح به فلسفه و ارزش­های سازمانی اشاره نمود که می تواند سبب موفقیت شود. همچنین بسیاری از فدراسیون های ورزشی هم­راستا با دیگر فدراسیون ها به تعیین اهداف بلندمدت خود مبادرت نموده­اند که سبب موفقیت شده است. به عنوان مثال، اهداف کلیدی کمیسیون ورزش استرالیا، صیانت و حفظ ملی ورزش مؤثری است که موجب شرکت بهتر استرالیایی­ها در فعالیت­های ورزشی کیفی می­شود.

دومین عامل موثر بر برنامه راهبردی فدراسیون ورزشی المپیکی، تدوین راهبرد‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندهاست که این نتایج با یافته­های آبدارزاده و همکاران (1394)، حقیقی و همکاران (1388) و غلامپور و همکاران (2016) همسو می­باشد. غلامپور و همکاران (2016) نیز دارا بودن راهبرد را به عنوان یکی از عوامل موفقیت تیم ملی بیان کرده اند. به طور کلی راهبرد به شیوه­های مختلف تعریف و تجزیه و تحلیل می­شود و برای برنامه­ریزی مورد استفاده قرار می­گیرد (حمیدی­زاده، 1382). دیوید (1388) معتقد است که در تدوین راهبرد باید مأموریت سازمان تعیین شود، عواملی که در محیط خارجی سازمان را تهدید می­کنند یا عواملی که فرصت­هایی را به وجود می­آورند شناسایی شوند، نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان مشخص گردد، اهداف بلندمدت تعیین شوند و برای این فعالیت­ها راهبرد­های گوناگون شناسایی و انتخاب شوند (دیوید فرد آر،  1388). برخی تحقیقات (مایلز^[32]، اسنو^[33]، مایر^[34]، کلمن^[35]، 1978؛ و میلر^[36] 1987) نشان دادند که برای رسیدن به موفقیت، سازمان­ها باید با انتخاب راهبرد­های مناسب به تغییرات محیطی پاسخ دهند (اسلک ترور^[37]، 1997). از این رو، برای این که راهبرد­ها در فدارسیون المپیکی از اثربخشی لازم برخوردار باشند، باید از ویژگی­هایی مانند قابل قبول بودن از نظر تصمیم­گیرندگان و مخاطبان اصلی، تأثیرگذاری روی مشتری یا مصرف­کننده، مطابقت با رسالت و چشم­انداز و ارزش­های محوری سازمان، مناسب و مرتبط بودن، انسجام و هماهنگی با سایر راهبرد­ها و برنامه­ها و فعالیت­ها، قابلیت اجرا از لحاظ تخصصی^[38]، قابلیت اجرا از لحاظ هزینه، اثربخشی از نظر هزینه، تأثیر بلندمدت، ارزیابی خطرات، در نظر گرفتن نیازهای کارکنان، انعطاف­پذیری، زمان­بندی مناسب، تسهیلات مورد نیاز و نیازهای آموزشی برخوردار باشند.

تدوین برنامه عملیاتی نیز یکی از عوامل موثر بر موفقیت فدراسیون شناسایی گردید. این نتیجه با یافته های دیوید (1388)، بوید (2005) و غلامپور و همکاران (2016) همخوانی دارد. غلامپور و همکاران (2016) نشان دادند موفقیت تیم ملی نیازمند موفقیت در برنامه ریزی راهبردی می باشد. بوید^[39] (2005) معتقد است که مرحله­ نهایی در آماده کردن برنامه­ راهبردی، تدوین برنامه­ عملیاتی می­باشد. برای این که برنامه­ راهبردی به طور مؤثر اجرا شود، باید به خط مشی­های جزئی و فعالیت­هایی تبدیل شود که در سطح عملیاتی قابل درک و فهم باشد. برنامه­ عملیاتی دید بلندمدت را به فعالیت کوتاه­مدت تبدیل می­کند. این اولویت­های راهبردی، اهداف، راهبرد­ها و شاخص­های کلیدی عملکرد را در مجموعه­ای از دستورالعمل­های کاری روشن و شفاف شکل می­دهد. لذا در تدوین برنامه­ راهبردی، در بخش تعیین برنامه­های عملیاتی فدراسیون تمام وظایفی که باید دریک دوره­ 12 ماهه انجام شوند (یعنی اولویت­های فعالیت 12 ماه آینده) از سند برنامه­ راهبردی جدا و در سند جداگانه­ای به نام «سند برنامه­ عملیاتی» درج ­شوند. این برنامه، سپس برای هدایت کار کارکنان و داوطلبان، توسط آن­ها در طی این زمان تعیین شده مورد استفاده قرار می­گیرد تا فدراسیون های المپیکی بتوانند به موفقیت لازم برسند.

همچنین ارزیابی صحیح محیط داخلی سازمان و محیط خارجی به عنوان دو شاخص از عوامل موفقیت  در فدراسیون های ورزش المپیکی بوده است. این نتایج همسو با یافته های ماچادو (2014)، توماس و همکاران (1993) و حقیقی و همکاران (1388) می باشد. حقیقی و همکاران (1388) در پژوهش خود نشان داد که یکی از عوامل موثر بر موفقیت برنامه ریزی راهبردی، عامل ارزیابی درست محیطی می باشد که همسو با پژوهش حاضر است. محیط شامل فضای دربرگیرنده و درونی سازمان می­شود که در مجموع از انواع کلان، وظیفه­ای و داخلی تشکیل شده است (رضاییان، 1384). از نظر اعرابی (1391) بررسی عوامل محیطی شامل نظارت، ارزیابی و نشر اطلاعات به دست آمده درباره­ محیط سازمانی میان افراد کلیدی و مؤثر سازمان می باشد و ابزاری است که از آن برای جلوگیری از شوک­های راهبردی و تأمین سلامت بلندمدت سازمان استفاده می­شود. علاوه بر این، توماس و همکاران^[40](1993) اظهار می­دارند که قبل از این که یک سازمان بتواند مرحله تدوین را آغاز کند، باید محیط بیرونی خود را بررسی و پویش کند تا بتواند فرصت­ها و تهدیدهای بالقوه را کشف نماید. هم­چنین باید محیط داخلی را کاوش کند تا بتواند به نقاط قوت و ضعف خود پی ببرد (به نقل از ابراهیمی،1392). ازین رو، فرآیندی که باعث تفاوت و موفقیت فدراسیون در واکنش نشان دادن به محیطی یکسان می­گردد، میزان توجه یا عدم توجه مدیریت به اتفاقات رخ داده در محیط خواهد بود. در مجموع، این روش یکی از ابزارهای راهبردی است که در آن نقاط قوت و ضعف درون فدراسیون با فرصت­ها و تهدیدهای بیرون سازمانی تطبیق داده می­شود و تحلیلی سیستماتیک برای شناسایی این عوامل و تدوین راهبرد­هایی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد نماید، ارائه می­کند.

به طور کلی می­توان گفت تدوین برنامه راهبردی برای موفقیت فدراسیون­های المپیکی در جهت رسیدن به اهداف موردنظر خود امری ضروری و غیرقابل‌انکار است؛ به‌گونه‌ای که هر فدراسیون ورزشی می‌تواند برای فعالیت‌ها و اهداف کلی خود یک برنامه راهبردی جامع داشته باشد و در ادامه‌ راه، جهت پیشرفت و توسعه بهتر و همچنین رسیدن به اهداف اختصاصی برای هر بخش از سازمان خود برنامه راهبردی ویژه و مرتبط تدوین کند تا فرآیند برنامه‌ریزی را در جهت اهداف موردنظر تسهیل نماید. مشخص کردن اهداف و ماموریت فدراسیون و نیز فلسفه­ و ارزش­هایی که فعالیت­های فدراسیون ورزش المپیکی را هدایت می­نمایند، می­تواند در رسیدن به برنامه راهبردی موفق در فدراسیون های ورزشی المیپکی بسیار مهم باشد. بیانیه­ مأموریت، اهداف و برنامه ها و روشن و شفاف بودن آن سندی است که مقاصد اصلی فدراسیون ورزش المپیکی را منطبق با ارزش­ها و باورهای پذیرفته شده فدراسیون به همراه فلسفه­ وجودی نشان می­دهد و بیان می­کند که داشتن شرح مأموریت سازمانی تنها در صورتی به افزایش کارآیی فدراسیون منجر می­شود که تدوین آن بر مبنای صحیح و روشن و شفاف انجام گرفته باشد. از طرف دیگر، عدم توجه کافی در تدوین و به کارگیری مأموریت، اهداف و برنامه های یک فدراسیون می­تواند اصلی­ترین عامل عقیم ماندن تلاش­های مدیران و شکست فدراسیون در زمینه های مختلف ورزشی باشد. به طور کلی برای تعیین راهبرد و اجرای عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق در فدراسیون های ورزش المپیکی در سطح کل سازمان، باید چشم ­انداز و مأموریت سازمان و عوامل محیطی و داخلی آن در نظر گرفته شوند و متناسب با آنها اهداف بلندمدت تنظیم و راهبرد­هایی بررسی و انتخاب شوند. همچنین، برنامه های عملیاتی به طور مناسب و قابل قبول انجام شوند تا موفقیت مجموعه فدراسیون المپیکی را به ارمغان آورند. به عبارت دیگر، شناسایی عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق در فدراسیون های ورزش المپیکی سبب می شود که در آن نقاط قوت و ضعف درون سازمانی با فرصت­ها و تهدیدهای برون سازمانی در فدراسیون های ورزش المپیکی تطبیق داده می­شود و تحلیلی سیتماتیک برای شناسایی این عوامل موثر و تدوین راهبرد­هایی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد نماید، ارائه شود و زمینه موفقیت در ورزش المپیکی فراهم گردد.

 بنابراین 5 عامل تدوین برنامه عملیاتی، ارزیابی صحیح محیط داخلی سازمان، ارزیابی صحیح محیط خارج سازمان، تدوین راهبرد‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندها و روشن بودن مأموریت‌ها، اهداف، برنامه‌ها را می توان به عنوان عوامل موفقیت برنامه راهبردی فدراسیون ورزشی المپیکی برشمرد که با بررسی محیط داخلی و خارجی فدراسیون، قوت ها و ضعف های داخلی و فرصت ها و تهدیدهای محیطی شناسایی می گردد و با در نظر داشتن چشم انداز و مأموریت فدراسیون، اهدافی بلندمدت برای فدراسیون  تنظیم می شود که برای دستیابی به این اهداف، از بین گزینه های راهبردی، اقدام به انتخاب راهبردهایی می گردد که مشخص می کنند منابع محدود سازمان(مالی، انسانی، امکانات و تسهیلات) باید به کدامیک از فعالیت های اولویت دار اختصاص یابند تا بدون اتلاف منابع و زمان، بهترین نتایج حاصل شوند و بیشترین بهره­وری به دست آید. با توجه به اهمیت ماموریت­ها، ارزش­ها و برنامه­های موجود در جهت تعیین برنامه راهبردی موفق، ایجاد چشم انداز و ماموریت، بهبود مستمر فرایندهای کاری، یکپارچه سازی نگرش ها و اهداف، توانمندسازی کارکنان و حمایت و پشتیبانی مدیران از ارائه برنامه ها و طرح های عملیاتی را می توان برشمرد. همچنین جهت بهبود وضعیت راهبرد ها، اهداف و برنامه های فدراسیون، تشکیل جلسات توجیهی برای مدیران با هدف شناسایی اهمیت، حوزه، اهداف و رویکردهای برنامه ریزی راهبردی در راستای رسیدن به موفقیت می­تواند حائز اهمیت باشد.

در پایان، برای اجرای برنامه ریزی راهبردی موفق در فدراسیون­های المپیکی، ارزیابی عوامل محیطی داخلی و خارجی در فدراسیون­های ورززشی امری ضروری است. برای­افزایش تأثیرگذاری این متغیر در اجرای برنامه­ریزی راهبردی باید با به­روز رساندن مهارت­ها، داشتن ارتباطات مؤثر با سازمان های دیگر، مدیریت روابط مشتریان و تحلیل فرصت ها و تهدیدهای محیطی در مسیر موفقیت گام برداشت.

از آنجا که پژوهش حاضر محدود به فدراسیون های المپیکی بوده، لازم است در پژوهش های آتی به شناسایی عوامل موثر بر برنامه راهبردی موفق در سایر فدراسیون ها پرداخته شود. همچنین نبود پژوهش های مرتبط در این زمینه نیز از دیگر محدودیت های پژوهش می باشد.