نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکترای مدیریت ورزشی، گروه مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استادیار، گروه مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) E-mail: Z-nikaeen-sport@iiau.ac.i
3 استادیار، گروه مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
افزایش مدت‌زمان اجرای پروژههای عمرانی ورزشی میتواند سبب بروز آثار منفی متعددی در جهت توسعه ورزش و به تبع آن توسعه کشور گردد. از اینرو هدف از تحقیق حاضر، ارزیابی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی بود. روش تحقیق آمیخته کیفی- کمی و از نوع تحقیقات کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان حوزه پروژههای عمرانی ورزشی بودند که در مجموع تعداد 30 نفر از آنها به روش در دسترس به عنوان نمونه انتخاب گردیدند.
در بخش کیفی با روش نمونهگیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی به تعداد 13 نفر از این خبرگان (4 نفر از اساتید دانشگاهی، 4 نفر از مدیران و مهندسان شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی و 5 نفر از مدیران و کارشناسان دفتر فنی و نظارت بر طرحها و اماکن ورزشی وزارت ورزش و جوانان) مراجعه و با انجام مصاحبه نیمهساختارمند به شناسایی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی اقدام گردید. سپس این عوامل در قالب یک پرسشنامه تحلیل سلسله مراتبی در اختیار نمونههای تحقیق قرار داده شد و با استفاده از نرمافزار Expert choice و بر مبنای روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تجزیه و تحلیل گردید. نتایج تحقیق نشان داد که عوامل مدیریتی (298/0)، مهندسی (219/0)، نظارتی (202/0) و مالی (117/0) بیشترین اهمیت را در بین این عوامل دارند. لذا مدیران و برنامهریزان پروژههای عمرانی ورزشی میتوانند با لحاظ این عوامل زمینه کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی را فراهم آورند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Factors Affecting the Delays in Sports Construction Projects by Analytic Hierarchy Process (AHP)
نویسندگان [English]
- Fahimeh Ebrahimi 1
- Zinat Nikaeen 2
- Seyyed Hamid Sadjadi Hezaveh 3
1 Ph.D. in Sport Management, Sport Management Department, Faculty of Physical Education and Sports Science, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Ph.D., Assistant Professor, Sport Management Department, Faculty of Physical Education and Sports Science, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Ph.D., Assistant Professor, Sport Management Department, Faculty of Physical Education and Sports Science, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Increasing the duration of sports Constriction projects can cause negative effects for the development of sports and consequently, the development of the country. Therefore, the study is to evaluate the factors affecting the delays in sports construction projects by using AHP analysis. The statistical population of the study included experts in the field of sports construction projects, 30 of whom were selected as a sample by available sampling method. In the qualitative section, 13 of these experts (4 university professors, 4 managers and engineers of Sports Facilities Development and Equipping Company and 5 managers and experts of the technical office and supervision of projects and sports facilities of the Ministry of Sports and Youth) were selected by targeted sampling method and snowball technique. The factors affecting the reduction of delays in sports development projects were identified by conducting semi-structured interview. Then, these factors were provided to the research samples in the form of a hierarchical analysis questionnaire and analyzed by using Expert Choice software based on the AHP method. The results showed that managerial (0/298), engineering (0/219), supervising (0/202) and financial (0/117) factors are the most important factors. Therefore, managers and planners of sports construction projects can reduce delays in sports construction projects by considering these factors.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Sports Construction Projects
- Financial Factors
- Managerial Factors and delay
ارزیابی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
فهیمه ابراهیمی[1]
زینت نیک آیین[2]
سید حمید سجادی هزاوه[3]
تاریخ دریافت مقاله: 9/12/1399
تاریخ پذیرش مقاله:25/1/1400
مقدمه
امروزه ورزش به عنوان یک ابزار ارزشمند، تأثیرات شگرفی بر وضعیت جوامع دارد. از ورزش میتوان برای افزایش سلامت عمومی جامعه، جامعهپذیری کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، تحکیم ارزشهای اجتماعی، تحقق صلح، تقویت روح همبستگی و حل تعارضات استفاده نمود. همچنین، ورزش به دلیل ارتباط با بسیاری از فرصتهای اقتصادی میتواند گزینه مناسبی برای حرکت کشورها به سمت توسعه پایدار باشد. بنابراین میتوان با توسعه ورزش از مزایای متعدد آن در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بهره برد.
در «سند جامع توسعه ورزش کشور»، ابعاد توسعه ورزش شامل رویکردهای نرم (توسعه نهادهها، توسعه فنآوری و ارتباطات، توسعه منابع انسانی، توسعه محیط حقوقی، توسعه منابع مالی، توسعه مدیریت برنامهریزی و...) و رویکردهای سخت (توسعه امکانات، زیرساختها و تأسیسات و تجهیزات)، توصیف شده است (سوادی و همکاران، 1394). یکی از شاخصهای مهم در توسعه ورزش، توجه به بعد زیرساخت است (ملاهی کوهی و همکاران، 1393). بدون شک، فقدان زیرساخت‌های اولیه ورزشی از جمله اماکن و تأسیسات ورزشی نقش مهمی بر عدم توسعه ورزش دارد (کومار و همکاران[4]، 2018). توسعه عمرانی و زیرساختی درحوزه‌های مختلف، بودجه گسترده‌ای را به خود اختصاص داده است و به عنوان یکی از معیارهای مهم مدیریتی کشورها همواره مد نظر قرار دارد (میتال و همکاران[5]، 2020). توجه به بعد زیرساخت از جمله در حوزه ورزش از منظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی اهمیت بالایی دارد و میتواند به روند توسعه شهرها و کشورها کمک نماید. بنابراین مدیران تأکید خاصی بر اتمام به موقع این پروژهها دارند (عزیز و عبدالحکیم[6]، 2016). هر چند که توسعه زیرساخت‌های ورزشی میتواند نقش مهمی در رفع نیازهای ورزشی کشورها داشته باشد، اما تأخیر در روند اجرای این پروژهها میتواند مشکلاتی در این حوزه ایجاد نماید (آبراهام[7]، 2019). تأخیر در روند اجرایی پروژههای عمرانی و زیرساختی یکی از مشکلات مهم است و سبب بروز آسیب‌های متعددی میگردد (ملاهی کوهی و همکاران، 1393). حوزه ورزش هم از این امر مستثنی نخواهد بود. در واقع، اجرای به موقع طرحهای عمرانی ورزشی، فرصتی است برای توسعه ورزش کشور و تأخیر در اجرای آنها این فرصت را به تهدیدی برای توسعه ورزش تبدیل می‌کند. از بین رفتن توجیه‌پذیری طرح، افزایش قیمت تمام‌شده طرح، تحمیل نرخ تورم بر کشور، زیان حاصل از عدم بهره‌برداری و ... همه از نتایجی منفی هستند که با تأخیر طرحهای عمرانی از جمله طرحها و پروژههای ورزشی منتج میگردند (خانزادی، دبیریان و پیروزفر، 1390)؛ بنابراین لزوم توجه به بعد زیرساختی و عمرانی در حوزه ورزش، به لحاظ توسعه و در نتیجه برخورداری از تأثیرات آن در امر توسعه‌یافتگی جامعه امری مهم و ضروری است. تحقیقات متعددی در زمینه تأخیر در پروژههای عمرانی و علل این تأخیرها صورت گرفته است. حنیفه و قاسمی (1399) بیان نمودند که افزایش زمان تکمیل پروژه، افزایش هزینه‌های پروژه و عدم رسیدن به کیفیت موردنیاز از جمله عواقب بروز تأخیر است. فتحی و علیپور (1398) دریافتند که چالشهای عمده پیشروی این پروژهها که میتواند سبب بروز تأخیر گردد عبارت اند از: 1- تغییرات نرخ تورم،2- تغییر نرخ بهره، 3- تغییر در قوانین و آئین‌نامه‌ها، 4- عدم اتمام همزمان بخشهای مختلف پروژه، 5- اشتباه در زمان‌بندی و توالی فعالیت‌های پروژه، 6- تغییر بهای مصالح، 7- چالشهای اضطراری سیاسی (جنگ، اعتصاب‌ها، تظاهرات‌ها و ...)، 8- توان مالی ناکافی پیمانکار و عدم برآورد صحیح جهت پیشنهاد قیمت مناقصه، 9- عدم ارائه اطلاعات کافی و تعریف کامل پروژه در هنگام مناقصه و 10- تغییر در سیاست‌های سرمایه‌گذاری و قطع پرداخت‌ها توسط کارفرما.
حقیقت و قربانی (1389) اشاره داشتند که مشکلات مالی یکی از مشکلات عمده در شکل‌گیری این تأخیرهاست. اوکورو و همکاران[8] (2020) بیان نمودند مشکلات انسانی و نبود نیروی ماهر مهمترین عامل تأخیر در پروژههای ساخت‌وساز کشور نیجریه است. گوندوز و تهمار[9] (2019) تجربه مشاور، تجربه پیمانکار، کمبود مصالح و مشکلات تأمین اعتبار را به عنوان مهمترین عوامل تأخیر در پروژههای ورزشی نام بردند. تهمار[10] (2018) 8 گروه شامل تأخیر مربوط به دامنه کار، مدت زمان پروژه، مدیریت پروژه، مشاور، پیمانکار، فدراسیونهای بین‌المللی، مقامات محلی و تأخیر مربوط به گروه را به عنوان مهمترین علل تأخیر در تأسیسات ورزشی قطر نام برد. اگیوکوممنساه و نایت[11] (2017)، کمبود دانش و شایستگی، تصمیمات تجاری ضعیف، مدیریت ریسک ضعیف و مدیریت پشتیبانی نامناسب را به عنوان مهمترین دلایل بروز تأخیر در پروژههای ورزشی یاد کردند.
هرچند تحقیقات متعددی در حوزه پروژههای عمرانی در کشور ما و سایر کشورها انجام شده، ولی حوزه پروژههای عمرانی ورزشی در کشور ما مغفول مانده و تحقیقات اندکی در این حوزه انجام شده است. از طرف دیگر با توجه به شرایط خاص حاکم بر ورزش ما مانند وجود مدیران سیاسی در ورزش، شرایط اقتصادی خاص و غیره، نمیتوان نتایج تحقیقات انجام شده در سایر کشورها را به صورت کامل به ورزش کشور تعمیم داد. بنابراین با توجه به آمار قابل ملاحظه پروژههای عمرانی ورزشی دارای تأخیر در کشور که با مراجعه حضوری محقق به مراجع ذیصلاح قریب به 4000 پروژه برآورد گردید و با عنایت به خلأ تحقیقاتی و نبود شواهد علمی در این زمینه و لحاظ این نکته که توسعه ورزش در بعد همگانی و قهرمانی منوط به اقدامات زیرساختی مناسب در این حوزه است، باید با بررسی علمی به شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تأخیر در این پروژهها پرداخت و با ایجاد آگاهی و دانش در این مورد، زمینه برنامهریزی مناسب در راستای کاهش تأخیر در این پروژهها را فراهم آورد. لذا تحقیق حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی با روش تحلیل سلسله مراتبی صورت پذیرفت.
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق حاضر آمیخته کیفی- کمی و از نوع تحقیقات کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان حوزه پروژههای عمرانی ورزشی در دانشگاهها، وزارت ورزش و جوانان و شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی بودند که در بخش کیفی با روش نمونهگیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی به تعداد 13 نفر از این خبرگان (4 نفر از اساتید دانشگاهی، 4 نفر از مدیران و مهندسان شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی و 5 نفر از مدیران و کارشناسان دفتر فنی و نظارت بر طرحها و اماکن ورزشی وزارت ورزش و جوانان) مراجعه و با انجام مصاحبه نیمهساختارمند و با استفاده از روش پدیدار شناختی و کدگذاری باز، محوری و گزینشی به شناسایی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی اقدام شد. سپس در بخش کمی، تعداد 30 نفر از آنها با روش در دسترس به عنوان نمونه انتخاب گردیدند (13 نفر از اساتید دانشگاهی، 7 نفر از مدیران و مهندسان شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی و 10 نفر از مدیران و کارشناسان مرتبط با موضوع تحقیق در وزارت ورزش و جوانان). عوامل در قالب یک پرسشنامه تحلیل سلسله مراتبی در اختیار نمونههای تحقیق قرار داده شد و با استفاده از نرمافزار Expert choice و بر مبنای روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تجزیه و تحلیل گردید. در روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) هدف مسئله در بالاترین مرحله قرار میگیرد و در مرحله بعد، معیارها و در پایین آن زیر معیارها و در انتها نیز گزینههای تصمیم گیری قرار میگیرند. اساس این روش را که در تحقیق حاضر نیز استفاده شد، مقایسه زوجی بین معیارها تشکیل میدهد. در این فرایند، عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوطه خود در سطح بالاتر به صورت زوجی مقایسه شده و وزن آن حساب میشود که این وزنها را «وزن نسبی» گویند. سپس با تلفیق وزن‌های نسبی، وزن نهایی یا وزن مطلق هر گزینه مشخص می شود.
|
هدف |
|
عامل 1 |
|
عامل 2 |
|
عامل 3 |
|
عامل 4 |
|
خبره 1 |
|
خبره 2
|
|
خبره 3
|
شکل 1: نمونه مدل سلسله مراتبی
کلیه مقایسه‌ها در این فرایند به صورت زوجی انجام میگیرد؛ به نحوی که اگر عنصر i ام با عنصر j ام مقایسه گردد، تصمیم گیرنده خواهد گفت که اهمیت i بر j به یکی از حالات زیر است:
- کاملاً مرجح یا کاملاً مهمتر یا کاملاً مطلوبتر؛
- ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت خیلی قوی؛
- ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت قوی؛
- کمی مرجح یا کمی مهمتر یا کمی مطلوبتر؛
- ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت یکسان.
این قضاوت‌ها با مقادیر کمی بین 1 تا 9 به شرح جدول 1، تبدیل میگردند:
جدول 1: مقادیر ترجیحات عددی برای مقایسههای زوجی
|
ترجیحات |
مقدار عددی |
|
کاملاً مرجح یا کاملاً مهمتر یا کاملاً مطلوبتر |
9 |
|
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت خیلی قوی |
7 |
|
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت قوی |
5 |
|
کمی مرجح یا کمی مهمتر یا کمی مطلوبتر |
3 |
|
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت یکسان |
1 |
|
ترجیحات بین فواصل |
2،4،6،8 |
یکی از مزایای اصلی روش تحلیل سلسله مراتبی به دست آوردن نرخ ناسازگاری (CR) است. نرخ سازگاری، شاخصی است که سازگاری شاخصها را نشان میدهد و نشان دهنده درجه صحت و دقت ارزشگذاریها در مقایسات زوجی است. اگر این نرخ کمتر از 1/0 باشد میتوان ارزشگذاریها و مقایسات را خوب و صحیح دانست. علی‌رغم آسانی و رواج روش تحلیل سلسله مراتبی در میان افراد تصمیم‌گیرنده، انتقاداتی بر این روش وجود دارد که میتوان به عدم قابلیت محاسبه عدم قطعیت داده‌ها و همچنین عدم قطعیت وزن معیارها اشاره نمود. در روش تحلیل سلسله مراتبی قضاوتهای فرد خبره به‌صورت اعداد قطعی بیان میشود، ولی در برخی از مقایسات زوجی نمیتوان این مقایسه را به‌صورت یک عدد قطعی بیان نمود.
یافتههای پژوهش
ویژگیهای جمعیت شناختی نمونههای تحقیق در جدول 2 بیان شده است:
جدول 2: ویژگیهای جمعیتشناختی نمونههای تحقیق
|
متغیر |
گروه |
تعداد |
درصد فراوانی |
|
جنسیت |
زن |
11 |
66/36 |
|
مرد |
19 |
33/63 |
|
|
سن |
کمر از 40 |
4 |
33/13 |
|
بین 40 تا 50 |
17 |
66/56 |
|
|
بیشتر از 50 |
9 |
30 |
|
|
تحصیلات |
کارشناسی |
5 |
66/16 |
|
کارشناسی ارشد |
6 |
20 |
|
|
دکتری |
19 |
33/63 |
|
|
شغل |
هیئت‌علمی |
13 |
33/43 |
|
شاغل در وزارت ورزش و جوانان |
10 |
33/33 |
|
|
شاغل در شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی |
7 |
33/23 |
پس از مصاحبه نیمه ساختار یافته با نمونههای تحقیق و پس از اشباع نظری، تعداد 51 کد باز، 19 کد محوری و 10 کد گزینشی به عنوان عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی شامل مدیریتی، مهندسی، نظارتی، مالی، حقوقی، پشتیبانی، انسانی، زیرساختی، طبیعی و برآوردی مشخص گردید.
جدول 3: عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی (کدهای گزینشی)
|
ردیف |
عنوان
|
تعداد ارجاعات
|
تعداد منابع |
|
1 |
عوامل مالی
|
12 |
8 |
|
2 |
عوامل مهندسی
|
13 |
8 |
|
3 |
عوامل برآوردی (تخمینی)
|
9 |
7 |
|
4 |
عوامل زیرساختی
|
11 |
8 |
|
5 |
عوامل انسانی
|
10 |
9 |
|
6 |
عوامل حقوقی
|
10 |
8 |
|
7 |
عوامل پشتیبانی
|
11 |
10 |
|
8 |
عوامل نظارتی
|
14 |
7 |
|
9 |
عوامل طبیعی
|
9 |
9 |
|
10 |
عوامل مدیریتی
|
17 |
9 |
پس از جمعآوری نظرات خبرگان و کارشناسان توسط پرسشنامهای که به صورت ماتریس طراحی شده بود و بررسی نمرات پرسشنامهها، نظرات زوجی متخصصان به صورت یک ماتریس (جدول 4) جهت وزندهی به مؤلفهها از طریق تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی وارد نرمافزار Expert choice گردید.
جدول 4: ماتریس زوجی عوامل 10 گانه
|
مهندسی |
برآوردی |
طبیعی |
زیرساختی |
انسانی |
پشتیبانی |
نظارتی |
حقوقی |
مالی |
مدیریتی |
مؤلفه |
|
69/3 |
93/6 |
24/6 |
11/6 |
38/5 |
32/6 |
89/3 |
93/5 |
26/4 |
|
مدیریتی |
|
23/2 |
78/3 |
16/4 |
11/4 |
29/3 |
78/3 |
26/2 |
32/5 |
|
مالی |
|
|
88/0 |
11/2 |
76/2 |
02/1 |
23/1 |
12/1 |
31/0 |
|
حقوقی |
||
|
79/2 |
68/4 |
28/4 |
23/4 |
22/5 |
78/4 |
|
نظارتی |
|||
|
63/0 |
89/2 |
24/2 |
36/1 |
93/0 |
|
پشتیبانی |
||||
|
29/0 |
21/1 |
10/1 |
89/0 |
|
انسانی |
|||||
|
21/0 |
14/1 |
04/1 |
|
زیرساختی |
||||||
|
27/0 |
62/1 |
|
طبیعی |
|||||||
|
24/0 |
|
برآوردی |
||||||||
|
|
مهندسی |
در مرحله بعد برای وزن دهی به مؤلفهها و تعیین اهمیت هر کدام از نرمافزار choice Expert استفاده گردید که نتایج به صورت زیر ثبت شد. نرخ ناسازگاری این مقایسه برابر با 04/0 است که چون این مقدار باید در یک قضاوت سازگار، کوچک‌تر و یا مساوی 1/0 باشد، قابل‌قبول است.
جدول 5: وزن مؤلفههای مؤثر بر کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی
|
عامل |
وزن نهایی |
اولویت |
|
مدیریتی |
298/0 |
1 |
|
مالی |
117/0 |
4 |
|
حقوقی |
024/0 |
8 |
|
نظارتی |
202/0 |
3 |
|
پشتیبانی |
028/0 |
7 |
|
انسانی |
034/0 |
6 |
|
زیرساختی |
042/0 |
5 |
|
طبیعی |
013/0 |
10 |
|
برآوردی |
023/0 |
9 |
|
مهندسی |
219/0 |
2 |
شکل 2: وزن مؤلفههای مؤثر بر کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی
با توجه جدول 5 و شکل 2، میزان وزن و اهمیت عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی به ترتیب عبارت اند از: مدیریتی، مهندسی، نظارتی، مالی، زیرساختی، انسانی، پشتیبانی، حقوقی، برآوردی و طبیعی.
بحث و نتیجهگیری
افزایش مدت‌زمان اجرای پروژههای عمرانی موجب معطل شدن منابع انسانی و سرمایه‌ای کشور و عدم تخصیص بهینه منابع میگردد (حنیفه و قاسمی، 1399). این امر علاوه بر زیان‌های اقتصادی و اتلاف منابع، باعث میشود دولت نتواند مطابق برنامه‌ریزی‌های خود عمل نماید (آشفته، تقیزاده و ناطقی،1398). پروژههای عمرانی ورزشی هم از این امر مستثنی نخواهند بود. بنابراین لزوم توجه به عواملی که باعث تأخیر در این پروژهها میگردد، حیاتی است. از اینرو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی این عوامل صورت پذیرفت.
هرچند که با توجه به نتایج تحقیق حاضر، 10 عامل عمده میتواند زمینه عدم بروز و یا کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی را فراهم آورند، ولی دراین‌بین 4 عامل مدیریتی، مهندسی، نظارتی و مالی از اهمیت بیشتری برخوردارند. در ابتدای امر به نظر میرسید که عوامل مالی مهمترین عامل در بروز تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی باشد، اما بر اساس نتایج تحقیق این عامل در اولویت چهارم قرار گرفت.
عواملی همچون: جلوگیری از تغییرات مدیریتی در سطوح مختلف پروژه، ثبات مدیریت، برنامهریزی مناسب و دقیق اجرایی پروژه، واکنش مطلوب به تحریم‌های بین‌المللی، عدم تعجیل در افتتاح پروژه، کاهش حساسیت‌های غیرمنطقی رسانهای، اطلاع‌رسانی به موقع پیمانکار به مشاور و کارفرما، کاهش میزان توقف پروژه از سوی نهادها و سازمانهای دولتی، کاهش میزان بروکراسی اداری، در زمره عوامل مدیریتی مؤثر بر کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی به شمار می آیند.
اگر مدیران و افراد صاحب صلاحیت در جایگاه مناسب خود قرار نگیرند نه‌تنها از تجربه آنان در امور استفاده نمیشود، بلکه مشکلات پیچیده‌ای در کار پیش خواهد آمد و این موضوع مصداق همان خشت اول است که کج قرارگرفته باشد. به رغم وجود متخصصان باتجربه در نظام فنی و اجرایی کشور، از تمام ظرفیت‌های آنها استفاده نمیشود. بامطالعه وضعیت بسیاری از پروژهها در کشور میتوان چنین نتیجه گرفت که مسئله اصلی در وجود منابع انسانی نیست، بلکه در مدیریت این منابع است. سازماندهی مناسب، تعریف درست وظایف و اختیارات، انتخاب صحیح افرد و رعایت اصول مدیریتی در طول کار، از نکات مهم در روند پروژه است. اختصاص جایگاه مدیریتی به افراد نظرکرده، اشتباه رایجی است که در پروژهها رخ میدهد. مدیر باید منافع اجتماع را به منافع خود مقدم بداند، به رشد سازمان خود بیندیشد و از احساس مسئولیت مناسبی برخوردار باشد. در واقع، عزم به اتمام پروژههای عمرانی مستلزم احساس مسئولیت در قبال جامعه است، اما ملاحظه میشود که اهتمام مدیران و سازمانها بیشتر معطوف به اتمام کار با هزینه کمتر و بدون توجه به کیفیت است (سپهرپور، 1383). جای تأسف اینکه در برخی موارد، راه‌اندازی سریع‌تر طرحهای معوق از طریق میانبرهایی همچون: افتتاح صوری، راه‌اندازی نابهنگام تأسیسات زیربنایی و ... صورت میگیرد. از دیگر موارد مدیریتی، ثبات در مدیریت است. بدیهی است که پس انتخاب و انتصاب مدیران لایق، تغییر و تعویض آنان تا تحویل موقت طرح، به صلاح نیست. لذا باید ضوابطی نیز برای جابه‌جا کردن مدیران طرحهای بزرگ، تعیین و تصویب گردد تا از ایجاد خلع مدیریتی و تعلل در اجرای طرح جلوگیری به عمل آید. تعویض مدیر پروژه در طول مرحله ساخت سبب مشکلات زیادی میگردد. به عنوان مثال، مدیر پروژه جدید باید برای آشنایی با عوامل پروژه، مشکلات اجرایی و محدودیت‌های پروژه، مدت‌زمان زیادی وقت صرف کند که این امر سبب کندی روند اجرا میگردد. این نتایج با نتایج تحقیق اگیوکوممنساه و نایت (2017) و رضایی (1394) که اعلام نمودند یکی از علل تأخیر در پروژههای عمرانی عامل مدیریتی است، همخوانی دارد.
دومین عامل مهم تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی، عامل مهندسی است. از جمله این عوامل عبارت اند از: ایجاد قراردادهای نوین مهندسی، بهبود مهارت کنترل و نظارت فنی کارفرما، انتخاب مناسب و علمی پیمانکار، بررسی فنی طرح اولیه پروژه، تهیه به موقع نقشه‌های پروژه، بهره‌گیری از مهندسی همزمان در پروژه، بهبود وضعیت دسترسی به محل پروژه، یکپارچگی میان ساخت و طراحی مراحل مختلف پروژه.
به نظر میرسد میتوان با تهیه و تنظیم قراردادهای ایدهآل- به طوری که قرارداد توانایی پیشبینی و کنترل ریسکهای پیشرو را داشته باشد و حرکت از سمت قراردادهای سنتی که تنها متکی بر حداقل قیمت هستند به سمت قراردادهای نوین که تمامی جوانب را مد نظر قرار میدهند- انتخاب پیمانکارانی مناسب که هم دارای توان تخصصی لازم و هم حافظ منافع ملی و عمومی باشند و رعایت سایر عوامل مهندسی، زمینه کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی را فراهم نمود.
بر اساس نظام فنی اجرایی کنونی، شرکتهای مهندس مشاور ملزم به شناسایی نیازمندی‌ها، ملزومات و مشکلات پروژه پیش از مرحله ساخت می‌باشند تا در طراحی‌های خود این مسائل را لحاظ نمایند. در واقع، استفاده از اطلاعات‌پایه به شکل صحیح و کارا نقش مهمی در موفقیت یک پروژه دارد. اگر مطالعات اولیه به‌صورت پایه‌ای و توسط افراد باتجربه و متخصص انجام گیرد، خیلی از عوامل بازدارنده آتی پروژه که اثر مستقیم بر زمان اجرا دارد، از بین می‌رود. اما به دلیل عدم آشنایی مهندسان مشاور با شرایط اجرا و کارگاه، در بسیاری از موارد مقادیر برآورده شده از جمله: حجم کار، مصالح، ماشین‌آلات، زمان پروژه، اعتبار مالی و جریان نقدینگی موردنیاز با واقعیت همخوانی ندارد. حتی پس از اجرای پروژه نیز به دلیل ضعف سیستم مستندسازی اغلب بازخورد مناسبی از مسائل و مشکلات پروژه تهیه نمیشود و در پروژههای مشابه بعدی نیز همین مشکلات تکرار میگردد. یکی دیگر از عوامل مهندسی، تهیه و تنظیم قراردادهای شفاف است که حق پیمانکار و کارفرما به خوبی و وضوح در آن مشخص شده باشد. عدم تنظیم مناسب قراردادها در کنار نگرش بدبینانه به پیمانکاران سبب گردیده است که اخذ مطالبات پیمانکاران با مشکل همراه شود. نتیجه این مسئله تضعیف پیمانکار و اختلال در روند اجرای پروژه است. به‌ناچار پیمانکار برای اینکه بتواند کارگاه را تأمین نماید مجبور میشود که با حداقل هزینه ممکن ادامه دهد و از سرعت کار بکاهد. در هر حالت این امر سبب از بین رفتن توان بهینه پیمانکار و اختلال در روند کار میگردد (ره انجام و کوچکی، 1397). این نتایج با نتایج تحقیق جعفری (1389) مبنی بر نقش عوامل مهندسی در کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی همخوان است.
سومین عامل مهم در تأخیر در پروژههای عمرانی عامل نظارتی است. از جمله این عوامل عبارت اند از: کنترل درج قیمت در مناقصه، کنترل مناسب زمان‌بندی پروژه، نظارت دقیق دستگاه‌های اجرایی، رسیدگی به موقع به اسناد و گزارش‌های پیمانکار، جلوگیری از اعمال نفوذ ذینفعان در پروژه، جلوگیری از انحصاری نمودن برخی مصالح مورد نیاز در پروژه، جلوگیری از نفوذ گروهها و افراد سیاسی و شناسایی به موقع عیوب تجهیزات.
نظارت باید هم توسط مدیریت پروژه و هم از طرف نهادهای نظارتی بر مراحل مختلف کار انجام شود. هر چند که نظارت زیر مجموعه عامل مدیریت است، ولی در تحقیق حاضر به لحاظ اهمیت و جایگاه آن و مشورت متخصصان، به عنوان یک عامل مهم و جداگانه در نظر گرفته شد. با افزایش حجم پروژههای عمرانی به‌خصوص پروژههای عمرانی ملی و گسترده شدن ابعاد آنها، روش‌های نظارتی گذشته دیگر جوابگو نیست و نمی‌تواند ضامن کیفیت مطلوب باشد. ضعف نهادهای نظارتی در بسیاری موارد سبب افزایش هزینهها، انتصابات غیرمنطقی، تصمیم‌های خسارت‌بار و در نهایت، دور شدن از آرمان‌های اصلی طرح میگردد (ره انجام و کوچکی، 1397). از دیگر مواردی که باید بر آن نظارت گردد دخالت گروهها و افراد سیاسی است. به عنوان مثال، روابط سیاسی و لابیگری برخی از نمایندگان و دولتمردان سبب میگردد پروژههای متعددی در بودجه گنجانده شود بدون آنکه منابع کافی برای اجرای همه آنها وجود داشته باشد. این پروژهها ممکن است در اولویت اجرا نباشند و درنتیجه پس از اتمام دوره فعالیت سیاسی نمایندگان، به‌صورت نیمه‌تمام رها میگردند. اغلب این پروژهها توجیه اقتصادی ندارند و با ظرفیتی بیشتر از نیازمندی‌های منطقه ساخته می‌شوند و هیچ‌گاه به بهره‌برداری کامل نمی‌رسند. فشارهای سیاسی برای تصویب پروژههای عمرانی به نمایندگان مجلس محدود نمیشود، خود دولت هم در سفرهای استانی حجم زیادی از پروژههای عمرانی مانند پروژههای عمرانی ورزشی را شتابزده و گاهی بدون کار کارشناسی و مطالعات توجیهی به تصویب می‌رساند. لذا نقش سازمانهای نظارتی مانند سازمان مدیریت و برنامهریزی به‌عنوان تنها مرکز تصمیم‌گیری طرحهای عمرانی، در این مباحث باید بسیار پررنگ‌تر باشد. این نتایج با نتایج تحقیق هادیزاده (1398) که بیان نمود در کشور ما فقدان بانک اطلاعاتی فنی و نظارتی مناسب و به‌روز نبودن اطلاعات، سبب میشود نتوان به معنای واقعی بر پروژهها نظارت نمود و همچنین نتایج تحقیق گورگانی، محمدی و ثابت (1398) مبنی بر نقش عوامل نظارتی بر کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی همخوانی دارد.
چهارمین عامل اثرگذار بر تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی، عامل مالی است. از جمله این عوامل عبارت اند از: کاهش میزان بدهی‌های مالی گذشته، پرداخت به موقع منابع مالی در حین انجام پروژه، بیمه یا حمایت مالی جهت مدیریت آثار ناشی از افزایش شدید تورم، تخصیص منابع مالی مورد نیاز پروژه، پیش پرداخت به موقع به پیمانکار و بهبود نقدینگی مناسب.
به نظر میرسد یکی از دلایل مشکلات مالی و عدم تحقق بودجه طرحهای عمرانی، برآورد نادرست میزان تحقق بودجه باشد. برآورد نادرست بودجه، وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی و همچنین نرخ بالای تورم باعث گردیده که بودجه اختصاصی به پروژههای عمرانی ورزشی متغیر باشد. اگر قیمت نفت در بازارهای جهانی کاهش یابد، دولتمردان ملزم به کاهش اعتبارات عمرانی شده و پروژههای عمرانی نیمه‌کاره رها می‌شوند. زمانی که قیمت نفت افزایش یابد، بودجه تزریقی نیز افزایش یافته و دولتمردان با تصویب شتابزده پروژهها سعی بر هزینه بیشتر دلارهای نفتی میکنند (دودانگه، 1397). بنابراین میتوان با برآورد صحیح درآمدهای بودجهای، میزان تحقق اعتبارات واگذاری به بخشهای عمرانی ورزشی را افزایش داد و از این طریق زمینه کاهش و حذف تأخیر در این پروژهها را رقم زد.
با توجه به عوامل شناسایی شده در این تحقیق پیشنهاد میگردد مدیران و دست‌اندرکاران حوزه پروژههای عمرانی ورزشی با تأکید بر عوامل مهمتر و همچنین لحاظ سایر عوامل در مراحل زیر زمینه کاهش تأخیر در پروژههای عمرانی ورزشی و در نتیجه بهره‌مندی از آثار مثبت آن در ورزش و جامعه را فراهم آورند:
- پیش از ساخت شامل انتخاب زمین مناسب و بدون معارض، توجه به شرایط طبیعی منطقه مانند گسل زلزله، اخذ مجوزهای مورد نیاز از ارگانهای ذیصلاح، انتخاب پیمانکاران و نیروی انسانی متخصص از طریق مناقصههای واقعی، انتخاب تیم مدیریتی متخصص و توانمند، انتخاب مشاوران حقوقی خبره، برآورد مناسب هزینهها و منابع تأمین آن، پیشبینی درست نرخ تورم، تعیین زمان مناسب پایان کار، تنظیم قراردادهای مهندسی به روز و بدون ابهام و پرهیز از کلنگزنی بدون حساب و سیاسی
- موارد حین ساخت شامل نظارت منظم و مداوم بر مراحل مختلف کار توسط یک تیم نظارتی متخصص، عمل به مفاد قرارداد، پرداخت به موقع مطالبات پیمانکار، تأمین به موقع مصالح و سایر امور پشتیبانی.
منابع
- آشفته، آروین؛ تقیزاده، مهدی و ناطقی، ایمان. (1398). «ارائه مدل پویاییشناسی سیستم برای تحلیل تأخیر پروژههای عمرانی». دومین کنفرانس ملی انجن ایرانی پویاییشناسی سیستمها. تهران. https://civilica.com/doc/912003/
- جعفری، الیاس. (1389). «بررسی دلایل تأخیر پروژههای عمرانی ورزشی کشور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مدیریت ورزشی، دانشگاه شمال.
- جوادیان، سیدرضا؛ فلاح، احمدعلی و میرجلیلی، علیرضا. (۱۳۹۵). «بررسی عملکرد منطق فازی در مدیریت ریسک پروژههای عمرانی ورزشی». چهارمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی. https://civilica.com/doc/612099/
- حقیقت، محمدحسین و قربانی، علی. (۱۳۹۸). «مدل‌سازی تا خیرات پروژههای ساخت‌وساز مبتنی بر شبکه عصبی جهت تعیین سهم عوامل مؤثر در بروز تأخیرات در پروژههای عمرانی ابنیه در شهر تهران». ماهنامه عمران و پروژه، ش 1، صص 73-90.
- حنیفه، میلاد و قاسمی، پوریا. (۱۳۹۹). «شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تأخیرات پروژههای ای پی سی خطوط ریلی ایران».https://civilica.com/doc/1007862/
- خانزادی، مصطفی؛ دبیریان، شاهین و پیروزفر، راضیه. (۱۳۹۰). «بررسی دلایل تأخیر طرحهای عمرانی در ایران و راه‌های برون‌رفت آن». دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت استراتژیک پروژهها. تهران، دانشگاه صنعتی شریف، پژوهشکده شهید رضایی. https://civilica.com/doc/242916/
- دودانگه، رضا. (1397). دلایل تأخیر در پروژههای عمرانی. تهران: چاپ ندای کارآفرین
- رضایی، علیرضا. (1394). «بررسی بسترهای لازم در به کارگیری عامل چهارم (مدیریت طرح) در پروژههای ورزشی کشور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مدیریت پروژه و ساخت، دانشگاه شهید بهشتی.
- ره انجام، علیرضا و کوچکی، مهناز. (1397). بررسی علل تأخیر پروژههای عمرانی و ارائه راهکار. تهران: سنجش و دانش
- سپهرپور، ناهید. (1383). چرا برخی از شرکتها جهش میکنند و برخی دیگر خیر (از خوب به عالی). تهران: آوین
- سوادی، مهدی؛ همتی نژاد، مهرعلی؛ قلیزاده، محمدحسن و گوهر رستمی، حمیدرضا. (1394). «طراحی الگوی توسعه ورزش همگانی در استان هرمزگان». فصلنامه مدیریت و توسعه ورزش. ش 2، صص 87-102.
- فتحی، نسترن و علیپور، مجید. (۱۳۹۸). «امکان‌سنجی مدیریت چالشهای پیش رو در ساخت و بازسازی پروژه ورزشی و فرهنگی تحت پیمان BOT نارنجستان تهران».چهارمین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی. تهران، انجمن افق نوین علم و فناوری. https://civilica.com/doc/911506/
- گورکانی، اسماعیل؛ محمدی، میلاد و ثابت، عباس. (۱۳۹۸). «شناسایی عوامل مؤثر در بروز تأخیر و افزایش هزینه در پروژهها مطالعه موردی مسکن مهر». نخستین کنفرانس ملی مدیریت، اخلاق و کسب‌وکار. شیراز، موسسه آموزش عالی آپادانا. /https://civilica.com/doc/918418
- ملاهی کوهی، مینا؛ رمضانی نژاد، رحیم؛ جوادیپور، محمد و یاسوری، مجید. (1393). «بررسی عوامل مؤثر بر توسعه ورزش قهرمانی استان‌های ایران و ارائه الگوی پیشنهادی». پایان‌نامه تربیت‌بدنی دانشگاه گیلان،ص 42.
- هادی زاده، محمد. (1398). «بررسی و ارائه پیشنهاد درباره تأخیرات و نحوه ارائه لایحه تأخیرات در پروژههای عمرانی». چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهشهای نوین در عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط‌زیست. کرج. /https://civilica.com/doc/902928
- Abraham, S. (2019). “Are the Public Subsidies of Professional Sports Stadiums Worth the Cost of Building Them?” CMS senior theses, Claremont McKenna College.
- Agyekum-Mensah, G., & Knight, A. D. (2017). “The professionals’ perspective on the causes of project delay in the construction industry”. Engineering, construction and architectural management.
- Aziz, R. F., & Abdel-Hakam, A. A. (2016). “Exploring delay causes of road construction projects in Egypt”.Alexandria Engineering Journal, 55(2), 1515-1539.
- Gunduz, M., & Tehemar, S. R. (2019). “Assessment of delay factors in construction of sport facilities through multi criteria decision making”. Production Planning & Control, 1-12.
- Kumar, H., Manoli, A. E., Hodgkinson, I. R., & Downward, P. (2018). “Sport participation: From policy, through facilities, to users’ health, well-being, and social capital”. Sport Management Review, 21(5), 549-562.
- Mittal, Y. K., Paul, V. K., Rostami, A., Riley, M., & Sawhney, A. (2020). “Delay factors in construction of healthcare infrastructure projects: a comparison amongst developing countries”.Asian Journal of Civil Engineering, 1-13.
- Okoro, C. O., Mansur, S. A., Yahya, K., Igwe, U. S., & Obiefuna, J. I. (2020). “Impact of Skilled Workforce Induced Delay on Project Delivery and Construction Sustainability in Nigeria”.International Journal of Business and Technology Management, 2(1), 15-26.
- Tehemar, S. R. S. (2018). “Evaluation of Delay’s Causes and Effects on Sport Facilities”. A Project Submitted to the Faculty of the College of Engineering in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Masters of Science in Engineering Management.
)