نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 استادیار، گروه مدیریت ورزشی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران
3 دانشیار، گروه مدیریت ورزش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران
4 استادیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
چکیده
بازیهای بومی محلی فوائد فراوانی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، روحی و روانی، بینالمللی، گردشگری و اقتصادی خواهند داشت. بنابراین هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی بود. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی، از نظر روش، توصیفی و بهصورت آمیخته کیفی و کمی انجام شد. نمونه‌گیری در بخش کیفی بر اساس پنل تخصصی و هدفمند و تعداد نمونه برابر با 20 تن بود. جامعه آماری در بخش کمی شامل مسئولان و کارکنان فدراسیون ورزشهای روستایی و بومی محلی و مسئولان هیئت‌های استانی، برابر با 115 تن بودند که بهصورت تمامشمار به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته شامل 39 عامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی بود. روایی پرسشنامه با نظر 10 نفر از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه و پایایی آن با آزمون آلفای کرونباخ تأیید شد. برای تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی از نرم افزارهای SPSS و لیزرل استفاده گردید.
یافتهها نشان داد که 39 عامل در قالب مؤلفه‌های منابع مالی، عوامل اجرایی، عوامل محیطی، نگرشی و حمایتی، امکانات و تجهیزات، منابع انسانی، عوامل مدیریتی، اقدامات آموزشی، رشدآفرین انگیزشی و اجتماعی-فرهنگی اثرگذار است. میتوان گفت که وجود فضاهای طبیعی و تنوع اقلیمی و جغرافیایی در روستاها به همراه تأمین اعتبارات کافی جهت پیادهسازی برنامههای ورزشی و برگزاری منظم مسابقات متمرکز، لیگ کشوری و جشنوارههای ورزشی به احیا و توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی کمک خواهد کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Identification and analysis of factors affecting the development of rural and local sports
نویسندگان [English]
- Fariba Afshoon 1
- Vahid . Rafiei Dehbidi 2
- Sayed Ehsan Amir Hosseini 3
- Ali pirzad 4
1 1. Department of Sports Management, Yasuj Branch, Islamic Azad University, Yasuj, Iran
2 Assistant Professor, Department of Sports Management, Marvdasht Branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran
3 Associate Professor, Group of Managment Sport, Yasouj University, Yasouj, Iran
4 Assistant Professor, Department of Business Management, Yasouj Branch, Islamic Azad University, Yasouj, Iran
چکیده [English]
Local native games are of many benefits in social, cultural, psychological, international, tourism and economic dimensions. Therefore, the research is to identify and analyze the factors affecting the development of rural and indigenous sports. The present research was conducted in terms of applied purpose, descriptive method, and mixed qualitative and quantitative methods. Sampling in the qualitative section was based on a specialized and targeted panel and the number of samples was equal to 20 tons. The statistical population in the quantitative section, including the officials and employees of the local rural and indigenous sports federation and the officials of the provincial boards, were equal to 115 people who were selected as a sample. The research tool was a researcher-made questionnaire, which included 39 factors affecting the development of rural and indigenous sports. The validity of the questionnaire was confirmed by the opinion of 10 university sports management professors and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha test. SPSS and Lisrel software were used for exploratory and confirmatory factor analysis.
The findings showed that 39 factors are effective in the form of components of financial resources, executive factors, environmental, attitudinal and supportive factors, facilities and equipment, human resources, managerial factors, educational measures, motivational and socio-cultural growth. It can be said that the presence of natural spaces and climatic and geographical diversity in the villages along with providing sufficient funds for the implementation of sports programs and the regular holding of focused competitions, national leagues and sports festivals will help to revive and develop rural sports and local indigenous games.
کلیدواژه‌ها [English]
- Local Indigenous
- Environmental Factors and Rural Sports
شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی
فریبا افشون[1]
وحید رفیعی دهبیدی[2]
سیداحسان امیرحسینی[3]
علی پیرزاد[4]
10.22034/ssys.2022.2246.2610
تاریخ دریافت مقاله: 4/12/1400
تاریخ پذیرش مقاله:8/5/1401
مقدمه
نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقهای، ملی، بینالمللی و پیامدهای توسعهنیافتگی مناطق روستایی، ازجمله: فقر گسترده، نابرابری، فرایند رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیهنشینی شهری و غیره موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است. در این میان، ورزش و بازیهای بومی و محلی نقش بسیار مهمی در ساختار مناطق روستایی دارند و این رویکرد بر سلامت جسمانی، شناخت هویت‌ها و فرصـت‌های تعامل اجتمـاعی ساکنان روستایی نقشی اساسی دارد (نقوی و همکاران، 1392: 111-128). از طرفی نیز در عصر حاضر، ورزش به یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین ساختارهای جامعه تبدیل شده است. ورزش در دنیایی جدید چنان با اهمیت و فراگیر شده که همه جا هست، چاشنی فرهنگ ملی ماست و در زوایای گوناگون زندگی اجتماعی روزمره ما جا گرفته است. از این منظر هیچ موضوع دیگری در علوم اجتماعی وجود ندارد که بیش از ورزش شایان توجه باشد (نودهی و همکاران، 1395: 1-35). در این میان، ورزشهای روستایی و بومی برگرفته از فرهنگ قومی مردم ماست و رابطه تنگاتنگ و نزدیکی با شیوه زندگی، رفتار و مناسبات آنان دارد. این ارتباط و نزدیکی به اندازه‌ای قوی است که هنوز در برخی مناطق، ورزشهای روستایی و بومی در مراسم عروسی، اعیاد و مناسک جمعی استفاده میشود (حسانی و کرمی، ۱۳۹۵). ورزشهای روستایی به علت تعلق آنها به جامعه روستایی و عجینشدن آن با نمادهای فرهنگی و تاریخی جامعه روستایی، میتواند نقش مهمی در توسعه محلی ایفا کند. این ورزشها، ارزان، دسته جمعی و مفرح برگزار می‌شوند و علاوه بر آن کارکردهای حاشیه‌ای مفیدی چون: تقویت توریسم، افزایش سرمایه اجتماعی، ایجاد مشاغل روستایی، آشنایی با رسوم ملی و محلی ، سلامتی جسم و روان و کار گروهی و تعاونی دارند- کارکردهایی که میتواند محیط روستا را شادتر، رسیدن به شاخصهای توسعه محلی را تسهیل و به تداوم ورزشهای بومی و محلی نیز کمک شایانی بکند (پاپ زن و همکاران، 1394: 1-15). علیرغم همه اینها در دهههای اخیر، تمرکز مسئولان ورزش و دولتمردان معطوف به ورزشهای حرفهای و کلاسیک است، در حالی که بازیهای بومی و تفریحی از نیازهای جوامع بوده و هست.
نیاز به بازی، نیازی عمومی و جهانی است و مرزهای سن و جنس و موقعیت اجتماعی و پایگاه اقتصادی و جغرافیایی را در هم می‌شکند و هیچ ملتی را نمی‌توان بدون بازی و سرگرمی یافت. همین نیاز عمومی و همگانی است که گستره بازیها و ورزشهای بومی و محلی را از گذشته به وجود آورده است. بازیهای بومی و محلی به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اوقات فراغت و ورزش همگانی، مدتی است که مورد توجه بسیاری از کشورها قرارگرفته و تلاش‌هایی برای احیا و توسعه اینگونه فعالیت‌های بدنی در حال انجام است (یانگ[5] و همکاران، 2020). بازیهای بومی-محلی بخشی از میراث فرهنگی غیرمادی بشریت هستند و شایسته است که به عنوان فرهنگ مردم حفظ و احیا شوند. میتوان از طریق ورزشها و بازیهای سنتی زمینه تعامل با ملل و فرهنگ‌های مختلف را فراهم کرد (سائورا و زیمرمان[6]، 2021). در واقع، بازیها برای مردم فرصتی فراهم می‌کند تا بعد از یک روز سخت کاری احساس آرامش کنند. بسیاری از بازیها و فعالیت‌ها برای پاسخگویی به خواسته‌ها، نیازها، منافع و رضایت‌مندی انسان‌ها از زمانهای دور و قدیم ساخته شده و شامل مزایا و فواید بسیاری است از جمله میتوان به منافع اجتماعی، فیزیکی، روانی، عاطفی، آگاهی و دانش اشاره کرد (لاگاردرا[7] و همکاران، 2018: 20-38). ورزشهای بومی و محلی به جهت انطباق با علائق ذوقی، هنری و فرهنگی جامعه میتواند گسترش و عمومیت پیدا نماید. بازیهای بومی، محلی و ورزشهای سنتی به عنوان بخشی از فرهنگ هر ملت، متناسب با وضعیت اقلیمی و فرهنگی هر منطقه بر مبنای فلسفه و منطق خاص طراحی شده‌اند و همین هماهنگی و همراهی با جغرافیا و فرهنگ، رمز ماندگاری آنها تاکنون بوده است. مطالعه و معرفی این ورزشها از آن جهت حائز اهمیت است که میتواند به ما دانشی در زمینه داشته‌های فرهنگیمان بدهد و فرصتی را فراهم کند که با کسب آگاهی، در زندگی امروز از آنها استفاده گردد (غفوری و همکاران، 1398: 81-88). این بازیها از عوامل تاثیرگذار در نیروهای اجتماعی برای تحقق توسعه پایدار، بهخصوص در جوامع روستایی هستند که کمترین هزینه را در مقابل سایر هزینه‌های مدیریتی به خود اختصاص می‌دهند. این بازیها فوائدی همچون: ارزش‌های اجتماعی، جسمی، روانشناختی، شناختی، اخلاقی و روانی برای مناطق روستایی دارند. عواملی از قبیل سادگی پرداختن به بازیهای بومی و محلی، عدم نیاز به امکانات و فضای خاص، آموزش و تمرین مهارت‌های مختلف، برخورداری از تنوع و گوناگونی، سهولت انجام، پیوند با ساختارهای فرهنگی روستا، قابلیت سازگاری بالا با شرایط جامعه امروزی، جلوگیری از انحرافات اجتماعی در جوانان و وجود زمینه برگزاری جشنوارههای ورزشی بومی و محلی از مهمترین مزایای بازیهای بومی و محلی هستند (رزم آور و شهاوندی، 1400).
کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره توانسته‌اند با فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام داده‌اند، بازیها و ورزشهای بومی خود مانند کونگفو، تکواندو، ووشو و سومو را احیا، توسعهبخشی و جهانی کنند (گلزاده و میرآبادی، 1398: 287-307). علیرغم این که در برخی از کشورها به ورزشهای بومی و محلی توجه شده، اما در بسیاری از کشورها مورد بیتوجهی واقع گردیده است.
بازیهای سنتی، میراث مهم فرهنگی تفریحی جهان است. با این حال، آنها کم ارزش تلقی و در برخی موارد، حتی نادیده گرفته می‌شوند (دودو[8]، 2021). بازیهای سنتی در حال فراموشی و ناپدید شدن هستند و کاش شرایطی فراهم می‌شد تا این بازیها مجدداً احیا گردند. این مشکل در مورد بازیهای جدید نیز به مرور در حال اتفاق افتادن است (ون بوتنبرگ[9]، 2019: 205-225).
در سرزمین پهناور و باستانی ایران، باوجود تنوع آب و هوایی و گوناگونی ریشه‌های فرهنگی، بازیها و سرگرمی‌های رایج در میان مردم، عواملی مانند گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن و پیدایش فناوریهای نوین، بسیاری از بازیهای سنتی را منسوخ کرده و یا به حاشیه رانده است. اگرچه هنوز برخی از این بازیها در سطح شهرهای کوچک و روستاها بازی میشود و برنامه‌هایی نیز از سوی فدراسیون ورزشهای روستایی و نیز فدراسیون و هیئت‌های ورزش همگانی با زمانبندی‌های مشخص اجرا میشود، اما به‌طورکلی میتوان گفت که این بازیها دیگر نقشی در پر کردن اوقات فراغت انسانهای امروز ندارند (بیگی، 1400: 81-90). علیرغم توجه مسئولان به ورزشهای مدرن و حرفهای و سرمایهگذاریهای گزاف در ورزشهای کلاسیک و از طرفی کم توجهی به ورزشهای بومی، هنوز هم برخی از بازیهای سنتی و بومی زنده ماندهاند.
ورزشهای بومی و محلی از تفریحات جذاب و پرطرفدار در بین مردم روستاها و عشایر است که جایگاه ویژه خود را با گذشت قرن‌ها هنوز هم حفظ کرده است؛ زیرا این ورزشهای بومی و محلی در بطن جامعه ریشه دوانده و بر اساس علاقه‌ها و سلیقه‌ها و امکانات مردم هر منطقه در دورههای گوناگون شکل گرفته و رواج یافته‌اند (پاپزن و همکاران، 1395: 98-112). بازیهای بومی و محلی زمینه فعالیت‌های فراغت روستاییان را با توجه به سرزندگی و نشاط، حفظ آیینها و رسوم، ارزش‌ها و نمادها فراهم میآورند. پیشرفت به سوی توسعه پایدار روستایی (درزمینه بازیهای بومی و محلی) نیازمند تغییرات در سه سطح محلی، ملی و بینالمللی است و راهبرد توسعه پایدار روستایی باید مرتبط با افزایش رشد محلی و منطقهای و با توجه به فعالیت‌های ساکنان روستایی (فعالیت‌های تفریحی، گذران اوقات فراغت، ورزشی و غیره) و توانایی حفظ منابع برای دیگران شکل گیرد (هنرور و همکاران، 1393: 493-509).
از ویژگی‌های مثبت ورزشهای بومی و محلی، در دسترس بودن ابزار و امکانات و قابل اجرا بودن در هر مکان و زمان بدون هیج محدودیتی است (کتبی و همکاران، 1397: 53-47). با استفاده از این بازیها میتوان تجارب زندگی را آموزش داد و نمادهای یک شخصیت مثبت را به کودکان القا کرد و در آنان تثبیت نمود. صاحبنظران معتقد هستند که این بازیها تأثیر ویژه‌ای در کسب بلوغ فرهنگی و اجتماعی دارند. به علاوه، توجه به بازیهای بومی محلی فوائد فراوانی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، روحی و روانی، بینالمللی، گردشگری و اقتصادی برای مردم هر کشور خواهد داشت (بوس و ستسو[10]، 2016). در این میان، با توجه به نقش روستاها در فرایند توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقهای و بینالمللی و پیامدهای توسعهنیافتگی مناطق روستایی موجب توجه به توسعه روستایی شده است. به همین دلیل، در اندیشه بسیاری از محققان، توسعه روستایی مقدمه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز مؤخره آن در سطح ملی قلمداد میشود (رحمتی و همکاران، 1394: 59-78). اما چنانچه همچون دهههای اخیر توجه جدی به ورزشهای بومی و محلی نشود، در آینده نزدیک شاهد محو شدن این بازیها خواهیم بود.
علی رغم این که غنی سازی اوقات فراغت روستاییان و احیا و ترویج ورزشهای بومی محلی اهمیت دارد، اما در این زمینه، پژوهشهای اندکی صورت گرفته است. در همین راستا، شاپ و گونزالز[11](2022) در بررسی و بازنمایی بازیهای بومی آمریکا اشاره کردند که با دادن حق قانونی به قبایل بومی آمریکا برای توسعه بازیهای بومی و محلی تا سال 2001، این بازیها به یکی از بخش‌های صنعت گردشگری ایالات متحده تبدیل شد و این بازیها همچنان به پیشرفت خود در زمینه نوآوری بازی ادامه می‌دهد. آدمالونا[12]و همکاران (2021) در شناسایی ارزش‌های بازی سنتی در اندونزی اشاره کردند که شرایط محیط و اقلیم، میزان توجه مسئولان و فراهم نمودن شرایط و امکانات لازمه توسعه این بازی‌هاست. چی و ژو[13] (2019)، در پژوهشی با عنوان «وضعیت فعلی و عوامل محدودکننده ورزش روستایی مانچو» دریافتند که در روند تغییر فرهنگ ورزشی سنتی مانچو، مشکلاتی از جمله از بین رفتن فرهنگ سنتی ورزش در میراث، عدمبرقراری ارتباط با تمدن مدرن و عدمانگیزه برای توسعه وجود دارد. جیانوی[14](2017) در پژوهشی دریافت که توسعه سیاست ورزش روستایی دارای خصوصیات راهنمایی و تنظیم، مداوم و چند مرحله‌ای، تعصب و فازی و عدمتعادل و عدمپایداری است که میتواند منابع ارزشمندی را برای تدوین و اجرای روستاهای چینی فراهم کند. حاجیون[15](2014) در طراحی مدل توسعه ورزش سنتی با ویژگی‌های منطقهای دریافت که در مناطق روستایی باید کاملاً از جذابیت ذاتی رویدادهای ورزشی منطقهای، یکپارچهسازی فعالیت‌های ورزشی با ویژگی‌های منطقهای و توسعه ویژگی‌های منطقهای ورزش به عنوان بهترین فرصت بهره برداری شود. سون و ما[16](2016) در پژوهشی با عنوان «وضع موجود و اقدامات متقابل ورزش روستایی در چین» دریافتند که عقبماندگی ورزشهای روستایی به جمعیت کشور چین مربوط میشود. پایه و اساس این عقبماندگی، اقتصاد ضعیف، آموزش کم و دانش و فناوری توسعهنیافته است. جلالی و همکاران (1400) در پژوهشی دریافتند که به ترتیب، عوامل برگزاری مسابقات ورزشهای بومی و محلی، برگزاری جشنوارههای ورزشهای بومی و محلی، توسعه زیرساخت‌های اماکن بازی و اقامتی و حملونقل عمومی و برگزاری همایشهای علمی در زمینه ورزشهای بومی و محلی در توسعه ورزشهای بومی و محلی اثرگذارند. گلزاده و همکاران (1398) در بررسی عوامل موثر بر توسعه گردشگری با تاکید بر بازیهای بومی و محلی دریافتند که جاذبهها و ظرفیتهای موجود در زمینه بازیهای بومی و محلی، زیرساختها، نگرش و گرایش جامعه نسبت به بازیهای بومی و محلی، ترویج و تبلیغ بازیهای بومی محلی، سرمایهگذاری و تأمین منابع مالی و عوامل محیطی بر توسعه ورزشهای بومی و محلی اثرگذار هستند. اندام و همکاران (1394) در پژوهشی دریافتند که به ترتیب، عوامل مدیریتی، سازمانی، فرهنگی، درون-فردی، محیطی و روانی مانع توسعه بازیهای بومی و محلی میشود. هنرور و همکاران (1394) نامناسب بودن میزان توسعه، برگزار نشدن مسابقات و تأکید بیش از حد بر ورزش قهرمانی را از جمله چالشهای ورزش بومی محلی میدانند. فلاح و همکاران (1397) در تدوین راهبردهای توسعه ورزش روستایی اشاره کردند که به ترتیب بهترین راهبرد‌ها شامل احیا، حفظ، نگهداری و گسترش محیط‌های فیزیکی طبیعی با استعدادهای گوناگون در روستاها، برگزاری المپیادهای ورزشهای بومی- محلی، تأسیس اقامتگاه‌های طبیعی برای بومگردی، راهاندازی کارناوال‌های ورزشی- شادی در مناطق گوناگون روستایی، قانون‌مند کردن ورزشهای روستایی و تدوین آییننامه برای آنها و تصویب آنها در فدراسیون ورزشهای بومی- محلی است. غفوری (1393) در الگوی توسعه گردشگری بر مبنای توسعه بازیهای بومی و محلی، سادگی پرداختن به آنها، قابلیت اجرا در رده‌های مختلف سنی و ارتباط آنها با فرهنگ جامعه را از جمله جنبه‌های مثبت بازیهای بومی و محلی و نبودبرنامه‌ریزی، عدمآشنایی با نحوه انجام بازیها، و عدمتوجه رسانهها را از جمله موانع توسعه بازی های بومی-محلی بیان کرد. مرور یافتههای تحقیقات پیشین، علاوه بر شرایط محیطی و طبیعی و کمهزینه بودن بازیهای بومی محلی، مبین لزوم توجه مسئولان در سیاستگذاریها به بازیهای بومی و محلی، برنامهریزی، فراهم کردن شرایط و تأمین منابع مالی در احیا و توسعه این ورزشهاست.
در کشور ایران در سالهای اخیر به توسعه و گسترش ورزش به عنوان محورهای اصلی توسعه پایدار توجه بسزایی شده، اما همچنان توسعه ورزش روستایی مغفول مانده‌است (اندام و همکاران،1394). علیرغم این که بخش مهمی از جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کنند، آن‌چنان که شایسته است به ورزش روستایی و بومی-محلی توجه نشده‌است. این کمتوجهی‌ها منجر به بروز آسیب‌های اجتماعی و به بطالت گذراندن اوقات فراغت جوانان روستا خواهد شد. اجرای برنامههای ورزشی روستایی و بومی –محلی کمک فراوانی به توسعه ورزش در روستاها، زنده ماندن بازیهای بومی محلی، غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان و شناسایی استعدادهای ورزشی خواهد شد. براساس بررسی‌ها پژوهشهای محدودی که در مورد ورزش روستا صورت گرفته، این دغدغه وجود دارد که برخی از رشته های ورزشی بومی محلی به فراموشی سپرده و محو شوند و در بیکاری‌های فصلی، آسیب‌های اجتماعی گریبانگیر جوانان روستایی گردد. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال شناسایی مؤلفهها و شاخصهای مؤثر بر توسعه ورزش بومی-محلی و سپس تحلیل و اولویتبندی آنها بود.
روششناسی پژوهش
روش پژوهش، توصیفی-پیمایشی و به لحاظ هدف، کاربردی است که به شیوه آمیخته کیفی و کمی انجام شد. داده‌های پژوهش به صورت مطالعه اسنادی، اینترنتی، نظرخواهی از خبرگان (نمونه کیفی پژوهش) و همچنین روش پرسشنامه در زمینه شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه ورزشهای روستایی و بومی محلی انجام شد. در این پژوهش، ابتدا با روش کیفی و سپس با روش کمّی داده‌ها جمع آوری گردید.
با توجه به این که از سال 1384 ابتدا «فدراسیون ورزشهای روستایی و عشایری» ایجاد و راه اندازی و به رشتههای مختلف ورزشی که قابلیت اجرا در روستا و عشایر را داشت پرداخته شد از سال 1392 نیز فعالیت این فدراسیون بر بازیهای سنتی و بومی- محلی متمرکز شد و نام این فدراسیون نیز به «فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی محلی» تغییر یافت، جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی متخصصان و صاحبنظران ورزش روستایی و بومی محلی براساس تخصص، تجربه، تسلط نظری، دسترسی و تمایل بودند که از آن میان 20 نفر بهصورت غیر تصادفی و هدفمند انتخاب شدند (7 تن از مدیران و صاحبنظران حوزه ورزش روستایی وزارت ورزش و جوانان و ادارات کل ورزش و جوانان استانها، 8 تن از خبرگان و صاحبنظران فدراسیون و هیئت‌های ورزش روستایی و بومی محلی و 5 تن از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه). جامعه آماری در بخش کمی شامل مسئولان و کارکنان فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی (22 تن)، رؤسا، دبیران و نواب رئیس بانوان هیئت‌های ورزش روستایی و بومی محلی استانها (93 تن) در مجموع برابر با 115تن بودند که به دلیل محدود بودن اعضای جامعه آماری، به صورت تمام شمار، به عنوان نمونه انتخاب شدند.
داده‌های پژوهش به صورت مطالعه کتابخانه‌ای، اینترنتی، روش پرسشنامه و هم چنین نظرخواهی از نمونه کیفی بهدست آمد. ابزار پژوهش، پرسشنامه محققساخته با 39 گویه (عامل) مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی بود که بر اساس ادبیات پیشینه پژوهش و نظرات خبرگان با استفاده از روش دلفی به شرح زیر طراحی گردید. ابتدا با انجام مصاحبه با خبرگان، تعداد 73 مفهوم حاصل شد که پس از جمعبندی و یکسانسازی مفاهیم مشابه به 55 عامل مؤثر بر توسعه ورزشهای روستایی و بومی محلی کاهش یافت. سپس پنل دلفی تشکیل گردید و داده‌های جمعبندیشده بهصورت پرسشنامه باز جهت بازنگری، ویرایش و اصلاح در اختیار اعضای پنل دلفی قرار گرفت. در مرتبه اول، پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها نظرات اصلاحی داده شد و پس از جمعبندی نظرات اصلاحی پنل دلفی تعداد عوامل به 51 کد کاهش یافت- در واقع، عوامل مشابه، کم اهمیت و یا بیارتباط حذف شد. شاخصهای حذفشده شامل احداث سالن‌های سرپوشیده و استاندارد، افزایش خانه‌های ورزش روستایی، توسعه ارتباطات در فرایتد امور اجرایی و توسعه بازیهای محلی و تلاش در جلب حمایت خانوادهها در توسعه ورزش بومی و سنتی بود. در ادامه برای بازنگری در مرتبه دوم مجددأ پرسشنامه در اختیار اعضای پنل دلفی قرار گرفت و ویرایش‌های لازم انجام شد و موارد مشابه یکسان سازی شد و تعداد شاخصها، مجدد کاهش یافت و تعداد عوامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی به 41 کاهش داده شد. عوامل حذف شده مرحله دوم پنل دلفی شامل نقش هنجارهای اجتماعی در مراسم گوناگون سنتی، توانمندسازی ارکان فدراسیون ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی، توسعه کارگاه های آموزشی آشنا سازی با بازیهای سنتی، فعالیت ادارات ورزش و جوانان در شهرستانها و بخشها، افزایش پخش بازیهای بومی و محلی، برخورداری از درآمدهای بازیهای بومی- محلی علاوه بر اعتبارات دولتی، وجود مدیریت یکپارچه، وجود ساختار مناسب سازمانی، توسعه منابع انسانی مدیریتی و اجرایی و حمایتهای ادارات ورزش و جوانان از ورزشهای روستایی و سنتی و حمایتهای مسئولان محلی در بخشها و دهستانها بود. در مرتبه سوم ویرایش و بازنگری توسط اعضای پنل دلفی انجام شد و شاخصهای تعیین اهداف و راهبرد در توسعه بازیهای بومی و پیدا کردن راهکارهای انگیزاننده برای پرداختن به ورزشهای سنتی حذف و توافق نهایی اعضای پنل دلفی مبنی بر اثرگذاری 39 شاخص حاصل شد. در مرتبه چهارم، ترتیب و اهمیت عوامل و همچنین تهیه پرسشنامه انجام گردید. روایی محتوایی پرسشنامه توسط 10 تن از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه که با ورزش روستایی آشنا بودند، تأیید شد و پایایی آن نیز با استفاده از محاسبه آزمون آلفای کرونباخ مورد بررسی و تأیید قرار گرفت (92/0α=). در نهایت، برای تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی عوامل از نرمافزارهای SPSS و لیزرل استفاده شد.
یافتههای پژوهش
در بخش کیفی تحقیق (خبرگان)، تعداد 13 نفر مرد (65 درصد) و 7 نفر زن (35 درصد) بودند. 40 درصد دارای مدرک دکترا، 45 درصد دارای مدرک فوق لیسانس و 15 درصد دارای مدرک لیسانس بودند. 95 درصد دارای سابقه بیش از ده سال مدیریت در ورزش روستایی و بومی محلی و 5 درصد از خبرگان، کمتر از ده سال سابقه مدیریت در ورزش روستایی و بومی محلی داشتند.
با بهرهگیری از ادبیات پیشینه، نظرات خبرگان و روش دلفی، تعداد 39 عامل مؤثر بر توسعه ورزشهای روستایی و بومی محلی شناسایی و برای خوشه‌بندی عناصر از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. گام‌‌های درستی این ادعا در نرم افزار SPSS به صورت زیر انجام شد.
پیش از اقدام به استفاده از روش تحلیل عامل باید از کافی بودن حجم نمونه جهت تحلیل عاملی اطمینان حاصل شود. به این منظور از روش محاسبه شاخص کفایت نمونه[17] (KMO) بهره گرفته شد. برونداد نرمافزار SPSS برای آماره KMO در جدول 1 آمده است:
جدول 1: برونداد نرمافزار SPSS برای KMO
|
73/0 |
ضریب کی ام او برای تعیین بسندگی حجم نمونه |
|
|
376/2719 |
آماره کای اسکور |
آماره آزمون بارتلت |
|
729 |
درجه آزادی |
|
|
0001/0 |
سطح معناداری |
|
نتایج جدول 1 نشان داد که مقدار KMO 73/0 و مورد قبول است.
مرحله بعدی، استخراج مؤلفه‌هاست. نتایج تحلیل مؤلفه‌های اصلی قبل از چرخش در برونداد نرمافزار SPSS در جدول 2 درج شده است. ماتریس مؤلفهها در برونداد نرم افزار SPSS نشان می‌دهد که 10 عامل اصلی وجود دارد:
جدول 2: شناسایی مؤلفه‌های اصلی با تحلیل عاملی اکتشافی
|
عوامل استخراجشده |
مقدار ویژه عامل |
درصد واریانس تببینشده توسط عامل |
درصد کل واریانس تبیینشده |
|
منابع مالی |
328/11 |
280/10 |
280/10 |
|
عوامل اجرایی |
101/11 |
912/8 |
192/19 |
|
عوامل محیطی |
392/10 |
867/8 |
059/28 |
|
نگرشی و حمایتی |
884/9 |
613/10 |
672/38 |
|
امکانات و تجهیزات |
219/9 |
106/7 |
778/45 |
|
منابع انسانی |
313/7 |
021/8 |
061/64 |
|
عوامل مدیریتی |
827/6 |
519/9 |
580/73 |
|
اقدامات آموزشی |
227/6 |
156/7 |
988/45 |
|
رشدآفرین انگیزشی |
922/8 |
353/7 |
462/48 |
|
اجتماعی-فرهتگی |
365/7 |
429/9 |
534/47 |
استخراج آیتمها پس از چرخش واریانس صورت میگیرد. برای استخراج آیتمها پس از چرخش از جدول Rotated Component Matrix استفاده شد. با توجه به این که گویه‌های با بارعاملی بزرگتر از 3/0 انتخاب میشود، یافتههای این تحقیق نشان داد همه پیشرانها بار عاملی بالاتر از 3/0 داشته و هیچ یک از آنها حذف نشد. ماتریس چرخشی آیتمها در جدول 3 آمده است:
جدول 3: ماتریس چرخشی آیتمها
|
|
عامل 1 |
عامل 2 |
عامل 3 |
عامل 4 |
عامل 5 |
عامل 6 |
عامل 7 |
عامل 8 |
عامل 9 |
عامل 10 |
|
|
A1 |
778/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A2 |
518/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A3 |
516/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A4 |
- |
776/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A5 |
- |
619/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A6 |
- |
403/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A7 |
- |
333/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A8 |
- |
- |
756/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A9 |
- |
- |
726/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A10 |
- |
- |
655/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A11 |
- |
- |
- |
773/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A12 |
- |
- |
- |
752/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A13 |
- |
- |
- |
681/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A14 |
- |
- |
- |
647/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A15 |
- |
- |
- |
633/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A16 |
- |
- |
- |
581/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A17 |
- |
- |
- |
- |
770/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A18 |
- |
- |
- |
- |
684/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A19 |
- |
- |
- |
- |
513/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
A20 |
- |
- |
- |
|
- |
530/0 |
- |
- |
- |
- |
|
|
A21 |
- |
- |
- |
- |
- |
516 |
- |
- |
- |
- |
|
|
A22 |
- |
- |
- |
- |
- |
503/0 |
- |
- |
- |
- |
|
|
A23 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
703/0 |
- |
- |
- |
|
|
A24 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
688/0 |
- |
- |
- |
|
|
A25 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
592/0 |
- |
- |
- |
|
|
A26 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
570/0 |
- |
- |
- |
|
|
A27 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
550/0 |
- |
- |
- |
|
|
A28 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
529/0 |
- |
- |
- |
|
|
A29 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
528/0 |
- |
- |
|
|
A30 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
509/0 |
- |
- |
|
|
A31 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
487/0 |
- |
- |
|
|
A32 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
660/0 |
- |
|
|
A33 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
648/0 |
- |
|
|
A34 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
630/0 |
- |
|
|
A35 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
709/0 |
|
|
A36 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
702/0 |
|
|
A37 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
693/0 |
|
|
A38 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
663/0 |
|
|
A39 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
576/0 |
|
براساس جدول 3، تعداد 39 معیار براساس ضریب همبستگی که با هریک از 10 عامل بهدست آمده داشته‌اند، در عامل‌های مختلف قرار گرفتهاند. هر کدام از معیارها که با عامل یادشده همبستگی بالا و مثبت‌تری داشته باشد، در دسته بندی ان عامل قرار میگیرد.
نتایج تحلیل عاملی عوامل شناساییشده در شکل 1 ارائه شده است. این مقیاس شامل 10 متغیر پنهان و 39 متغیر قابلمشاهده است. بار عاملی مشاهده در تمامی موارد مقداری بزرگتر از 3/0 دارد که نشان می‌دهد همبستگی بین متغیرهای پنهان (ابعاد هر یک از سازه‌های اصلی) با متغیرهای قابلمشاهده قابل قبول است. پس از اینکه همبستگی متغیرها شناسایی گردید، باید آزمون معناداری صورت گیرد. جهت بررسی معنادار بودن رابطه بین متغیرها از آماره t-value استفاده میشود. چون معناداری در سطح خطای 05/0 بررسی می‌گردد، اگر آماره آزمون t-value از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر باشد، رابطه معنادار است. براساس نتایج شاخصهای سنجش هر یک از مقیاس‌های مورد استفاده در سطح اطمینان 5 درصد مقدار آماره t-value بزرگتر از 96/1 است که نشان می‌دهد همبستگی‌های مشاهدهشده معنادار است. در این تحقیق به ارائه شکل آماره تی متغیر عوامل شناساییشده اکتفا شده است.
شکل 1: تحلیل عاملی تأییدی در حالت ضرایب معناداری (آماره تی)
جدول 6: شاخصهای برازش عوامل شناساییشده
|
مدل |
X۲/df |
RMSEA |
NFI |
CFI |
GFI |
IFI |
RFI |
PRATIO |
PNFI |
PCFI |
SRMR |
|
میزان قابل قبول |
۵> |
۱/۰> |
۹/۰< |
۹/۰< |
۹/۰< |
۹/۰< |
۹/۰< |
۵/۰< |
۵/۰< |
۵/۰< |
۰۸/۰> |
|
محاسبه شده |
102/2 |
089/0 |
99/۰ |
99/۰ |
99/۰ |
99/۰ |
99/۰ |
645/۰ |
574/۰ |
622/۰ |
076/۰ |
شکل 2 و 3 معنیداری ضرایب بین متغیرهای آشکار و پنهان را نشان می‌دهد. معنیداری ضرایب بین متغیرهای آشکار و پنهان در سطح 01/0 تا 05/0 بررسی شد که اگر میزان مقادیر یا ضرایب بهدست آمده t-value خارج از بازه.۱.۹۶ ± بهدست میآمد، رابطه معنیدار بود. نتایج نشان داد که مقادیر t برای تمامی ارتباطات معنیدار هستند.
خطای جذر میانگین مربعات (RMSEA): این شاخص بر مبنای تحلیل ماتریس باقیمانده قرار دارد و بر خلاف بسیاری از شاخصهای برازش برای فواصل اطمینان مختلف نیز قابل محاسبه است. این شاخص بر مبنای پارامتر غیرمرکزی قرار دارد و مقدار RMSEA بهدست آمده 089/0 است که با توجه به مقدار استاندارد کمتر از 1/0 مطلوب است (شهبازی و همکاران، 1393).
در کل با توجه به کلیه شاخصها میتوان گفت مدل از برازش مناسبی برخوردار است. بارهای عاملی نشاندهنده میزان تأثیر متغیر مشاهدهشده در تبیین و اندازهگیری متغیرهای پنهان مربوط به خود میباشد. برای تأیید بار عاملی به سطح معناداری توجه میشود. نتایج در جدول 7 آمده است:
جدول 7: بررسی بارعاملی و سطح معناداری
|
پیشرانها (عوامل اصلی) |
شاخها |
بار عاملی |
سطح معناداری |
|
منابع مالی |
اعتبارات کافی جهت پیادهسازی برنامههای ورزشی |
44/0 |
0001/0 |
|
حمایت بخش خصوصی |
56/0 |
0001/0 |
|
|
گردشگری ورزشی، بازاریابی و درآمدزایی |
37/0 |
0002/0 |
|
|
عوامل اجرایی |
برگزاری منظم مسابقات مجتمعی، لیگ کشوری و جشنوارههای ورزشی |
46/0 |
0003/0 |
|
برگزاری رویدادهای بینالمللی ورزشهای روستایی و بومی محلی |
36/0 |
0001/0 |
|
|
شناسایی، احیا، ترویج و اجرای دوباره ورزشهای بومی محلی با برگزاری مسابقات |
45/0 |
0001/0 |
|
|
استفاده از فناوریهای روز دنیا در فرایندهای اجرایی |
50/0 |
0002/0 |
|
|
عوامل محیطی |
وجود فضاهای طبیعی و تنوع اقلیمی و جغرافیایی در روستاها |
65/0 |
0001/0 |
|
سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار |
67/0 |
0001/0 |
|
|
پیوند طبیعت با ساختار فرهنگی روستا |
52/0 |
0002/0 |
|
|
نگرشی و حمایتی |
نگرش خانوادهها و مسئولان به ورزش در روستاها |
63/0 |
0003/0 |
|
خطمشیها و سیاستگذاریهای کلان دولت و وزارت ورزش و جوانان |
69/0 |
0001/0 |
|
|
توجه صدا و سیما و دیگر رسانهها به ورزش روستایی و بومی محلی |
55/0 |
0001/0 |
|
|
لزوم توجه مسئولان ورزش کشور و فدراسیونها به ورزش روستاها |
46/0 |
0002/0 |
|
|
وجود شوراهای ورزشی و حمایت دهیاریها و شوراها از ورزش روستاها |
32/0 |
0003/0 |
|
|
توجه آموزش و پرورش به بازیهای پرورشی و بومی محلی |
46/0 |
0001/0 |
|
|
امکانات و تجهیزات |
فضاهای متنوع روباز و سرپوشیده ورزشی |
43/0 |
0001/0 |
|
امکانات و تجهیزات استاندارد |
54/0 |
0002/0 |
|
|
دسترسی آسان به فضاهای ورزشی |
56/0 |
0001/0 |
|
|
منابع انسانی |
جذب و بهکارگیری نیروهای توانمند و توسعه بهرهوری مدیریتی در ورزش روستایی |
52/0 |
0001/0 |
|
توسعه بهرهوری منابع انسانی فنی و تخصصی در ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی |
60/0 |
0002/0 |
|
|
مربیان رشتههای مختلف ورزشهای بومی محلی |
41/0 |
0003/0 |
|
|
عوامل مدیریتی |
یکپارچگی و وحدت رویه در مدیریت ورزش روستایی |
49/0 |
0001/0 |
|
انسجام و هماهنگی بین سازمانی در اجرای برنامههای ورزشی روستایی |
48/0 |
0001/0 |
|
|
برنامهریزی بلندمدت جهت ترویج و توسعه ورزشهای سنتی و بومی محلی |
51/0 |
0003/0 |
|
|
هدفگذاری و استمرار در توسعه مشارکت ورزشی |
47/0 |
0002/0 |
|
|
تحکیم محیط حقوقی و قانونی در تشکیلات ورزش روستایی و بومی محلی |
48/0 |
0001/0 |
|
|
سیستم جامع اطلاعات (بانک اطلاعاتی جامع) |
50/0 |
0001/0 |
|
|
اقدامات آموزشی |
دورههای مربیگری و داوری در ورزشهای روستایی، بومی محلی |
47/0 |
0001/0 |
|
نظام مدیریت استعداد در ورزشهای بومی سنتی |
58/0 |
0001/0 |
|
|
آموزش همگانی فعالیت ورزشی |
37/0 |
0003/0 |
|
|
رشدآفرین انگیزشی |
ساز و کارهای تشویقی برای ورزشکاران موفّق |
52/0 |
0002/0 |
|
راهاندازی لیگهای بازیهای بومی و محلی و یا بازهای متمرکز مانند دیگر فدراسیونها |
60/0 |
0001/0 |
|
|
ساز و کارهای افزایش انگیزه برای مدیران فعال و موفق ورزشهای روستایی و بومی محلی |
36/0 |
0001/0 |
|
|
اجتماعی-فرهنگی |
فرهنگسازی توسعه مشارکت ورزشی و توسعه نهضت داوطلبی |
39/0 |
0002/0 |
|
مشارکت اقوام در ورزش روستایی و بومی محلی |
56/0 |
0001/0 |
|
|
پیوند ورزشهای بومی با ساختار فرهنگی روستا |
44/0 |
0001/0 |
|
|
آمیختگی بازیهای بومی محلی با آیینها و مراسم فرهنگی، مذهبی و سنتی |
45/0 |
0002/0 |
بحث و نتیجهگیری
ورزشهای سنی و بازیهای بوم-محلی، نماد فرهنگ، آئین و سنت یک ملت است و خاستگاه این ورزها روستاهاست. هرچند که برخی کشورها ورزشهای سنتی خود را در سطح جهان ترویج کردهاند و برخی رشتههای ورزشی خود را به ورزشی رسمی تبدیل کردهاند، اما اغلب کشورها از جمله ایران به بازیهای بومی-محلی توجه چندانی نکردهاند و بسیاری از بازیها به فراموشی سپرده و محو شده است. ایران از جمله کشورهای متمدنی است که از زمانهای دور ورزشهای سنتی و بازیهای بومی-محلی در آن رواج داشته است. حفظ این بازیها ارزشمند است و ترویج، توسعه و گسترش این بازیها در سطح بینالمللی بسیار حائز اهمیت است. بنابراین در تحقیق حاضر سعی شده است که عوامل مؤثر بر توسعه بازیهای سنتی و بومی-محلی که در دهه اخیر فعالیت در این ورزشها در «فدراسیون روستایی و بازیهای بومی-محلی» پیگیری میشود، شناسایی گردد. بنابراین هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی بود. یافتهها نشان داد که تعداد 39 شاخص در قالب عوامل (پیشرانها) منابع مالی، عوامل اجرایی، عوامل محیطی، نگرشی و حمایتی، امکانات و تجهیزات، منابع انسانی، عوامل مدیریتی، اقدامات آموزشی، رشدآفرین انگیزشی و اجتماعی- فرهنگی اثرگذار است. یافتههای این پژوهش با یافتههای آدمالونا و همکاران (2021)، چی و ژو (2019)، سون و ما (2016) جلالی و همکاران (1400)، گلزاده و همکاران (1398) و هنرور و همکاران (1394) همخوان است. توسعه و ترویج ورزشهای سنتی و بازیهای بوم-محلی، علاوه بر جذابیت و علاقه مردم روستاها مستلزم وجود خطمشیها، برنامهریزی و اجرای برنامه، حمایت مسئولان و آشناسازی جامعه است. در ادامه به تفکیک عوامل و شاخصهای شناساییشده بررسی میشود.
براساس یافتهها منابع مالی از جمله عواملی است که بر توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی اثرگذار است. اعتبارات کافی جهت پیادهسازی برنامههای ورزشی، حمایت بخش خصوصی و گردشگری ورزشی، بازاریابی و درآمدزایی شاخصهای دستیابی به این عامل است. این یافتهها با یافتههای سون و ما (2016) و گلزاده و همکاران (1398) همخوان است. در یافتههای دیگر پژوهشها به موضوع منابع مالی اشاره نشده است. هرچند که منابع مالی لازمه انجام هرگونه فعالیتی است، اما احیانأ دیگر عوامل شناساییشده در پژوهشهای مرور شده،، نقشی پررنگتر از مسائل مالی داشته است که به این مقوله کمتر پرداخته شده است. به هر حال مهیا نمودن بستر توسعه ورزشهای سنتی و بازیهای بومی-محلی نیازمند منابع مالی است. هرچند که نقش منابع مالی در توسعه این ورزشها بسیار کمتر از ورزشهای قهرمانی و حرفه است، اما شایسته است که این مقوله مورد توجه مسئولان قرار گیرد و از طرفی توسعه مشارکت بخش خصوصی و پیدا کردن راههای درآمدزایی بهویژه در حوزه گردشگری ورزشی با تأکید بر ورزشهای بومی میتواند اثرگذار باشد. بسیاری از روستاهای ایران مثل روستاهای ساحلی و یا روستاهایی که مناظر زیبای طبیعی و تاریخی دارند، دارای جاذبه‌های طبیعی هستند و مسافران و گردشگران به آن‌جا سفر می‌کنند. چنانچه بتوان در قالب گردشگری ورزشی اقدام به درآمدزایی شود، با توجه به محدودیت‌ها و نوسانات اعتبارات دولتی، میتواند کارساز باشد. همچنین با توجه به تنوع اقلیمی و زیست محیطی، برگزاری جشنوارههای بومی و سنتی میتواند توجه رسانهها و بخش خصوصی را جلب نماید و ضمن توسعه بازیها و پرکردن بخشی از اوقات فراغت مردم روستا منجر به درآمدزایی گردد.
براساس یافتهها، عوامل اجرایی با شاخصهای برگزاری منظم مسابقات مجتمعی، لیگ کشوری و جشنوارههای ورزشی، برگزاری رویدادهای بینالمللی ورزشهای روستایی و بومی محلی، شناسایی، احیا، ترویج و اجرای دوباره ورزشهای بومی محلی با برگزاری مسابقات و استفاده از فناوریهای روز دنیا در فرایندهای اجرایی بر توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی اثرگذار است. این یافتهها با یافتههای جیانوی (2017)، حاجیون (2014)، سون و ما (2016)، جلالی و همکاران (1400) و فلاح و همکاران (1397) همخوان است. مجری بازیهای بومی- محلی که براساس مأموریتهای محولشده وظیه ترویج و توسعه بازیهای بومی را دارند، «فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی- محلی» است. شایسته است که این فدراسیون با همکاری سازمانها و نهادهای ذیربط نسبت به افزایش مسابقات و جشنوارههای بومی و محلی اقدام لازم را انجام دهند. بدیهی است که افزایش مسابقات موجب آشناسازی جامعه بهویژه نسل جدید با این بازها و ایجاد انگیزه و توسعه مشارکتها خواهد شد.
عوامل محیطی با شاخصهای وجود فضاهای طبیعی و تنوع اقلیمی و جغرافیایی در روستاها، سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار و پیوند طبیعت با ساختار فرهنگی روستا نیز بر توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی- محلی اثرگذار است. در یافتههای آدمالونا و همکاران (2021)، حاجیون (2014)، گلزاده و همکاران، فلاح و همکاران (1397) و اندام و همکاران (1394) به عوامل محیطی اشاره شده است. به دلیل اهمیتی که شرایط محیطی و فضاهای طبیعی در ورزشهای سنتی و بومی-محلی دارد، در پژوهشهای داخلی و خارجی به آن پرداخته شده است. انجام بسیاری از بازیهای بومی-محلی مستلزم وجود شرایط خاص اقلیمی مورد نیاز آن بازی است. به عنوان مثال، برخی ورزشها در سواحل و برخی دیگر در دشت قابلیت اجرا دارد. چنانچه مسئولان «فدراسیون روستایی و بازیهای بومی و محلی» با اجرای طرح آمایش منطقهای شرایط محیطی را در برنامهریزیهای خود لحاظ نمایند، توسعه این بازیها هموارتر خواهد شد.
عامل نگرشی و حمایتی از دیگر پیشرانهای توسعه و ترویج بازیهای بومی محلی است. نوع نگرشها و حمایتها از دو منظر جامعه و مسئولان بررسی شده است که شامل شاخصهای نگرش خانوادهها و مسئولان به ورزش در روستاها، خطمشیها و سیاستگذاریهای کلان دولت و وزارت ورزش و جوانان، توجه صدا و سیما و دیگر رسانهها به ورزش روستایی و بومی محلی، لزوم توجه مسئولان ورزش کشور و فدراسیونها به ورزش روستاها، وجود شوراهای ورزشی و حمایت دهیاریها و شوراها از ورزش روستاها و توجه آموزش و پرورش به بازیهای پرورشی و بومی محلی است. هنرور و همکاران (1394) نامناسب بودن میزان توسعه ورزشهای بومی و سنتی، برگزار نشدن مسابقات و تأکید بیش از حد بر ورزش قهرمانی را از جمله چالشهای بازیهای بومی محلی میداند. گلزاده و همکاران (1398) به نگرش و گرایش جامعه به بازیهای بومی محلی و غفوری (1393) به کمتوجهی رسانهها به بازیهای بومی اشاره کردند که با یافتههای این تحقیق همخوانی دارد. چنانچه در سیاستگذاریها بازیهای یومی و سنتی مورد توجه قرار گیرد، سایر دستگاهها در کنار «فدراسیون روستایی و بازیهای بومی محلی» باشند، به طور قطع نگرش خانوادهها و مردم نسبت به این بازیها بهبود خواهد یافت و کمک فراوانی به ترویج، آشناسازی، توسعه و پیشرفت بازیهای بومی محلی خواهد کرد.
همچنین یافتههای این تحقیق نشان داد که امکانات و تجهیزات بر توسعه و ترویج بازیهای بومی محلی اثرگذار است. فضاهای متنوع روباز و سرپوشیده ورزشی، امکانات و تجهیزات استاندارد و دسترسی آسان به فضاهای ورزشی شاخصهایی هستند که میتواند به ترویج این ورزشها کمک نماید. در یافتههای آدمالونا و همکاران (2021)، جلالی و همکاران (1400)، گلزاده و همکاران (1398) و فلاح و همکاران (1397) به این مقوله اشاره شده است که با یافتههای این تحقیق همخوان است. فضاهای مورد نیاز توسعه ورزشهای سنتی و بومی و محلی در ترویج و توسعه بازیها از ضروریات است. بدیهی است که برخی از بازیهای بومی محلی در منطقهای از کشور بیشتر رواج داشته و شاید در برخی مناطق از رونق کمتری برخوردار باشد. توسعه امکانات و فضاهای متنوع ورزشهای سنتی و بازیهای بومی محلی به ترویج و آشناسازی و یا شناسایی برخی بازیها کمک زیادی خواهد نمود.
بر اساس یافتهها عوامل منابع انسانی و اقدامات آموزشی میتواند به توسعه و ترویج بازیهای بومی و محلی کمک نماید. سون و ما (2016) آموزش کم را یکی از عوامل توسعه نیافتگی ورزش بومی چین میداند. جلالی و همکاران (1400) به همایشهای علمی و آموزشی در توسعه ورزشهای بومی محلی اشاره کردند و غفوری و همکاران (1393) عدم آشنایی با نحوه انجام بازیها را یکی از موانع توسعه بازیهای بومی میدانند. در دستیابی به منابع انسانی شایسته است تا نسبت به جذب و بهکارگیری نیروهای توانمند و توسعه بهرهوری مدیریتی در ورزش روستایی، توسعه بهرهوری منابع انسانی فنی و تخصصی در ورزش روستایی و بازی های بومی محلی، افزایش مربیان و داوران رشتههای مختلف ورزشهای بومی محلی و نیز آموزش همگانی فعالیت ورزشی در این رشتهها پرداخته شود.
از دیگر عوامل اصلی شناسایی شده در تحقیق حاضر که بر توسعه ورزشهای بومی اثرگذار هستند، عوامل مدیریتی است. یکپارچگی وحدت رویه، انسجام و هماهنگی بین سازمانی در مدیریت ورزش روستایی به دلیل برگزاری این بازیها توسط برخی از سازمانهای ورزشی مانند تربیت بدنی شهرداریها و یا فدراسیون ورزشهای همگانی میتواند توسعه این ورزشها را تسهیل نماید و از موازی کاریها بکاهد. همچنین هدفگذاری و برنامهریزی مناسب جهت دستیابی به اهداف در قالب تحکیم محیط حقوقی و قانونی در تشکیلات ورزش روستایی و بومی محلی از ضروریات اقداماتی است که شایسته است فدراسیون روستایی و بازیهای بومی محلی انجام دهد.
همچنین یافتههای این تحقیق نشان داد که عوامل اجتماعی- فرهنگی و اقدامات رشدآفرین و انگیزشی میتواند به توسعه بازیهای بومی محلی کمک نماید. یافتههای این تحقیق با یافتههای چی و ژو (2019) و اندام و همکاران (1394) همخوان است. فرهنگسازی توسعه مشارکت ورزشی و توسعه نهضت داوطلبی، پیوند ورزشهای بومی با ساختار فرهنگی روستا، ساز و کارهای تشویقی برای ورزشکاران موفّق و ساز و کارهای افزایش انگیزه برای مدیران فعال و موفق ورزشهای روستایی و بومی محلی به تحقق اقدامات رشد انگیزشی و اجتماعی-فرهنگی کمک خواهد نمود. فرهنگها و هنجارهای حاکم بر هر منطقهای بر توسعه بازیهای بومی- محلی اثرگذار است. چنانچه «فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی محلی» از این ویژگی با شناخت کافی بهره ببرد، با افزایش اقدامات انگیزشی میتواند به ترویج و توسعه این بازیها بپردازد.
روستاها جمعیت قابل توجهی از کشور را تشکیل داده‌اند و طی دهههای گذشته در زمینه عمران و آبادانی روستاها اقداماتی از قبیل جاده سازی، آب رسانی، گاز رسانی، توسعه اماکن آموزش و بهسازی صورت گرفته، اما توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی به فراموشی سپرده شده است. این در حالی است که اهمیت توجه به ورزش روستا، کمتر از اهمیت به دیگر زیرساخت‌های روستا نیست. با این حال از سال 1384 «فدراسیون ورزشی روستایی و عشایری» ایجاد و هیئت‌های استانی نیز دایر شده است، اما کماکان ورزش روستایی و بومی محلی به معنی واقعی توسعه نیافته است. نتایج این پژوهش با مشخص شدن مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی بینش جدیدی را به مسئولان خواهد داد و عواملی که از دید آن ها پنهان بوده آشکار ساخته و به رونق ورزش در روستاها کمک خواهد کرد.
با توجه به نتایج تحقیق حاضر، منابع مالی نقش اساسی را در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی ایفا می‌کند. بنابراین پیشنهاد می‌گردد تا ضمن افزایش بودجه دولتی به منظور توسعه زیرساختها و فضاهای ورزشی، نسبت به افزایش بوجه اجرای برنامههای ورزشی و نیز درآمدزایی و جلب مشارکت بخش خصوصی اقدام لازم صورت بگیرد. همچنین بر اساس یافتهها، عوامل اجرایی نیز پس از منابع مالی بیشترین نقش را در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی دارد. از این رو پیشنهاد میشود تا با توجه به طرح آمایش منطقهای در فصول مناسب تسبت به افزایش برگزاری مسابقات و جشنوازه همراه با توانمندسازی عوامل اجرایی اقدام لازم صورت بگیرد.
منابع
- اندام، رضا؛ عسگری، مرتضی و سلیمی، میترا. (1394). «بررسی موانع توسعه بازیهای بومی و محلی از دیدگاه دانشجویان». پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی. سال 4، شماره 2، صص 49-61.
- بیگی، حمیده. (1400). «بررسی نقش عرضه داشتهای ورزشی بومی محلی در توسعه گردشگری استان گیلان بر اساس مدل تلفیقی A’WOT». مدیریت و توسعه ورزش. دوره 10، شماره 2، صص 81-90.
- پاپ زن، عبدالمجید؛ آگهی، حسین و شاه مرادی، مهنا. (1394). «توسعه ورزش روستایی با محوریت ورزشهای بومی و محلی». دو فصلنامه مدیریت و توسعه ورزش. سال 3، شماره 2، صص 1-15.
- پاپزن، عبدالحمید؛ آگهی، حسین و شاهمرادی، مهنا. (1395). «مؤلفه‌های اصلی ورزشهای بومی و محلی به منظور بهره‌برداری در توسعه پایدار روستایی (مورد مطالعه: بازیها و ورزشهای بومی و محلی شهرستان کرمانشاه)». توسعه محلی (روستایی-شهری). دوره 8، شماره 1, صص 89-112.
- جلالی، صادق؛ محبی، فرشته و جعفری، ساره. (1400). «بررسی عوامل ورزشهای بومی محلی در توسعه گردشگری ورزشی». فصلنامه علمی رهیافتی در مدیریت بازرگانی. دوره 2، شماره 4، صص 149-161.
- حسانی، محمد و کرمی، خاطره. (۱۳۹۵). «تبیین راهبردهای مناسب جهت ترویج ورزشهای بومی و محلی در شهرستان شهرکرد». دومین همایش سراسری مباحث کلیدی در علوم مدیریت و حسابداری، گرگان، گروه آموزش و پژوهش شرکت مهندسی باروگستر پارس، دانشگاه فرهنگیان استان گلستان.
- رحمتی، محمدمهدی و عباس زاده، مرتضی. (1394). «توانمندیهای ورزش روستایی، توسعه محلی و مشارکت اجتماعی (مورد مطالعه: کشتی گیله مردی)». توسعه محلی. دوره 7، ش 1، صص 59-78.
- رزم آور، فرشاد و شهاوندی، حسن. (1400). «اهمیت بازیهای بومی و محلی در مناطق روستایی». نهمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
- شهبازی، مهدی؛ طهماسبی بروجنی، شهزاد و متشرعی، ابراهیم. (1393). «تعیین روایی عاملی و پایایی نسخه فارسی آزمون راهبردهای اجرا». رفتار حرکتی. شماره 17، ص 15-42.
- غفوری، فرزاد. (1393). «الگوی توسعه گردشگری بر مبنای توسعه بازیهای بومی و محلی در کشور». مطالعات مدیریت ورزشی. شماره 24، صص 153-174.
- غفوری، فرزاد؛ اسمعیلی، محسن و سهرابی، پوریا. (1398). «مطالعه تطبیقی همبستگی و قرابت ورزشهای سنتی و بازیهای بومی، محلی ایران و چند کشور منتخب جهان». پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی. دوره 8، شماره 3، صص 81-88.
- فلاح، زین العابدین؛ صمدی، الهام سادات و عسکری، اسرا. (1397). «راهبردهای توسعه ورزش روستایی با تأکید بر ورزشهای بومی و محلی (مورد مطالعه: استان گلستان)». رویکردهای نوین در مدیریت ورزشی. دوره 6، شماره 23، صص 73-87.
- کتبی، فرشته؛ نقی‌زاده، حسن و رضایی، فاطمه. (1397). آموزش تربیت بدنی. تهران: نشر اندیشمندان
- گلزاده، ملیحه و میرآبادی، مصطفی. (1398). «تحلیلی بر وضعیت گردشگری ورزشی و عوامل موثر بر توسعه آن با تاکید بر بازیهای بومی و محلی». نشریه جغرافیا و برنامهریزی. دوره 23، شماره 67، صص 287-307.
- نقوی، محمد رضا؛ مرید السادات، پگاه؛ فتاحی، احد الله و عبادیان، مهشاد. (1392). «ارزیابی جایگاه بازیهای بومی و محلی در توسعه مناطق روستایی (نمونه موردی: دهستان میانکاله شهرستان بهشهر)». برنامهریزی و آمایش فضا. دوره 17، شماره 4، صص 111-128.
- نودهی، محمدعلی؛ احمدی، مجتبی؛ نودهی، غلامرضا و داداشی، محمدصادق. (1395). «تدوین راهبرد توسعه ورزش روستایی و بومی و محلی استان گلستان». مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. دوره 15, شماره 33، صص 1 - 35 .
- هنرور، افشار؛ غفوری، فرزاد؛ ططری، حسن؛ گاویار، احسان و لطیفی، حجت‌اله. (1393). «شیوه‌‌های احیا، ترویج و ارتقای ورزشها و بازیهای بومی و محلی در کشور». نشریه مدیریت ورزشی. دوره 6، شماره 3, صص 493-509.
- هنرور، افشار؛ غفوری، فرزادغ ططری، احسان و گاویار، حسن. (1394). «الگوی ورزشهای بومی و محلی در کشور». مطالعات مدیریت ورزشی. دوره 7، شماره 31، صص 33-48.
- Ade Maulana, D., Sugiyanto, S., Riyadi, S. (2021). “Traditional Games as Tourism Sports and Characteristics of Sports Culture in Sumbawa Indonesia”. International Journal of Social Sciences and Humanities Invention, 8(10), 6640-6648.
- Bose, K., & Seetso, G. (2016). “Science and mathematics teaching through local games in preschools of Botswana”. South African Journal of Childhood Education, 6(2), 1-9.
- Chi, J., & Xu, T. (2019). “The Present Situation and Restricting Factors of Manchu's Rural Sports in Liaoning Province”. In 2019 5th International Conference on Social Science and Higher Education Atlantis Press
- Dodoo, S. (2021). “Traditional Games: Socialization and Culture in Kabylie”. Heritage - New Paradigm [Working Title], 5(7), 17-34.
- Haijun, L. (2014). “The Development of the Traditional Sports with Regional Characteristics: New Entry Point for Rural Sports”. In Sports Forum, 7, 4.
- Jianwei, R. E. N. (2017). “Analysis of Rural Sports Policy from the Perspective of Modernization of Sports Governance”. Hubei Sports Science, 2(2), 1-10.
- Lagardera, F., Lavega, P., Etxebeste, J., and Alonso, J. I. (2018). “Metodología cualitativa en el estudio del juego tradicional [Qualitative methodology in the study of traditional games]”. Educación Física y Deportes 134, 20-38.
- Saura SC and Zimmermann AC (2021). “Traditional Sports and Games: Intercultural Dialog, Sustainability, and Empowerment, Sec”. Movement Science and Sport Psychology, 8(1), 39-48
- Schaap, J. I., González, A. F. (2022). “The Growth of the Native American Gaming Industry: An Update”. American Indian Quarterly, 34(3), 365-389.
- Sun, Y., & Ma, Y. (2016). “Present situation and Countermeasures of rural sports in China”. In 2016 5th International Conference on Social Science, Education and Humanities Research. Atlantis Press.
- Van Bottenburg, M. (2019). Transformation of Modern Europe: States, Media and Markets 1950-2010Publisher. Routledge
- J, Wei Lo. H, Chao. C, Shen. C and Chin-Cheng Yang. (2020). “Establishing a Sustainable Sports Tourism Evaluation Framework with a Hybrid Multi-Criteria Decision-Making Model to Explore Potential Sports Tourism Attractions in Taiwan”. Journal Of Sustainability, 12(4), 1673-1682.
)