بازنمایی فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی در زوج‌های ایرانی: مطالعه‌ای به روش نظریه برخاسته از داده‌ها

مجدالدین مستعان^[1]

 یاسر مدنی^[2]

 مهدی زارع بهرام‌آبادی^[3]

 کیوان صالحی^[4]

10.22034/ssys.2023.2725.2972

تاریخ دریافت مقاله: 7/11/1401

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:19/11/1401

مقدمه

خانواده مقدس‌ترین نهاد شناخته‌شده و موجود در هستی است، چراکه خالق بی‌همتا، فلسفه خلق همه شگفتی هستی را بر زوجیت بنا نهاده است (افروز، 1399). اگر به این واقعیت باور و ایمان داشته باشیم که غایت ازدواج دستیابی به آرامش و تجربه خوشبختی حقیقی است، رسالت اصلی مرد و زن، در هر شرایط، اندیشه و پاسداری از موهبت آرامش و مهارت آرامش‌آفرینی در کانون پرقداست خانواده است (افروز، 1399). وقتی صحبت از ازدواج می‌شود، ناخودآگاه جوانی و دغدغه‌های آن مانند عشق و احساس، ازدواج، تحصیل، شغل، درامد، مخارج و فرزند‌آوری یادآوری می‌شود. ازدواج به‌عنوان یک انتخاب در مرحله‌ای از زندگی انسان مانند ارتباط درون و بیرون ارزشمند زن و مرد جهت تشکیل خانواده‌ای سلامت و جاودان شناخته می‌شود (لاکسیمی[5]، 2021). درصورتی‌که ازدواج بر پایه عشق، اعتماد دوجانبه، احترام متقابل همسران در نظر گرفته شود، می‌توان به خانواده‌ای آرام و پایدار رسید (لاکسیمی، 2021). ازدواج آغاز شکل‌گیری یک کانون گرم حمایتی و احساسی، در زندگی است و با پرورش نسل بعد و بقای زندگی انسان ارتباط دارد؛ هرقدر این پیوند، استحکام بالایی داشته باشد، سهم قابل‌توجهی در حفظ و ارتقای سلامت جامعه از تمامی جهات ایفا خواهد کرد (درخش، اصلانی و کرایی، 1397). زندگی مشترک مستحکم و پایدار، شرایطی است که زوج طی مدت‌زمان طولانی و زیاد از آرامش و صلح نسبی برخوردار باشند و از زندگی لذت ببرند و با درک متقابل، عشق و علاقه ناب تجربه شود- درواقع بدون هیچ نیت و عملی برای شکست عهد مشترک، از هم حفاظت و حمایت ‌نمایند. در نقطه مقابل، هر ارتباطی که با خصوصیت گفته‌شده نباشد، منجر به کاهش پایداری زندگی مشترک خواهد شد (منرینگ، هارولد، لیو، شلتون، شاو[6]، 2011). درنهایت، زندگی مشترک پایدار، زندگی است که زوج زمان بیشتری از طول زمان مجردی‌شان، طی دوران تأهل با همسر گذرانده باشند که این زمان، تقریباً حداقل 20 سال به بالاست و زوج در این ازدواج، شبکه‌ای از ویژگی و راهبرد را ایجاد می‌نمایند که آن‌ها را در کنترل مسائل و مشکلات یاری می‌نماید (گنیلکا[7]، 2007؛ کاسلو و رابینسون[8]، 1996).

دلایل و عوامل مرتبط بادوام و پایداری زندگی در پژوهش‌های اندک داخلی طی 20 سال گذشته نشان می‌دهد مؤلفه‌هایی چون: عوامل مربوط به‌پیش از ازدواج (آشنایی پیش از ازدواج، علاقه و کشش نخستین، وجود شباهت‌ها میان زوجین)، عوامل فردی (ویژگی‌های شخصیتی مؤثر، نگرش‌های کارآمد، مسئولیت‌پذیری، پایبندی‌های اخلاقی و مذهبی)، عوامل خانوادگی (منظومه زناشویی پدر و مادری و چند نسلی کارآمد و راهبردهای مؤثر خانواده‌ها)، عوامل بین فردی (سازگاری، قدرت حل مسئله، صمیمیت، تعهد، پایبندی به حقوق یکدیگر)، عوامل فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی (بقای نظام ارزشی و نگرش به پایداری خانواده، رسانه‌ای‌نشدن خانواده، اتخاذ رویکرد سیاستی جامعه‌محور) (ثناگوی زاده، 1400)؛ عوامل فردی (ویژگی‌های اخلاقی، شخصیتی، هویتی و باورهای مذهبی و اعتقادی)، زوجی (مهارت‌های حل تعارض، والدگری، ارتباط مؤثر با همسر، رابطه با خانواده مبدأ و همسر، مسائل مالی و مسائل جنسی)، عوامل زمینه‌ای (فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی) و ملاک‌های همسرگزینی (شناخت انتظارات، نیازها و خواسته‌ها، همسانی و توافق نظر، بلوغ همه‌جانبه و سلامت جسم و روان) (کیانی، نوابی‌نژاد، احمدی و تقوایی، 1400) در پژوهش‌های گوناگون شناخته و گزارش‌شده است.

با تمام شرایطی که گفته شد، امروزه در کشور ما، آمارهای زندگی مشترک پایدار حاوی اخبار خوبی نیستند. کاهش دوام و پایداری ازدواج منجر به طلاق به‌عنوان یکی از مسائل و مشکلات اجتماعی امروز جامعه ایران به شمار می‌رود. بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران و سازمان ثبت‌احوال کشور، میانگین دوام و پایداری ازدواج منجر به طلاق کمی بیش از 7 سال و در دامنه‌ای بین 6/2 سال تا 12 سال در نوسان است (حسینی و تیموری ارشد، 1398). به نظر می‌رسد شاهد کاهش قابل‌توجه تعداد و افزایش سن ازدواج میان جوان‌ها می‌باشیم (حسینی، 1401). ازدواج جوان‌های امروز به‌عنوان امری چندساحتی، علاوه بر ابعاد اقتصادمحور، بعد فرهنگی، اجتماعی و البته روان‌شناختی را هم در بر دارد. توجه به مقوله ازدواج، رکن مهم و هستی‌بخش خانواده، امری مهم و حیاتی تلقی می‌گردد. با افزایش سن ازدواج میان جوان‌ها و گرایش آن‌ها به تجرد در سال‌های متمادی، به‌طور طبیعی شاهد روند کاهش جمعیت و فرزند‌آوری و در عوض، افزایش جمعیت میان‌سال و مشکلات عدیده آن‌ها خواهیم بود. همچنین با وجود ارتباطات گسترده بین‌المللی امروزی در قالب دهکده جهانی، تغییر سبک زندگی و گسترش آن، بدیهی است که با خانواده‌های جوان متعارض با ارزش‌های هویتی جامعه مواجه شویم (حسینی، 1401). باید گفت که شرایط اجتماع و فرهنگ جامعه بر شناخت جوان‌ها اثر دارد و الگوی ذهنی آن‌ها در مورد ازدواج را متحول و از الگوهای سنتی متمایز خواهد ساخت. لذا با توجه به اهمیت ازدواج جوان‌ها، حفظ و بقای ارکان نهاد خانواده و سلامت جامعه، لازم است به ازدواج جوان‌ها و مسئله پایداری زندگی نگاهی باز، جدی و دقیق همراه با اتکای علمی و تجربی از وضع موجود، داشته باشیم تا بتوان روند تحول خانواده ایرانی آینده را از اکنون هدایت و مدیریت نمود (حسینی، 1401). ازاین‌رو می‌توان گفت افزایش آمار قابل‌توجه، با عنایت به کاهش آمار ازدواج نسبت به دو الی سه سال گذشته مشابه، نگران‌کننده بوده و می‌تواند جهت سیاست‌های کلی کشور مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است در این زمینه نیاز به سبب‌شناسی، نیازسنجی، امکان‌سنجی و ارائه راه‌حل‌های پژوهش‌محور و عملیاتی است. غالب پژوهش‌های انجام‌شده در داخل کشور به‌صورت گسترده و به بررسی دلایل بی‌ثباتی و فروپاشی زندگی‌های مشترک زوج‌ها پرداخته و تحقیقات انجام‌شده روی عوامل پایداری زندگی و ازدواج موفق محدود است (کیانی و همکاران، 1400). طبق بررسی این‌طور برداشت می‌شود که دستاورد تحقیقات پیشین به‌اندازه‌ای نبوده است که به‌خوبی خلأ را شناسایی و راه‌حل کاربردی ارائه و آسیب‌ها را رفع نماید و یا در مقطع کوتاهی از زمان و در وسعت کمی این امر را محقق سازد. همچنین مطالعه‌ای که فراتر از شناسایی عوامل، به تبیین فرایند پدیده پایداری زندگی زوج‌های ایرانی بپردازد کم است. لذا به نظر می‌رسد انجام پژوهشی که بتواند به‌طور تفصیلی به تبیین و بازنمایی فرایند شکل‌گیری دوام و پایداری زندگی میان زوج‌های ایرانی بپردازد، ضروری است و می‌توان با رویکردی کیفی و نظریه برخاسته از داده‌ها که فرایندی است و به نظریه‌سازی می‌پردازد، این مهم را بررسی نمود.

انجام این تحقیق می‌تواند راهگشای تحقیقات آتی گردد و نیز مورداستفاده مشاوران حیطه ازدواج و خانواده قرار گیرد تا با الگو قرار دادن و استفاده در آموزه‌ها و مداخلات، سهم کوچکی در راستای بهبود شرایط و پایداری زندگی زوج‌های جوان در کشور داشته باشد. بدین ترتیب، پژوهش حاضر بر آن است تا به سؤال‌های زیر پاسخ دهد:

• پدیده اصلی یا مقوله محوری در فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی در زوج‌های ایرانی چیست؟
• مقوله‌های علّی در تبیین فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی زوج‌های ایرانی چیست؟
• شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر در شکل‌گیری پایداری زندگی زوج‌های ایرانی چیست؟
• راهبردها در فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی زوج‌های ایرانی چیست؟
• پیامدهای پایداری زندگی زوج‌های ایرانی چیست؟

روش‌شناسی پژوهش

در پژوهش حاضر از طرح تحقیق کیفی با نظریه برخاسته از داده‌ها استفاده گردید. در پژوهش از مصاحبه با پرسش و کاوش نیمه ساختارمند بهره‌گیری شد؛ بدین‌صورت که از یک مصاحبه مبتنی بر سؤال باز‌پاسخ جهت بررسی فرایند شکل‌گیری زندگی پایدار استفاده و به‌وسیله کدگذاری باز[9]، محوری[10] و گزینشی[11] تحلیل گردید.

میدان تحقیق

جهت انتخاب مناسب مشارکت‌کنندگان، از راهبرد نمونه‌گیری نظری[12] استفاده شد. زوج‌های در دامنه سنی بزرگ‌سال با سابقه بیش از 20 سال زندگی مشترک، از میان اقوام ایرانی، دارای حداقل یک فرزند به‌صورت هدفمند[13] با استفاده از روش ملاکی به‌صورت آگاهانه، سپس به‌صورت گلوله برفی[14] (ارجاع زنجیره‌ای) به‌عنوان مشارکت‌کننده پژوهش انتخاب گردیدند.

روش جمع‌آوری اطلاعات

پس از شناسایی مشارکت‌کنندگان با توجه به ملاک، در مورد هدف کلی و تبیین مسئله، اطلاعاتی به آن‌ها داده و پس از کسب رضایت کامل جهت شرکت در تحقیق این اطمینان به آن‌ها بخشیده شد که اطلاعات‌شان محرمانه تلقی شده، بدون نام و مشخصات و گفته‌های آن‌ها، طی نتایج تحقیق با حفظ حریم خصوصی در مجامع علمی (جهت بهبود شرایط ازدواج و دوام زندگی زوج‌ها) انعکاس داده می‌شود و نیز این اختیار و آگاهی به آن‌ها داده شد در هر کجا و مرحله از انجام تحقیق که به هر دلیل مایل به ادامه همکاری نبودند، می‌توانند انصراف دهند. با توجه به شیوع بیماری کرونا و حفظ سلامتی و حریم شخصی زوج‌ها (هنگام انجام مصاحبه طی تابستان و پاییز 1400) مصاحبه‌ها را به‌صورت مجازی از طریق نرم‌افزار تماس تصویری واتس اپ[15] (با رعایت حریم خصوصی)- همان‌طور که لوکاس[16] (2018) در پژوهش خود انجام داد- اجرا نمودیم. به‌طور متوسط مصاحبه با هر فرد حدود 40 دقیقه به طول انجامید و تا جایی ادامه یافت که مشارکت‌کنندگان به مورد جدیدی اشاره نکردند و در اصطلاح داده‌ها به حد اشباع (11 زوج "22 نفر") رسید. درواقع، ورای نمونه‌گیری از داده‌ها، جهت ایجاد ارزش نظری در گردآوری داده‌ها، بلافاصله تحلیل را انجام و از سرنخ‌ها برای جمع‌آوری بیشتر داده‌ها، طبق پروتکل بازرگان (1391) استفاده نمودیم. در پایان، 22 مصاحبه روی کاغذ اعمال و برای تحلیل و کدگذاری آماده شد.

روش تدوین، انجام و اعتبار پروتکل مصاحبه‌ها

مصاحبه پژوهش حاضر را بر اساس مدل تدوین و اعتبار مصاحبه (بنی‌اسدی و صالحی، 1398) در قالب "متن شروع"، "پرسش‌"، "سرنخ‌"، "متن پایان مصاحبه" به همراه مفاهیم "ایجاد تفاهم[17]"، "صحت و اعتمادپذیری[18]" و "پالایش پروتکل[19]" ضمن رعایت اصل بی‌طرفی[20] طی فرایند مصاحبه نیمه‌ساختارمند انجام دادیم (جاکوب و فرگرسن[21]، 2012).

روش تحلیل داده‌ها

برای تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها، از رویکرد کیفی با نظریه برخاسته از داده‌ها (داده‌بنیاد) به شیوه سیستماتیک3 مرحله‌ای اشتراوس و کربین[22] استفاده نمودیم. در گام اول پس از اجرای مصاحبه، مکتوب‌سازی (تایپ در نرم‌افزار word) انجام و در ادامه، کدگذاری و تحلیل داده‌ها مطابق روال و اصول با استفاده از نرم‌افزار مکس کیودا[23] 2020 انجام شئ. سپس از مدل پارادایمی استفاده تا چارچوب نظری تولید گردد.

ملاک‌های ارزشیابی و اعتبار یافته‌ها

ملاک‌های اعتبار پژوهش حاضر بر اساس ملاک‌های اعتبار پژوهش کیفی و نیز طبق تحقیق کریمیان، صالحی و خدایی (1399)، بنی‌اسدی و صالحی (1398) و حاتمی ورزنه (1394) در مواردی چون تطابق همگونی[24] یافته‌ها، درگیری پیوسته و طولانی، مشاهده مداوم، بازبینی (کنترل) همکاران تحقیق (گروه کانونی)، ذهنیت پیش‌رونده، مرور با مشارکت شرکت‌کنندگان و مقایسه با پیشینه موجود انجام شد.

یافته‌های پژوهش

مشخصات و ویژگی توصیفی شرکت‌کنندگان

بیشترین تعداد پاسخگویان با 47 درصد در رده سنی 50 تا 60 سال و کمترین تعداد با 6/23 درصد در رده سنی بیشتر از 60 سال بودند. بیشترین تعداد شرکت‌کنندگان با 4/76 درصد دارای تحصیلات دیپلم و پایین‌تر و کمترین تعداد با 8/5 درصد دارای مدرک ارشد و بالاتر بودند.

یافته‌های استنباطی

بخش اول: تحلیل مقوله‌ها (کدهای اولیه)

جدول 1 نشان‌ می دهد 350 کد اولیه، 25 زیر مقوله و 8 مقوله  از فرایند کدگذاری باز (شناسایی مفاهیم و مقولات متعدد) از مصاحبه‌های شرکت‌کنندگان به دست آمده است:

جدول 1: شکل‌دهی مقوله، زیر مقوله و کد اولیه از مصاحبه‌ها

بخش دوم: تکوین نظریه (کدگذاری محوری)

مقوله مرکزی (هسته): عاملیت بخشی به شایستگی‌های مرتبط با دوام ازدواج

               مقوله محوری یا مرکزی، یک صورت ذهنی از پدیده‌ای می‌باشد که اساس فرآیند‌ پژوهش است. با بررسی ارتباط مقوله‌ها به نظر می‌رسد "عاملیت بخشی به شایستگی‌های مرتبط با دوام ازدواج" می‌تواند با یک رابطه منطقی و مستقیم با تمامی مقوله‌ها به‌عنوان مقوله مرکزی (هسته) باشد.

• به نظر می‌رسد زوجی که با دلبستگی و حُبّ خداوند، تجارب معنوی مثبتی را تجربه کرده باشند به ارزشمندی زندگی ایمان داشته و عشق را با توجه به فلسفه و اهمیت امر ازدواج در دین‌باور داشته و با شناخت خود و نیازها انتخاب صحیح برای تشکیل زندگی انجام می‌دهند. این انتخاب قاعدتاً همخوان و بر اساس این ارزش و باورهای اشاره‌شده در فرد است و احتمالاً این اشتراک در ملاک انتخاب همسر (قبل از ازدواج) از باور به تقدس ازدواج در زندگی انسان می‌تواند عاملیت‌بخشی به شایستگی لازم جهت دوام ازدواج وزندگی مشترک باشد.
• از ویژگی‌های به‌دست‌آمده از زوج‌های موفق در تحقیق حاضر مسائل اعتقادی و مذهبی بود. به نظر می‌رسد با توجه به کم‌رنگ شدن مسائل اعتقادی در نسل‌های جدید که ناشی از تبادل و تهاجم فرهنگی میان غرب و شرق (در مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ...) است، اما طبق پژوهش‌ها، هنوز یکی از قوی‌ترین عوامل ثبات‌دهنده ازدواج در زندگی فردی و زوجی محسوب می‌شود. وقتی ارتباط، توکل و حیای از خداوند در وجود انسان باشد، کمتر احتمال دارد تا سمت ناپاکی‌ها و انحرافات اخلاقی چون روابط فرا زناشویی رود. وقتی تناسب باورهای مذهبی و معنوی در ملاک‌های انتخاب همسر مدنظر قرار گیرد، این توافق و تناسب می‌تواند قبل، حین و پس از ازدواج مراقبت نماید تا کمتر دچار خدشه گردد.
• یکی از عوامل ناپایداری زندگی‌های مشترک در پژوهش‌ها، عدم تناسب خانواده‌های زوجین است. در تحقیق حاضر روشن گردید که در نظر گرفتن شرایط قومی، آداب‌ورسوم خانوادگی، جایگاه اجتماعی، شرایط فرهنگی، سطح رفاهی خانواده‌های دو طرف و استفاده از مشاوره می‌تواند احتمال پایداری زندگی را بالا برد. این آگاهی در ملاک‌های انتخاب همسر بسیار در قبل از ازدواج برای تمامی زوج‌ها مهم است و احتمالاً می‌تواند عاملیت‌بخشی به شایستگی لازم جهت دوام ازدواج وزندگی مشترک باشد.
• خانواده همیشه در تمامی مراحل زندگی نقش مهمی در شکل‌گیری افکار و رفتار افراد دارد. حمایت خانواده‌ها از زوجین در زمینه‌های مختلف نیز بسیار حائز اهمیت است. آن‌ها باید با انتظار منطقی از فرزندان خود، درک کنند که فرزندانشان زندگی و خانواده مستقلی از آن‌ها را شکل داده‌اند و باید آن‌ها را در تصمیم‌گیری امور فقط حمایت نمایند و برای زندگی زوجین حدومرز قائل شوند و تا زمانی که درخواست کمک نکردند در زندگی ان ها دخالت ننمایند. مشارکت‌کنندگان پژوهش حاضر از این موهبت اثر مثبت خانوادگی جهت افزایش احتمال دوام ازدواج خود بهره برده‌اند که صورتی از عاملیت‌بخشی به شایستگی در دوام ازدواج محسوب می‌شود.
• زوجین نیز باید در قبال خانواده خود و همسر شرایطی را با حفظ احترام پیش برند تا نه موجب رنجش آن‌ها شوند و نه به زندگی مشترک خود آسیب رسانند. زوجین با مشورت یکدیگر می‌توانند در تمامی امور خانوادگی مرز‌گذاری مناسب نمایند. مرز‌گذاری شامل احسان و احترام متقابل و به‌اندازه است که وابستگی ایجاد ننماید. همچنین شامل اولویت‌گذاری (ابتدا همسر و فرزند و سپس خانواده)، کنترل توجه بیش‌ازحد به خانواده، جدا‌کردن حساب همسر از خانواده‌اش، حمایت از همسر نزد خانواده، حفظ حریم خصوصی و ... است که مصداق بارزی جهت تحقق و عاملیت‌بخشی به شایستگی‌های دوام ازدواج است.
• شرایط علّی (سبب‌ساز) در دوام ازدواج

شرایط علّی، مجموعه رویدادها و وقایعی است که بر پدیده‌ اثر می‌گذارند و تا حد معین چگونگی و چرایی پاسخ افراد و گروه‌ها را به نسبت به آن شرایط توضیح می­دهد. شرایط علّی در پژوهش حاضر از مقوله‌هایی چون: عوامل روان‌شناختی- شخصیتی، اخلاق و ارزش‌ها، زمینه‌های مشترک فردی و زوجی و اشتغال و درامد تشکیل شد.

• زوجین نشان دادند تمایزیافتگی مناسب در خانواده (به‌عنوان نشانه‌ای از پیش‌بینی‌کننده‌های زندگی زوجی موفق) را تا حدی به‌عنوان استقلال نسبی داشتند؛ بدین‌صورت که آن‌ها در انتخاب همسر دلخواه، آزادی و حق انتخاب داشتند و وابستگی زیادی به خانواده نداشتند و البته تحت نظر و مشورت خانواده نیز آن را انجام دادند و مواردی چون انگیزه مناسب شخصی برای ازدواج، تناسب خانوادگی و ... را هم مدنظر قرار داده‌اند که همگی آن‌ها احتمالاً می‌تواند به‌عنوان عوامل اثرگذار مهم در دوام ازدواج محسوب شود.
• توانایی مدیریت امور زندگی یکی از عوامل مهم درروند دوام ازدواج است. زوجین باید آگاهی داشته باشند که از این مرحله (زندگی مشترک) باید غیر از خود، مراقب همسر هم باشند، به نیازهای او توجه ویژه نمایند و فضای امن و آرامی جهت زندگی فراهم آورند. مسئولیت‌پذیری، امری مهم در مدیریت زندگی است که وظایف فردی و زوجی که از این مرحله نیاز است باید به‌خوبی و کامل انجام گیرد. مدیریت صحیح در امور زندگی می‌تواند نشان از وظیفه‌شناسی بالای فرد باشد و موجب ایجاد احساس امنیت در همسر شود. ازاین‌رو، احتمالاً می‌تواند بر دوام ازدواج مؤثر واقع شود.
• سازگاری با شرایط، یکی از قابلیت‌های شخصیتی و روان‌شناختی مطلوب است که میزان متناسب آن می‌تواند در زندگی موجب تحمل سختی زندگی و گذر از تنگناهای آن را خواهد شد و در کنار یکدیگر می‌تواند موجب پختگی زوجین و پذیرش شرایط گردد. این به‌نوبه خود یکی از اثرگذارترین عوامل مؤثر بر دوام ازدواج است. ویژگی‌هایی چون پذیرش محدودیت‌های پس از ازدواج، تحمل شرایط سخت اقتصادی، پذیرش کاستی‌ها و شرایط همسر و پذیرش تفاوت‌ها از دسته قابلیت‌های روان‌شناختی و شخصیتی مرتبط با سازگاری است که احتمالاً عوامل مهمی در شکی گیری دوام ازدواج به شمار می‌آیند.

شرایط زمینه‌ای در دوام ازدواج

 شرایط زمینه‌ای، مجموعه خاصی از شرایط (شکل‌های شرایط) است که در یک‌زمان و مکان خاص جمع می‌آیند تا اوضاع، احوال و مسائلی را پدیدآورند که اشخاص با عمل و تعامل خاص به آن‌ها پاسخ می‌دهند. شرایط زمینه‌ای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها، در مقوله‌های سلامتی و توان ایفای نقش در زندگی و نیز مهارت‌های زندگی شناسایی شد.

• داشتن تعهد و صفات مردانه در قالب دغدغه مالی و درآمدی برای رفاه و آرامش همسر و فرزند در کنار شرایطی چون توجه به نیازهای اولیه و عاطفی آن‌ها، زمینه افزایش آسایش و رضایت از زندگی را فراهم می‌نماید و احتمال دوام ازدواج را بالا می‌برد.
• تناسب موقعیت‌های اجتماعی، سن، تحصیلات و ... نیز می‌تواند به‌عنوان یکی از ملاک‌های انتخاب همسر زمینه احتمال بالا‍بردن دوام ازدواج را از طریق درک و فهم نزدیک به یکدیگر زوجین افزایش دهد.
• داشتن سلامت جسمانی و روان‌شناختی و رسیدن به وضع ظاهری از نکات مهمی است که می‌تواند به‌صورت مستقیم بر سلامت جنسی (ساختار و کارکرد جنسی) اثر بگذارد و با بالا‌بردن رضایت زناشویی وزندگی زمینه بالا‌بردن احتمال دوام ازدواج را فراهم آورد.

شرایط دخیل یا مداخله‌گر (شرایط محیطی) در دوام ازدواج

 علاوه بر شرایط علی که به‌طور مستقیم در پایداری زندگی مشترک تأثیر دارد، عواملی وجود دارند که در ارتباط با این شرایط هستند و پایداری یا عدم‌پایداری زندگی مشترک را در پیش دارد. اشتراوس و کربین (1998) این شرایط را شرایط مداخله‌گر می‌نامند. شرایط دخیل یا مداخله‌گر (شرایط محیطی) از مقوله‌هایی چون عوامل تعاملی و فرهنگی- اجتماعی و نیز زمینه‌های خانوادگی تشکیل شد.

• گذاشتن قوانین استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی چون تلفن همراه، تلویزیون و ... باید به‌عنوان یکی از موارد گفت‌وگو و تفاهم قبل از ازدواج موردتوجه قرار گیرد. ازآنجاکه رسانه بسیار بر افکار و نگرش انسان‌ها اثرگذار است، نحوه استفاده از آن می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم بر روابط زوجین اثرگذار باشد. برای مثال، اگر تحت تأثیر رسانه‌های غیراستاندارد ملاک‌های زندگی و علاقه‌مندی پس از ازدواج تغییر نماید می‌تواند موجب زمینه اختلاف زوجین گردد. ازاین‌رو، نوع رسانه، شبکه‌ها، موضوعات، زمان و ... نیز باید به‌صورت شفاف و دقیق موردبررسی و صحبت میان آن‌ها قرار گیرد. به نظر می‌رسد رسانه به‌طور غیرمستقیم بر دوام ازدواج مؤثر واقع می‌شود.
• نحوه ارتباط در خانواده طرفین بسیار حائز اهمیت است. خانواده‌ای که عشق و علاقه و حمایت مادی و معنوی و احترام متقابل در آن به چشم می‌خورد، احتمال بالایی وجود دارد که فرزندشان نیز از این رویه پیروی نماید و پیش‌بینی‌کننده مناسبی جهت بررسی در بالا‌بردن احتمال دوام ازدواج محسوب می‌شود.
• داشتن فرزند و دغدغه تأمین مادی، معنوی و عاطفی وی موجب می‌شود که رفتار و فعالیت‌های مشترکی جهت رفع این موضوعات میان زوجین صورت گیرد که احتمالاً مرتبط با بالا‌بردن دوام ازدواج آن‌ها خواهد بود.

راهبردها در دوام ازدواج

مطابق نظر اشتراوس و کربین (1998) راهبردها اعمال، تعامل و کنش­هایی هستند که در طرز عمل عادی و چگونگی مدیریت موقعیت‌ها توسط افراد در مواجهه با مسائل به‌کارمی‌روند و به‌عنوان زمینه‌ساز (همان‌طور که قبلاً گفته شد) دوام ازدواج شناخته می‌شوند. این‌ها رفتارهایی هستند که مردم، سازمان‌ها و جوامع انجام می‌دهند. این اعمال کنش‌های عمدی هستند که برای حل مسئله صورت می‌گیرند و با صورت‌گرفتن آن‌ها پدیده خاصی شکل می‌گیرد. راهبردهای مشارکت‌کنندگان پژوهش حاضر به شرح زیر است:

• ذهن تفاهم‌مدار: زوجین با آگاهی از سازوکارهای ذهن آگاهی هدف- وسیله ای، اگر مشکلات اقتصادی را تجربه نمایند به یاد دارند که احساس تعلق و کنار هم ماندن وجود دارد و زندگی محل بحث و آتو گرفتن از همسر نیست. در واقع هدف وسیله را رها نمی‌کند و برای دوام ازدواج می‌کوشند.
• استقلال موضعی (خانواده‌محور): زوجین با تفاهم میان خود، استقلال موضعی داشته و آن را حفظ می کنند و زندگی خود را محل تاخت و تاز دخالت دیگران نمی‌کنند و اجازه ورود و دخالت به هیچ کس نمی‌دهند و خود مشکلات و اختلاف‌ها را حل و فصل می‌نمایند که امری مهم در حفظ دوام ازدواج محسوب می‌گردد.
• فعالیت‌های مشترک: برنامه‌ریزی در زندگی، امری فردی و مشترک میان زوجین جهت داشتن زندگی دارای جهت محسوب می‌شود. اگر برای زندگی برنامه وجود نداشته باشد، دیگران و شرایط برای آن برنامه‌ریزی تحمیل خواهند نمود. بدین ترتیب بدون برنامه امکان دارد زندگی به هر سمت و سویی کشیده شود. زن و مرد باید آگاهانه برای تمام شرایط زندگی (فراغت، شغل، خرید، تصمیمات جابجایی منزل و ...) برنامه مشخص و مرتبط با اهداف و ارزش‌های خود داشته باشند. از این رو به نظر می رسد این عامل هم به عنوان پیشگیری‌کننده و مراقبت‌کننده از رابطه و نیز به عنوان فعالیت مشترک موجب بالا بردن احتمال دوام ازدواج گردد.
• مهارت های کلامی- جسمانی: همدلی کلامی همراه با نوازش جسمانی در اختلاف‌ها یا مسائل پیش‌آمده چون جر و بحث و سوءتفاهم‌ها، شکست‌های مالی، سوگ و ... از طریق ایجاد آرامش، کاهش تنش‌های جبران‌ناپذیر احتمالی، بالا‌بردن احساس تعلق و ... احتمالاً می‌تواند بر دوام ازدواج مؤثر واقع گردد.
• مزاح به عنوان مهارتی التیام‌بخش در تنش‌ها: استفاده از شوخی‌های مناسب کلامی- عملی و به موقع در تنش‌ها می‌تواند مهارتی برای پیشگیری و یا حل برخی تعارض و اختلاف‌ها باشد که از طریق کاهش آن ها و ایجاد ذهن آگاهی (حضور در زمان حال و نه بررسی گذشته) احتمالاً می‌تواند بر دوام ازداج مؤثر واقع گردد.

پیامدهای دوام ازدواج

می‌توان گفت هرکجا انجام یا عدم‌انجام عمل/تعامل معینی در پاسخ به امر یا مسئله‌ای یا به‌منظور اداره یا حفظ موقعیتی از سوی افراد انتخاب شود، پیامدهایی به وجود می‌آید. پیامد درواقع نتیجه استفاده از راهبردها (چه علمی-آموزشی و چه تجربی) است که موجب رضایت از زندگی و شکل‌گیری مقوله اصلی پژوهش یعنی "عاملیت‌بخشی به شایستگی‌های مرتبط با دوام ازدواج" می‌شود.

• بالندگی فردی: بالندگی فردی/ سلامت روان/ احساس لذت و رضایت‌ از خود-زندگی-همسر-فرزند، احساس آزادی و امنیت/ رضایت زناشویی/ ایجاد زمینه خود‌توسعه‌ای/ موفقیت‌های تحصیلی و شغلی/ کاهش آسیب‌پذیری فردی.
• بالندگی اجتماعی: مرکز توجه جامعه به‌عنوان الگو/ نشاط خانوادگی/ فرزندان تاب‌آور/ انسان‌هایی همدل و اثرگذار و مورد اعتماد در جامعه/ ایفای سلامت نقش‌های اجتماعی و شغلی/ کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی خانواده/ کاهش آسیب‌های اجتماعی.

الگوی پارادایمی

شکل 1: مدل پارادایمی نظریه میانی تدوین‌شده برای فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی زوج‌های ایرانی

بخش سوم: شکل‌گیری نظریه: فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی مشترک زوجین

فرایند، زنجیره پیشروندِه عمل/تعامل به‌عنوان تغییراتی که می‌تواند منجر به تغییر در شرایط ساختاری شود، تعریف گردیده است که ماهیت پیش‌رونده داشته و اشکال گوناگون آن پیش بردن همه اجزای مرتبط به‌سوی هدفی واحد است. فرایند به‌صورت هم خطی (زنجیره‌ای) و هم غیرخطی از داده‌های گردآوری‌شده به‌دست‌آمده و به‌صورت عمل و تعامل توصیف می‌گردد. با توجه به الگوی پارادایمی به‌دست‌آمده در این پژوهش و دقت در رابطه میان مقوله‌های تدوین‌شده در این الگو، گزاره‌هایی (فرضیه) در قالب فرایند به شرح ذیل تکوین یافت:  

• اگر زوجین از سلامت جسمانی و روان‌شناختی مطلوب برخوردار باشند و طی انجام فرایند مشاوره پیش از ازدواج ازلحاظ تناسب شخصیتی، عوامل روان‌شناختی، ملاک‌ها و ... موردبررسی قرارگرفته و مهارت‌های لازم روان‌شناختی (فردی-زوجی) مربوط به رابطه وزندگی مشترک را بیاموزند، احتمالاً دوام ازدواج و پایداری زندگی را ازلحاظ کمیّت (بالای 20 سال) و کیفیت تجربه خواهند نمود.
• اگر هر یک از زوجین، رضایت بدنی (خود پنداره) کافی نداشته، هیجان خود را به‌موقع و مناسب بروز نداده و باور پایینی به اجر معنوی رابطه جنسی با همسر داشته باشند و از سطح سلامت مطلوب جسمانی و روان‌شناختی برخوردار نبوده تا به‌اندازه کافی به خواسته‌های یکدیگر توجه کنند، احتمالاً توانایی‌هایی چون، سازگاری و تاب‌آوری کاهش‌یافته و حتی ممکن است روی مسائل اعتقادی آن‌ها اثر نامطلوب بگذارد. در چنین شرایطی اگر زوجین به‌موقع مسئله را شناسایی نکنند و از مشاور متخصص در این زمینه یاری نگیرند، احساس لذت و رضایت‌ کاهش می‎یابد و احتمال پایدار‌ماندن این زندگی پایین می‌آید.
• تحقیقات و تجربه مربوط به عوامل مؤثر بر طلاق در ایران نشان داده عوامل اقتصادی و درامد در ناپایداری زندگی مشترک نقش مهمی دارد. به نظر می‌رسد اگر عوامل شخصیتی چون توانایی مدیریت و کنترل امور زندگی، مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی بالا در کنار صفات مردانه در قالب داشتن غیرت اداره زندگی، دغدغه مالی و درآمدی برای رفاه و آسایش همسر و فرزند که مرد از خانواده مبدأ خودآموخته و یا از محیط طی تجارب اکتساب کرده وجود داشته باشد، او می‌تواند با آینده‌نگری، برنامه‌ریزی، تحمل و سازگاری از پیش آمدن مشکلات مالی و اقتصادی جلوگیری نماید و یا جایگزینی برای آن در نظر گیرد. ازاین‌رو احتمال ایجاد اختلاف در این زمینه کاهش پیدا می‌کند و احتمال دوام ازدواج وزندگی مشترک بالا می‌رود.

-   اگر زوجین آزادانه و بدون هیچ‌گونه تحمیل از روی عشق و علاقه همسر خود را طبق ملاک‌های استاندارد (با کمک مشاور) انتخاب نمایند، حتی در صورت وجود مشکلات اقتصادی می‌توانند سازگاری به خرج دهند و شرایط سخت را در کنار یکدیگر تحمل نمایند و برای آن برنامه‌ریزی و جهت رفع آن اقدام کنند.  

بحث و نتیجه‌گیری

          تحقیق حاضر بر آن بود تا با رویکردی کیفی و روش مبتنی بر نظریه برخاسته از داده‌ها، فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی مشترک زوج‌های ایرانی را شناسایی و بازنمایی نماید. بدین منظور نتایج با توجه به تجارب و دیدگاه مشارکت‌کنندگان، پس از تحلیل منجر به کشف 350 کد اولیه، 25 زیر مقوله و 8 مقوله شد. در مورد مقوله محوری "عاملیت‌بخشی به شایستگی‌های مرتبط بادوام ازدواج" در واقع شایستگی، مجموعه‌ای از انگیزش، خودآگاهی، علاقه و تمایل به نشان‌دادن عملکرد مؤثر برای موفقیت است. ازاین‌رو، زوجین در زمینه آگاهی، دانش و انگیزه از ملاک‌های انتخاب همسر گرفته تا انجام مجموعه فعالیت‌های باثبات‌کننده زندگی مشترک برگرفته از خانواده و یا محیط تلاش می‌کنند. نتایج پژوهش حاضر با تحقیقات مارتین، ونبل و ماتی[25](2021)، لوکاس[26](2018)، کیانی و همکاران (1400)، رجبی (1397)، بستان (1396)، شریعتمدار (1396)، صادقی و همکاران (1394)، باقیانی مقدم و همکاران (1390) و به‌پژوه (1380) در این زمینه همخوان بود و تحقیق ناهمخوانی یافت نشد. 

در تبیین نتایج مقوله محوری، می‌توان گفت طبق نظریه خودآگاهی ویکلند و دووال[27] (1972)، فرایند آگاهی نسبت به خود و گرایش‌های فردی و چگونگی انجام آن در ابتدای ازدواج مؤثر است. خودآگاهی، نقش حیاتی در انتخاب همسر بر پایه شناخت از خود و انتظارات از همسر و زندگی مشترک دارد و به‌طور طبیعی آگاهی بالاتر نسبت به خود منجر به انتخاب آگاهانه‌تر در زمان ازدواج خواهد شد (شریعتمدار، 1396). باقیانی مقدم، مسعودی، بروجنی، میرزایی علویجه ئ شهبازی (1390) اظهار کردند ازدواج تکلیفی رشدی در انسان است که ضمانت موفقیت در آن، شناخت خوب و درست از سوی زوج است. کیانی، نواب‌نژاد، احمدی و تقوایی (1400) آگاهی و شناخت در مورد انتظارات، نیازها-خواسته‌ها، همسانی و توافق نظر، بلوغ همه‌جانبه و سلامت جسم و روان را در پایداری زندگی زوج‌های ایرانی در قالب ملاک‌های همسرگزینی شناسایی نمودند. لذا با توجه به عوامل گوناگون اشاره‌‌شده، احتمالاً در شکل‌گیری شناخت مسیر دوام زندگی و عمل کردن به آن میان مشارکت‌کنندگان پژوهش حاضر مؤثر واقع گشته است.

یکی از سؤال‌های پژوهش حاضر عوامل شکل‌گیری مرتبط با پایداری زندگی زوجین ایرانی بود که در قالب مقوله مرکزی (هسته)، شرایط علّی (سبب‌ساز)، شرایط زمینه‌ای (واسطه)، شرایط دخیل یا مداخله‌گر (شرایط محیطی) و راهبردها (مهارت‌های زندگی فردی و زوجی) شناسایی شد. نتایج این پژوهش با یافته‌های‌ علیم‌الدین و ایشیدا[28] (2022)، فنوآلتیا، بایبوسینوف، ژائو، ژو و ژانگ[29] (2021)، مارتین، ونبل و ماتی[30] (2021)، لوکاس[31] (2018)، کیانی و همکاران (1400)، کریمی و همکاران (2019)، یزدانی و همکاران (1399)، نظری و همکاران (1399)، اعظمی و همکاران (1398)، خجسته مهر و همکاران (1397) و آذرخش و همکاران (1397) همخوان بود و تحقیق ناهمخوانی یافت نشد. 

در تبیین یافته‌ها می‌توان گفت عوامل روان‌شناختی- شخصیتی، اخلاق و ارزش‌های فردی، توان مالی، عوامل تعاملی و فرهنگی-اجتماعی، باور و آگاهی، برخی زمینه‌های خانوادگی (تناسب قومیت، فرهنگی، درامد و ...) با ملاک‌های فردی و قبل از ازدواج مرتبط می‌باشد. طبق «نظریه سیستم‌ها»ی بوئن[32] (1985) افراد، همسرانی با سطح تمایزیافتگی مشابه با خود را برمی‌گزینند؛ یعنی افرادی که میزان استقلال عاطفی و فکری‌شان از خانواده و نیز میزان جداسازی فرایندهای شناختی و هیجانی در خود فرد تناسب داشته باشد (گلدنبرگ، 2013؛ فیروزبخت، 1394). همچنین طبق «نظریه نیازهای مکمل»، افراد دارای یک نیاز در شدت متفاوت یکدیگر را برمی‌گزینند. به‌عنوان‌مثال، در دو فرد با نیاز سلطه، یکی سلطه‌گر و دیگری سلطه‌پذیر است که این دو فرد یکدیگر را برای همسری انتخاب خواهند نمود. در مثالی دیگر، افراد پرحرف به دنبال گوش‌های شنوا هستند و به‌این‌ترتیب نیاز تکاملی درستی را شکل می‌دهند. در مواردی این نظریه با عنوان« ناهمسان همسری»[33] هم مطرح می‌شود و بر اساس آن به‌عکس نظریه همسان همسری، بیانگر علاقه انسان به انتخاب همسری است که مکملی برای وی باشد؛ یعنی دقیقاً دارای ویژگی‌ها و خصایصی باشد که در فرد وجود ندارد و به‌نوعی کامل‌کننده همسر خود است (میر محمدصادقی، 1390).

در خصوص اخلاق و ارزش‌ها، توان مالی، برخی زمینه‌های خانوادگی (تناسب قومیت، فرهنگی، درامد و ...) طبق نظریه همانندی، یکی از مبناهای انتخاب همسر، را ویژگی و جذابیت ظاهری است، بر همین اساس افراد انتخاب افرادی که از همه لحاظ همانند خود باشند بسنده می‌کنند (هاگس[34]، 2009)؛ همچنین طبق نظریه صافی[35] افراد برای انتخاب همسر گزینه‌ها را از صافی‌های متعدد می‌گذرانند تا فرد موردنظر را برگزینند. به‌این‌ترتیب گزینه‌های قابل‌تأمل کاهش و انتخاب را سهل‌تر می‌کند. از جمله این صافی‌ها یا به‌عبارت‌دیگر ملاک‌ها می‌توان به قومیت، خانواده، مکان جغرافیایی، فضای آشنایی، تحصیلات، جذابیت، اخلاق، علایق و باورها و ارزش‌ها اشاره داشت (میر محمدصادقی، 1390).

وجود سلامتی و توان ایفای نقش در زندگی، عوامل تعاملی و فرهنگی- اجتماعی، از عوامل مورد شناسایی است که پس از انجام ازدواج در طول زندگی اثرگذار خواهد بود.

در تبیین عوامل تعاملی و فرهنگی- اجتماعی می‌توان به «نظریه بافتاری» بوزورمنی-ناگی[36] اشاره داشت. این نظریه معتقد است بین حقوق، مسئولیت‌ها و تکالیف و امتیاز زوجین باید تعادل وجود داشته باشد. زوجینی که در حفظ این تعادل کوشا هستند، ازدواج پایداری خواهند داشت و چنانچه تعارضی بین ایشان به وجود آید، با حفظ ویژگی بنیادی رابطه، یعنی اعتماد و همراه باصداقت، انصاف و نزاکت باید وارد گفتگو و مذاکره شوند تا مسئله حل شود و عدالت برقرار گردد (لینس[37]، 2003). همچنین طبق «نظریه انصاف» می‌توان گفت زمانی در رابطه زناشویی انصاف وجود دارد که زوجین احساس برابری و ادراک انصاف داشته باشند. بر اساس این نظریه چنانچه رابطه زناشویی شرایط ذیل را دارا باشد، چرخه‌ای به نام «چرخه انصاف» را شکل می‌دهد (لانگ و یانگ[38]، 2007؛ ترجمه نظری و همکاران، 1400): الف) مشارکت در پذیرش مسئولیت شامل توافقی دوطرفه برای تقسیم‌کارها و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خانواده؛ ب) مشارکت اقتصادی یا همراهی برای مدیریت اقتصادی خانواده و اطمینان از دریافت سود به نفع هر دو طرف؛ ج) احترام به معنای گوش‌دادن بدون پیش‌داوری، همدلی و درک عواطف، ارزش‌گذاری به نظرات و اعتقادات فرد مقابل؛ د) اعتماد و حمایت به معنای حمایت از همسر در اهداف زندگی، احترام به احساسات، دوستان، عقاید، نظرات و فعالیت‌های موردعلاقه وی؛ ه) درستکاری و صداقت یا قبول مسئولیت و پذیرش اشتباهات خود درگذشته و مقید به داشتن روابط باز و اصیل با همسر. از سوی دیگر، طبق «نظریه کارکردگرایی» که زندگی مشترک را ارگانیسمی پویا می‌داند که در برابر تغییر مقاومت می‌کند و تمایل به حفظ حالت توازن و تعادل دارد، کارکرد خانواده در دسته‌بندی چهارگانه (جنسی، اقتصادی، آموزشی و تولیدمثل) منحصر است. بنابر نظر پارسونز، تقسیم‌کار جنسیتی، بهترین شکل ایفای کارکردهای خانواده است. این کارکردهای خانواده، زمینه جامعه‌پذیری کودکان و اسباب تثبیت شخصیت بزرگ‌سالان را فراهم می‌نماید و تابعیت زنان از حیث کارکردی را ضامن استحکام و انسجام خانواده می‌داند (بستان، 1396) ازاین‌رو طبق این سه نظریه، عوامل کشف‌شده فوق، احتمالاً بر پایداری زندگی مشترک زوجین این پژوهش مؤثر بوده است.

در تبیین زمینه‌های خانوادگی، طبق «نظریه رابطه محملی» مایسنر[39] (1978) می‌توان گفت زن و مرد برای عملکرد موفق در زندگی مشترک تا حد زیادی وابسته به روابط خود با والدینشان هستند. در واقع موفقیت زن و مرد در زندگی زناشویی طبق دیدگاه روابط محملی درگرو میزان و نوع حل‌وفصل دل‌بستگی‌های منفی افراطی ایشان به گذشته است و نحوه مواجهه با تکالیف رشدی هر یک از طرفین و انجام آن‌ها به این امر وابسته است. همچنین طبق رویکرد «نظریه اعتباربخشی انسانی» (ستیر) حفظ پایداری یک ازدواج مرهون ارتباطی شفاف و سازگار است. در این رویکرد، عزت‌نفس دارای اهمیت اساسی است. ازنظر ستیر، خانواده و ازدواج یک نظام تعادل یافته است که ارتباطات کارآمد، روشن، شفاف و دقیق در آن وجود دارد. از نگاه ستیر، چنانچه اعضای خانواده از تجارب خودآگاه و با واقعیت تماس داشته باشند، شیوه ارتباط هم‌خوان را آموخته و به‌این‌ترتیب پایداری رابطه را حفظ خواهند کرد (گلدنبرگ، 2013؛ ترجمه فیروزبخت، 1394).

درباره نتیجه فرایند شکل‌گیری پایداری زندگی زوج‌های ایرانی، هیچ تحقیق همخوان و ناهمخوان داخلی و خارجی یافت نشد. 

به‌طور تفصیلی، این روند به‌راحتی شکل نگرفته است. «پایبندی به اخلاق و داشتن ارزش‌های فردی و زوجی که از باور به ارزشمندی زندگی، وجود عشق، تقدیر الهی، فلسفه زندگی، پاداش الهی در سختی‌ها، تقدس ازدواج و گشایش مالی، باور تک‌همسری، باور آسیب‌زا بودن طلاق، پاداش الهی برای عشق ورزیدن به همسر» به‌خصوص در نسل‌های دهه 40 و 50 که عمدتاً در این پژوهش حضور داشتند- که آن‌ها را از خانواده و آموزه‌های محیطی کسب نموده‌اند- یک نظام ارزشی فردی و زوجی را به وجود آورده که موجب بالا‌رفتن احتمال موفقیت زندگی مشترک آن‌ها شده است. در کنار وجود ارزش‌ها، داشتن ملاک‌های قبل از ازدواج در انتخاب فرد با تناسب خانوادگی (تناسب در قومیت، سطح درامد و رفاه خانواده‌ها، سطح اعتقادی و آداب ‌و رسوم) نیز در افراد به چشم می‌خورد که طبق گفته‌ها، برخی از خانواده گرفته‌شده، برخی آموخته‌شده و برخی تجربه شخصی آن‌ها را شکل داده است. خانواده زوجین مشارکت‌کننده این تحقیق به‌عنوان یک منظومه، نقش مهمی در زندگی آن‌ها داشته‌اند. رفتار مناسب زوجین نسبت به خانواده خود و همسر و برعکس (عدم دخالت والدین دو طرف در امور زندگی زوجین، حمایت مادی و معنوی خانواده‌ از زوجین در زمینه‌های مختلف و برعکس، کنترل انتظارات نابجا از زوج جدید، کمک به حل اختلاف زوجین، صمیمیت با خانواده اصلی و همسر) موجب شکل‌گیری محبت بین زوجین گردیده و می‌تواند بر رضایت و پایداری زندگی آن‌ها اثر گذارد.        

در نهایت پژوهش حاضر نتایج تحقیقات گذشته در شناسایی زمینه عوامل مؤثر در پایداری زندگی مشترک زا تقریباً تکرار نمود؛ اما نتایج، مکمل تحقیقات گذشته شد و به عوامل بیشتری در مقایسه با آن‌ها اشاره نمود که شامل فرایند شکل‌گیری نیز هست. می‌توان نتیجه گرفت که زندگی پایدار، پدیده‌ای چند سطحی و چندبعدی متأثر از عوامل گوناگون قبل و پس از ازدواج است و یک رویداد محسوب نمی‌شود- بلکه یک ‌روند است. می‌توان گفت به‌طورکلی این فرایند از آغاز تحت تأثیر عوامل روان شناختی- شخصیتی، اخلاق و ارزش‌ها، زمینه‌های مشترک فردی و زوجی و اشتغال و درامد شکل‌گرفته و در ادامه باوجود زمینه‌های مساعد و لازم چون سلامتی و توان ایفای نقش در زندگی توانسته شرایطی را مهیا کند تا زوج‌ها از طریق عوامل تعاملی و فرهنگی- اجتماعی و زمینه‌های خانوادگی از راهبردهای مؤثری چون مهارت‌های زندگی فردی و اجتماعی در شرایط مختلف زندگی استفاده نمایند تا درنهایت منجر به بالندگی فردی و اجتماعی شود. ازاین‌رو، اگر زوجین مسیر مطلوبی را طبق این فرایند با تعامل یکدیگر پیش ببرند، احتمالاً دوام ازدواج و پایداری زندگی را ازلحاظ کمیّت (بالای 20 سال) و کیفیت تجربه خواهند نمود.

در این راستا با توجه به اینکه "عاملیت‌بخشی به شایستگی‌های مرتبط با دوام ازدواج" به‌عنوان مقوله محوری و نیز مهارت‌های زندگی فردی (کنترل هیجان/خودآگاهی/ارزیابی افکار منفی/تفکر نقادی/همدلی) و مهارت‌های زوجی (مهارت گفت‌وشنود/ مرزگذاری/مهارت‌های حل تعارض/ شوخ‌طبعی/حفظ حرمت/قدردانی کلامی- عملی) به‌عنوان راهبردهای مناسب استفاده‌شده جهت پایداری زندگی شناسایی شد، شایسته است مسئولان و سازمان‌های سیاست‌گذار برنامه‌های آموزشی خود را از طریق رسانه و کارگاه‌های آموزش پیش از ازدواج و مداخله‌های مشاوران مراکز مشاوره خانواده و زوج درمانگری با این محوریت پیش برند و از دیگر دستاوردهای این پژوهش جهت بالا بردن احتمال پایداری زندگی به‌خصوص در زوج‌های جوان استفاده نمایند. این پژوهش به‌نوبه خود با محدودیت‌هایی روبه‌رو بود. لذا با توجه به اصول پژوهش کیفی و نیز محدودیت‌ها، امکان تعمیم و انتقال نتایج به‌کل جامعه ایرانی وجود ندارد و می‌تواند طی پژوهش‌های آتی این موارد مدنظر قرار گیرد.