تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر نگرش‏‏ جوانانبه جُرم (در کانون اصلاح و تربیت کرج)

ذبیح‌اله صدفى^[1] 

محمد ولیزاده‌کولیوند^[2]

تاریخ دریافت مقاله: 26/11/1394

 تاریخ پذیرش مقاله:3/2/1395

طرح و بیان مسئلۀ تحقیق

دنیای امروز را برخی دنیای در حرکت نام نهاده­اند. خاستگاه جغرافیایی انسان‌ها در بیشتر موارد، جغرافیای اقامت آنان نیست. بسیاری در خلال زندگی چندین بار تغییر مکان می­دهند. این جابجایی­های مستمر بر همه ارکان حیات اجتماعی تأثیر می­گذارد؛ از آن جمله است جُرم و جنایت. مهاجرت از جهات گوناگون بر جرائم تاثیرگذار است:

1. از جهتی جابجایی­های مستمر موجب می­شود روابط انسان‌ها بعد سطحی و فضایی یابد و از ابعاد طولی و تاریخی آن کاسته شود. بدینسان زمانی­که انسان‌ها در یک منطقه تولد می­یابند و همانجا حیات می­گذرانند، روابط آنان عمیق­تر، دقیق­تر و وسیع­تر است.

2. انسان‌ها در درون شهرهای بزرگ، همواره در پیرامون خود میلیون ها انسان را می­بینند، حال آنکه خود تنهاتر از همه انسان‌ها در خلال تاریخ هستند (انبوه تنها^[3]). لذا هر قدر به حلقه های مرکزی شهر نزدیک می­شویم، به همان نسبت توده­های انسانی گسترده­ترند و به همان نسبت نیز این مراکز پناهگاه مناسب بزهکاران است. بنابراین، با بروز کاستی در ابعاد روابط انسانی مهاجرت، زمینه­های جُرم پیدا می­شود و انسان ناشناخته، فاقد هویت، گمنام و با روابطی سطحی و زودگذر بیشتر وسوسه ارتکاب جُرم را خواهد داشت.

3. مهاجرت های وسیع جغرافیایی، بخصوص زمانی­که یکباره و به طور دسته­جمعی بروز می­کند موجبات سرگردانی انسان‌ها را در شهرهای بزرگ فراهم می­کند. از آن جا که امکان جذب درست همه مهاجران در مشاغل نیست، لذا بسیاری از روی استیصال و ناخواسته، راه جنایت را در پیش می‌گیرند.

 4. مهاجرت در بیشتر موارد، موجبات بروز انتظارات تازه را فراهم می­سازد. یک مهاجر در خاستگاه خود زندگی ساده­ای دارد و از امکانات محدود رفاهی نیز برخوردار است، اما چون در پیرامون خود کمتر امکان یا وسیله­ دیگری می­بیند، به همان رضایت می­دهد. حال آنکه همان مهاجر، زمانی­ که به شهری بزرگ راه می­یابد و در آن رحل اقامت می­افکند و با شرایط زندگی جدیدی آشنا می­شود، به همان نسبت نیز آستانه انتظار در او، بالا می­گیرد و از نظر روانی به نوعی احساس حرمان^[4] دچار می­شود.

5. در مهاجرت و جابجایی مستمر انسان‌ها بخصوص آنگاه که برد فرهنگی مهاجرت بالاست و فرد از فرهنگی به فرهنگ دیگری مهاجرت می­کند، کار انطباق آسان نیست. گاه فرآیند انطباق بسیار طولانی و گاه اصلاً امکان پذیر نیست. در چنین شرایطی، فرد دچار نوعی بحران هویت می­شود. از جانبی از روستای اولیه دور مانده، از جانب دیگر با زندگی جدید احساس تنهایی می­کند. همین امر بر پیدایش شخصیت دوگانه^[5]و بطور کلی آسیب­های شخصیت اثرگذار خواهد بود و به نوعی انسان بی­ریشه برمی‌خوریم که امکان همانندگردی^[6] یا فرهنگ­پذیری^[7]را نیافته و در نوعی خلاء روانی به سر می­برد. تمامی این فراگردها بر بسط جُرم و رفتار آسیبی و انحرافی اثرگذار خواهد بود.

6. در مهاجرت فرد بر اثر نوعی لرزه روانی ناشی از جابجایی فرهنگی و متعاقب جابجایی جغرافیایی و به ویژه قرار گرفتن در گروه وسیع مهاجران، دچار بحران ذهنی و تزلزل میانی وجدان اخلاقی می­شود. از این رو، به هنگام بی­چیزی و احساس نیاز، راه های انحرافی او را سخت در وسوسه قرار می­دهد. بنابراین به نظر می­رسد مهاجرت در بسط جرایم چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی آثاری عمیق بر جای می نهد و همین تأثیر و شناخت آن ضرورت چنین تحقیقی را مشخص می­دارد.

 استان البرز با مرکزیت کلانشهر کرج، از ابعاد خاص اجتماعی و فرهنگی برخوردار است و مهاجرپذیر بودن و نزدیکی آن با پایتخت موجب شده خرده فرهنگ­های متفاوت در آن رشد یابد. وجود حاشیه­نشینی و تراکم جمعیت باعث رشد نسبی جرائم فردی و انحرافات در این کلانشهر شده است. مطابق آمارهای رسمی، تعداد کل افراد ساکن در شهرستان کرج که کمتر از 20 سال سن داشته­اند، 2/27 درصد از کل جمعیت واجد مسئولیت کیفری را تشکیل می­دهند. لذا بررسی طبقات پنجگانه جرایم ارتکابی این گروه (گروه سنی کمتر از 20 سال شهرستان کرج) نشان می­دهد که جرایم علیه اخلاق و عفت عمومی با داشتن حدود نیمی از کل جرایم آنان دارای میزان حداکثری می­باشد.^[8] اِرل رابینگتن و مارتین واینبرگ^[9] در اثرشان با عنوان "رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسائل اجتماعی"، معتقدند که رویکردهای تئوریکی جامعه‌شناختی^[10] عمدتاً شامل ایدۀ راهبر اصلی است که مفهوم سازی و تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی، از این دیدگاه‌ها پیروی می‌کنند. در عین حال منعکس کنندۀ مجموعۀ خاصی از ایده‌ها و فرضیه‌های مربوط به طبیعت مخاطبان و جامعه یا نظام اجتماعی نیز می‌باشند. درواقع، از این منظر همواره دو سئوال اساسی نزد جامعه‌شناسان و جُرم‌شناسان به ویژه متقدمان در بررسی مسائل اجتماعی مطرح بوده است: اولاً، در خصوص یگانگی و نظم اجتماعی^[11] چه چیزی مخاطبان را به عنوان اعضای نظام اجتماعی به هم پیوند می‌زند و جامعه را به کار می‌اندازد؟ ثانیاً، نظام اجتماعی در خصوص فرآیند توسعه و تغییر اجتماعی^[12]به کدام سو می‌رود و جامعه چگونه حرکت می‌کند؟ در جمع‌بندی دیدگاه‌های تئوریکی در بررسی مسائل اجتماعی، جهت پاسخ‌گویی به دو سئوال اساسی یعنی نظم و تغییر، در جامعه‌شناسی و جُرم‌شناسی درقالب تعاریف، علت‌ها، شرائط، پیامدها، راه‌حل‌ها، می‌توان به رویکردهای هفتگانه ذیل اشاره نمود (رابینگتن و واینبرگ، 1382: 21-15 و 277):

 1. در رویکرد آسیب شناسی اجتماعی^[13]، بر مخاطبان تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، مخاطبان با اتکا بر قانون به واکنش‌های اجتماعی می‌پردازند.

2. در رویکرد بی‌سازمانی اجتماعی^[14]، بر قوانین و مقررات اجتماعی تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، تولید کنندۀ اصلی نقش‌های اجتماعی مخاطبان، قوانین و مقررات اجتماعی هستند.

3. در رویکرد کجرفتاری^[15]، بر نقش‌ها و موقعیت‌های اجتماعی تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، اصولاً نقش‌های کجروانه و قانون شکنانۀ مخاطبان موجب تسریع واکنش‌های اجتماعی می‌شوند.

4. در رویکرد اَنگ‌زنی^[16]، تنها بر واکنش‌های اجتماعی تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، معمولاً نقش‌های کجروانه و قانون شکنانۀ مخاطبان پیآمد اصلی واکنش‌های اجتماعی محسوب می‌گردند.

 5. در رویکرد تضاد ارزش‌ها^[17]، بر ارزش‌ها و منافع اجتماعی تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، تولید کنندۀ قانونی نقش‌های اجتماعی مخاطبان، ارزش‌ها و منافع اجتماعی می‌باشند.

6. در رویکرد انتقادی^[18]، بر روابط طبقاتی موجود در نظام اجتماعی تأکید می‌شو. لذا در این رویکرد، نقش‌های اجتماعی مخاطبان، تولید کنندۀ قانونی ارزش‌ها و منافع اجتماعی می‌باشند.

7. در رویکرد برساختگرایی اجتماعی یا سازه‌ای^[19]، بر فرآیند اقامۀ دعوی تأکید می‌شود. لذا در این رویکرد، واکنش‌های اجتماعی مخاطبان، تولید کنندۀ قانونی ارزش‌ها و منافع اجتماعی در نظام اجتماعی می‌باشند. بدین ترتیب طبق رویکرد آسیب‌شناسی، بی‌سازمانی و کج‌رفتاری، مسائل اجتماعی انعکاس تخلف از انتظارات و مقررات بهنجاراند. وقتی در جامعه­ای امکانات موجود تکافوی تأمین نیازهای افراد را ندهد و یا افراد جامعه برای ادامه زندگیشان در جامعه از امنیت نسبی برخوردار نباشند، برای برآورده ساختن نیازهای اولیه شان راهکاری­های مختلفی را برمی­گزینند. یکی از این راهکارها، مهاجرت است. آمدن افراد مهاجر از جامعه مبدأ به جامعه مقصد برای افراد جامعه مهاجرپذیر قطعاً مانند هر پدیده دیگر پیامدهای مثبت و حتی منفی را در پی خواهد داشت. به راستی سهم مهاجرت در تأثیرگذاری بر فرهنگ جوامع مقصد و جُرم­زایی در آنجا چقدر است؟ برای بررسی این موضوع و تلاقی جُرم شناسی با جامعه‌شناسی درباره پدیده چند وجهی مهاجرت و اثراتش بر جامعه مقصد برآنیم ببینیم که علی­رغم انتخاب این راهکار، مهاجرت چه تأثیر مهمی در افزایش نرخ جرایم از جانب فرزندان (جوانان) مهاجرین در جامعه میزبان داشته است؟

پیشینه پژوهش

مطالعات و تحقیقات انجام شدۀ داخلی:

• عادل سجودی (1392) "بررسی عوامل موثر بر سرقت از اماکن". پژوهش های اطلاعاتی و جنایی. دوره 8، شماره 4(32).
• عادل سجودی (1392) "بررسی عوامل جامعه شناختی موثربر نگرش به سرقت (مطالعه موردی در شهر رشت)". فصلنامه علمی ترویجی کارآگاه. شماره 22.
• سعید گرشاسبی فخر (1390) "ارتباط بین بیکاری و سرقت در ایران". رفاه اجتماعی. دوره 11، شماره 40.
• مهدی رحیمی و افسانه ادریسی (1389)" بررسی عوامل موثر بر سرقت". مطالعات امنیت اجتماعی. دوره 7، شماره 25.
• منصور عطاشنه و مهدی امیری (1389) "علل و عوامل جُرم سرقت در شهر اهواز (سال های 75-85)". فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 4، شماره 11.
• علیرضا محسنی تبریزیو ستار پروین (1388) "بررسی عوامل موثر بر سرقت نوجوانان (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه)". جامعه شناسی کاربردی. مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، دوره 20، شماره 3(پیاپی 35).
• مسعود مرشدی (1388) "بررسی عوامل موثر  در انتخاب مکان سرقت (مطالعه موردی سرقت منازل در شهرستان خوی در سال 1386)" فصلنامه مطالعات پیشگیری از جُرم. سال چهارم، شماره سیزدهم.
• توحید عبدی، خلعتبری، عبدالحسین و بخشعلی صالح کامرانی (1387) "عوامل موثر بر وقوع سرقت های به عنف در شهرستان کرج". پژوهش های مدیریت انتظامی (مطالعات مدیریت انتظامی). دوره 3، شماره 1 .
• عبدالحسین خلعتبری (1386) "مهاجرین و سرقت های مسلحانه". فصلنامه دانش انتظامی. دوره 9، شماره 1 .
• ·      مهناز چنگیزی (1377) "بررسی آس‍ی‍ب‌ ش‍ن‍اس‍ی‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ س‍رق‍ت‌ در ج‍وان‍ان‌ ش‍ه‍رس‍ت‍ان‌ ش‍ی‍راز". پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.

مطالعات و تحقیقات انجام شدۀ خارجی

• پژوهش هیلر و سهباز (2010)^[20] که الگوهای جرایم سرقت را در شبکه خیابان ها ی شهر لندن بررسی کرده اند. نتایج حاکی از آن است که سرقت از منزل ها و مغازه های خیابان های اصلی شهر بیشتر از سایر نقاط شهری اتفاق می دهد.
• گاندی^[21] (2007) در تحقیقی با عنوان "جنسیت، دلبستگی والدین و بزهکاری" نشان می دهد که پیوندهای مورد نظر هرشی توان پیش بینی کنندگی بزهکاری جدی و غیر جدی را دارند؛ چنان که در هر دو جنس هنگامی که دلبستگی و تعهد به والدین و مدرسه افزایش یابد، بزهکاری کاهش می یابد، بر عکس نظر هرشی، افزایش در دلبستگی و تعهد به گروه همسالان بزهکار، افزایش بزهکاری را به همراه دارد.
• بورگوینون (2002)^[22] نشان داد که مجُرمان در کلمبیا در میان افرادی یافت می شوند که در خانواده‌های دارای زیر 80 درصد درآمد متوسط جامعه زندگی می کنند.
• سچاللر (1996)^[23] با استفاده از داده های سری زمانی سوییس، تأییدی را برای ارتباط مثبت بین بیکاری و جُرم به دست می آورد. از طرف دیگر، مطالعات بر روی افراد، اغلب بر روی جوانان تأکید می­کنند، چرا که افراد جوان­تر به ویژه مردان جوان، بر اساس گزارشات مختلف تمایل بیشتری به جُرم داشته­اند.
• وایت و توچن (1994)^[24] داده های مقطعی مربوط به مردان جوان آمریکایی را مورد استفاده قرار دادند و دریافتند که افرادی که استخدام می شوند نسبت به اشخاصی که بیکار هستند، گرایش کمتری به ارتکاب جرایم دارند.

چارچوب نظرى پژوهش (با تأکید بر تعریف مفهومیوعملیاتی متغیرهای تحقیق)

• تئوری­های تبیین­کننده متغیر وابسته: نگرش‏‏ به جُرم (آیسک آیزن و مارتین فیشباین^[25]): از این دیدگاه نگرش‏‏^[26] یا نگرش‏‏ به سوی آن رفتار، یک متغیر فردی و شخصی است و طی آن کنشگران انجام یک رفتار یا یک پدیده را از نظر نگرش یا طرزتلقی موجود، مورد ارزیابی و یا تقلید قرار می‌دهند که آیا رفتار یا پدیدة مذکور خوب است یا بد؟ لذا نگرش‏‏ بر این اساس به نوبه خود تابع دو بُعد می‌باشد (رفیع پور، 1372 : 17-16):

1. انتظار فایده^[27]: یعنی کنشگران (بزهکاران) تا چه حد از یک رفتار یا پدیدة خاص (جُرم) در آیندة دور یا نزدیک، در ارضای نیازهای شخصی یا جمعی از لحاظ شاخص‌های ذهنیِ نگرش‏‏^[28](میزان انتظار فایده از نگرش‏‏ به جُرم) انتظار فایده خواهند داشت؟

2. ارزیابی فایده^[29]: یعنی آیا آن رفتار یا پدیدة خاص (جُرم) درحال حاضر نسبت به گذشته، در ارضای نیازهای شخصی یا جمعی، از لحاظ شاخص‌های عینیِ نگرش‏‏^[30] (میزان ارزیابی فایده از نگرش‏‏ به جُرم) برای کنشگران (بزهکاران) احساس فایده به وجود می‌آورند یا نه؟

  ابعاد دوگانۀ متغیر نگرش‏‏: 1. بُعد انتظار فایده: گویه‌های 1 الی 5. 2. بُعد ارزیابی فایده: گویه‌های 6 الی 10.

• ·      تئوری­های تبیین­کننده عوامل مؤثر دروندادی: ازهم­گسیختگی اجتماعی (امیل دورکیم^[31]): از این دیدگاه، جامعه به دو دسته مکانیکی و ارگانیکی تقسیم می‌گردد (مهاجرین، 1383: 391). در جوامع نوع اول همبستگی و نوعدوستی ناشی از نیرو و یا قدرت وجدان جمعی است و همین نیرو باعث می­شود الزامات و فشارهای بیرونی، نقشی بسیار قوی در حفظ انسجام جامعه داشته باشد و جُرم در این جامعه عملی است که این همبستگی را می­خواهد نقض کند. اما در جوامع ارگانیک که مشاغل تنوع می­یابند و فنی و تخصصی می­شوند و تقسیم­کار به عنوان یکی از مهمترین خصیصه­های این جوامع است، جُرم بر اثر تعارض منافع پیش می­آید. لذا تنوع مشاغل در این جامعه باعث شده که این انسجام از بین برود و قبل از اینکه افراد خود را سهیم در قانون و وجدان گروهی بدانند، خود را وابسته و عضو ارزش­های یک گروه یا صنف ببینند و برای موضع آن وجدان گروهی خاص که در آن عضویت دارند، در مقابل وجدان جمعی ایستاده و حتی آن را زیر پا بگذارند. هر چقدر ارزش­های این اصناف با معیارهای اصلی جامعه در تناقض باشد، شاهد شکاف بیشتر میان رفتارهای مورد قبول جامعه با هنجارهای توجیه شده هر فرد خواهیم برد. بنابراین چنین جامعه­ای بیمار است و این حاصل یک تقسیم کار اجباری است که از یک قرارداد اجتماعی ناعادلانه نشأت می­گیرد. ابعاد دوگانۀ متغیر ازهم­گسیختگی اجتماعی: 1. بُعد جوامع مکانیکی: گویه‌های 11 الی 15. 2. بُعد جوامع ارگانیکی: گویه‌های 16 الی 20.
• ·       بی­سازمانی اجتماعی (توماس و زنانسکی^[32]): از این دیدگاه مسائل اجتماعی محصول درهم ریختگی سازمان اجتماعی و فرهنگی است. ازهم­گسیختگی جامعه بهنجار در این راستا دم می‌زند و مفروض   می­گیرد که اشکال گوناگون نابهنجاری، نتیجه دگرگونی و گسیختگی قوانین نظام بخش و سازمان دهنده­ای هستند که قبلاً وجود داشتند، ولی به واسطه تغییرات نابهنجار اجتماعی واژگون و موجد انحراف شدند- این یعنی انهدام و نابودی نفوذ قوانینی که توسط کل جامعه تعیین و مستقر شده و حاکم بر افراد بوده­اند. لذا برای رفع این مسائل باید حوداث و پدیده­های سازمان­زدا را از نظام جامعه حذف کرد تا عناصر طبیعی را به زندگی باز گرداند (محمدی­اصل، 1385: 125). ابعاد دوگانۀ متغیر بی­سازمانی اجتماعی: 1. بُعد گسیختگی قواعد اجتماعی: گویه‌های 21 الی 25. 2. بُعد گسیختگی ارزش های حاکم بر زندگی روزمره: گویه‌های 26 الی 30.

• تئوری­های تبیین­کننده عوامل مؤثر بروندادی: سبک زندگی مناطق شهری (کلیفورد شاو^[33] و هنری مک‌کی^[34]): از این دیدگاه در مناطقی که نرخ بزهکاری بالاست، رفتار بزهکارانه کم و بیش به صورت جنبه­های سنتی زندگی اجتماعی درآمده است و این سنت­های بزهکاری از راه برخوردهای فردی و گروهی منتقل می­شود؛ به طوری که از نظر آنها مهمترین عامل انتقال بزهکاری، گروه­های همسالان و عامل اصلی دیگر دوام بزهکاری و از هم پاشیدگی نظارت اجتماعی است. از این دیدگاه (مکتب شیکاگو، بوم‌شناسی جنایی) علل وقوع جُرم عبارت اند از: 1- عدم عمران و آبادانی اجتماعی در برخی محلات و به تبع آن عدم تعلق افراد به آن مناطق و نداشتن احساسات تعلق خاطر و وابستگی؛ 2- فقدان کنترل رسمی اجتماعی در این محله­ها و ضعیف شدن کنترل و پیشگیری محلی؛ 3- جامعه پذیری با درون مایه­های مجُرمانه و درونی شدن ارزش­های ضداجتماعی نزد جوانان؛ 4- تحرک جمعیت و تراکم بیش از حد جمعیت که مانعی برای سازگاری با محیط است (معظمی، 1389: 168). ابعاد دوگانۀ متغیر سبک زندگی مناطق: 1. بُعد گروه­های همسالان: گویه‌های 31 الی 35. 2. بُعد از هم پاشیدگی نظارت اجتماعی: گویه‌های 36 الی 40.
• فشار اجتماعی (رابرت مرتن^[35]): از این دیدگاه احساس فشار هنگامی رخ می­دهد که بین آرزوها و آرمان های فرهنگی نظیر موفقیت مالی، از یک سو و فرصت­های ساختاری نظیر آموزش و استخدام، از سوی دیگر تنش و برخورد وجود دارد که در نتیجه آن تنها برخی اشخاص می­توانند عملاً به چنین     موفقیت­هایی دست پیدا کنند. نابرابری­های ساختاری بر روی بسیاری از اشخاص به ویژه اعضای طبقه پایین جامعه فشار وارد می­کند و افراد که فرصت های کمتری برای بدست آوردن اهداف خود دارند، به علت ناتوانی در دستیابی به اهداف اجتماعی، احساس خشم، نفرت و پرخاشگری خود را به صورت استفاده از شیوه­های غیرقانونی و رفتار منحرفانه آشکار می­سازند (معظمی، 1389: 170). ابعاد دوگانۀ متغیر فشار اجتماعی: 1. بُعد آرزوها و آرمانهای فرهنگی: گویه‌های 41 الی 45. 2. بُعد فرصت­های ساختاری: گویه‌های 46 الی 50.

• تئوری­های تبیین­کننده عوامل مؤثر کارکردی: فرصت‌های اجتماعی (ریچارد کلوارد^[36] و لوید اوهلین^[37]): از این دیدگاه مکانیزم‌های شکل­گیری بزهکاری عبارت اند از: 1- فعالیت روزمره: این نگرش بر این فرض استوار است که باید سه عنصر "بزهکار، هدف مجُرمانه مناسب و نبود یک نگهبان توانا" در زمان و مکان یکدیگر منطبق شوند تا بزهکاری به وقوع بپیوندد. 2- الگوی بزهکاری: مشخص می­کند که چگونه افراد در ارتباط متقابل با محیط سبب ایجاد فرصت­های کمتر یا بیشتر برای بزهکاری می شوند. 3- انتخاب منطقی: که بر تصمیم­گیری فرد بزهکار استوار است. پایه و اساس این رویکرد انتخاب منطقی روش مورد استفاده بزهکار در انتخاب عمل مجُرمانه است (معظمی، 1389: 177). ابعاد دوگانۀ متغیر فرصت‌های اجتماعی: 1. بُعد زمان: گویه‌های 51 الی 55. 2. بُعد مکان: گویه‌های 56 الی 60.
• معاشرت­های ترجیحی (ادوین ساترلند): از این دیدگاه: 1- رفتار مجُرمانه آموخته می­شود؛ 2- بخش عمده یادگیری رفتار مجُرمانه در درون گروه های خودی صورت می­گیرد؛ 3- شخص بدان دلیل بزهکار می­شود که تعریف­های مطلوب از نقض قانون بر تعریف­های نامطلوب از آن قانون غلبه می­یابد. این، بنیاد (نظریه) معاشرت ترجیحی است؛ 4- معاشرت­های ترجیحی ممکن است در فراوانی، مدت، اولویت و شدت با هم تفاوت داشته باشند. این، بدان معناست که معاشرت با افراد دارای رفتارهای مجُرمانه و معاشرت با افراد دارای رفتارهای نامجُرمانه در وجاهت های شأن با هم متفاوت اند؛ 5- فرآیند یادگیری رفتار مجُرمانه از طریق معاشرت با الگوهای مجُرمانه و نامجُرمانه مستلزم تمامی ساز و کارهایی است که در هر نوع دیگر یادگیری وجود دارد (ساترلند، 1993: 7). ابعاد دوگانۀ متغیر معاشرت­های ترجیحی: 1. بُعد محتوا: گویه‌های 61 الی 65. 2. بُعد فرآیند: گویه‌های 66 الی 70.

• تئوری­های تبیین­کننده عوامل مؤثر ساختاری: خرده‌فرهنگ شهری (کلود فیشر^[38]): از این دیدگاه انحراف فرهنگی نتیجه نابسامانی اجتماعی و احساس فشار و شکل­گیری خرده فرهنگ‌های مستقل است که ارزش­های آنان متضاد با ارزش­های جامعه اصلی است. نظریه­های انحراف فرهنگی با خرده فرهنگی بر این اعتقاد است که جرایم جوانان نتیجه تمایل افراد به پیروی از ارزش های فرهنگی محیط پیرامونشان است که با ارزش های جامعه بزرگتر در تضاد است. پیروی از قوانین، ارزش ها و هنجارهای گروه­های غیر متعارف که جوان با آنها ارتباط نزدیک دارد، به نقض قوانین جامعه متعارف منتهی می­شود.      نظریه های انحراف فرهنگی بیان می­کند که جوانان زاغه­نشین به این علت قانون را نقض می‌کنند که آنها به نظام ارزشی مستقل و منحصر به فرد موجود در طبقه پایین متکی هستند. ارزش های طبقه پایین شامل خشن بودن، عدم ابراز ترس، زندگی برای امروز و عدم احترام به منابع قدرت است. در مناطق فقیرنشین دارای نابسامانی اجتماعی، ارزش های متعارف نظیر «صداقت»، «اطاعت»، «سخت کوشی» برای جوانانی که تنها الگوی بزرگسال موفق آنها قاچاقچی اسلحه، سوداگر مواد مخدر یا دلال جنسی است که از طریقه ارتکاب جُرم و رفتارهای منحرفانه امرار معاش می­کند، معنا و مفهومی ندارد (معظمی، 1389: 247). ابعاد دوگانۀ متغیر ­خرده‌فرهنگ شهری: 1. بُعد ارزشها: گویه‌های 71 الی 75. 2. بُعد موقعیت: گویه‌های 76 الی 80.
• خرده­فرهنگ بزهکاری (آلبرت کوهن^[39]): از این دیدگاه رفتار بزهکارانه اغلب در میان پایین جامعه دیده می­شود و بزهکاری ولگردان، رایج ترین شکل آن به حساب می­آید. او همچنین دریافت که خرده فرهنگ های ولگردان از طریق رفتاری که «غیرسوداگرانه»، «بدخواه» و «منفی­گرا» است، مشخص      می­شود. به بیان دیگر، در خرده فرهنگ بزهکاری، عقلانیتی دیده نمی­شود، بلکه این رفتار برای آزار دیگران و درواقع، اعتراضی علیه هنجارها و ارزش های طبقه­ متوسط است (معظمی، 1389: 247). ابعاد دوگانۀ متغیر خرده­فرهنگ بزهکاری: 1. بُعد ارزش ها: گویه‌های 81 الی 85. 2. بُعد موقعیت: گویه‌های 86 الی 90.

• تئوری­های تبیین­کننده متغیرهای مستقل زمینه‌ای^[40]: از دیدگاه پیتر رُسی^[41] و رابرت چین^[42]، سئوال بر سرآن است که چگونه می‌توان به نسبت مطمئن و بدون قدم زدن در تاریکی، متغیرهای زمینه‌ای را به طور سیستماتیک جستجو و آنها را در تحقیقات بررسی نمود. این متغیرها عبارت اند از: 1. صفات فردی (سن، جنسیت، سواد، وضعیت اقتصادی، تأهل، قومیت، آگاهی و نوع شغل) 2. صفات خانوار (برنامه زندگی، تعداد اعضا و تعداد بچه‌ها، درآمد خانوار، اموال، مشاغل، وضعیت مسکن و قومیت) 3. صفات واحد سازمانی (اندازه، سطوح دستوردهی و تصمیم‌گیری، تعداد واحدها، تعداد نقش‌ها و فعالیت‌ها، نوع صفت، نرخ رشد و میزان بودجه) 4. صفات مجتمع‌ها براساس تقسیمات کشوری (مانند روستاها و شهرها، ساخت اقتصادی، ساخت سیاسی، وضعیت جغرافیایی، جمعیت، نرخ رشد و تراکم جمعیت) (رفیع‌پور، 1372: 25-22). لذا سئوالات 91 الی 110 در پرسشنامه شامل جنسیت، سن، مقطع تحصیلی، انسجام خانواده، زمینه فعالیت، مالکیت منزل، بُعد خانوار، نوع شغل، شغل قبلی، شغل قبل از دستگیری، شغل بعد از مهاجرت، درآمد یا پول توجیبی، وضع مهاجرت، مبداء مهاجرت، انگیزه مهاجرت، فصل مهاجرت، فصل جُرم، محل جُرم، انگیزه جُرم، مدت زندانی، متغیرهای زمینه‌ای هستند.  

فرضیه‌هاى پژوهش

فرضیه‌هاى دومتغیره

1. میزان احساس ازهم­گسیختگی اجتماعی بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
2. میزان احساس بی­سازمانی اجتماعی بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
3. میزان احساس فشار اجتماعی بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
4. میزان برخورداری از معاشرت‌های ترجیحی بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
5. میزان برخورداری از فرصت‌های اجتماعی بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
6. میزان برخورداری از سبک زندگی مناطق بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
7. میزان برخورداری از خرده‌فرهنگ شهری بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
8. میزان برخورداری از خرده­فرهنگ بزهکاری بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم، تأثیر معناداری دارد.
9. جنسیت جوانان، سن، مقطع تحصیلی، انسجام خانواده، زمینه فعالیت، مالکیت منزل، بُعد خانوار، نوع شغل، شغل قبلی، شغل قبل از دستگیری، شغل بعد از مهاجرت، درآمد یا پول توجیبی، وضع مهاجرت، مبداء مهاجرت، انگیزه مهاجرت، فصل مهاجرت، فصل جُرم، محل جُرم، انگیزه جُرم، و مدت زمان زندانی، با نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطة معناداری دارد.

فرضیه‌ چند متغیره

•  در یک معادله رگرسیون، جنسیت جوانان، سن، مقطع تحصیلی، انسجام خانواده، زمینه فعالیت، مالکیت منزل، بُعد خانوار، نوع شغل، شغل قبلی، شغل قبل از دستگیری، شغل بعد از مهاجرت، پول توجیبی، وضع مهاجرت، مبداء مهاجرت، انگیزه مهاجرت، فصل مهاجرت، فصل جُرم، محل جُرم، انگیزه جُرم، مدت زندانی، همراه با میزان احساس ازهم­گسیختگی اجتماعی، میزان احساس بی­سازمانی اجتماعی، میزان احساس فشار اجتماعی، میزان برخورداری از معاشرت‌های ترجیحی، میزان برخورداری از فرصت‌های اجتماعی، میزان برخورداری از سبک زندگی مناطق، میزان برخورداری از خرده‌فرهنگ شهری، و میزان برخورداری از خرده­فرهنگ بزهکاری، بر نگرش‏‏ جوانان به جُرم تأثیر معناداری دارد.

روش‌شناسی پژوهش

در پژوهش حاضر، برای بررسی میزان تغییرات در یک یا چند عامل که در اثر تغییرات یک یا چند عامل دیگر بوجود آمده، از روش همبستگی یا همخوانی^[43] مبتنی بر روش تحقیق پیمایشی^[44] استفاده شد؛ به طوری که با در دست داشتن اطلاعات و داده‌های لازم از جامعۀ آماری و نیز محاسبۀ ضرایب همبستگی بین متغیرها به روابط مبتنی بر فرضیه‌های پژوهش پرداخته شد (صدفی و بابائی، 1382: 20-19). از این ‌رو، به قول دیوید دِواس^[45]، مزیتِ پیمایش نسبت به سایر روش‌ها در این‌گونه تحقیقات، اولاً در کارآمدی و قدرتِ توصیف مناسب ویژگی‌های واحدهای تحلیل و مقایسۀ دقیق خصوصیاتِ آن‌ها به‌کمک استنباطاتِ عِلی است. ثانیاً به‌عنوان مجموعۀ منظمی از داده‌ها یا ماتریس متغیرها بر حسب داده‌های موردی، توانایی خاصی در گردآوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل دستاوردهای تحقیق دارد (دِواس، 1376: 14-13/ محسنی تبریزی، 1388: 161-160). جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه جوانان و نوجوانان مرتکب جُرم در استان البرز می‌باشند که دوران محکومیت را در کانون اصلاح و تربیت استان سپری می­نمایند. براساس آمار اخذ شده از معاونت پیشگیری از وقوع جُرم استان البرز، تعداد این افراد 83 نفر گزارش شده است. زمانی که محقق نه از واریانس جامعه و نه از احتمال موفقیت یا عدم‌موفقیت متغیر اطلاع دارد و نمی‌توان از فرمول‌های آماری جهت برآورد حجم نمونه استفاده کرد، برای برآورد نسبت‌ها و به دست آوردن حجم نمونه می‌توان از فرمول و جدول رابرت کرجسی و داریل مورگان^[46] استفاده نمود. لذا محقق با داشتن جامعه آماری (83=N)، برمبنای جدول کرجسی و مورگان^[47]، حجم نمونه لازم (73=S) در کانون اصلاح و تربیت استان البرز را تعیین [شامل جرایم مواد مخدر (10نفر)، جرایم جنسی (3نفر)، جرایم علیه اموال (1نفر) و سایر جرایم (59نفر)] و مورد مصاحبه قرار داده است. در نمونه‌گیری احتمالی^[48]، انتخاب افراد براساس ضابطۀ کنترل شده‌ای نیست و متکی به اصل مُشت، نمونه خروار است می‌باشد. در این نوع نمونه‌گیری از قوانین احتمالات برای نمونه‌گیری استفاده می‌شود؛ بدین صورت که به هر یک از اعضای جامعه، شانس معین برای حضور در نمونه داده می‌شود. برای انجام نمونه‌گیری ابتدا از فرمول تعیین حجم نمونه استفاده می‌گردد و پس از تعیین حجم نمونه و چهارچوب نمونه‌گیری (فهرست اسامی اعضای جامعه) با یکی از روش‌های زیرمجموعۀ آن (نمونه‌گیری تصادفی ساده^[49]، سیستماتیک یا منظم^[50]، طبقه‌ای یا طبقه‌بندی شده^[51] وخوشه‌ای چندمرحله‌ای^[52]) اقدام به نمونه‌گیری می‌شود (سرائی، 1372: 133-132). با توجه به توزیع جمعیت نمونه (جوانان و نوجوانان مرتکب جُرم در استان البرز که دوران محکومیت را در کانون اصلاح و تربیت استان سپری می‌نمایند) برمبنای متغیرهای زمینه­ای به تفکیک ویژگی­های شخصی سعی شده پاسخگویان از اهم ویژگی­های شخصی یا متغیرهاى زمینه­اى برخوردار باشند. لذا با توجه به عدم گستردگی جامعه آماری و اعتبار بیشتر تحقیق، بیشتر نوجوانان جامعه آماری جزو جمعیت نمونه هستند. طبق مُدل نظری و فرضیه‌های تحقیق، به‌عنوان مهم‌ترین تکنیک در روش جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها، تکنیک مصاحبۀ کتبی یا پرسشنامه^[53]برمبنای طیف رنسیس لیکرت^[54]، درقالب روش میدانی^[55] یعنی مشاهدۀ مستقیم پهنانگر^[56] مدنظر محقق قرار گرفته است (محسنی تبریزی، 1388: 161-160؛ صدفی و بابائی، 1382: 19).

یافته­های پژوهش

آمار توصیفی[57]متغیرهای اصلی تحقیق

طبق جدول1، نگرش ‌مثبت (خیلی زیاد، زیاد) و نگرش ‌منفی (خیلی کم، کم) محسوسی نسبت به متغیرهای اصلی تحقیق مشاهده نمی‌گردد، بلکه دامنۀ تغییر نمراتِ^[58] کلیۀ متغیرهای اصلی تحقیق در سطح بینابین (تاحدودی، فرقی نمی‌کند) قرار دارد که این مهم، نشاندهندۀ وضعیت بُحرانی در پیش روی مدیران و برنامه‌ریزان امور فرهنگی جوانان در جامعه می‌باشد.

جدول 1: ترسیم نیمرخ[59] و دامنۀ تغییر نمراتِ[60] متغیرهای اصلی تحقیق

• ·         نیکوئى سنجش[61] متغیرهای اصلی تحقیق (طبق جدول 2):

1. برمبنای ضریب رواdی آلفا کرونباخ^[62] (تحلیل روایی، پایایی^[63]‌ یا اعتماد^[64])، آلفای کلیۀ گویه‌های مربوط به متغیرهای اصلی تحقیق از قابلیتِ اعتماد و پایایی مطلوبی^[65] در استفاده از گویه‌های مورد نظر در پرسشنامۀ تحقیق برخوردار می‌باشند.
2. برمبنای آزمون کفایتِ نمونه‌برداری کیزر- مایر- اُلکین^[66] (تحلیل عاملی اعتباری^[67] یا تکنیک تعمیم داده‌ها^[68])، کلیۀ متغیرهای اصلی تحقیق از برازندگی کافی و اعتبار وافی در استفاده از گویه‌های مورد نظر و همچنین کفایتِ نمونه‌بردارى محتوایى، برخوردار می‌باشند.
3. برمبنای آزمون کُرَویتِ بارتلت^[69] (تحلیل عاملی تأییدی^[70] یا تکنیک تلخیص داده‌ها^[71])، کلیۀ متغیرهای اصلی تحقیق که برمبنای مقدار تقریبی مجذور کاى یا کای اسکوئر^[72] در سطح معناداری قابل قبول^[73] قرار گرفته‌اند، از کفایتِ لازم در ماتریس همبستگى گویه‌هاى مربوطه و احرازِ اعتبار سازه‌اى پرسشنامۀ تحقیق در جامعۀ آماری، برخوردار می‌باشند.
4. برمبنای آزمون کولموگوروف-اسمیرنوف یک نمونه‌ای^[74] (تحلیل‌ توزیع‌ نرمال‌^[75] متغیرهای اصلی تحقیق)، با توجه به مقدار پارامتر ضریب معناداری^[76] یا معیار تصمیم^[77]، می‌توان گفت کلیۀ متغیرهای اصلی تحقیق از همقوارگی و توزیع نرمال برخوردار هستند^[78].

جدول2:  تحلیل روایی (پایایی) و تحلیل عاملی (اعتبار) و تحلیل توزیع نرمال متغیرهای اصلی تحقیق

• ·        آمار استنباطی[86] تحقیق (آزمون فرضیه‌ها)

الف) طبق جدول (4 و 5) برمبنای آزمون ضریب همبستگی پیرسون[87] (فرضیه‌هاى دومتغیره)

• بین میزان احساس ازهم­گسیختگی اجتماعی و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان احساس بی­سازمانی اجتماعی و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان احساس فشار اجتماعی و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان برخورداری از معاشرت‌های ترجیحی و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان برخورداری از فرصت‌های اجتماعی و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان برخورداری از سبک زندگی مناطق و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان برخورداری از خرده‌فرهنگ شهری و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد.
• بین میزان برخورداری از خرده­فرهنگ بزهکاری و نگرش‏‏ جوانان به جُرم، رابطه معناداری وجود دارد. 
• از بین متغیرهای مستقل زمینه‌ای (جنسیت جوانان، سن، مقطع تحصیلی، انسجام خانواده، زمینه فعالیت، مالکیت منزل، بُعد خانوار، نوع شغل، شغل قبلی، شغل قبل از دستگیری، شغل بعد از مهاجرت، درآمد یا پول توجیبی، وضع مهاجرت، مبداء مهاجرت، انگیزه مهاجرت، فصل مهاجرت، فصل جُرم، محل جُرم، انگیزه جُرم و مدت زمان زندانی)، تنها انگیزه مهاجرت، فصل جُرم و مکان جُرم با نگرش‏‏ به جُرم، رابطة معناداری دارند.

جدول4: ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل اصلی و متغیر وابسته

جدول 5: ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل زمینه‌ای و متغیر وابسته

ب) طبق کادر 1 برمبنای آزمون رگرسیون چندگانه[88] (فرضیه‌ چند متغیره):

برمبنای معادلۀ مجذور رگرسیون^[89]، با تأثیرِ بهم پیوستۀ معاشرت‌های ترجیحی، محل جُرم و انگیزه مهاجرت، 55 درصد تغییر در نگرش‏‏ به جُرم، قابل تبیین است. لذا از این مقدار، 30 درصد آن مربوط به سهم (مثبت/ افزایش) معاشرت‌های ترجیحی، 17درصد آن مربوط به سهم (مثبت/ همین شهر) محل جُرم، و 7 درصد آن مربوط به سهم (مثبت/ جمعی) انگیزه مهاجرت است.

کادر 1: معادله مجذور رگرسیون عوامل مؤثر (Vᵢ/Xᵢ) بر متغیر وابسته (Y)

بحث و نتیجه­گیری

وقتی فرد در معاشرت با دیگران بویژه به هنگام تغییر موقعیت اجتماعی (به قول ادوین ساترلند)، تمایز و تفاوتی بین ارزش و یا ضد ارزش بودن رفتار و اَعمالش قائل نیست، متعاقب آن در یک فرآیند ناهماهنگی شناختی (به قول لئون فستینگر) دچار نوعی پارادُکس رفتاری و یا احساس آنومی اجتماعی در جامعۀ مورد نظر می‌گردد. بنابراین به نظر می‌رسد با آگاه سازی جوانان نسبت به بروز و عوارض رفتارهای مُجرمانه و نیز اطلاع‌رسانی رسانه‌ای نسبت به قبیح بودن الگوها و اَعمال نابهنجار، می‌توان از بسیاری از اَعمال ناشایست که خواسته و ناخواسته جوانان را به خود مشغول داشته، جلوگیری کرد. از لحاظ معاشرت­های ترجیحی (تئوری ادوین ساترلند)، این نظریه دو عنصر اصلی دارد: محتوای آنچه آموخته می­شود که عبارت است از شگردهای ویژه‌ای برای ارتکاب جُرم؛ یعنی انگیزه­های متناسب، رانش­ها، منطقی­گری­ها و نگرش­ها و کلی­تر از آن تعریف‌های موافق نقض قانون. افزون بر آن فرآیندی که یادگیری مستلزم معاشرت با اشخاص دیگر در گروه­های شخصی خودی است. لذا از این دیدگاه، عامل اساسی در تعیین این که آیا جوانان قانون را نقض می‌کنند یا خیر، معنایی است که آنان به شرایط اجتماعی که تجربه می‌کنند و نه خود آن شرایط می­دهند. لذا در تأیید تحقیق حاضر می‌توان گفت گروه­های متفاوت در یک جامعه (مثلاً کلانشهر کرج)، ایده­های متفاوتی دربارۀ شیوه­های مناسب رفتار به جوانان ارائه می‌دهند که در نهایت، جوانان در برخورد با این رفتارهای متفاوت (و گاهی متضاد و متناقض)، به دنبال نیل به اهدافِ شخصی یا جمعی از آسان ترین راه آن می‌باشند تا در تطابق با آن (به قول سالمون اَش) بیشتر احساس همرنگی و همشکلی با جماعات و رفتارهای جمعی در این شرایط اجتماعی (یا تضاد فرهنگی) داشته باشند. بنابراین وقتی الگوهای رفتاری بزهکارانه در مناطق پایین شهر (به قول کلوارد و اوهلین^[90])، به عنوان تنها فرصت‌های اجتماعی باقیمانده، به راحتی بتوانند بر رفتار اجتماعی جوانان تاثیرگذار باشند، بطور مُسلم نه تنها این فرصت‌های به اصطلاح طلایی (به قول ادوین لیمرت)، جوانان را در آینده به یک مُجرم حرفه‌ای تبدیل خواهد کرد، بلکه همین جوانان متعاقب آن بهترین گزینه و مناسب ترین گروه مرجع برای ترک تحصیل، ترک خانواده، ترک شغل بهنجار، و برعکس الگوی اَعمال نابهنجار در بین سایر گروه‌های جوان خواهند بود. لذا به سختی می‌توان گروه‌های جوان را در بستر عُلقه‌های اجتماعی (به قول دیوید متزا^[91])، از میل و استقبال به جُرم و رفتار بزهکارانه دور کرد. از لحاظ فرصت‌های اجتماعی (تئوری کلوارد و اوهلین)، این دیدگاه برمبنای فعالیت روزمره (مجُرم، هدف مجُرمانۀ مناسب، فقدان نگهبان توانا)، الگوی جُرم (ایجاد فرصت‌های کمتر یا بیشتر در ارتباط متقابل با محیط مجُرمانه) و انتخاب منطقی (تصمیم­گیری مجُرم در انتخاب روش و عمل مجُرمانه) رفتار مجُرمانه شکل­ می‌گیرد. لذا در تأیید تحقیق حاضر می‌توان به چگونگی ایفای نقش عامل فرصت طی رفتار مجُرمانه اشاره نمود: نقش فرصت در وقوع تمامی جرایم؛ تمرکز فرصت‌های مجُرمانه در زمان و مکان؛ تأثیر وقوع جُرم در ایجاد فرصت برای ارتکاب جرایم دیگر؛ تأثیر کاهش فرصت‌ها در کاهش نرخ بیکاری؛ بی‌تأثیر بودن کاهش فرصت‌ها در جابجایی جُرم.

بدین ترتیب طبق نظریه خرده فرهنگ (به قول آلبرت کوهن^[92])، رفتار بزهکارانه به وسیله افرادی رخ می‌دهد که هنوز به سن قانونی نرسیده‌اند. لذا ساخت نظام اجتماعی و فرهنگ و سازمان اجتماعی آن برای افرادی که هر یک موقعیت‌های خاصی را در نظام اجتماعی اشغال کرده‌اند مسائلی از نظر هم‌سازی با شرایط اجتماعی بوجود می‌آورد و آنان را به طور مؤثر یا غیرمؤثر به وسایلی مجهز می‌کند تا مشکلات هم‌سازی با محیط را حل کنند. وقتی برمبنای قانون بازی (به قول رابرت مرتن)، برای برخی از این افراد وسایل هم‌سازی با محیط براساس معیارهای پذیرفته شدۀ اجتماعی کافی نباشد، این افراد جنبه‌هایی از فرهنگ جامعه که مشکلات هم‌سازی با محیط را برای آنان فراهم کرده‌اند را نفی می کنند و خرده فرهنگ‌هایی را که زندگی را برایشان آسان‌تر می‌سازد، جایگزین این جنبه‌های نفی شدۀ فرهنگ جامعه می‌نمایند. بنابراین آنان دارودسته‌های بزهکار را شکل می‌دهند، زیرا اگر به تنهایی مرتکب رفتار انحرافی شوند، از دیگران جدا افتاده و موفق نخواهند شد. در ادامه، این رفتارهای بزهکارانه در دارودسته‌های بزهکار، مجموعه جدیدی از هنجارها را برای اعضای این باند‌ها فراهم می‌کند و آنان با ارتکاب انواع بزهکاری می‌توانند علیه مظاهر فرهنگ طبقۀ متوسط برای خود منزلت اجتماعی کسب کنند. بنابراین اینگونه افراد (به قول والتر میلر^[93]) تنها با زندگی درمیان طبقات اجتماعی فرودست و تأثیرپذیری از خرده فرهنگ آنان، به طرف اَعمال غیرقانونی و رفتارهای انحرافی کشیده می‌شوند. پس برمبنای ابعاد چهارگانۀ مُدل سوات^[94] (قوّت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها) می‌توان به اولویت‌بندی‌های زیر اشاره نمود:

1. الویت‌بندی قوت‌ها (S)^[95]: سرزنش از طرف خانواده واحساس گناه در هنگام ارتکاب جُرم، عدم شرایط مساعد برای انجام جرم و برخورد جدی بهنگام ارتکاب جرم، کنترل خانواده ها بر جوانان، کنترل مناسب و قاطع نیروی انتظامی، نامساعد کردن بستر های جرم خیز در حاشیه شهر، هزینه بیشتر متحمل شدن در هنگام ارتکاب جرم، آگاه‌سازی در معاشرت و ارتباط با دیگران، پایبند بودن به ارزش های جامعه و الگو قرار ندادن خانواده های نا بهنجار.
2. الویت‌بندی ضعف‌ها (W)^[96]: عدم توانایی کنترل در خانواده ها، شرایط مساعد در  محله های پایین جهت انجام جرم، عدم اجرای مناسب قوانین، کنترل نامناسب بر رفتار، عدم نظارت نیروهای انتظامی بر پایین شهر و حاشیه نشینان، عدم تقسیم عادلانه امکانات، اقدامات کمتر پلیس در پیشگیری، جهل حکمی از قانون و جرم، مفهوم نداشتن ارزش‌های متعارف و عدم وجود امکانات لازم جهت رسیدن به اهداف.
3. الویت‌بندی فرصت‌ها (O)^[97]: مورد پذیرش قرار گرفتن بین  دوستان و همسن و سالان، ایجاد شرایط مساعد برای رشد و شکوفایی جوان، کنترل مناسب و ازرش قرار دادن رفتار های متعارف با عرف جامعه، نظارت بر محله‌های پایین شهر ایجاد انگیزه جهت کار به هنجار، تقسیم عادلانه امکانات، ایجاد فرصت مساوی با منصه ظهور، آگاه سازی در معاشرت با دیگران و پیشگیری از جرم، جلوگیری از ارزش شدن جرم، ایجاد امکانات در شهر مبدا، جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی و ایجاد انگیزه لازم و تشویق به  ماندن در مبدا مهاجرت.
4. الویت‌بندی تهدیدها (T)^[98]: احساس لذت بخشی از جرم، علاقمندی به کار نامتعارف، محل مناسب برای انجام کار نابهنجار، حرفه‌ای‌تر شدن جوانان، عادی شدن جُرم، وخامت شرایط اقتصادی، بازماندن در رسیدن به آرمان‌ها، مناطق پایین شهر بستر مناسب جهت کشش سریع به سوی جُرم، انتقال شیوه‌های جدید در معاشرت بزهکاران با مجرمین، طرد از جامعه مساوی با اعتبار بیشتر و طرد از جامعه مساوی با بیشتر شدن اعتبار.

پیشنهادها

تمام انسان‌ها از هر قوم و قبیله، نژاد و مذهب و دین و عقیده ای اتفاق نظر دارند که یکی از محوری‌ترین اعمال فردی و اجتماعی، تربیت و هدایت درست جوانان برای آینده است. مهاجرت‌ به کلانشهرها پیامدهای گسترده و متنوعی برای مناطق مهاجرفرست و مهاجرپذیر دارد، چون جوانان سرمایه‌های معنوی جامعه می‌باشند و سلامت روح و جسم آنان تضمین کننده سلامت جامعه در آینده است. برخی پیامدهای مهاجرت  باعث بروز تغییراتی در زندگی مهاجران می‌شود و خانواده‌های آنان را نیز دستخوش دگرگونی می‌کند و نگرش آنان را به جنبه‌های مختلف زندگی تغییر می‌دهد. با توجه به افزایش مهاجرت‌های فردی و جمعی، بهترین راه برای جلوگیری از مهاجرت جوانان، استقرار صنعت در روستاها و شهرهای اقماری و ایجاد اشتغال برای جوانان خواهد بود؛ به طوری که هم از مهاجرت جوانان جلوگیری شود و هم درآمد روستاییان بهبود و بیکاری کاهش یابد. از طرف دیگر، می‌توان لذت بخش بودن جُرم را نیز در بین جوانان و خانواده‌ها کاهش داد و به کمک دستگاه‌های نظارتی از بروز رفتارهای نابهنجار بویژه در مراکز حاشیه‌نشینی جلوگیری کرد. نکتۀ حائز اهمیت این است که معاشرت جوانان بزهکار در مراکزی همچون کانون اصلاح و تربیت با همبندان، خود بستر تبادل اطلاعات در راستای حرفه‌ای شدن می شود که لازم است توجه وافی به عملکرد این مراکز به عنوان مکانی جهت بازپروری جوانان اصلاح شده مبذول گردد. البته آزادی از این مراکز نیز معضلی است که باید قانون در نظر داشته باشد و حتی بعد از آزادی نیز نظارت بر جوانان بزه‌دیده انجام شود تا آنجا که رفت و آمد آنان با اشخاص یا اماکن خاص کنترل گردد. از همه مهمتر اینکه در انگیزۀ مهاجرت نباید تفاوت در امکانات شهرهای بزرگ و کوچک به گونه ای  باشد که جوانان از دور به لذت‌های غیرواقعی دل ببندند. بنابراین مدیران و برنامه‌ریزان شهری باید ترتیبی اتخاذ کنند که با بسترسازی مناسب، امکان شکوفایی استعدادهای جوانان در روستاها و شهرهای اقماری فراهم آید و جوانان به جای هجرتِ به کلانشهرها و مادرشهرها، تمایل به کسب رفاه بیشتر و زندگی بهتر در همین روستاها و شهرهای اقماری داشته باشند. بنابراین به نظر می‌رسد مناسب‌ترین اقدام در قبال این مسئله، اتخاذ روش‌هایی است که با تأکید بر مکانیزم‌های جامعه‌پذیری (خانواده، مدرسه، گروه دوستان، سازمان‌ها و رسانه‌ها) با ایجاد سرانۀ ورزشی، مکان‌های تفریحی، کتابخانه‌ها، فرهنگسراها، هئیت‌های مذهبی و آموزش‌های مناسب تبلیغاتی ازطریق بیلبوردها، مراکز خرید، پاساژها و نظایر آن، به فرآیند پیشگیری از جُرم پرداخت، زیرا اگر این امکانات و تسهیلات نادیده انگاشته شوند، آنگاه نوجوانانی که هیچ فضایی برای پُر کردن تفکر خلاق، شکوفایی استعدادها و بهره‌وری نیروی کار خود ندرند و همزمان مکان‌های نامناسب و نامتعارف- مثل قهوه‌خانه‌ها، سفره‌خانه‌ها و ...- بیشترین جاذبه را برای آنان به ارمغان می آورند، خود به خود زمینه‌ساز جُرم و آموزشگاهی مفید در مسیر انحرافات اجتماعی و نابهنجار شدن جامعه (استان البرز) خواهد بود. بنابراین برمبنای ابعاد چهارگانۀ مُدل سوات^[99] (قوّت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها) می‌توان به راهبردهای زیر اشاره نمود:

1. راهبردهای تهاجمی (SO): تاکید به توسعه شهر های مبدا، زمینه سازی و مساعد کردن بستر سرمایه گذاری دولت در بخش های محروم از خدمات و امکانات رفاهی و تشکیل NGOهایی جهت اشتغال زایی؛
2. راهبردهای تنوع (ST): تبلیغات تلویزیونی و دادن خوراک فرهنگی به جوانان، ایجاد فرصت های شغلی در شهرهای محروم ومهاجر فرصت، ایجاد فرهنگ کتاب خوانی و آگاهی به قوانین و تنوع بخشی به امکانات رفاهی؛
3. راهبرد های بازنگری (WO): بازنگری در قوانین مربوط به اطفال، بازنگری در شیوه انجام کار در کانون اصلاح و تربیت و بازنگری در مورد روش های برخورد با اطفال بزهکار؛
4. راهبردهای تدافعی (WT): تدوین مقرارات ویژه اطفال، توسعه خدمات و امکانات در زمینه های گوناگون رفاهی در مکان های مهاجر فرصت، ایجاد بستر مناسب جهت شکوفایی و نیل به اهداف متعارف و آموزش مناسب بویژه آموزش مربیان کانون جهت باز پروری جوانان.

منابع

• آراسته خو، محمد .(1369). نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی اجتماعی. تهران: گستره
• باتومور، تام .(1357). جامعه‌شناسی. حسن منصوروو حسن حسینی کلجاهی. تهران: کتاب های جیبی
• بریس، نیکلا؛ کمپ، ریچارد و سنلگار، رُزمرى .(1383). تحلیل داده‌هاى ‌روانشناسى ‌با برنامۀ SPSS. خدیجه‌ على‌آبادى و على ‌صمدى. تهران: دوران 
• بیرو، آلن .(1367). فرهنگ علوم اجتماعی. باقر ساروخانی. تهران: کیهان
• توکل، محمد .(1370). جامعه‌شناسی علم. موسسه فرهنگی تهران: نص
• دواس، دیوید .(1376). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. هوشنگ نائبی. تهران: نی
• دواس، دیوید .(1376). روش پیمایشی در تحقیق اجتماعی. مریم رفعت جاه و رخساره کاظم. تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب
• رابینگتن، ارل و واینبرگ، مارتین .(1382). رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسائل اجتماعی. رحمت اله صدیق سروستانی. تهران: دانشگاه تهران
• رفیع پور، فرامرز .(1376). توسعه و تضاد (کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران). تهران: دانشگاه شهید بهشتی
• روشه، گی .(1375). سازمان اجتماعی (مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی). هما زنجانی زاده. تهران: سمت
• ساروخانی، باقر .(1386). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. جلد 3. تهران: دیدار
• سرمد، زهره؛ حجازی، الهه و بازرگان، عباس .(1382). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه
• صدفی، ذبیح‌اله .(1394). جامعه‌شناسی ‌تحلیلی ‌‌‌تبلیغات‌‌ و پیام‌های ‌‌رسانه‌ای. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
• صدفی، ذبیح‌اله .(1394). روش‌های تحلیل آماری پیشرفته (جلد اول). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
• صدفی، ذبیح‌اله .(1394). روش‌های تحلیل آماری پیشرفته (جلد دوم). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
• صدفی، ذبیح‌اله و بابائی، سکینه .(1382). تکنیک‌های خاص تحقیق (با تکیه بر برنامۀآماری SPSS). تهران: ورجاوند.
• صدفی، ذبیح‌اله وبابائی، سکینه .(1383). مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی. زنجان: مهدیس
• صدیق سروستانی، رحمت اله .(1383). رویکردی جامعه‌شناختی به دختران امروز. تهران: وزارت آموزش و پرورش
• کرلینجر، فرد .(1374). مبانی پژوهش در علوم رفتاری.  حسن پاشا شریفی و جعفر نجفی زند. جلد 1، تهران: آوای نور
• کرلینجر، فرد و پدهازور، الازار .(1366). رگرسیون چند متغیری در پژوهش رفتاری. حسن سرائی. جلد 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
• کلاین، پُل .(1380). راهنماى آسان تحلیل عاملى. جلال صدرالسادات و اصغر مینائى. تهران: سمت
• کنیگ، ساموئل .(1355). جامعه‌شناسی. مشفق همدانی. تهران: سیمرغ
• گسن، ریموند .(1370). مقدمه‌ای بر جُرم‌شناسی. مهدی کی‌نیا . تهران: نشر مترجم
• گورویچ، ژرژ .(1352). درآمدی به جامعه‌شناسی حقوقی. حسن حبیبی. تهران: دانشگاه تهران
• محسنی‌تبریزی، علیرضا و شیرعلی، اسماعیل .(1388). "عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی". فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش‌عالی، شمارة 52.
• محسنی‌تبریزی، علیرضا .(1370). "بیگانگی". نامه علوم اجتماعی. جلد2، شماره2. دانشگاه تهران
• محمدی­اصل، عباس .(1385). بزهکاری نوجوان و نظریه­های انحراف اجتماعی. تهران: نشر علم
• معظمی، شهلا .(1389). بزهکاری کودکان و نوجوانان. تهران: نشر دادگستر  
• ممتاز، فریده .(1381). نظریه‌ها و دیدگاه‌های انحرافات اجتماعی. تهران: شرکت سهامی انتشار
• مهاجرین، رضا .(1383). "تأثیر حاشیه‌نشینی بر میزان بزهکاری در کلانشهرها". پایان­نامه کارشناسی ارشد.
• مهدوی، محمدصادق و صدفی، ذبیح‌اله .(1374). "بررسی عوامل موثر در انحرافات اجتماعی". پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 17. دانشگاه شهید بهشتی.
• میرزائی، محمد .(1380). "طرحی از مسائل اجتماعی با تکیه بر مسئله طلاق و روند تغییرات آن در ایران". نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران. شماره 4.
• نقسون، مارکوس و کلارک، رونالد .(1388). فرصت و بزهکاری. محسن کلانتری و حمید قزلباش. تهران: دانش
• ویمر، راجر, دومینیک، جوزف .(1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. کاوس سید امامی. تهران: سروش