اثرات توسعه ورزش بر فرآیند جهانی شدن ایران

یوسف حمزه لو[1]

 محمدرضا معین­فرد[2]

 پروین شوشی­نسب[3]

تاریخ دریافت مقاله:1393/11/5                                                                                                                                         تاریخ پذیرش مقاله:19/12/1393

مقدمه

ورزش، پدیده‌ای جهانی (غفوری و هنرور، ۱۳۸۶: 52) و یکی از صنایع بزرگ و مهم در دنیاست؛ به‌طوری‌که ۵/۲ درصد تجارت بین‌المللی را به خود اختصاص داده است (بلالی، 1389: 32). ورزش همچنین در قرن معاصر با نفوذ در عمق نهادهای اجتماعی گوناگون اعم از خانواده، مدرسه، شهرداری و بخش­های خصوصی و قلب رسانه­های بزرگ و همگانی تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین پدیده­های اجتماعی نیز گشته است. ازاین‌روست که دولت‌ها توجه ویژه­ای را به ورزش معطوف کرده‌اند و از نقش و جایگاه آن در راستای توسعه به‌خوبی استفاده می‌نمایند. اصولاً عصر حاضر عصر تغییرات و دگرگونی‌هاست. در هیچ عصری زندگی بشر تا این حد ناپایدار و دست‌خوش تحولات پی‌درپی نبوده است (احمدی­نصر، ۱۳۹۱: 2)؛ عصری که جهانی‌شدن مختص آن است. جهانی‌شدن امری اجتناب‌ناپذیر؛ است به‌طوری‌که به‌زعم کوفی عنان رئیس سابق سازمان ملل «مخالفت در برابر جهانی‌شدن مانند مخالفت در برابر قانون جاذبه است» (مورر[4]، 2011: 235). این پدیده، تمام جنبه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است (دانایی­فرد و عباسی، 2011: 76). جهانی­شدن نیرویی است که با سرعت تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را به‌پیش می‌برد؛ به‌طوری‌که فرآیند کنونی جهانی­شدن بی‌سابقه بوده و نمود مشابهی در تاریخ ندارد (میرزایی، 1387: 4). جهانی­شدن فرآیندی دارای ابعاد مختلف است که به­تبع آن دارای تعاریف متفاوتی نیز می­باشد. برخی از محققان به چهار بعد کلان جهانی­شدن یعنی بعد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اشاره کرده‌اند (دانایی فرد و عباسی 2011: 71 و 72، پیشگاهی­فرد و همکاران، 2011: 157 و 158). اندرسون[5] (2000)، جهانی‌شدن را به‌عنوان کاهشی در هزینه فعالیت‌ها تلقی می‌کند (فرهادی­محلی، 1390: 2). همچنین، عابدالجابری جهانی­شدن را به استقبال یک جهان رفتن، متحدشدن، آشنایی با فرهنگ‌های دیگر و احترام گذاشتن به آرا و نظرات دیگران می­داند (فرهادی­محلی، 1390: 7). فرهادی محلی (9:1390) بیان می‌کند که جهانی‌شدن همان تراکم زمان و مکان است. بدین ترتیب هر اتفاق در هر گوشه دنیا به‌سرعت به اطلاع همگان می‌رسد و عملاً مکان و زمان، معنای خود را از دست می‌دهد. به نظر می‌رسد از یک دید کلی، جهانی‌شدن را بتوان چنین معنی کرد: "یک تجربه خارج از فضا و همکاری آگاهانه و یا الزامی ملت‌ها، دولت‌ها و فرهنگ‌ها جهت زیستن در یک دهکده کوچک جهانی و محیطی رقابتی". شجاعی زند (1382) جهانی­شدن را محو شدن مرزهای جداکننده جهان و حرکت تدریجی جهان به‌سوی نوعی همگنی یا همگونگی بیش‌تر در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دانسته و درواقع آن را نوعی حرکت از کثرت به وحدت می‌داند؛ به‌طوری‌که افراد ساکن بر روی کره‌ زمین به‌مثابه اعضای واحد مشترکی تلقی می‌شوند. از نگاه اقتصادی، بسیاری از محققان، جهانی‌شدن را به‌عنوان یک عامل برای توسعه، رفاه و یکپارچگی کشورها می‌دانند که منجر به توزیع منافع در میان مردم شده است. با این‌وجود، برخی نظریه‌پردازان آن را یک نیروی تبعیضی می‌دانند که باعث فقیرتر شدن فقرا و غنی‌تر شدن ثروتمندان می‌گردد (دانایی‌فرد و عباسی، 2011: 67). همچنین، برای عده­ای جهانی‌شدن ابزاری برای پیشرفت بوده، ثروت به وجود آورده و فرصت‌ها را افزایش داده، درحالی‌که برای عده‌ای دیگر باعث تشدید نابرابری‌ها و ناامنی شده است (گرجی و علی­پوریان و سرمدی، ۱۳۸۹: 3). یکی از مهم­ترین وجوه اقتصادی جهانی شدن ‌که به‌شدت بر سازوکارهای نابرابری و فقر تأثیر می­گذارد، تحرک و آزادی سرمایه است. این تحرک علاوه بر ایجاد محدودیت برای نیروی کار در جهت کسب حداقل­های معیشتی، با قدرت بالای چانه­زنی خود درزمینهٔ کاهش مالیات­ها، قدرت دولت جهت برقراری حمایت­های لازم اجتماعی از نیروی کار را کاهش می دهد. کاهش حمایت­های اجتماعی، فقر درآمدی را به فقر قابلیتی تبدیل می­کند و پیامد ناگزیر آن استمرار در فقر و تشدید نابرابری است (خادمی و رحیمی، 2011: 2). از سوی دیگر، برخی معتقدند که جهانی‌شدن اقتصاد و تجارت آزاد در کوتاه مدت اثری ناچیز، اما با گذشت زمان و در درازمدت اثر قابل‌توجهی بر رشد اقتصادی دارد( عاشورزاده و همکاران، 1392: 2). یکی از صنایع مهم در توسعه اقتصادی و افزایش تولید ناخالص ملی صنعت گردشگری است. نکویی و همکاران (1390: 1) عنوان می‌کنند که از میان ۹ شاخص اقتصادی جهانی‌شدن، سه شاخص افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، ثبات قیمت‌ها (سیاست‌های پولی و ریالی) و افزایش روند پرداخت با کارت‌های الکترونیکی دارای بیشترین اهمیت و شاخص‌های افزایش سهم تجارت خارجی در GDP (صادرات و واردات) و آزادی جابجایی عوامل تولید دارای کمترین نقش و اهمیت در توسعه گردشگری می‌باشند. بسیاری از پژوهش‌ها بر نقش پررنگ جهانی شدن در ابعاد سیاسی و فرهنگی و اجتماعی  نیز اشاره دارند. در بعد سیاسی می توان گفت که رابطه بین ورزش و سیاست یک رابطه دوطرفه است؛ به‌گونه‌ای که از یک‌طرف، سیاست از طریق تدوین و اجرای راهبردهای ورزشی بر ورزش تأثیر دارد و از طرف دیگر، ورزش از طریق تحکیم ارزش‌های انسانی و همبستگی ملی و افزایش مشارکت‌های سیاسی بر سیاست اثر می گذارد و البته خود نیز به‌ویژه در زمان برگزاری ورزش‌های بین‌المللی مورد استفاده قدرت‌های جهانی واقع می‌شود( ملکوتیان، 1388: 301) . احمدی­علی‌آبادی (1386) کوشش نموده است تا پس از بررسی جهانی‌شدن و تبعات آن، علاوه بر ارائه تعریفی پویا از فرهنگ و هویت‌های فرهنگی، ملی و دینی در عصر جهانی‌شدن، به فرآیندهایی عطف نماید که امکان جوششی را به خالقان فرهنگ می‌بخشد که به‌جای تقلید و انفعال، بستر تحولات آتی را رقم زنند. با نگاه به ساختار، روابط و ابعاد مختلف هویت، آن را از خرافات، جهل و تعصبات زدوده و امکان تبلور ارزش‌ها و حقوق انسانی و معنوی را با تعامل مداوم فرهنگ‌های بومی و جهانی فراهم آورد.

 جهانی‌شدن با همه مزایا و محدودیت‌هایش به‌عنوان پدیده‌ای کثیرالوجهه و منشوری در مسائل اقتصادی، سیاسی، تکنولوژیک، اجتماعی و زیست‌محیطی اثرات تعیین‌کننده‌ای بجا گذاشته است که به هیچ رو نمی‌توان آن را انکار کرد و از آن احتراز نمود. این پدیده را باید باور کرد و به‌جای نفی آن در اداره و مدیریت مؤثر آن همت گماشت (الوانی، ۱۳۹۰: 4). ورزش یکی از عرصه­هایی است که روند جهانی‌شدن در آن به‌وضوح قابل‌رؤیت است (البوصافی و بنافا[6]، 2013: 87). جو مگ یور[7] یکی از اهداف مهم ورزش مدرن را ایجاد جامعه جهانی ورزش و جهانی­شدن می‌داند؛ به‌طوری‌که بازی‌های المپیک، القای تفکر جهانی‌شدن را در جهان امروز بسط می‌دهد. درواقع، مسابقات بزرگ و جهانی همانند بازی­های المپیک و جام جهانی، نماد بارز جهانی‌شدن[8] ورزش در عصر امروزی است که بر اساس آن فرهنگ‌ها و ادیان مختلف با ارزش­های متفاوت و گاه متضاد در کنار هم به رقابتی صلح‌آمیز دست می­زنند (مشیری، رجبی و رجایی، 1386: 2). ورزش در عصر ارتباطات و جهانی­شدن، از یک موضوع صرف ورزشی خارج‌شده و در طول سال‌های بسیار، اثرات ماندگاری در عرصه­های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تجارت شهرها و نواحی پیرامون گذاشته است. امروزه ورزش بیشتر به ایده­آل‌های جهانی اهتمام داشته و کمتر به واقعیت‌های عینی موجود در درون جوامع توجه نشان می‌دهد (دوستی و همکاران، 1391: 27). ورزش یک زبان جهانی (راگ[9]، 2007: 3)، ابزاری برای ایجاد صلح پایدار، فرصتی برای گفتگوهای رهبران سیاسی و سازوکاری مفید و مؤثر برای نزدیک کردن خرده‌فرهنگ‌ها به یکدیگر است (جیلیانوتی[10]، 2010: 209)، ورزش آینه تمام نمایی از جنبه­های روند جهانی‌شدن یعنی سیاست، فرهنگ و اطلاعات است (رجائی، ۱۳۸۵: 2). جهانی‌شدن ورزشی نه‌تنها موجب تشدید رقابت‌های ورزشی شده است، بلکه بازارهای بین‌المللی ورزشی را همراه با محصولات و ایده‌های ورزشی تحت نفوذ خود قرار داده است. ورزش به‌منزله جایگاهی حیاتی برای تحقیقات نظری و تجربی اکتشاف فرآیند چندبعدی جهانی‌شدن در درازمدت است (جیلیانوتی و رابرتسون[11]، 2010: 546). فدراسیون‌های بین‌المللی و انجمن‌های جهانی، بازی‌های کشور­های مشترک‌المنافع (غفوری و هنرور، ۱۳۸۶: 52)، بازی­های بزرگ جهانی و المپیک (مشیری، رجبی و رجایی، 1386: 2) از دیگر مصداق‌های جهانی‌شدن در ورزش به‌ شمار می‌روند. پیش‌بینی اینکه در سال‌های آتی قرن بیست و یکم تعامل مردم با یکدیگر چگونه خواهد بود چندان دشوار نیست؛ افزایش اثرات ارتباطات و فن­آوری اطلاعات بر همه سازمان‌ها ازجمله سازمان‌های ورزشی جهانی‌شدن را تسریع خواهد کرد؛ به‌طوری‌که حتی یک رخداد کوچک ورزشی، را می‌توان به‌صورت همزمان در سراسر دنیا نظاره کرد (غفوری و هنرور، ۱۳۸۶: 53). در حال حاضر، تعداد کشورهای عضو در سازمان‌های بین‌المللی ورزشی به گونه‌ای افزایش‌یافته که تعداد این اعضا حتی از تعداد اعضای سازمان ملل متحد بیشتر می‌باشد (فیفا با 208 عضو، کمیته بین‌المللی المپیک با 205 و انجمن بین‌المللی فدراسیون‌های ورزشی (IAAF)[12] با 213 عضو در مقابل 192 عضو سازمان ملل) که خود نشانی از جهانی‌شدن ورزش است (البوصافی و بنافا،2013: 90). سیبالت[13] (2009) ضمن ستایش ارتباط جهانی‌شدن و ورزش استدلال می‌کند که ورزش توانایی منحصربه‌فردی برای از بین بردن شکاف‌ها، اختلافات و تعصبات ملی و غیره دارد. وی شواهدی دال بر وجود ارتباط بین ورزش و جهانی‌شدن ارائه می‌دهد؛ ازجمله: افزایش دخالت شرکت‌های رسانه‌ای، رشد شرکت‌های مدیریت ورزشی بین‌المللی، افزایش برنامه‌های مدیریت ورزشی در زمینۀ تحصیلی در دانشگاه‌ها و کالج‌ها در سراسر جهان و تعدادی از سازمان‌ها در سطح قاره‌ای، منطقه‌ای و حتی در درون کشورها و گسترش هسته مرکزی تعدادی از مجلات در رابطه با مدیریت و کسب‌وکار ورزشی. وی درعین‌حال عنوان می‌کند که اگرچه جهانی‌شدن منجر به نتایج مثبتی در مدیریت ورزش شده است، اما مشکلات مهمی نیز به همراه دارد که باید موردتوجه قرار گیرند. او این حقایق ناخوشایند را به‌طور خلاصه در چهار مسئله خاص بیان می‌نماید:

1-    تقسیم‌کار در مقیاس بین‌المللی، جایی که شرکت‌های چندملیتی در حال نقشه کشیدن برای نیروی کار کشورهای درحال‌توسعه برای تولید پوشاک و تجهیزات ورزشی می‌باشند؛

2-    افزایش جریان مهاجرت ورزشکاران بدون هیچ‌گونه محدودیتی از زادگاه خود به‌جایی که در آن به رقابت و بازی می‌پردازند؛

3-    افزایش درگیری و مشارکت رسانه‌های جهانی در ورزش؛

4-    اثر ورزش بر محیط‌زیست.

یوسف و محمدشاه (2008) عنوان می‌کنند که برای روبرو شدن با تهدیدات جهانی‌شدن ورزش نیاز به یک راهبرد و رویکرد هماهنگ است. تعدادی از این راهبردها شامل توسعه شبکه‌های کسب‌وکار، بهره‌برداری از مزایای بازرگانی، دست‌یابی به اعتبار یابی برای خدمات و کالاهای ورزشی، سرمایه‌گذاری روی برگزاری رویدادهای ورزشی در سطح کلاس جهانی و برند سازی و شاخص کردن تولیدات ورزشی می‌باشند. جهانی‌شدن و ورزش خواه‌ناخواه، کم‌وبیش بر یکدیگر اثرگذارند. آرخی و همکاران (1393) بیان می‌کنند که جهانی‌شدن بر ابعاد اقتصادی، تکنولوژیکی و زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی و علمی و فنی ورزش تأثیر دارد. غفوری و هنرور (۱۳۸۶) معتقدند که جهانی‌شدن بر راهبردهای تربیت‌بدنی در ایران تأثیرگذار است. کیونگ[14] (۲۰۰4) حمایت قوی دولت، حمایت عمومی و بازیابی و شکل‌گیری ورزش سنتی کره (تکواندو) به‌عنوان وسیله‌ای برای تبادل فرهنگی را به‌عنوان عواملی که به فرایند جهانی‌شدن ورزش در کره کمک نموده است، قلمداد می‌کند.

 ایران که به‌نوعی یکی از شگفت‌آورترین کشورهای منطقه خاورمیانه شناخته می‌شود، همراه با هند جزء تنها کشورهایی هستند که علی‌رغم توان بالقوه‌ مناسب برای جهانی‌شدن، رتبه بسیار پایینی از جهانی‌شدن را کسب کرده‌اند. این در حالی است که ایران دارای پتانسیل ورزشی بسیار بالایی بوده و در این زمینه نیز ظرفیت جهانی‌شدن را دارد. شواهد مبین آن است که این رتبه پایین ناشی از سیاست‌های داخلی و خارجی است (مؤسسه تحقیقات تدبیر اقتصاد، ۱۳۸۲: 4). فرهادی­محلی (1387) معتقد است که در فضای جهانی‌شدن با توجه به دیدگاه‌های مخالفان و موافقان، مدیران و دولت‌ها زمانی می‌توانند توفیق پیدا کنند که از حالت انفعالی در مقابل این پدیده خارج شوند و به‌صورت فعال با آن روبرو گردند. ستوده (۱۳۸۱) عنوان می‌کند که در دوران جدید و روند فزاینده جهانی‌شدن، مفهوم منافع ملی صرفاً دربرگیرنده مرزهای ملی و نظم کلاسیک نیست و چگونگی تأمین منافع ملی ایران تا حد زیادی نیازمند شناخت فرآیندهای جهانی‌شدن و تعامل هدفمند با بازیگران روابط بین‌المللی است که شرایط لازم برای استفاده از امکانات و فرصت‌های بین‌المللی را فراهم سازد. جهانی‌شدن یک فرصت استثنائی است، لذا شرط توفیق ایجاب می‌کند که ابعاد این پدیده به‌خوبی شناخته شود تا راهبردهای بهینه میسر گردد (نکویی و همکاران، 1385: 1). پژوهش درزمینۀ جهانی­شدن به‌نوعی کوشش در رشد محسوب می‌شود اما متأسفانه در مورد تعامل، ارتباط و اثرپذیری و اثرگذاری ورزش و جهانی‌شدن بر یکدیگر در ایران مطالعات چندانی انجام نشده و این مسائل به‌طور کامل درک نگردیده است. ورزش در عرصه جهانی‌شدن نقش تعیین­کننده و آشکار و پنهانی دارد که لزوم مهندسی ورزشی آن جهت طراحی سازوکار مناسب و تدوین یک برنامه منسجم و ماموریت­محور  در مواجهه با ابعاد داخلی و خارجی آن در سطح خرد و کلان ورزش ایران ضروری است. کشور ایران با توجه به اتکای بیش‌ازاندازه به صادرات نفتی، توجه خود را از توان‌های بالقوه تولیدی داخلی سلب کرده و این باعث از دست رفتن توان رقابتی‌اش در بازارهای جهانی در محصولات غیرنفتی و ازجمله محصولات و خدمات ورزشی شده است. خصومت و تحریم‌های بین‌المللی نیز داغی مضاعف بر این زخم زده و موجب آسیب­پذیرتر شدن اقتصاد ایران گشته است. همچنین، با توجه به جوان بودن جمعیت کشور و بالا بودن نرخ بیکاری در بین جوانان، توجه به بازارهای جهانی به‌خصوص در حوزه ورزش از ضروریات است. هدف از تحقیق حاضر، شناسایی اثرات ورزش بر فرایند جهانی‌شدن ایران است تا از این راهبرد، دانشی هرچند اندک در این حیطه به دست آید. شاید این دانش بتواند راهنمایی کوچک جهت برنامه‌ریزی‌های آتی باشد.

روش‌شناسی پژوهش

روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که به شکل میدانی انجام‌ شده است. جامعه آماری پژوهش کلیه متخصصان و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های ایران دارای مدرک دکتری یا دانشجوی مقطع دکتری در رشته مدیریت ورزشی بودند که بر اساس دسترسی محقق، به صورت حضوری یا از طریق پست الکترونیک مورد بررسی قرار گرفتند (214 نفر). ابزار تحقیق، پرسشنامه‌ای محقق ساخته بود. به این ترتیب که ابتدا مبانی نظری، اسناد و مدارک شامل کتب، مقالات، اخبار و نشریات جمع آوری و مطالعه گردید. پس از تعیین ابعاد جهانی شدن، شاخص های آن در هر بعد تعیین و سوالات پرسشنامه مشخص گردید. این پرسشنامه پس از تأیید روایی صوری- (از طریق توزیع پرسشنامه و نظرخواهی از 14 نفر از متخصصان ورزشی- و روایی سازه- از طریق تحلیل عاملی اکتشافی جهت تعیین همبستگی سوالات درون گروه ها یا دسته های مختلف (بدین صورت که آیا سوالات هر دسته با یکدیگر همبستگی دارند و یا به عبارتی سوالات هر دسته آنچه را که باید اندازه گیری کنند می سنجند یا خیر،908/0KMO=)- و نیز تعیین پایایی (93/0a=) مورد استفاده قرار گرفت. پرسشنامه موردنظر از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول، شامل سؤالات مربوط به ویژگی‌های فردی پاسخ‌دهندگان و بخش دوم، شامل سؤالات اصلی مربوط به اثرات ورزش بر بعد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی فرآیند جهانی‌شدن ایران- است که به‌صورت دووجهی و بر اساس مقیاس هفت ارزشی لیکرت تنظیم گردیده است. پس از توزیع، با پیگیری‌های محقق 120 پرسشنامه جمع آوری شد. تحلیل عاملی در بسته­های نرم­افزاری آماری SPSS و (لیزرل) Lisrel 8.5 استفاده شد. به‌منظور تجزیه ‌و تحلیل داده­ها از آزمونK-S  جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها استفاده شد که بر اساس آن توزیع داده ها نرمال نبود، ولی بنا بر قضیه حد مرکزی وقتی اندازه حجم نمونه­ها به اندازه کافی بزرگ باشد این شرایط و پیش فرض لازم نیست. همچنین، از آزمون معناداری میانگین‌ها برای بررسی میزان اهمیت گویه­ها و از تحلیل عاملی مرتبه دوم برای اولویت‌بندی اثرات توسعه ورزش بر ابعاد چهارگانه جهانی‌شدن استفاده گردید.

یافته­های پژوهش

نتیجه بررسی‌ها نشان داد 50/67 درصد افراد نمونه آماری، دانشجوی دوره دکتری مدیریت ورزش هستند و بقیه آن‌ها 50/32 درصد دارای مدرک دکتری مدیریت ورزش می‌باشند. حدود نیمی از جامعه آماری مورد بررسی (34/44 درصد) در ردۀ سنی بالای 30 سال قرار گرفته اند. همچنین، 83/65 درصد افراد نمونۀ آماری مرد و 17/34 درصد آنان زن بودند (جدول 1).

جدول 1: ویژگی­های نمونه­های آماری

جدول 2، دیدگاه پاسخ‌دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد اقتصادی جهانی‌شدن را نشان می‌دهد. بر این اساس، پاسخ‌دهندگان اتفاق‌نظر دارند که توسعه ورزش بر این بعد اثرگذار است. همچنین، پاسخ‌دهندگان «افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های (مستقیم و غیرمستقیم) خارجی» با بار عاملی 97/0، «افزایش جریان سرمایه و گسترش آزادی تجاری» با بار عاملی 92/0 و «توسعه و گسترش خصوصی‌سازی» با بار عاملی 88/0 را به ترتیب جزو مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد اقتصادی جهانی‌شدن کشور می‌دانند.

جدول 2: مقایسه و اولویت­بندی دیدگاه‌ پاسخ­دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد اقتصادی جهانی‌شدن کشور

جدول 3، دیدگاه پاسخ‌دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد اجتماعی جهانی‌شدن را نشان می‌دهد. بر این اساس، پاسخ‌دهندگان اتفاق‌نظر دارند که توسعه ورزش بر این بعد اثرگذار است. همچنین، نتایج حاکی از این است که «گسترش و توسعه صنعت گردشگری» با بار عاملی 95/0، «گسترش درک بین‌المللی» با بار عاملی 95/0 و «توسعه ارتباطات اجتماعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات» با بار عاملی 94/0، به ترتیب مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد اجتماعی جهانی‌شدن ایران می­باشند (جدول 3).

جدول 3: مقایسه و اولویت­بندی دیدگاه‌ پاسخ­دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد اجتماعی جهانی‌شدن کشور

جدول 4، دیدگاه پاسخ‌دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد سیاسی جهانی‌شدن را نشان می‌دهد. بر این اساس، پاسخ‌دهندگان اتفاق‌نظر دارند که توسعه ورزش بر این بعد اثرگذار است. همچنین، پاسخ‌دهندگان «گسترش دیپلماسی و تعامل با سایر کشورهای جهان» با بار عاملی 93/0، «افزایش عضویت در سازمان‌های بین‌المللی» با بار عاملی 92/0 و «گسترش و ارتقای صلح و وحدت ملی و بین‌المللی» با بار عاملی 88/0 را به ترتیب جزو مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد سیاسی جهانی‌شدن کشور می­دانند.

جدول 4: مقایسه و اولویت­بندی دیدگاه­ پاسخ­دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد سیاسی جهانی‌شدن کشور

جدول 5، دیدگاه پاسخ‌دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد فرهنگی جهانی‌شدن را نشان می‌دهد. بر این اساس، پاسخ‌دهندگان اتفاق‌نظر دارند که توسعه ورزش بر این بعد اثرگذار است. همچنین، نتایج نشان داد که «گسترش استفاده از زبان واحد بین‌المللی» با بار عاملی 91/0، «گسترش تعامل فرهنگی (گفتگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها)» با بار عاملی 90/0 و «ارتقای کیفیت و سبک زندگی» با بار عاملی 88/0 به ترتیب جزو مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد فرهنگی جهانی‌شدن کشور از دیدگاه متخصصان و کارشناسان دانشگاهی می­باشند.

جدول 5: مقایسه و اولویت­بندی دیدگاه‌ پاسخ­دهندگان در مورد اثرات توسعه ورزش بر بعد فرهنگی جهانی‌شدن کشور

بر اساس آزمون تحلیل عاملی مرتبه دوم و بار عاملی به­دست­آمده و همچنین با توجه به میانگین به‌دست‌آمده برای هر بعد مشخص شد که توسعه ورزش، بیشترین تأثیر را بر بعد اقتصادی با بار عاملی 99/0 و میانگین 41/5 بیشترین اهمیت و پس‌ازآن به ترتیب بر بعد اجتماعی با بار عاملی 99/0 و میانگین 06/5، سپس بعد سیاسی با بار عاملی 96/0 و میانگین 15/5 و بعد فرهنگی با بار عاملی 95/0 و میانگین 07/5 از دیدگاه متخصصان و کارشناسان دانشگاهی داشته است (جدول 6).

جدول 6: اولویت­بندی اثرات توسعه ورزش بر ابعاد چهارگانه فرآیندهای جهانی‌شدن کشور

بحث و نتیجه­گیری

تحقیق حاضر، اثرات توسعه ورزش بر جهانی­شدن ایران را از دیدگاه متخصصان مدیریت ورزشی کشور بر چهار کلان حوزه اقتصاد، اجتماع، سیاست و فرهنگ مورد بررسی قرار می­دهد. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که پاسخ‌دهندگان اعتقاد دارند که توسعه ورزش بر بعد اقتصادی جهانی­شدن اثرات مثبتی دارد. بر این اساس «افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های (مستقیم و غیرمستقیم) خارجی»، «افزایش جریان سرمایه و گسترش آزادی تجاری» و «توسعه و گسترش خصوصی‌سازی» به ترتیب جزو مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد اقتصادی جهانی‌شدن کشور می­باشند. در دنیای کنونی، ورزش دیگر یک تفریح و سرگرمی نیست، بلکه یک صنعت پرسود است که توانایی بالایی در جذب سرمایه‌های خارجی پایدار دارد. ورزش، میدان رقابتی نسبتاً سالم برای تقابل ملت‌ها و ابزاری برای انتقال تفکرات فرهنگی است و این بخش اقتصادی ورزش است که این صنعت را پیش می‌برد. کلی و همکاران (2012)، در تحقیق خود نشان داده‌اند که بیشتر باشگاه‌های فوتبال در لیگ برتر انگلستان با جذب سرمایه‌گذاری‌های (مستقیم و غیرمستقیم) داخلی و خارجی، تحت مالکیت خصوصی و اشخاص حقیقی و حقوقی بومی و غیربومی قاره‌های مختلف درآمده‌اند. نتایج پژوهش حاضر با نتایج تحقیقات امیرحسینی و همکاران (1386) و آزبورن و کمبز[15] (2009) همسو می‌باشد. همچنین بر اساس نتایج پژوهش حاضر، اثرات توسعه ورزش بر میزان GDP با میزان اهمیتی مثبت ولی کم و بار عاملی 72/0، در مقایسه با نتایج تحقیقات دیگر که اثرگذاری ورزش بر GDP را مهم دانسته‌اند، جزو عوامل با اهمیت قرار نگرفته است. دلیل این مسئله ممکن است عدم موفقیت در برگزاری رویدادهای بین‌المللی بزرگ، فقدان خصوصی‌سازی در ورزش و ناتوانی در جذب حامیان مالی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در رشته‌های مختلف ورزشی، عدم ثبات اقتصادی، انزوای سیاسی و تأکید بیش‌ازحد بر اقتصاد متکی به نفت ایران باشد. اصولاً یکی از مهم‌ترین جنبه‌های جهانی‌شدن، بعد اقتصادی آن و آزادسازی بازارهای مالی و تحرک سرمایه است؛ به‌طوری‌که فرآیند جهانی‌شدن با آزادی تجاری و از بین بردن موانع محدودکننده گمرکی در تجارت بین کشورها آغاز شده است. خصوصی­سازی ورزش و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم خارجی، از مهم‌ترین ویژگی‌های ورزش امروز در کشورهای توسعه‌یافته است که بار عظیمی از دوش دولت‌ها در حمایت از ورزش برداشته­اند. لذا ضرورت دارد که زمینه استفاده از این منابع مالی و حمایتی در برنامه‌های بلندمدت کشور قرار گیرد. در این راستا پیشنهاد می‌شود که مسئولان کشور برای توسعه هرچه بیشتر ورزش و جهانی‌شدن کشور، زمینه لازم برای خصوصی‌سازی و آزادسازی تجاری را مهیا کنند و عوامل تشویقی و حمایتی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور و به‌ویژه بخش­های مربوط به زیرساخت­های ورزش را فراهم و تقویت نمایند. بر اساس نتایج، پاسخ‌دهندگان نسبت به اثرات توسعه ورزش بر جنبه‌های بعد اجتماعی فرایند جهانی‌شدن دیدگاه موافق و مثبت دارند. «گسترش و توسعه صنعت گردشگری»، «گسترش درک بین‌المللی» و «توسعه ارتباطات اجتماعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات»، به ترتیب مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد اجتماعی جهانی‌شدن ایران شناخته شده است. ورزش در اجتماعی شدن ملت‌ها نقش دارد. به‌عنوان‌مثال، برگزاری یک رویداد مهم ورزشی به‌عنوان تبلیغی برای شهر، فرهنگ و زندگی اجتماعی محل برگزاری رویدادها محسوب می‌شود. پورمند و الهیاری (2011)، در تحقیق خود بیان کرده‌اند که رویدادهای تیراندازی باکمان اثرات مستقیمی بر روی توسعه صنعت گردشگری از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیطی گردشگری دارد. همچنین، نتایج تحقیقات بسیاری ازجمله تحقیقات مولا دوست (1392)، خدیوی­جوان قلعه و همکاران (1392)، سوارت و باب[16] (2007) و سولبرگ و پروس[17] (2007) با نتایج پژوهش حاضر همسو می‌باشند که هرکدام به سهم خود اثرات مثبت ورزش را در توسعه صنعت گردشگری (به‌ویژه صنعت گردشگری ورزشی) بیان داشته­اند. علاوه بر این، صنعت ورزش تحت تأثیر محرکی مانند رویدادهای بزرگ ورزشی، فرصتی را برای استفاده رسانه‌ها و تبلیغات از ورزش فراهم آورده است که می‌تواند تعاملی سازنده بین صنعت، اقتصاد و ورزش ایجاد نماید (عسگریان، 2004). در این زمینه، نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات قاسمی (2005)، استرلیز[18] (2005)، گی­یونگ (2004)، انهامو و ماگونده[19] (2013)، حیدری و همکاران (2011)، بیگدلی و همکاران (2011)، زهرابی و همکاران (2012)، کیونگ (2005)، سیبالت (2009)، اوهامان و ویلک (2006) همسو می باشد. برنامه‌ریزی اصولی می‌تواند تا چندین سال پس از برگزاری رویدادها، گردشگران را ترغیب به بازگشت به محل نماید. این گردشگران ورزشی می‌توانند باعث گسترش ارتباطات و درک و تفاهم متقابل بین‌المللی شوند و ارتباطات اجتماعی جوامع را توسعه دهند. به‌این‌ترتیب، بسیاری از وقایع در دنیا از طریق ورزش به دید جهانیان رسیده و مردم می‌توانند ایده­های خود را از این طریق به اشتراک گذاشته و مورد قضاوت قرار ‌دهند. دانلی[20] (2011) بیان می‌کند که ورزش ابزاری مهم برای هدایت جوانان، کنترل اجتماعی و ابزاری برای افزایش مشارکت در جامعه است. کولتر (2005) بیان می‌کند که ورزش باعث بهبود کیفیت زندگی افراد جامعه، ارتقای بهبود سلامتی، مواجه با رفتار ضداجتماعی، افزایش اعتمادبه‌نفس فردی و گسترش افق دید افراد اجتماع می‌شود. اوهامان و ویلک[21] (2006) نیز نشان دادند که ورزش می‌تواند اثرات اجتماعی مبتنی به‌ویژه درزمینۀ نوسازی شهری، افزایش حس امنیت، رفتار مثبت طرفداران تیم‌ها و فضای کلی پیرامون بازی‌ها برای جوامع به همراه داشته باشد. بسیاری از دولت‌مردان معتقدند ورزش باعث به وجود آمدن دسته‌های اجتماعی می­شود که این گروه‌ها و دسته‌های اجتماعی حاصل شده از فضای ورزشی نشاط و شادی خاصی را به جامعه منتقل می‌کنند که در طولانی‌مدت باعث توسعه اجتماعی خواهد شد (دوستی و همکاران، 1391: 55). ضرورت دارد که مسئولان با توجه به جنبه­های اجتماعی ورزش، شرایط را برای حضور مردم و گردشگران جهت شرکت در ورزش و رویدادهای ورزشی ملی و بین‌المللی فراهم آوردند و از آثار مثبت آن برای توسعه اجتماعی کشور در راستای جهانی‌شدن و ارتقای وجهه اجتماعی ایران بهره‌گیری نمایند. بر اساس نتایج تحقیق، پاسخ‌دهندگان موافق‌اند که توسعه ورزش بر بعد سیاسی فرآیند جهانی‌شدن دارای اثرات مثبت است. بر این اساس «گسترش دیپلماسی و تعامل با سایر کشورهای جهان»، «افزایش عضویت در سازمان‌های بین‌المللی» و «گسترش و ارتقای صلح و وحدت ملی و بین‌المللی» مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد سیاسی جهانی‌شدن بوده ­است. ساهین^[22] و همکاران (2010) نشان دادند که ورزش باعث تقویت هویت، وحدت و غرور ملی، ملی­گرایی و ادغام اقلیت­ها می‌شود و سیاستمداران برای تقویت وحدت ملی و ادغام اقلیت‌ها از ورزش استفاده می‌کنند. نتایج تحقیقات آناستاسووسکی و همکاران (2013)، پورمند و الهیاری (2011) در با اثرات توسعه ورزش بر گسترش صلح از طریق ورزش با نتایج تحقیق حاضر هم­خوانی دارد. حوادث و وقایع دنیای حاضر نشان می‌دهند که امروزه ورزش به‌طور اجتناب‌ناپذیری با سیاست پیوند خورده است. ورزش از عرصه‌های بسیار مهمی است که حکومت‌ها، افراد و سازمان‌های بین‌المللی با آگاهی کامل از ابعاد سیاسی- اجتماعی آن، همواره تمایل داشته‌اند تا از آن برای دستیابی به اهداف موردنظر خود بهره ببرند. تمایل افکار عمومی جهان به کسب اخبار و اطلاعات مربوط به رویدادهای ورزشی، از یک‌سو و انعکاس گسترده وقایع ورزشی از طریق رسانه‌های جمعی از سوی دیگر باعث شده است که قلمرو ورزش و سیاست روزبه‌روز به هم نزدیک‌تر شوند؛ به‌طوری‌که دوری عرصه ورزش از دنیای سیاست و جدایی آن از بازی‌های سیاسی، دیگر امر ساده‌ای به نظر نمی­رسد. امروزه، حضور سران سیاسی و حکومتی برای حمایت ­مالی از ورزش امری ضروری و حیاتی است؛ به‌گونه‌ای که بدون حمایت­های دولت، امکان تهیه تجهیزات و اماکن پرهزینه ورزش و برگزاری خیلی از رویدادهای ورزشی برای خود ورزش به‌تنهایی مشکل و غیرممکن می‌نماید. اگرچه که همواره سیاسی شدن ورزش نکوهش می‌شود، بااین‌حال در دنیای امروز ورزش و سیاست را نمی­­توان از هم جدا نمود. لذا باید ارتباط ورزش و سیاست و حضور افراد سیاسی در ورزش به‌گونه‌ای باشد که جوی سازنده و مفید برای ورزش و دور کردن ورزش از چهره بد سیاسی­کاری (جنبه­های منفی سیاست) و نزدیک کردن مردم و دولت­ها از طریق سیاست­های گفتگوی صلح طلبانه فراهم شود. بر اساس پژوهش حاضر، پاسخ‌دهندگان معتقدند که توسعه ورزش بر بعد فرهنگی فرآیند جهانی‌شدن اثرات مثبتی دارد. یافته‌های پژوهش همچنین حاکی از آن است که «گسترش استفاده از زبان واحد بین‌المللی»، «گسترش تعامل فرهنگی (گفتگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها)» و «ارتقای کیفیت و سبک زندگی» مهم­ترین اثرات توسعه ورزش بر بعد فرهنگی جهانی‌شدن کشور از دیدگاه متخصصان و کارشناسان هستند. ورزش خود یک نماد فرهنگی محسوب می­شود و باعث شناخت، تعامل و انتقال فرهنگی از افراد با فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر می‌شود. ورزش و رویدادهای ورزشی، فرصتی برای تبادل فرهنگی و شناخت فرهنگ‌های مختلف جهان است. نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات کیونگ (2005) و عباسی­بختیاری (۱۳۹۰) در مورد گسترش تعامل فرهنگی از طریق ورزش همسو و مطابق می­باشد. ورزش راهی برای بهبود کیفیت زندگی، سبک زندگی سالم و داشتن جامعه‌ای با افراد سالم و بهره‌وری بیشتر می‌باشد. از طرفی، ورزش به‌عنوان زبان مشترک جوامع بین‌المللی شناخته شده و عمل می­نماید و افراد با فرهنگ، نژاد، قومیت، زبان و دیدگاه‌های متفاوت و حتی متضاد را گرد هم می‌آورد و در شرایطی کاملاً دوستانه و به دور از هرگونه اختلاف و تبعیض به رقابت وا‌می‌دارد. کیونگ (2005) در تحقیق خود بیان می‌کند که باز توانی ورزش سنتی و ملی کره (تکواندو) نقش فراوانی را در جهانی‌شدن کره و مبادلات بین جهانی‌شدن و محلی شدن در جامعه کره ایفا نموده، فرصت‌های مناسبی برای تبادلات و تعاملات فرهنگی فراهم آورده و به‌عنوان ورزش ملی باعث شده که مردم کره فرهنگ و هویت ملی خود را از طریق اشتراک‌گذاری ورزشی با جامعه بین‌المللی جشن بگیرند. باتوجه به ظرفیت‌ بالای ورزش، نگاه‌ها به ورزش در جهان امروز علمی شده و ورزش به یکی از اثرگذارترین پدیده‌ها در اوضاع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع تبدیل شده است. اهمیت ورزش در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. همگام شدن ورزش با مقولاتی چون: جهانی‌شدن، توسعه پایدار، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، صلح، محیط‌زیست، صنعت، فن‌آوری و رسانه‌ها آن را به یک پدیده قدرتمند و بانفوذ در جهان تبدیل کرده که اثرات ژرفی را بر وضعیت جوامع معاصر بر جای نهاده است. از طرفی، ایران و سایر کشورها در عصر جهانی‌شدن به سر می‌برند. به همین جهت تفکر و اندیشه آنان نیز باید جهانی باشد و فرهنگ، اقتصاد، سیاست و زندگی اجتماعی آنان نیز قابلیت جهانی پیدا کند. باید اثرات مثبت و منفی این فرآیند به‌خوبی شناخته شود تا از اثرات مثبت آن برای تسهیل توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره آن در جامعه استفاده گردد و اثرات منفی آن نیز کنترل و به فرصت تبدیل شود. پیشنهاد می­شود که مدیران، مسئولان، سیاست­گذاران و برنامه ریزان کشور، جهانی­شدن را به‌عنوان یک هدف اصلی در برنامه بلندمدت برای توسعه و پیشرفت کشور در نظر بگیرند. توجه به افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های (مستقیم و غیرمستقیم) خارجی و بین­المللی، افزایش جریان سرمایه و گسترش آزادی تجاری، مشارکت در شکل­گیری و گسترش شرکت‌های تجاری و اقتصادی چندملیتی و بین‌المللی، تلاش در جهت کسب میزبانی­های ورزشی بین­المللی و گسترش فعالیت و همکاری با سازمان‌های بشردوستانه و حقوق بشر در کشور از طریق ورزش از ضروریات است.