نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه مشاوره، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 کارشناس ارشد، مشاوره توان بخشی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
3 کارشناسی ارشد، آموزش و روان شناسی کودکان اسثتثنائی، دانشگاه علم بهزیستی و توان بخشی، تهران، ایران
4 دانشجوی دکتری، مشاوره توانبخشی،گروه مشاوره، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
چکیده
هدف این پژوهش، تعیین نقش شفقت به خود در رفتارهای پرخطر دانشجویان میباشد. در یک بررسی توصیفی از نوع همبستگی، 273 (170 دختر و 103 پسر) دانشجو به شیوه نمونهگیری خوشهای چند مرحله‌ای در پژوهش شرکت نمودند و به پرسشنامه‌های شفقت به خود (نف، 2009) و پرسشنامه رفتارهای پرخطر بررسی ملی رفتارهای پرخطر دانشجویان آمریکا(NCHRBS) نسخه 2007 پاسخ دادند. تحلیل داده ها با استفاده از آزمون تی، همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون انجام گرفت.
نتایج نشان داد که شفقت به خود رابطه منفی و معنی‌داری با رفتارهای پرخطر دارد (00/0 p=). قضاوت درباره خود- به عنوان یکی از سه بعد شفقت به خود- بیش‌ترین تأثیر رگرسیونی را در کاهش رفتارهای پرخطر دارد. درمجموع، مؤلفههای شفقت به خود تواماً 7/12 درصد از واریانس رفتارهای پر خطر را تبیین میکنند. براساس داده‌های به دست آمده می توان نتیجه گرفت که شفقت به خود جوانان به عنوان یکی از عوامل افزایش دهنده سلامت روان سبب کاهش رفتارهای پرخطر میشود. بنابراین میتواند در امر پیشگیری از رفتارهای پرخطر اهمیت بالایی داشته باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Role of Self-Compassion in Young Students’ Risky Behaviors
نویسندگان [English]
- Seyyd Mohsen Hojatkhah 1
- Soleyman Ahmed Boukani 2
- Saeid Abbasi 3
- Mohammad Rostami 4
1 Ph.D., Assistant professor of Counseling Department, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Master Degree in Rehabilitation Counseling, Counseling Department, University of Allameh , Tehran, Iran
3 Master Degree in Education and Psychology of Exceptional Children, Education of Exceptional Children Department, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran
4 Ph.D. Student in Rehabilitation Counseling, Counseling Department, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran
چکیده [English]
The aim of this study is to determine the role of self-compassion in students’ risky behaviors. This research is a descriptive co-relational study. 273 students (170 females and 103 males) participated in the study by multi stage cluster sampling method and responded to self-compassion questionnaire (Neff, 2009) and risk behaviors questionnaire (National College Health Risk Behavior Survey, 2007). Date were analyzed using T Test, Pearson correlation and regression analysis
The results showed that the self-compassion has a significant and negative relation with risky behaviors (p=0.00) and judgment about self (As one of the three dimensions of self-compassion) has the highest regression coefficient in reducing risky behaviors. Generally Components of self-compassion explain 12/7 of the Variance in risk behaviors.
Based on results, we conclude that Consistent with other studies, student’s self-compassion as one of the factors of increasing mental health leads to reducing in risky behaviors, so this can be important to prevent high-risk behaviors.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key words: Self-Compassion
- Risky Behaviors
- Mental Health
- Students and Youth
نقش شفقت به خود در رفتارهای پرخطر دانشجویان
سیدمحسن حجت خواه[1]
سلیمان احمد بوکانی[2]
سعید عباسی[3]
محمد رستمی[4]
تاریخ دریافت مقاله: 28/3/1396
تاریخ پذیرش مقاله:6/7/1396
مقدمه
متخصصان حرفههای مرتبط با سلامت، خانوادهها و سیاستگذاران همواره در تلاش برای بهبود وضعیت سلامتی افراد هستند. مطالعات همه گیرشناختی در سال های اخیر حاکی از افزایش رفتارهای پرخطر همچون مصرف مواد در نوجوانان و جوانان است(آیت مهر و همکاران، 1394). اینکه چرا افراد سیگار میکشند، چرا دچار الکلیسم میشوند و یا چرا دست به خودکشی میزنند، از جمله مسائل مهمی هستند که جوامع با آنها روبهرو میشوند و موضوع رفتار و سالم یا ناسالم بودن آن یکی از مباحث عمدهی پژوهشهای علوم رفتاری است. اهمیت این مشکلات در جوانان برای مثال دانشجویان بسیار بیشتر است؛ این گروه به دلیل تأثیرپذیری از گروه همسالان ممکن است در معرض آسیبهای جدی باشند. اغلبِ جوانان پس از ورود به دانشگاه با عوامل نامطلوبی همچون: تشویش، نگرانی، اضطراب، و تنیدگی روبهرو میشوند که ممکن است سلامت روانی و موفقیت تحصیلی آنها را تهدید کند. بعضی از این مسائل شامل عدم آشنایی به موقع با مقررات و آیین‌نامه‌های آموزشی، ناآشنایی با عنوانها و سرفصلهای دروس، نامتناسب بودن دروس با تواناییهای دانشجویان و در برخی موارد زندگی در خوابگاه و دور ماندن از کانون خانواده است(خدایاری فرد و همکاران، 1387).
در سالهای اخیر توجه ویژهای به سهم عوامل روانی- اجتماعی در سلامتی شده است. مصرف سیگار، الکل، عادات رژیم غذایی ناسالم، سبک زندگی بدون تحرّک، رفتارهای پرخطر جنسی رفتارهایی هستند که با سلامتی در تضادند(آهرن[5] و همکاران، 2016). به طور کلی، رفتارهایی را میتوان پرخطر دانست که احتمال نتایج منفی و مخرب جسمی، روانشناختی و اجتماعی را برای افراد افزایش میدهند(آهرن و همکاران، 2016). عوامل مختلفی در گرایش افراد به رفتارهای پرخطر نقش دارند. برای مثال، استرس سهم ویژهای در این موضوع دارد. استرس که پاسخ به موقعیت اضطراری را در برمی‌گیرد، واکنشهای متفاوتی را در افراد فرامیخواند. (آورباخ[6]و همکاران، 2007) استرس یکی از جنبههای اجتناب‌ناپذیر زندگی است که باعث ایجاد تفاوت در نحوه کنار آمدن انسانها با آن میشود، زیرا افراد برای رهایی از استرس و رهایی از فشارها و تنشهای آن به شیوههای مختلفی رفتار میکنند(فالکمن[7] و همکاران، 1987).
این عقیده وجود دارد که یکی از دلایل گرایش افراد به رفتارهای پرخطر، عدم مهارت در مقابله با شرایط استرسزاست، اما عوامل دیگری نیز در این موضوع دخیل هستند. برای مثال، پژوهشگران چهار عامل را در ارتکاب رفتارهای پرخطر مؤثر دانسته اند که عبارت‌اند از:
1) سیستم شخصیت شامل ارزشها، نگرشها، انتظارات و خودپنداره؛
2) سیستم محیط اجتماعی شامل سطح آموزش والدین، اشتغال والدین و مکان سکونت؛
3) سیستم محیط ادراک‌شده شامل خانواده، همسالان و مدرسه ؛
4) سیستم رفتار شامل رفتارهای پرخطر مانند سیگار کشیدن و مصرف شدید الکل.(برگمن و اسکات[8]، 2001) میتوان گفت که خطرپذیری، محصول تعامل عوامل شناختی، هیجانی و اجتماعی است؛ به طوری که اگر ظرفیتهای شناختی و مهارتهای تنظیم هیجانی ناقص باشند و اگر جو اجتماعی به خطرپذیری متمایل باشد، گرایش به رفتارهای پرخطر شدّت مییابد(یاریاری و همکاران، 1394).
بر اساس تعریف گرمر و نف(گرمر و نف[9]، 2013) شفقت به خود از سه مؤلفه تشکیل شده است: مهربانی با خود[10] در مقابل قضاوت در مورد خود[11]، احساس مشترکات انسانی[12] در مقابل انزوا[13] و ذهن آگاهی[14] در مقابل بزرگنمایی افکار و احساسات[15]. مؤلفهی شفقت به خود اشاره دارد به اینکه فرد در مواجهه با ابعادی از شخصیتش که برایش دوستداشتنی نیستند، به جای آنکه از خود انتقاد کند و بر خود سخت بگیرد، به مراقبت از خود و درک خود بپردازد. احساس مشترکات انسانی به معنای تصدیق این موضوع است که همه انسانها ناقص هستند و گاهی اشتباه میکنند. این مؤلفه موجب میشود ویژگیهای فردی هر کسی همگانیتر و عمومیتر بهنظر برسد. ذهن آگاهی، مؤلفه سوم شفقت ورزی به خود نیز عبارت است از آگاه بودن از آنچه در لحظهی حال رخ میدهد به شیوهای واضح و متعادل؛ چنانکه فرد جنبههایی از شخصیت یا زندگی‌اش را که دوست ندارد نه نادیده بگیرد و نه به نشخوار کردن پیرامون آنها بپردازد(نف، 2009). در مجموع، افرادی که شفقت به خود بالایی دارند، سلامت روانی بیشتری را نسبت به افرادی که شفقت به خود کمتری دارند تجربه میکنند، زیرا تجربه درد و شکست از طریق قضاوت در مورد خود(کی یونگ[16]، 2013) ، احساس انزوا(وان دم[17] و همکاران، 2011) و بزرگنمایی افکار و احساسات(رایس[18]، 2010) تقویت میشود.
شواهد پژوهشی نشان دادهاند افرادی که با شفقت با خود رفتار میکنند، از ویژگیهایی برخوردارند که در جنبش روانشناسی مثبت به عنوان توانمندیهای روانشناختی[19]شناخته می شوند مثل شادکامی[20]، خوشبینی[21]، کنجکاوی و کنکاش[22]، عواطف مثبت[23]و نوآوری[24] (نف، 2009). از نظر گرمر و نف(گرمر و نف، 2013) شفقت به خود موجب میشود تا فرد، در برخورد با تجارب هیجانی، برخورد متعادلی داشته باشد و نه از احساساتش اجتناب کند و نه درگیری ذهنی در مورد آنها داشته باشد- به عبارتی به نشخوار فکری در مورد تجارب خود دچار نشود.
اگرچه در پژوهشهای صورت گرفته بروی شفقت به خود، اعتقاد بر این است که این متغیر پیشبینی کننده قوی و مهمی برای سلامت روانشناختی میباشد که مانع و یا کاهشدهنده رفتار و هیجانات آسیبزاست(وان دم و همکاران، 2011)، اما در دیدگاههای پژوهشی جدیدتر نشان داده شده است که شفقت به خود نقش واسطهای دارد و به واسطه مقابله با محرکها و تکانههای شناختی و هیجانی منجر به کاهش در رفتارهای آسیبزا همچون مصرف مواد میشود.(وب و فرمن[25]، 2013) به عنوان مثال، در پژوهش جاتیوا و سریزو[26] (جاتیوا و سریزو، 2014) مشخص شد که شفقت به خود بین فرد قربانی، ناسازگاریهایی روانی و رفتارهای پر خطر بعدی فرد، نقش میانجی دارد؛ به این صورت که شفقت به خود به صورت مستقیم منجر به کاهش افسردگی و اضطراب در فرد میشود که این به نوبه خود احتمال تکرار رفتارهای پرخطر را در مراحل بعدی کاهش میدهد(نف و همکاران، 2007؛ یاماگوچی[27]و همکاران، 2014). شبیه این نتایج در پژوهش فانسکا و کاناوارو[28](2017) نیز تکرار شد؛ آن ها نقش واسطه ای شفقت به خود پایین را در تشدید افکار اتوماتیک منفی و افسردگی ساز شناسایی کرده بودند. در مجموع، شواهد محدود پژوهشی رابطه سطوح بالاتر شفقت به خود را با ویژگیهای مثبت روانشناختی نشان دادهاند. (وب و فرمن ، 2013؛ فیلدر[29] و همکاران، 2016)
از آن جا که جامعه دانشجویی یکی از عظیمترین گروه‌های جامعه است، بررسی رفتارهای پر خطر مخل در سلامت روان آنها اهمیت ویژهای دارد. مطالعات مربوط به شفقت به خود در حوزهی رفتارهای پرخطری همچون: مصرف الکل، سوءمصرف مواد، رفتارهای جنسی و پرخاشگری به عنوان حیطه در حال ظهور به خصوص در ایران هنوز بسیار نوپاست. از این رو، هدف مطالعه حاضر تعیین نقش شفقت به خود در رفتارهای پرخطر دانشجویان میباشد.
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر، یک پژوهش توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن شامل کلیه دانشجویان دانشگاههای دولتی تهران (تهران،۳۴۰۰۰ دانشجو؛ علامه طباطبایی،۱۷۰۰۰ دانشجو؛ تربیت مدرس،9848 دانشجو و شهیدبهشتی ،۱۸۶۰۷ دانشجو ) در سال تحصیلی 96-1395 میباشد- تعداد کل دانشجویان برابر با 455/79 بود. تعداد 273 دانشجو با استفاده از نمونهگیری خوشهای چند مرحله‌ای انتخاب شدند. در مرحله اوّل دانشگاه شهید بهشتی از بین دانشگاههای تهران (تهران، علامه طباطبایی، تربیت مدرس و شهید بهشتی) به تصادف انتخاب و در مرحله دوم از میان سه گروه تحصیلی فنی، علوم انسانی و علوم پایه، سه دانشکده برق و کامپیوتر، ادبیات و علوم زمین به صورت تصادفی انتخاب گردیدند. در مرحله سوم در هر دانشکده در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد چند کلاس درس به تصادف انتخاب شده و 273 دانشجوی داوطلب (170 دختر و 103 پسر) در پژوهش شرکت نمودند و به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند که 94 نفر آنها از گروه علوم پایه؛ 90 نفر از گروه فنی و 89 نفر از گروه علوم انسانی بودند. همچنین، 90 درصد آنها در مقطع کارشناسی و 10درصد آنها در مقطع کارشناسی ارشد بودند. روش اجرا به صورت پرسشنامه‌ای و شیوه پر کردن پرسشنامه‌ها به این ترتیب بود که شرکت‌کنندگان به روش جمعی و پس از اتمام کلاس درس، هر کدام در مدت 15 دقیقه دو پرسشنامه مقیاس شفقت به خود و رفتارهای پرخطر را به طور همزمان پر نمودند.
ابزارهای پژوهش
ابزارهای گردآوری دادهها عبارت بودند از:
1- مقیاس شفقت به خود (SCS) [30]: این مقیاس یک ابزار خود گزارشدهی 26 گویهای است که توسط نف (نف، 2009) به منظور سنجش میزان شفقت به خود ساخته شده است. سؤالات موجود در آن در 6 زیر مقیاس مهربانی با خود، قضاوت در مورد خود، احساسات مشترک انسانی، منزویسازی، ذهن آگاهی و بزرگنمایی قرار می‌گیرد که کیفیت رابطه فرد با تجارب خود را میسنجد. نمرهگذاری آن در اندازههای 5 درجهای لیکرت، از تقریباً هیچ‌گاه (نمره 0) تا تقریباً همیشه (نمره 4) تعیین میشود. پژوهش انجام‌شده توسط نف(نف، 2009) پایایی و روایی بالایی را برای مقیاس مذکور گزارش نموده است. پایایی کلی آن از طریق روش آلفای کرونباخ 92/0 به دست آمد. همچنین، هر کدام از زیر مقیاس‌ها نیز از همسانی درونی خوبی برخوردار بودند (از 75/0 تا 81/0). علاوه بر این، پایایی باز آزمایی آن به فاصله زمانی 2 هفته نیز 93/0 گزارش شده است. مقیاس مذکور روایی همگرا و افتراقی نسبتا بالایی دارد. در ایران روایی و پایایی این ابزار مورد بررسی قرار گرفته است. روایی سازه این مقیاس با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی مورد تأیید قرار گرفت. در بررسی روایی همگرا و واگرا، ضریب همبستگی پرسشنامه شفقت به خود با آزمون های حرمت خود روزنبرگ(22/0)، افسردگی(34/0) و اضطراب بک(41/0) محاسبه گردبد. همچنین، نتایج همسانی درونی این مقیاس با استفاده از آلفای کرونباخ، 70/0 و ضریب همبستگی حاصل از پایایی باز آزمایی 89/0 گزارش شد. (مومنی و همکاران، 1392)
2- پرسشنامه رفتارهای پرخطر (نسخه 2007): این پرسشنامه که 52 مادّه دارد، در بررسی ملی رفتارهای پر خطر دانشجویان امریکا (NCHRBS)[31] و در سال 1995 طراحی شد. نسخه اصلی پرسشنامه شامل 96 سؤال که رفتارهای پر خطر جوانان را در حوزه‌های مختلف شامل ایمنی، خشونت، خودکشی، مصرف سیگار، مصرف الکل، مصرف انواع مواد غیر قانونی، رفتارهای پر خطر جنسی، تغذیه، فعالیت بدنی مورد ارزیابی قرار میدهد(اسمیت و واسل[32]، 2011). این پرسشنامه از لحاظ ویژگیهای روانسنجی(روایی ملاکی با روش همزمان، همسانی درونی و پایایی آزمون پس از بازآزمایی طی 2 هفته) و تناسب برای جمعیت ایرانی مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج پژوهش ها برای بررسی روایی نشان میدهد که این مقیاس میتواند علاوه بر این که گروه ملاک و گروه مورد را از یکدیگر متمایز سازد، قادر است در شاخص‌های ایمنی، خشونت، خودکشی، مصرف سیگار و مصرف الکل و مصرف مواد و همچنین در شاخص‌های تغذیه و فعالیت بدنی دو گروه را به طور معنی‌داری از یکدیگر متمایز سازد. بنابراین از روایی لازم برای سنجش این حوزه‌های رفتار پرخطر برخوردار است. همچنین، به منظور تعیین پایایی بر روی دانشجویان دانشگاه از دو روش همسانی درونی و باز آزمایی استفاده شده است. با استفاده از روش همسانی درونی ملاحظه شد که ضریب آن برای 52 ماده برابر 87/0 است که نشانگر همبستگی بالا و قابل‌قبول مقیاس میباشد. همچنین، در روش باز آزمایی، پرسشنامه تهیه‌شده (52 مورد) پس از گذشت دو هفته از اجرای اول، بار دیگر روی آزمودنی‌ها به اجرا درآمد و ضریب همبستگی بین نمرات پرسشنامه در اجرای اول و دوم محاسبه شد. نتایج نشان داد که ضریب پایایی مقیاس با استفاده از روش برابر 86/0 است. به منظور تعیین نقطه برش پرسشنامه از منحنی R0C استفاده شد. تحلیل نتایج، نقطه برش پرسشنامه 74 به دست آمد که قادر است افراد دارای رفتارهای پرخطر را از کسانی که رفتارهای پر خطر ندارند، با حساسیت 5/85 درصد و ویژگی 2/72 درصد متمایز سازد. (رحیمی و همکاران، 1392)
روش اجرا
قبل از شروع پژوهش، از کمیته اخلاق دانشگاه شهید بهشتی مجوز فعالیت اخذ گردید و درعین‌حال برای کلیه دانشجویان شرکت‌کننده هر یک از موارد ماهیت، هدف و محرمانه بودن نتایج توضیح داده شد. همچنین، اطمینان داده شد که افراد هر وقت که بخواهند، می‌توانند از پژوهش خارج شوند، نسبت به شرکت در پژوهش هیچ اصرار و اجباری در کار نیست، نام و هویت و اطلاعات افراد گروه محرمانه باقی خواهند ماند و نتایج به دست آمده با کسب رضایت از تک‌تک افراد گروه در اختیار افراد و نهادها قرار خواهد گرفت.
از میانگین، انحراف استاندارد، همبستگی پیرسون و رگرسیون همزمان جهت تحلیل دادهها استفاده گردید. سطح اطمینان در این پژوهش 95/0 لحاظ گردید. در نهایت به گزارش یافتهها و بحث در رابطه با همسو یا عدم همسو بودن یافتهها با پژوهشهای پیشین پرداخته شد.
یافتههای پژوهش
به منظور شناسایی وضعیت مؤلفههای بیانگر شفقت نبست به خود و رفتارهای پرخطر، از آزمون t تک نمونه‌ای استفاده گردید (جدول 1).
جدول 1: نتایج آزمون t تک نمونه‌ای پیرامون شناسایی وضعیت مؤلفههای بیانگر شفقت نسبت به خود
|
متغیر |
تعداد |
میانگین |
میانگین نظری |
انحراف استاندارد |
آماره t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
|
قضاوت نسبت به خود |
273 |
083/15 |
15 |
063/4 |
450/61 |
272 |
001/0 |
|
بزرگنمایی |
273 |
941/11 |
12 |
148/3 |
773/62 |
272 |
001/0 |
|
مشترکات انسانی |
273 |
777/11 |
12 |
933/2 |
455/66 |
272 |
001/0 |
|
انزوا |
273 |
368/11 |
12 |
012/3 |
465/62 |
272 |
001/0 |
|
مهربانی |
273 |
860/14 |
15 |
701/3 |
211/66 |
272 |
001/0 |
|
هوشمندی |
273 |
434/12 |
12 |
907/2 |
799/70 |
272 |
001/0 |
|
رفتارهای پر خطر |
273 |
065/88 |
74 |
347/18 |
454/79 |
272 |
001/0 |
یافته های جدول 1 حاکی از آن بود که در مولفه های بزرگ نمایی، مشترکات انسانی، انزوا و مهربانی، میانگین به دست آمده پایین تر از میانگین نظری بود. با توجه به مقادیر t و سطح خطای کمتر از 05/0 می توان گفت که وضعیت دانشجویان در مولفه های یاد شده به طور معنی داری پایین تر از متوسط بوده است. همچنین، نتایج نشان داد میانگین قضاوت نسبت به خود، هوشمندی و رفتارهای پرخطر بالاتر از میانگین نظری بود. با توجه به مقادیر t و سطح خطای کمتر از 05/0 می توان گفت که وضعیت دانشجویان در مولفه های ذکر شده به طور معنی داری بالا تر از متوسط بوده است.
جدول 2: نتایج آزمون همبستگی پیرسون پیرامون ارتباط شفقت نسبت به خود و ابعاد آن با رفتارهای پرخطر
|
متغیرهای پیش بین |
شاخص‌های مورد بررسی |
رفتارهای پر خطر |
|
قضاوت نسبت به خود |
ضریب همبستگی |
230/0-** |
|
سطح معناداری |
001/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
بزرگنمایی |
ضریب همبستگی |
218/0-* |
|
سطح معناداری |
001/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
مشترکات انسانی |
ضریب همبستگی |
046/0 |
|
سطح معناداری |
222/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
انزوا |
ضریب همبستگی |
007/0- |
|
سطح معناداری |
455/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
مهربانی |
ضریب همبستگی |
200/0-** |
|
سطح معناداری |
001/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
هوشمندی |
ضریب همبستگی |
079/0- |
|
سطح معناداری |
096/0 |
|
|
تعداد |
273 |
|
|
شفقت نسبت به خود کلی |
ضریب همبستگی |
215/0-** |
|
سطح معنی‌داری |
00/0 |
|
|
تعداد |
273 |
در مورد متغیر شفقت نسبت به خود و مؤلفههای آن با رفتارهای پر خطر نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان دارد که متغیر شفقت به خود با ضریب همبستگی 215/0- در سطح خطای کمتر از 05/0 درصد (00/0p=) ارتباط منفی و معنی‌داری را با متغیر رفتارهای پر خطر دارد. به عبارت دیگر، هر چقدر افراد نمره شفقت نسبت به خود بالاتری را داشته باشند، میزان رفتارهای پر خطر آنها کاهش مییابد. در بررسی ارتباط مؤلفههای متغیر شفقت به خود با میزان رفتارهای پرخطر دانشجویان، نتایج حاکی از ارتباط منفی و معنیدار سه مؤلفه قضاوت نسبت به خود، مهربانی، بزرگ نمایی و با رفتارهای پرخطر بود. در این میان، مؤلفه قضاوت نسبت به خود بیش‌ترین همبستگی منفی را با ضریب همبستگی 230/0- در رفتارهای پر خطر دارد. (جدول 2)
جدول 3: متغیرهای واردشده در مدل رگرسیون
|
مدل |
ضریب همبستگی |
ضریب تعیین |
ضریب تعیین تعدیل‌شده |
خطای معیار برآورد |
|
هم زمان |
356/0 |
127/0 |
107/0 |
962/11 |
|
پیشبینی کننده‌ها: |
(مقدار ثابت)، هوشمندی، انزوا، قضاوت نسبت به خود، مشترکات انسانی، بزرگ نمایی، مهربانی |
|||
|
متغیر وابسته: رفتارهای پر خطر |
||||
همچنین، جدول 3 نشان میدهد میزان تبیین در رابطه با مؤلفههای شفقت به خود توأماً 127/0 درصد از واریانس رفتارهای پر خطر را تبیین میکنند.
جدول 4: ضرایب رگرسیون متغیرهای واردشده
|
متغیر |
ضرایب استاندارد نشده |
ضرایب استانداردشده |
ارزش t |
سطح معنی‌داری |
|
|
B |
انحراف استاندارد |
Beta |
|||
|
مقدار ثابت |
414/41 |
622/5 |
|
367/7 |
000/0 |
|
قضاوت نسبت به خود |
703/0- |
227/0 |
226/0- |
095/3- |
002/0. |
|
بزرگنمایی |
614/0- |
300/0 |
153/0- |
044/2- |
042/0 |
|
مشترکات انسانی |
718/0 |
309/0 |
166/0 |
323/2 |
021/0 |
|
انزوا |
633/0 |
280/0 |
151/0 |
261/2 |
025/0 |
|
مهربانی |
812/0- |
272/0 |
193/0- |
982/2- |
003/0 |
|
هوشمندی |
271/0- |
316/0 |
062/0 |
858/0- |
393/0 |
جدول 4 نشان میدهد که تأثیر دو مؤلفه قضاوت نسبت به خود و مهربانی بر متغیر رفتارهای پر خطر معنیدار بود. همچنین، با مراجعه به ضریب Beta مشخص شد که مؤلفه قضاوت نسبت به خود با ضریب بتای (226/0-)، بیش‌ترین تأثیر رگرسیونی را بر رفتارهای پر خطر دارد. به عبارتی، به ازای یک انحراف استاندارد افزایش در متغیر قضاوت نسبت به خود، میزان رفتارهای پرخطر به اندازه 226/0- انحراف استاندارد کاهش خواهد یافت و برعکس.
بحث و نتیجهگیری
همانطور که پیشتر گفته شد، دانشجویان به دلیل مسئولیتهای سنگینی که بر عهده آنهاست و نیز قرار داشتن در سنین حسّاس جوانی و هم‌نشینی با گروه همسالان، به شدّت در معرض ارتکاب رفتارهای پرخطر هستند و این موضوع مهم ایجاب میکند که از طریق شناخت عوامل تأثیرگذار در گرایش به این‌گونه رفتارها، اسباب پیشگیری از آنها فراهم شود. بنابراین در این پژوهش سهم مؤلفه شفقت به خود و نیز ابعاد آن (قضاوت نسبت به خود، بزرگ نمایی، مشترکات انسانی، انزوا، مهربانی و هوشمندی) در رفتارهای پرخطر دانشجویان بررسی شد و یافتههای به دست آمده حاکی از آن بود که رابطه منفی و معناداری بین شفقت به خود با رفتارهای پرخطر وجود دارد. در این میان، سه مؤلفه قضاوت نسبت به خود، مهربانی و بزرگ نمایی همبستگی منفی داشتند و بیش‌ترین همبستگی منفی از آن مؤلفه قضاوت نسبت به خود است. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون حاکی از این است که مؤلفههای شفقت به خود توأماً 127/0 از واریانس رفتارهای پرخطر را پیشبینی مینمایند. نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهشهای قبلی(وان دم و همکاران، 2011؛ وب و فرمن، 2013؛ جاتیوا و سریزو، 2014) همسوست. در تبیین این یافتهها میتوان به نقش شفقت به خود در انتظارات، شناختها و هیجانات افراد اشاره نمود؛ به طوری که شفقت به خود موجب میشود افراد در موقعیتهای دشوار، انتظارات بالایی از خود نداشته باشند، از نظر شناختی به نشخوار فکری در مورد رویدادها نپردازند و هیجانات خود را به خوبی مدیریت کنند. نقص در این مهارتها افراد را برای خطرپذیری مستعد مینماید (برگمن و اسکات ، 2001). همسو با این یافته، در مطالعه ای نقش شفقت به خود بر محرکها و تکانههای شناختی و هیجانی و در پی آن بر کاهش رفتارهای آسیبزا نشان داده شد(وب و فرمن، 2013). این یافته همچنین همسو با یافته‌هایی است که نشان می دهند شفقت به خود اثرات منفی عزت نفس پایین(مارشال[33] و همکاران، 2015) و اضطراب(آرمیتسو و هافمن[34]، 2015) را در نوجوانان کاهش می دهد و باعث افزایش افکار مثبت(آرمیتسو و هافمن[35]، 2015) میشود.
از طرفی اگر خطرپذیری (برای مثال خودکشی) به نوعی محصول افسردگی و اضطراب نیز باشد، با اتّکا به پژوهشها میتوان نقش شفقت به خود را از طریق کاهش افسردگی و اضطراب بر کاهش رفتارهای پرخطر مؤثر دانست(نف، 2009؛ یاماگوچی و همکاران، 2014). نکته دیگر این است که شفقت به خود، توانمندیهای روانشناختی مانند شادکامی، خوشبینی و عواطف مثبت را تقویت می کند و از این طریق میتواند به پیشگیری از خطرپذیری کمک نماید. (نف، 2009)
اعتراف به این که همه انسـان هـا دارای نقـص هسـتند، اشتباه می کنند و درگیـر رفتـارهـای ناسـالم مـی شـوند، از ویژگی های افراد با خود شفقتی بـالاست و سبب می شود آنها نسبت به اتفاقات دید جبرگونه نداشته باشند و کمتر درگیررفتارهای پرخطر شوند. در واقع شفقت به خود، همانند یک ضربه گیر در مقابل اثرات وقایع منفی عمل می کنـد. افـرادی کـه خـود شفقتی بالایی دارند، از آن جا کـه بـا سـخت گیـری کمتـر، خودشان را مورد قضاوت قرار می دهند، وقایع منفی زندگی را راحت تر می پذیرند و خود ارزیـابی هـا و واکـنش های شـان دقیق تر و بیشتر بر پایه عملکرد واقعی شان است، چرا کـه قضاوت خود در این افراد نه بـه سـمت یـک خودانتقـادی اغراق آمیز میل می کند و نه به سمت یک تورم خود دفاعی پیش می رود (ژانگ[36] و همکاران، 2017).
در مورد این که چرا سهم مؤلفه قضاوت نسبت به خود در این میان بیش از سایر مؤلفههاست، میتوان گفت اگرچه مؤلفه قضاوت نسبت به خود در ادبیات شفقت به خود، بار منفی دارد، اما گاهی اوقات به ویژه در صورت ارتکاب به رفتارهای پرخطر، برای فرد نقش بازدارنده نیز میتواند داشته باشد و سختگیری نسبت به خود همیشه مضر نیست؛ چنانکه در سبکهای فرزندپروری در روانشناسی نیز این موضوع به عنوان یک امر مسلّم پذیرفته شده است- سبکهای مطلقاً سهلگیرانه و مطلقاً سختگیرانه، شیوههای تربیتی مناسبی نیستند و بر سختگیری توأم با مهربانی تأکید شده است. (شکوهی نیا و همکاران، 1385) در واقع، میتوان به جای قائل بودن به نقش مطلق مهربانی با خود در کاهش رفتارهای پرخطر، به ترکیبی از مؤلفههای مهربانی با خود و قضاوت نسبت به خود معتقد بود.
مؤلفه بزرگنمایی نیز اگرچه در ادبیات شفقت به خود در نقطه مقابل هوشمندی قرارگرفته، اما نمیتوان آن را به طور مطلق منفی دانست. بزرگنمایی از این جهت که موجب اغراق در نتایج منفی برخی رفتارها میشود، میتواند فرد را از نزدیک شدن به آنها و خطر کردن در امان نگاه دارد و در واقع ناآگاهی و یا آگاهی محدود از خطرات برخی رفتارهای پرخطر مانند سؤمصرف مواد مخدر، سیگار کشیدن و بیماری ایدز میتواند احتمال ارتکاب به این رفتارها را افزایش دهد. بسیاری از افراد خطرات برخی از رفتارهای پرخطر مانند رفتارهای پرخطر جنسی را دست کم میگیرند. برای مثال، در مطالعهای که روی دانشجویان نیجریهای صورت گرفت، 92/0 از آنها تجربه روابط جنسی داشتند، اما تعداد کمی از آنها خود را در معرض بیمار میدانستند (رحمتی نجار کلائی و همکاران، 1392؛ هاردینگ[37] و همکاران، 1999).
پژوهش حاضر تلاش نمود تا با شناخت سهم شفقت به خود در رفتارهای پرخطر دانشجویان، تا حدودی مسیر پیشگیری را هموار نماید، اما بررسی نقش متغیرهای میانجی میتواند به شناخت عمیقتر از عوامل محافظتکننده از رفتارهای پرخطر کمک نماید. بر همین اساس، پژوهشهای آینده می‌توانند این متغیرهای میانجی و نقش آنها را در ارتکاب به رفتارهای پرخطر در قالب مدل های آماری و تحلیل مسیر مورد توجه قرار دهند. همچنین، اجرای چنین پژوهشهایی چه در باب شیوع رفتارهای پرخطر و چه در باب عوامل خطرساز و نیز پیشگیرانه در جامعه دانشآموزان و به ویژه نوجوانان میتواند بسیار مفید باشد. یافتههای این پژوهش، به طور ضمنی بر اهمیت آموزش مهارتهای شفقت به خود در حد امکان برای مثال از جانب مراکز مشاوره دانشگاهی تأکید مینماید.
یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های این پژوهش آن بود که محیط خوابگاه و دوری از خانواده میتواند تنش زیادی ایجاد نماید و گرایش دانشجو به رفتارهای پرخطر را افزایش دهد، امّا این پژوهش نتوانست به این مهم بپردازد. با توجه به اینکه تعداد زیادی از جمعیت دانشجویی شهر تهران را دانشجویان ساکن در خوابگاه تشکیل میدهند، پیشنهاد میشود در پژوهشهای بعدی بین دانشجویان خوابگاهی و غیر خوابگاهی و همچنین دانشجویان پسر و دختر از نظر انجام رفتارهای پرخطر مقایسه صورت بگیرد. همچنین، با توجه به نقش آگاهی از رفتارهای پرخطر در پیشگیری از آنها، لازم است مسئولان مراکز مشاوره دانشگاهی، برنامههایی برای تحقق این امر تدارک ببینند.
منابع
- آیت مهر، فاطمه؛ خالقی، محمد؛ محمدخانی، شهرام و غیاثی، حامد. (1394). "بررسی اثر آموزش بسته توانمندسازی نوجوانان در پیشگیری از رفتارهای پرخطر در نوجوانان کار و خیابان". فصلنامه مددکاری اجتماعی. ۴ (۱) :۱۶-۲۳
- خدایاری‌فرد، محمد؛ غباری بناب، باقر و شکوهی یکتا، محسن. (1387). "تنیدگی و سبک های کنارآمدن با آن در دانشجویان". پژوهش های روانشناختی. 3(11):27-44.
- رحمتی نجار کلائی، فاطمه؛ خوبدل، مهدی؛ قاسمی، محمد؛ فرمانبر، ربیع اله؛ جعفری، محمدرضا و کمالی خواه، طاهره. (1392). "میزان آگاهی و رفتار دانشجویان جدید الورود دانشگاه تهران در مورد بیماری ایدز". مجله پرستاری و مامایی جامع نگر. ۲۳ (۲) :۳۵-۴۴
- رحیمی، سید علی سینا؛ قربانی، نیما؛ رفیعی، حسن؛ فرهودیان، علی؛ سلیمانی‌نیا، لیلا؛ مسّاح، امید. (1392). "پیشبینی مصرف مواد براساس ویژگیهای شخصیتی در دانشجویان". فصلنامه علمی پژوهشی توانبخشی. ۱۴(1)۶۷-۷۴
- شکوهی‌نیا، محسن؛ پرند، اکرم و فقیهی، علی نقی. (1385). "مطالعه تطبیقی سبکهای فرزندپروری". دوفصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی. 2(3):115-40.
- مومنی، فرشته؛ شهیدی، شهریار؛ موتابی، فرشته و حیدری، محمود. (1392). "ویژگی های روانسنجی نسخه فارسی مقیاس خود شفقت ورزی". روانشناسی معاصر. 8(2):27-40.
- یاریاری، فریدون؛ کشاورزی، فاطمه و رسولی، علی. (1394). "نقش باورهای فراشناختی و نگرش به روابط قبل از ازدواج در پیش بینی رفتارهای پرخطر نوجوانان". فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. ۱۳۹۴; ۹ (۲) :۲۵-۳۳
- Ahern, N. R., Kemppainen, J., & Thacker, P. (2016). "Awareness and knowledge of child and adolescent risky behaviors: a parent's perspective". Journal of child and adolescent psychiatric nursing, 29(1), 6-14.
- Arimitsu, K., & Hofmann, S. G. (2015). "Cognitions as mediators in the relationship between self-compassion and affect". Personality and individual differences, 74, 41-48.
- Auerbach, R. P., Abela, J. R., Zhu, X., & Yao, S. (2007) "A diathesis-stress model of engagement in risky behaviors in Chinese adolescents". Behavior Research and Therapy, 45(12), 2850-2860.
- Bergman, M. M., & Scott, J. (2001). "Young adolescents' wellbeing and health-risk behaviours: Gender and socio-economic differences". Journal of adolescence, 24(2), 183-197.
- Felder, J. N., Lemon, E., Shea, K., Kripke, K., & Dimidjian, S. (2016)."Role of self-compassion in psychological well-being among perinatal women". Archives of women's mental health, 19(4), 687-690.
- Folkman, S., Lazarus, R. S., Pimley, S., & Novacek, J. (1987). "Age differences in stress and coping processes". Psychology and aging, 2(2), 171.
- Fonseca, A., & Canavarro, M. C. (2017)."Exploring the paths between dysfunctional attitudes towards motherhood and postpartum depressive symptoms: The moderating role of self-compassion". Clinical Psychology & Psychotherapy.
- Germer, C. K., & Neff, K. D. (2013). "Self-compassion in clinical practice". Journal of clinical psychology, 69(8), 856-867.
- Harding, A. K., Anadu, E. C., Gray, L. A., & Champeau, D. A. (1999). "Nigerian university students' knowledge, perceptions, and behaviors about HIV/AIDS: are these students at risk?". The journal of the Royal Society for the Promotion of Health, 119(1), 23-31
- Játiva, R., & Cerezo, M. A. (2014). "The mediating role of self-compassion in the relationship between victimization and psychological maladjustment in a sample of adolescents" Child abuse & neglect, 38(7), 1180-1190.
- Kyeong, L. W. (2013). "Self-compassion as a moderator of the relationship between academic burn-out and psychological health in Korean cyber university students". Personality and Individual Differences, 54(8), 899-902.
- Marshall, S. L., Parker, P. D., Ciarrochi, J., Sahdra, B., Jackson, C. J., & Heaven, P. C. (2015). "Self-compassion protects against the negative effects of low self-esteem: A longitudinal study in a large adolescent sample". Personality and Individual Differences, 74, 116-121.
- Neff, K. D. (2009). "The role of self-compassion in development: A healthier way to relate to oneself". Human development, 52(4), 211-214.
- Neff, K. D., Rude, S. S., & Kirkpatrick, K. L. (2007). "An examination of self-compassion in relation to positive psychological functioning and personality traits". Journal of Research in Personality, 41(4), 908-916.
- Raes, F. (2010). "Rumination and worry as mediators of the relationship between self-compassion and depression and anxiety". Personality and Individual Differences, 48(6), 757-761.
- Smith, T. M. E., & Wessel, M. T. (2011). "Alcohol, drugs, and links to sexual risk behaviors among a sample of Virginia college students". Journal of drug education, 41(1), 1-16.
- Van Dam, N. T., Sheppard, S. C., Forsyth, J. P., & Earleywine, M. (2011). "Self-compassion is a better predictor than mindfulness of symptom severity and quality of life in mixed anxiety and depression". Journal of anxiety disorders, 25(1), 123-130.
- Webb, J. B., & Forman, M. J. (2013). "Evaluating the indirect effect of self-compassion on binge eating severity through cognitive–affective self-regulatory pathways". Eating behaviors, 14(2), 224-228.
- Yamaguchi, A., Kim, M. S., & Akutsu, S. (2014). "The effects of self-construals, self-criticism, and self-compassion on depressive symptoms". Personality and Individual Differences, 68, 65-70.
- Zhang, H., Watson-Singleton, N. N., Pollard, S. E., Pittman, D. M., Lamis, D. A., Fischer, N. L., ... & Kaslow, N. J. (2017). "Self-criticism and depressive symptoms: mediating role of self-compassion". OMEGA-Journal of Death and Dying.
)