مقدمه

   به دنبال پیدایش و گسترش وسایل ارتباط جمعی که مرهون توسعه سریع فناوری است، رسانه­های اجتماعی به بطن جوامع انسانی نفوذ کرده­اند؛ به گونه­ای که انسان­ها بخش قابل توجهی از اوقاتشان را با وسایل ارتباط جمعی پر می­کنند. در عصر ارتباطات، کمتر مکانی را در روی زمین می توان یافت که وسایل ارتباط جمعی به آن­جا راه نیفتاده باشد. همین امر سبب شده که نه تنها اهمیت وسایل ارتباط جمعی پررنگ شود، بلکه ایجاد و شکل گیری روابط جدید را در جوامع پدید آورد که تغییرات اساسی آن در زندگی انسان ها از جمله تغییرات زبانی را به وجود می آورد. زبان، یک رفتار اجتماعی تثبیت یافته و مدون است که هنجارها، قواعد و نشانه­های موضوعه خاص خود را دارد؛ ضوابطی که گویشگران عضو یک جامعه زبانی، ملزم به رعایت و به کار بستن آن اند. گروه­های اجتماعی هر جامعه نیز تابع آن جامعه هستند، اما چون هنجارهای گروهی خاص خود را نیز دارند در زبان جامعه تغییراتی متناسب با هنجارهای گروهی خود می­دهند و از این طریق موجب پدید آمدن گونه­های زبانی می گردند. (حسینی ،1390، 63)

 "زبان پنهان"(Argot) اصطلاح وسوسه‌کننده‌­ای است؛ زبانی پر رمز و راز که غیرخودی­‌ها نباید از آن سر در بیاورند. این اصطلاح را نخستین بار مهدی سمایی، زبان­‌شناس و عضو گروه واژه‌­گزینی فرهنگستان در چاپ کتاب "فرهنگ لغات زبان پنهان" به کار برد. این کتاب اگرچه تنها مدت کوتاهی منتشر شد، اما زبان پنهان همچنان در لایه‌­های گوناگون جامعه رواج دارد و اصطلاح آن میان پژوهشگران این عرصه به خوبی پذیرفته شده است. زبان پنهان، در اصل یک زبان مستقل نیست و یکی از شکل ها و گونه های زبان معیار است. زبان پنهان، عمدتا در حوزه واژگان و تا حدی اصطلاحات و عبارت­های فعلی ابداع و زایده هر زبان می شود. بخشی از این واژه­ها به سبب کثرت استعمال به زبان مردم کوچه و بازار راه پیدا می کند و جزئی از زبان معیار می شود. در برخی شرایط، ارتباط کلامی در جامعه، تحت تاثیر ناهنجاری­های اجتماعی مقوله جدیدی به نام زبان پنهان را به وجود می آورد. بررسی این لغات، حوزه های معنایی کاربران را مشخص می سازد. (سمائی،1384، 24)

این گونه­های زبانی که با تبدیل جوامع ساده­ ابتدایی به جامعه­های پیچیده و مدرن امروزی افزونی نیز یافته است، ناشی از تفاوت­هایی است که در بافت­ها و لایه­های جامعه زبانی از نظر مخاطب، موضوع، رسانه و نیز موقعیت وجود دارد. با این همه درباره­ این مسئله که از یک دیدگاه "نوعی آسیب اجتماعی است که در بستر زبان نمود یافته" و نیز علل و عوامل پیدایش، شیوع و پیامدهای زبانی، فرهنگی و اجتماعی آن کار علمی خاصی صورت نگرفته است. از سوی دیگر، برخی از نویسندگان رسانه بدون در نظر گرفتن تبعات خاص بکارگیری این گونه­زبانی، منفعلانه و نا آگاه به مصرف کنندگان صرف این گونه­ زبانی تبدیل شده و به تبلیغ و اشاعه­ آن پرداخته اند. (سارلی، 1389، 64-65)

نتایج نظرسنجی ژانویه سال 2004 شبکه بی بی سی بیانگر این مطلب بود که شبکه­های اجتماعی تاثیرات وسیعی را در سبک زندگی افراد داشته­اند. این شبکه در آن سال یک موضوع را برای بحث در تارنمای خود انتشار داد. عنوان بحث این بود که فناوری­های جدید چگونه سبب تغییر سبک زندگی شما شده است؟ بیشتر شرکت کنندگان در بحث، داستان زندگی خود را با توجه به عصر دیجیتال مطرح کرده و به این موضوع پرداختند که اینترنت چگونه موجب تغییر زندگی آنها شده است؟ 200 زن و 200 مرد به طور تصادفی از میان کسانی که به این پرسش پاسخ داده بودند، انتخاب شدند تا نظرات آنها تحلیل محتوا شود. یافته­ها نشانگر این بود که بیشتر افراد معتقد بودند اینترنت در مسیر زندگی آنها نقش مهمی دارد و از لحاظ دوست­یابی و مسائل استخدامی و شغلی می توانند به آن تکیه کنند. همین امر سبب ایجاد تغییراتی در شیوه و سبک زندگی آنها شده است. (هیلبرمن،2009، 23)

همچنین نتایج نظر سنجی مشهور به " نظرسنجی 2000" که توسط انجمن ملی جغرافیا انجام شد و از سپتامبر تا نوامبر 1998 برای اعضای سایت اینترنتی این انجمن که خود نوعی شبکه اجتماعی را تشکیل  می دادند، قابل دسترسی بود نشان داد افرادی که مدت طولانی­تری در شبکه­های اجتماعی عضویت   داشته­اند، به انواع بیشتری از فعالیت­های اینترنتی پرداخته و رفته رفته میزان حضور ایشان در فضای وب بیشتر شده و فعالیت­های آنها در اجتماع غیرمجازی کمتر گردیده است. در حقیقت شبکه­های اجتماعی به موضوعی محوری در ساخت و بازسازی سبک زندگی و اجتماع کاربران تبدیل می شود. (ولمن و کوان هاس، 1385، 69).

از آنجا که جامعه کنونی ما جامعه­ جوانی است، بخش وسیعی از برنامه­های رسانه نیز به این نوع خاص مخاطب اختصاص یافته است. شناخت درست مخاطب، نیازها و مسائل خاص زبانی وی، جدا از اینکه باعث تولید برنامه های موثر تر می گردد، جذب و جلب مخاطبان بیشتر را نیز به همراه دارد. از سوی دیگر، دستیابی به شناخت واقعی نیازها و مسائل زبانی این گروه از مخاطبان به مدیران و سیاستگذاران رسانه این امکان را می دهد تا پس از رایزنی با صاحب­نظران به طور غیر مستقیم به برنامه­ریزی زبانی اقدام ورزند. (حسینی،1390، 47) در واقع، مسئله اصلی در این مقاله بررسی جایگاه مصرف شبکه­های اجتماعی مجازی در ترویج زبان پنهان در بین دانشجویان دانشکده رفاه می­باشد.

اهداف پژوهش

هدف اصلی

 بررسی جایگاه مصرف شبکه­های اجتماعی مجازی در ترویج زبان پنهان در بین دانشجویان دانشکده رفاه است.

اهداف فرعی

1. میزان و نحوه استفاده دانشجویان از شبکه­های اجتماعی؛
2. بررسی میزان رواج زبان پنهان در میان دانشجویان دختر شبکه­های اجتماعی مجازی دانشجویان دانشکده رفاه؛
3. شناسایی بیشترین تغییرات زبان پنهان در سطح واژگان (مانند کوتاه­سازی یا حذف و ...) در شبکه­های اجتماعی از نظر دانشجویان دختر دانشگاه رفاه.
4. دختران دانشجو تا چه حد و چگونه از فضای مجازی استفاده می کنند؟
5. زبان پنهان تا چه میزانی در میان دانشجویان دختر شبکه­های اجتماعی رواج دارد؟
6.  مهمترین تغییرات انجام شده در سطح واژگان زبان در شبکه­های اجتماعی چیست؟

سوالات پژوهش

تعریف مفاهیم

شبکه­های اجتماعی

به طور کلی در تعریف شبکه­های اجتماعی مجازی می­توان گفت، سایت­هایی هستند که از یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر با اضافه شدن امکاناتی مانند چت، ایمیل و امکانات دیگر خاصیت اشتراک گذاری را به کاربران خود ارائه می­دهند. شبکه­های اجتماعی، محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می پردازند. (سلطانی­فر، 1389، 53)

شبکه­های اجتماعی به مثابه یک رسانه جدید، بستر مناسبی برای ظهور و تجلی هر یک از آنهاست. افراد می­توانند از طریق شبکه­های اجتماعی به گفتگو و تعامل پیرامون مسائل و موضوعات مورد علاقه خود بپردازند و از این طریق افکار عمومی به عنوان صدای مردم شکل بگیرد و هر یک می توانند در مخالفت با یک مسئله و موضوعی اجتماعی و سیاسی دست به کنش بزنند (مهدی زاده، 1383، 121).

زبان پنهان

زبان پنهان یکی از گونه­های اجتماعی زبان است که دارای سابقه­ای با ویژگی­های خاص خود است. نخستین مدارکی که از این گونه زبان به دست آمده، مربوط به سارقان و راهزن­ها بوده و از زندان رواج یافته است. این جماعت که خلاف قانون رفتار می­کرده­اند، برای ارتباط با یکدیگر، به زبانی نیاز داشتند که اسرارشان را پوشیده نگه دارد. این گونه زبان احتمالاً همیشه در کنار زبان معیار بسیاری از جوامع، جهت پنهان کردن اسرار و پوشاندن افکار وجود داشته است. برخی از تعاریفی که از زبان پنهان وجود دارد عبارت اند از:

الف) زبانی که فقط طبقه خاصی، به خصوص دزدان به آن تکلم می کنند و آن را می فهمند (CF.Longman,1981).

ب) مجموعه­ لغات و عباراتی که گروهی خاص آن را به کار می برند و فهمش برای دیگران مشکل است.(CF.oxford advanced learners dictionary,1996)

ج) واژگان خاص برخی گروه های اجتماعی یا صاحبان حرف. (CF.petit Larousse illustre,1986)

در این مقاله، مقصود ما از زبان پنهان با تعریف دوم همخوانی دارد. در این معنا، زبان پنهان از مجموعه لغاتی تشکیل شده که یا صرفاً ابداعی هستند و هیچ پیشینه طبقاتی، نژادی، دینی و .... ندارند- که این حالت مبدع این لغات گمنام بوده و برای کاربران هیچ اهمیتی ندارد- یا لغت مزبور، در جریان مراودات فرهنگی با افراد جوامع دیگر، طبقات مختلف اجتماعی در یک جامعه و ... از نظر کاربران و طی استفاده­های مکرر افراد و به مرور زمان از بار معنایی اولیه خود تهی گشته و معنا یا معانی جدیدی یافته است. نکته حائز اهمیت آن که علی­رغم پنهان بودن بار معنایی لغات مزبور برای عموم، لزوماً این لغات دارای بار معنایی منفی نمی باشند و حتی در مواقعی دارای مترادفات معمول یا ارزشمند در زبان معیار نیز هستند. به عنوان مثال، "نوربالازدن" به معنای بسیار مذهبی بود و رعایت مستحبات است که موجب نورانی شدن فرد      می شود یا "تسبیح دستتم" به معنای اظهار ارادت مخلصانه است. در برخی مواقع نیز لغات ابداعی در زبان پنهان بیانگر تحولات ایجاد شده در حوزه اقتصادی، سیاست، فرهنگ و مسائل اجتماعی است. به عنوان مثال، نقل قول "پژو حسرتی" که به ماشین آردی گفته می شود، برخاسته از تحولات صنعتی چندان مناسب در حوزه خودرو سازی و گرایش مردم به تفاخر و ... است که تمایل دارند ماشین پیکانی را که ظاهری شبیه پژو دارد، بخرند. (اکرامی، 1384، 303)

زبان معیار^[3]                              

هر زبان به مقتضای شرایطی چون تعلق اهل آن به منطقه جغرافیایی و طبقه اجتماعی معین و جنسیت و قومیت و سن و تحصیلات سخن­گویان دارای گونه­های متعدّد است که از میان آنها یک - و احیانًا چند- گونه از اعتبار بیشتری برخوردارند و به عنوان زبان مشترک پذیرفته شده اند. کسانی که این گونه­های خـاص را بـه کـار مـی برند، از مـنزلت ممتازی برخوردار می­گردند. از این رو، سخن­گویان سایر گونه­ها به تقلید از زبـان آنـها گرایش پیدا می­کنند. این گونه خاص زبان معیار نامیده می شود. تعریف زبان معیار هـمچون تـعریف زبـان و جـامعه شناسی زبـان دارای پـیچیدگی­ها و دشواری­های خاصّ خود است. (والی رضایی،1394، 20)

زبان محاوره­ای^[4]                                                         

زبان معیار در فارسی دو گونه نوشتاری و گفتاری دارد. مرز میان گونه نوشتاری و زبان محاوره نمایان­تر است. زبان گفتاری با زبان محاوره یکی است و این دو اصطلاح، مفهوم واحد دارند. اما زبـان عامیانه، هرچند گفتاری و محاوره­ای است، مفهوم متفاوتی دارد. زبان عامیانه گـونه­ای است که در میان قشرهای بی­سواد و کم­سواد و دارای مشاغل کم اعتبار رواج دارد. مثلاً تلفظ واژه­های "عُذْر، نسخه و عکس" به صورت "عُرذ، نُخسه و عسک" و یا تلفظ کلمات "گَردْ، سبد، کلید" به صورت گَرتْ ، َسَبت و کلیت از ویژگی­های گونه عامیانه است. (والی رضایی،1394، 27).

روش شناسی پژوهش

در این مقاله از روش کیفی، با تکنیک مصاحبه عمیق و با تکیه بر روش تحلیل مضمونی، استفاده شده است. مصاحبه عمیق، گفتگوی هدفدار دو جانبه­ای بین یک مصاحبه کننده آموزش یافته مجرب و یک مصاحبه شونده با هدف استنباط عمیق جزئیات غنی و مواد مهمی است که بتوان از آنها در تجزیه و تحلیل استفاده کرد. در انجام مصاحبه­ها سعی بر آن بود تا سوال­ها صریح و شفاف بیان گردد و ساده و روشن باشد تا مشارکت کننده در محیطی راحت و آزاد بتواند پاسخگوی سوالات باشد. جامعه آماری پژوهش را 16 نفر از دانشجویان دانشکده رفاه پوشش داده­اند. روش نمونه­گیری پژوهش، استفاده از مصاحبه عمیق بود و چون داده­های دریافتی از سوی دانشجویان به حد اشباع رسیده، دیگر نیاز به مصاحبه با تمامی دانشجویان نبوده استو همچنین، روش جمع­آوری داده­ها، از طریق مصاحبه و ابزار آن ضبط صوت می باشد. در طول مصاحبه هیچ دخل و تصرفی از سوی مصاحبه کننده انجام نشد تا مشارکت کننده بتواند به صورت آسوده خط فکری خود را بازگو کند. همچنین، از روش مثلث­سازی برای تعیین سنجش اعتبار و روایی پژوهش استفاده شده است. اطلاعاتی که از مصاحبه شوندگان کسب شده، پس از پیاده­سازی با آنان مطرح شده تا نظرشان را نسبت به صحت و سقم برداشت­های پژوهشگر ارائه دهند. در این فرآیند اعتبار و روایی    یافته­های پژوهش از آنجایی که دسترسی به دانشجویان راحت بود، مطرح و مورد موافقت 16 نفر از مصاحبه­شوندگان قرار گرفت و به تایید نهایی رسید.

بررسی مباحث نظری

آسیب­های فناوری اینترنتی در لایه­های زبانی

آسیب­های ناشی از فناوری­های اینترنتی در لایه­های مختلف زبانی می تواند زبان فارسی را تهدید کند. با اینکه بعضی از این موارد فرآیند­های زبانی تلقی می شوند، سرعت زیاد این فرآیندها در بستر اینترنت نگران کننده است. در زیر به مواردی از این آسیب ها در سطح واژگان می پردازیم.

الف. املا

- پدیده­ فینگلیش و تغییر در خط؛ مثال: 2a، .mer30

- تغییر املای کلمات فارسی(غلط نویسی تعمدی)؛ مثال : عاره(آره) ، عایا (آیا)

ب. ساخت واژه

- استفاده مفرط از کلمات بیگانه؛ مثال: لایک، دانلود، آپلود، میس، مسیج.

- ساخت واژ­ه­های جدید بدون قواعد ساخت واژی زبان فارسی؛ مثال: خنگول، غرنومتر.

پ. کاردبرد شناسی

انتقال شیوه نگارش نیمه­رسمی به فضای رسمی زبان فارسی؛ در بیشتر فناوری­های اینترنتی در نوشتار از زبان محاوره­ای استفاده می شود. کثرت استفاده از این شیوه می­تواند در نگارش­های غیراینترنتی مانند مجلات، روزنامه­ها و کتاب­ها نیز عمومیت پیدا کند. این پدیده ذاتاً آسیب نمی باشد، اما گسترش آن موجب آسیب به تنوع شیوه­های نگارش خواهد شد. (علی­رضا قلی فامیان، 1392، 190-192)

سید مهدی سمائی 1388در کتاب "زبان و رسانه" در بخش زبان پنهان و کاربرد آن در رسانه نوشته توضیح داده است که زبان، رفتاری اجتماعی است و افراد هر جامعه ملزم به رعایت قواعد این رفتارند. گروه­های اجتماعی هر جامعه نیز تابع قواعد کلی زبان آن جامعه­اند، اما چون هنجارهای گروهی خاص خود را دارند، در زبان خود تغییراتی متناسب با هنجارهای گروهی­اشان می دهند. این یکی از علل به وجود آمدن گونه های اجتماعی زبان است. در دوران معاصر، مبدعان و به کار برندگان زبان پنهان دو گروه­اند:

• قانون گریزان
• کسانی که برخلاف هنجارهای جامعه رفتار می کنند.

زبان عامیانه بیشترین شباهت را به زبان پنهان دارد. کاربرد الفاظ و اصطلاحات زبان پنهان در رسانه باعث قوت ارتباط با مخاطب می­شود. شرط لازم برای کاربرد الفاظ زبان پنهان در رسانه آن است که این الفاظ جزو تابوها نباشد و به زبان عامیانه راه یافته باشد. (سمائی، 1388، 42)

گونه های زبانی

 گونه به آن شکل از زبان اطلاق می­شود که افراد یک جامعه زبانی بر حسب عوامل مختلفی چون: سن، جنس،گروه­های نژادی و قومی، بافت و طبقه اجتماعی، شغل و بافت موقعیت (مخاطبان هدف و موضوع گفتگو و غیره) از آن استفاده می­کنند.

ناصر قلی سارلی (1389) در کتاب "نحوه به کارگیری گونه­های مختلف زبان در برنامه­های صداوسیما" به انواع گونه­های زبانی پرداخته است که تنوعات زبانی درون جامعه زبانی را می­توان از دیدگاه­های مختلف نگریست. گروهی با تفکیک عامل اجتماعی و جغرافیایی، سه نوع تنوع و گونه زبانی را بر می شمارند:

 -گونه­های اجتماعی

- گونه­های منطقه ای یا گویش های محلی

- گونه های کارکردی یا کاربردی (سارلی، 1389، 16)

افزایش گستره­ کاربرد، زبان را در صورت و ساخت و نیز نقش و کارکرد دستخوش تغییراتی کرده است. با کاربرد زبان در رسانه­های جدیدی چون رادیو، تلویزیون، روزنامه­ها، تلفن و اخیراً اینترنت، تغییرات ساختاری شگرفی در زبان پدید آمده است و زبان، واجد جنبه­هایی شده که قبلاً فاقد آن بوده است. رسانه­های جدید زبان، هر یک ویژگی­هایی دارند که تغییرات و تنوعاتی در زبان به وجود می­آوردند. زبان برخی رسانه­های دیداری و شنیداری، به سبب موقعیت کاربرد و ساختارهای زبانی جدیدی که از این رهگذر    می یابند، در میانه­ گفتار و نوشتار قرار می­گیرد. برخی ویژگی­های گفتار و بعضی خصوصیت نوشتار را دارد. از این رو، برخی آن را گونه­ خاصی از زبان می­شمارند. برای مثال، بخش­های خبری رادیو و تلویزیون شامل متون خبری، "نوشتاری" است که برای مخاطبان خوانده می­شود و از این رو برای آنان " گفتاری" به حساب می آید. (سارلی، 1389، 47-48)

زبان پنهان

در هر گونه­ زبانی، واژه­ها و اصطلاحات خاصی شکل می­گیرند و جوانان نیز که قشر مهم جامعه را تشکیل می دهند، از واژه­ها و زبان گفتار خاصی در درون گروه­های خود استفاده می کنند تا افکار و مقاصد خود را از دیگران پنهان نمایند. این زبان گفتار خاص را "زبان پنهان" نامیده­اند که در اصل یک زبان مستقل نیست، بلکه یکی از شکل­ها و گونه­های زبان معیار است و می­توان آن را نظام واژگانی دانست که همراه هر زبان معیار وجود دارد. این زبان، خاص همه­ جوامع پیشرفته است و به مرور زمان، بخشی از واژه­های آن به سبب کثرت استعمال به زبان کوچه و بازار راه پیدا می کنند و جزئی از زبان معیار می شوند و این می تواند یکی از راه­های افزایش واژگان هر زبان باشد. (آل صاحب فصول،1391، 14)

اهمیت زبان پنهان

 از آنجا که وظیفه­ اصلی زبان، انتقال معنا و پیام می باشد، قطعاً زبان پنهان حامل و محمل پیام­های پنهان و سری استفاده­کنندگان از آن زبان است. از این رو:

الف) شناسایی زبان پنهان به معنای شناسایی حوزه­های پنهان و مورد استفاده و مهم افراد استفاده کننده از آن زبان است.

ب) چون بسیاری از این واژگان بیانگر تجربیات و حاصل و محصول زندگی جمعی و مشترک اعضای گروه استفاده کننده است، شناخت این زبان عملاً به معنای شناخت تجربیات تلخ و شیرین و پیدا و پنهان کاربران آن است.

ج) ازآنجا که زبان پنهان مفاهیم و احساسات مشترک گروه را منتقل می کند، استفاده از آن باعث تقویت انسجام گروهی می شود و بررسی و شناخت آن به معنای شناخت میزان و نوع همبستگی گروهی است. ضمن این که بیانگر این نکته نیز می باشد که گروه در چه حوزه­هایی احساس دارد. (اعتضادی، علمدار، 1387، 15 )

زبان و جنسیت

بر مبنای پژوهش­های زبان شناسی، گفتار زنان و مردان در بسیاری از جوامع متفاوت است. در برخی از موارد، این تفاوت ها کاملاً مختصر و جزئی است و معمولاً کسی متوجه آنها نمی گردد، نظیر اشارات و حرکات مختلف صورت که توجهی بدان­ها نمی­شود. به عنوان مثال، در یک زبان سرخپوستی، زنان و مردان واژه نان را به دو گونه متفاوت بیان می کنند. (اعتضادی،  علمدار ، 1387، 16)

به طور کلی می توان این تفکیک جنسیتی در حوزه گفتار را در زمینه اجتماعی گسترده­تری مورد توجه قرار دادر. در این راستا، جامعه شناسی جنسیت به بررسی نقش­ها، روابط و هویت­های اجتماعی مردان و زنان می پردازد که با تاکید فمینیسم بر روی زنان، تا اندازه­ای متفاوت است. در این معنا، جامعه شناسی جنسیت، عامل جنسیت را تنها به عنوان یکی از متغیر­های موجود در روابط و ساختارهای اجتماعی در نظر می گیرد. با این همه برخی از جامعه­شناسانی که کارشان را از دیدگاه جامعه­شناسی جنسیت آغاز کرده­اند، آثاری از خود به جا گذاشته­اند که برای نظریه فمینیستی اهمیت بسیار دارد(ریتزر، 1382، 469).

زنان و زبان پنهان

 بر مبنای نتایج پژوهش­های انجام شده، مراکز یا کانون­های اشاعه اصطلاحات و واژگان زبان پنهان معمولاً مراکز شبانه روزی و خانوارهای جمعی می باشد. مراکزی عمومی نظیر زندان، پادگان، خوابگاه­های دانشجویی و ... که محمل حضور مداوم افراد با زمینه­های فرهنگی، اجتماعی، قومیتی، دینی و .... متفاوت در یک مکان خاص می باشند، عامل موثری در شکل­گیری زبان پنهان هستند. از طرف دیگر، از آنجایی که زنان و دختران در چنین مراکزی حضوری کمرنگ­تر دارند، می­توان نتیجه گرفت که اغلب، جنس مذکر مبدع واژگان این زبان بوده و جنس مونث کاربر آن می باشد. نتیجه دیگری که از مطلب فوق اخذ می شود این است که ابداع این مفاهیم توسط مردان به خودی خود به لغات مذبور بار معنایی مردانه می دهد و در نتیجه استفاده از اغلب این لغات توسط زنان و دختران به لحاظ اجتماعی و فرهنگی قابل قبول نبوده و صورت زیبایی ندارد. به عنوان مثال، در فیلم­های تلویزیون یا سینما استفاده از چنین لغاتی توسط هر قشری از مردان، به خصوص مردان جوان، اعم از افراد مذهبی یا غیر مذهبی و تحصیل کرده یا غیر تحصیل کرده و ... معمول بوده و حتی پسندیده است، در حالی که در اغلب فیلم­ها زنان قشر پایین اجتماع که به جهت درگیری در انواع مشکلات و ناملایمات زندگی و حضور در عرصه­های مردانه، شیوه گفتار متین و موقر زنانه خود را از دست داده­اند کاربران زبان پنهان معرفی می شوند و از سوی دیگر،  کاربرد چنین زبانی توسط شخصیت زن طبقه بالای جامعه، مورد سوال، نهی و پرسش قرار می گیرد. در هر حال بدیهی است انکار مطلق وجود لغات پنهان زنانه نیز خالی از اشکال نمی باشد، هرچند شرایط ابداع و استعمال این لغات توسط آنها متفاوت­تر از مردان بوده و نوع لغات ابداعی و مورد استفاده آنها نیز با معیار­های مطرح شده در رابطه با گفتار زنان متناسب است. کاربران دختر زبان پنهان، بیشتر از مفاهیم تابوی ناقص یا تابوی ناقص خاص بهره می برند. در استفاده از لغات تابوی ناقص خاص، معمولاً حفظ ادب یا احترام مدنظر است. همان­طور که گفته شد، زنان به دلیل آگاهی بیشتر به مقام و منزلت اجتماعی خویش به نسبت مردان و همچنین حفظ وجهه­ اجتماعی خود، از کاربرد برخی مفاهیم یا لغاتی که تداعی کننده سطح پایین فرهنگی باشد اجتناب می ورزند. نکته دیگر اینکه لغات ابداعی توسط دختران و زنان نسبت به لغات مردانه از خشنی و سختی کمتری برخوردار بوده و اغلب در قالب طنز مطرح می شود، زیرا حفظ ارتباط برای زنان بسیار مهم می باشد. (اعتضادی،  علمدار ، 1387، 19-20)

چهارچوب مفهومی پژوهش

دیدگاه استفاده و رضایت­مندی یا همان دیدگاه استفاده و خشنودی یکی از مهم­ترین نظریه­هایی است که تصور وجود مخاطبان رسانه­ای منفعل را به چالش کشیده است. این نظریه می­گوید که مخاطبان از محتوای رسانه­ای استفاده می کنند تا رضایت­مندی خاصی را که به آن نیاز دارند، به دست بیاورند. برای تامین این نیاز، رسانه­های مختلف به رقابت با یکدیگر می پردازند. بنابراین، به عنوان مثال، اگر در زمانی خاص مخاطبان به اطلاعات نیاز داشته باشند، بیش­تر برنامه­های خبری را مشاهده می کنند- در حالی که ممکن است فرد دیگری سریال تلویزیونی خود را از نوعی انتخاب کند که خشن باشد زیرا با نیاز او به قدرتمند بودن سازگار است. نیازها نه فقط به انتخاب انواع رسانه و محتوایی خاص منجر می شود، بلکه  به تفسیر محتوای رسانه­ای نیز شکل و رنگ می بخشند. (نوربخش، مولایی،طالبیان،1392، 2). نظریه استفاده و رضایت­مندی از نظر روش شناسی بر پایه فردگرایی[5] تاکید می کند  که پیوند نزدیکی با روانشناسی­گرایی[6] دارد. روان­شناسی­گرایی در روش­شناسی علم عبارت است از اینکه "انسان جامعه را به منزله یک موجود بزرگ یا فردی بزرگ تلقی می کند، یعنی جامعه را به منزله­ یک انسان تصور می کند؛ منتها انسانی که غرایز او بزرگ و فربه شده و به صورت جامعه در آمده است- یعنی در مقام شناخت جامعه چنین تصور شود که قواعد روانشناسی برای جامعه شناسی تحلیل می شود". البته این به معنای تحلیل از بین برنده جامعه­شناسی نیست، بلکه این نگاه در روش­شناسی نزدیک به نوع شناسی می شود. به عبارت دیگر، در نوع آرمانی ماکس وبر^[7] نیز یک نظام اجتماعی را به منزله فرد فربه گرفته است و احتمالاً به همین معنا نظریه استفاده و رضایت­مندی در تلاش برای ناشناسی دلایل مخاطبان در استفاده از رسانه­هاست. (سپاسگرشهری، 1390، 28 ) مک کوئیل^[8] دانشمند برجسته­ حوزه ارتباطات، به تنوع سنخ­شناسی دلایل استفاده از تلویزیون توسط مردم اشاره می­کند. از این رو، نظریه مزبور را به عبارت دقیق­تر باید نظریه فهم دلایل استفاده مخاطبان از رسانه دانست. همچنین این نظریه بر این فرض بنیادین استوار است که هر گونه استفاده مخاطبان از رسانه موید جلب رضایت و برقراری رابطه­ای سود انگارانه برای طرفین مخاطب- رسانه است. در همین رابطه سون و یندال، فرض اصلی الگوی استفاده و رضایت­مندی را این گونه تعریف کرده­اند: "افراد مخاطب کم و بیش به صورت فعال به دنبال محتوایی هستند که بیشترین خشنودی را برایشان فراهم کند. درجه این خشنودی به نیازها و علایق فرد بستگی دارد. افراد هر قدر بیشتر احساس کنند که محتوایی نیاز آنان را برآورده کند، احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند بیشتر است» همچنین بلامر و کاتز (1974) مطلب یاد شده را به صورت نمودار زیر ارائه کرده اند: (سپاسگرشهری، 1390، 32 )

رویکرد استفاده و رضایت­مندی، مخاطبان را فعال فرض می کند. آن­ها به شکلی ساده مصرف کننده­ هر چیزی نیستند که در اختیارشان قرار می­گیرد. آن­ها از میان محتوایی دست به انتخاب می زنند که از سوی سازمان­های رسانه­ای پیشنهاد می شود. آنها از میان همه­ برنامه­ها، روزنامه­ها و موسیقی­ها، چیزهایی را انتخاب می کنند که متناسب با نیازهای آنها باشد. به همین دلیل است که نقش فعالی در ساختن معنای متون نیز دارند و تصمیم می گیرند که کدام پیام ممکن است چه تفسیری داشته باشد. این نظریه بیش­تر به دنبال این موضوع است که مردم با رسانه­ها چه می کنند، در حالی که نسل­های قبل تر نظریه­های رسانه به دنبال پاسخ به این پرسش بود که رسانه­ها با مردم چه می کنند؟ علاوه بر تصور مخاطب فعال، یکی دیگر از رئوس کلیدی نظریه­ استفاده و رضایت­مندی، فرض رقابت میان رسانه­ها به منظور تامین نیازها و اهداف مخاطبان است. (نوربخش، مولایی،طالبیان،1392، 2).

مک کوئیل (1387) فرضیه­های اساسی رویکرد استفاده و رضایتمندی را چنین جمع بندی کرده است:

1. انتخاب رسانه و محتوا عمدتاً فعالیتی عقلانی و معطوف به اهداف و رضایت­مندی­های خاص است. پس مخاطبان فعال هستند و شکل­گیری آن­ها را می توان منطقاً تبیین کرد؛
2. یکایک مخاطبان نسبت به نیازهای رسانه­ای که از شرایط فردی و اجتماعی ریشه می گیرند، آگاهی دارند و می توانند این نیازها را در قالب انگیزش­های مختلف بیان کنند؛
3. کاربری شخصی رسانه­ها، به بیان کلی، بیش­تر از اصول زیبایی شناختی یا فرهنگی در شکل­گیری مخاطبان نقش و اهمیت دارد؛
4. تمام یا اغلب عوامل تاثیرگذار بر شکل­گیری مخاطبان (انگیزه­ها، رضایت مورد انتظار و به دست آمده، گزینش­های رسانه­ای متغیرهای پس زمینه­ای) را می­توان به لحاظ نظری تعیین کرد. (نوربخش، مولایی،طالبیان،1392، 227)

براساس این رویکرد نظری، فعال بودن ِمخاطب قبل از هر چیز، به انگیزه روشن و مصرانه او در انتخاب محتوا و برنامه­های مورد نظر بستگی دارد. هرچند این انتخاب می تواند تحت تاثیر موضوعات دیگری چون بازتاب آگاهانه شخص از تجربیاتی باشد که در مورد رسانه­ها حاصل می کند و هم چنین فوایدی باشد که او از رسانه­ها به دست می آورد و برای اهداف دیگری در زندگی مورد استفاده قرار می دهد. فرضیه کلیدی این رویکرد آن است که مخاطب، انتخابی را که از میان رسانه­ها و محتواهای مختلف به عمل می آورد، آگاهانه و براساس انگیزه است. در واقع، دیدگاه استفاده و خشنودی، فعالیت مخاطب را مسلم فرض      می کند و معتقد است مخاطبان از آن چه که انجام می دهند و این که چرا انجام می دهند، آگاه هستند و لذا می توانند گزارش­های قابل اعتباری از خشنودی­های رسانه­ای خود ارائه کند.

یافته­های پژوهش

پس از پیاده کردن مصاحبه ها، به تجزیه و تحلیل داده­های حاصل از آنها پرداخته شد. در مرحله­ بعد، اقدام به استخراج حیطه­ها، مضامین و مقوله­ها گردید. ابتدا به ارائه تعریفی از مضامین، جدول­ها و نمودارهای کیفی منتج از داده­ها پرداخته و سپس بخشی از صحبت­های مشارکت­کنندگان به عنوان مصداق در پایان جداول به تفکیک بیان شد. این روش فرایندی است که ورودی آن مقوله­های منتج شده از مصاحبه­های مشارکت­کنندگان و خروجی آن حیطه­ها می باشد- در واقع، از جزء به کل می­رسیم. در جدول زیر فهرست تمامی مشارکت­کننده­ها با مشخصات بیان شده است.

جدول 1: مشخصات مشارکت­کننده­ها

حیطه­ها، مضامین و مقوله­های منتج از مصاحبه­ها

در ابتدا به شرح جداول و نمودارها و توضیحات مشارکت­کنندگان پرداخته شده که نام آنها در بالای جداول مشخص گردیده است:

حیطه­ آگاهی به زبان پنهان

یکی از مهم­ترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان حیطه تعریف، شناخت و آگاهی مشارکت­کننده­ها از زبان پنهان بوده است که دارای دو مضمون است: تعریف علمی یا آگاهی مشارکت­کننده­ها از زبان پنهان و تعریف عامیانه یا نا آگاهی از زبان پنهان که هر کدام از این مضامین دارای مقوله­های متفاوتی هستند.

جدول 2: جدول آگاهی به زبان پنهان

1)      آگاهی داشتن

این دسته از مشارکت­کنندگان نسبت به زبان پنهان کاملاً آشنایی داشتند و توانستند حداقل یک تعریف علمی از آن ارائه بدهند که از مقوله­های منتج شده از آن می­توان به تغییرات کلمه­ای، زبان کلامی، زبان بدن، زبان محاوره­ای، زبان ثانویه، واژه­سازی جدید و زبان رمزگان اشاره کرد.

• مشارکت کننده: "زبان پنهان به مجموعه از تغییرات کلمه­ای که الان زیاد استفاده می­کنم می­گن. مثل به جای حل کردن، میگم حلیدم، زنگ بزنم، میگم زنگیدم. از این جور کلمه­ها که به اون میگیم زبان پنهان و نسل­های قبلی براشون این حرفها عجیبه".
• مشارکت کننده : "بستگی داره. به نظرم زبان پنهان دو حالت داره:حالت اول اگه بخواهیم از لحاظ بدنی بگیم (غیرکلامی) میشه بادی لنگویج که با حرکات بدن و چشم می­تونیم منظورمون به طرف مقابل برسونیم؛ حالت دوم اگه بخواهیم از لحاظ کلامی بگیم مثل رمزی صحبت کردن که همه افراد متوجه اون حرف ما نشوند. این به نظر من میشه زبان پنهان".

2)      ناآگاهی

این دسته از مشارکت­کنندگان نسبت به زبان پنهان کاملاً ناآگاه هستند و نتوانستند تعریف علمی از زبان پنهان داشته باشند که از مقوله­های منتج شده از آن می­توان به کلمات روزمره، کلمات نامشخص، بودن زبان انگلیسی در زبان فارسی، زبان عامیانه، زبان گروه­های خاص ، زبان ایما و اشاره، زبان پر رمز و راز و زبان شاد و خنده­دار اشاره کرد.

• مشارکت کننده : "به نظر من، زبان پنهان همون کلماتی هست که ما هم تو زبان فارسی ازش استفاده می کنیم هم انگلیسی. در واقع همون زبان انگلیسی که توی فارسی ازشون استفاده می­کنیم، مثل: چت، حس ، شوت".
• مشارکت کننده : "زبانی پنهان یعنی زبان ایما و اشاره".

حیطه کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی

یکی از مهمترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان حیطه کارکرد استفاده مشارکت­کننده­ها از شبکه­های اجتماعی می­باشد که دارای چهار مضمون است: اقتصادی، آموزشی، اطلاع رسانی و رفاهی- اجتماعی. هر کدام از این مضامین دارای مقوله­های متفاوتی هستند که شرح آن در جدول زیر آمده است.

جدول 3:کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی

1)      اقتصادی

مضمون اقتصادی، یکی از مضامین کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی می­باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کرده­اند و دارای مقوله­هایی از قبیل ارائه گزارش، تراکنش­های مالی و جابه­جایی پول، کاهش هزینه­ها و برنامه­ریزی می باشد.

• مشارکت کننده: "کاربرد داره، الان خیلی­ها فقط از این طریق خرید می­کنن".
• مشارکت کننده: "بله خیلی زیاده، تقریباً همه چی، مثلا توی محل کار به جای گرفتن داخلی از کانال ها و گروه­های تلگرام استفاده می­کنیم، برای اشتراک­گذاری عکس­ها، استفاده از ایمیل، خرید اینترنتی، جابه جایی پول و ....".

2)      آموزشی

مضمون آموزشی، یکی از مضامین کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی می باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگوهای خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل علمی، هنری و فرهنگی می­باشد.

• مشارکت کننده: "کاربرد که زیاد داره. مثلاً برای یادگیری خیلی خوبه، مثل جملات آموزنده برای کسب مهارت ها و تجارب".
• مشارکت کننده: "به نظر من شبکه­های اجتماعی میتونه کاربرد داشته باشه، چون ما واقعاً تفریح دیگه­ای نداریم جز شبکه­های مجازیو خیلی زیاد کاربرد داره. من خودم وقتی تو تلگرام هستم، سعی می­کنم از کانال های مفید و آموزنده­ا­ش استفاده کنم".

3)      اطلاع رسانی

مضمون اطلاع رسانی، یکی از مضامین کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی می باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل پیگیری اخبار، تبادل ارتباطات و اطلاعات و  دسترسی آسان و سرعت بالا می­باشد.

• مشارکت کننده: "خیلی کم برام کاربرد داره، اخبارش شاید".
• مشارکت کننده: "کاربرد که زیاد داره. سرعت ارتباطات با شبکه های اجتماعی خیلی سریع­تر است".

4)      رفاهی- اجتماعی

مضمون رفاهی- اجتماعی، یکی از مضامین کارکرد استفاده از شبکه­های اجتماعی می باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به آن اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل تفریح و بازی، اشتراک گذاری عکس و فیلم، درد و دل کردن، مدگرایی و دانلود فیلم و عکس می باشد.

• مشارکت کننده: "به نظر من، شبکه­های اجتماعی میتونه کاربرد داشته باشه، چون ما واقعاً تفریح دیگه­ای نداریم جز شبکه های مجازی".
• مشارکت کننده: "خیلی، تمامی ارتباطات کاری و فامیلیم در این راستا انجام میشه و ....".

حیطه­ مصرف شبکه­های اجتماعی

یکی از مهمترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان حیطه مصرف شبکه­های اجتماعی­ می­باشد که استفاده مشارکت­کننده­ها از شبکه­های اجتماعی به دو مضمون کم مصرف و پر مصرف تقسیم بندی شده است. از انواع شبکه­های اجتماعی موجود می­توان به تلگرام (موبوگرام، پلاس)، اینستاگرام، وایبر، وی­چت، وات­ساپ، تانگو، توئیتر، لاین، فیس بوک، لینکداین، پینترست، گوگل پلاس، یوتیوب، اسنپ چت، کلوب و ... اشاره کرد.

جدول 4: جدول مصرف شبکه­های اجتماعی

1)      پرمصرف

مشارکت­کننده­ها از بین انواع شبکه­های اجتماعی موجود  به ترتیب پرطرفدارترین و محبوب­ترین شبکه­های اجتماعی را اینستاگرام و تلگرام معرفی کردند.

• مشارکت کننده: "من تو شبکه­های اجتماعی بیشتر از تلگرام استفاده می­کنم".
• مشارکت کننده: "من تو شبکه­های مجازی بیشتر با اینستاگرام کار می­کنم و شبکه­ اجتماعی محبوبم اینستاگرام هست".

2)      مضمون کم مصرف

مشارکت­کننده­ها از بین انواع شبکه­های اجتماعی موجود  به ترتیب کم مصرف­ترین شبکه­های اجتماعی را وایبر و وات ساپ معرفی کردند. دلیل عدم استفاده و کم­تر استفاده شدن از این نوع شبکه­های اجتماعی، قدیمی شدن آنها می باشد.

• مشارکت کننده: "پیشتر وایبر بود، ولی الان از بین شبکه­های اجتماعی بیشتر از تلگرام استفاده میکنم".
• مشارکت کننده: "من بیشتر از وات ساپ استفاده می­کنم، ولی تلگرام و اینستاگرام هم دارم".

حیطه­ی زبان تصویری

یکی از مهمترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان، حیطه زبان تصویری (کاربرد استیکر) به جای متن بیان شده است که حیطه کاربرد استیکر و زبان تصویری به سه مضمون: کاربرد به تنهایی، کاربرد با واژه و عدم کاربرد استیکر تقسیم­بندی کرده­ایم که هر کدام از این مضامین مقوله­هایی را در بردارند.

جدول 5: جدول زبان تصویری

1)      کاربرد به تنهایی

یکی از مضامینی که در حیطه­ زبان تصویری بروز کرد، "کاربرد به تنهایی" بود که خود را در چند مقوله نشان داد. مقوله­های استخراج شده در این مضمون از قبیل حس بهتر، عدم نوشتن، راحت­تره، خنده­دار تره و بیان حالت چهره می باشد. نوع استفاده از استیکر برای اشخاص متفاوت است. عده­ای به جای نوشتن و چت کردن ترجیح می­دهند فقط از استیکر برای بیان حرف و احساسشان استفاده کنند و این نوع استفاده را راحت تر، آسوده­تر می باشد.

• مشارکت کننده: "خیلی من عاشق استیکرها هستم و معمولاً هیچی نمی­نویسم و منظورم و با استیکر به طرفم میرسونم".
• مشارکت کننده: "بیشتر اوقات از استیکر استفاده می کنم، چون احساسم رو راحتتر با استیکر بیان می­کنم تا متن".

2)      کاربرد با واژه

یکی از مضامینی که در حیطه­ زبان تصویری بروز کرد، "کاربرد با واژه" بود که خود را در چند مقوله نشان داد. مقوله­های استخراج شده در این مضمون از قبیل با صفات شخصی، با بیان حس و با کلمه­ مخفف     می­باشد. اشخاص نوع استفاده از استیکر برایشان متفاوت است. عده­ای ترجیح می­دهند فقط از استیکر آنهم با داشتن متن برای بیان حرف و احساسشان استفاده کنند و این به دلیل تنوع زیاد دنیای استیکرها می تواند باشد. از انواع استیکر با واژه می­توان از شبکه­های مجازی که استیکر با نام اشخاص می­سازد و یا استفاده از بازیگرهای انواع سریال­ها و فیلم­های محبوب و کارتن­های امروزی اشاره کرد و ..... .

• مشارکت کننده : "به نظر من، کاربرد استیکر خیلی میتونه لازم و حیاتی باشه، چون آدم احساسش رو هم توی لحظه می تونه بیان کنه البته با متن که سوءتفاهم پیش نیاد".
• مشارکت کننده: "به صورت صد در صد نه، ولی پنجاه پنجاه از استیکر با متن استفاده می­کنم".

3)      عدم کاربرد

یکی از مضامینی که در حیطه­ زبان تصویری بروز کرد، "عدم کاربرد استیکر" بود که خود را در چند مقوله نشان داد. مقوله­های استخراج شده در این مضمون از قبیل ایهام، سوء­برداشت، سیمبل به جای استیکر و نامطمئن می­باشد.

• مشارکت کننده : "نه، معمولاً چون روابطم دوستانه نیست، در این فضاها از استیکر استفاده     نمی­کنم؛ چون فکر می­کنم طرف مقابلم دچار ایهام یا سوء برداشت می شود".
• مشارکت کننده: "استفاده نمی­کنم از استیکر، ولی بعضی­ها رو می­بینم سریع تا یه استیکر میاد، اون و دانلود می­کنن. اکثر مفهوم حرف­هایم را می نویسیم و به ندرت از استیکر­ها استفاده می­کنم".

حیطه­ مکان کاربری

یکی از مهمترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان، حیطه­ مکان استفاده کابران از شبکه­های اجتماعی است که دارای دو مضمون رسمی و غیر رسمی می باشد که هر کدام مقوله­های مختلفی را در بر دارند که می­توان به منزل، منزل آشنایان و یا دوستان، کافی شاپ، وسایل نقلیه عمومی (مترو،BRT، مینی بوس، تاکسی)، اماکن تفریحی، اماکن عمومی، دانشگاه و محل­کار اشاره کرد.

جدول6: محل کاربری شبکه­های اجتماعی

1)      رسمی

در این جدول، نوع حیطه مکان کاربری استفاده مشارکت­کننده­ها از شبکه­های اجتماعی آمده که به دو مضمون رسمی و غیر رسمی طبقه­بندی شده است. در مضمون رسمی، منظور از فضاهای مکان کاربری دانشجویان، فضاهایی است که به صورت رسمی مثل دانشگاه، محل کار و اماکن عمومی می باشد. برخی اشخاص اشاره کرده اند که بنا به ضرورت، برای استفاده از شبکه­های اجتماعی محیط خاصی مد نظر نیست و همه در همه جا می­­­توانند از شبکه­های اجتماعی استفاده کنند.

• مشارکت کننده: "فضای استفاده غیر رسمی، محل کارمه".
• مشارکت کننده: "هم رسمی و هم غیر رسمی. فضای استفاده­ من همه جا هست و نمی­تونم بگم جای ثابتی استفاده میکنم؛ خونه و بیرون، کار، دانشگاه ".

2)      غیر رسمی

در مضمون غیر رسمی منظور از فضاهای مکان کاربری دانشجویان، فضاهایی است که به صورت          غیر رسمی می­باشد؛ مثل منزل، منزل آشنایان و دوستان، اماکن تفریحی، کافی شاپ و رستوران.

• مشارکت کننده : "هم رسمی و هم غیر رسمی، در همه جا، ولی بیشتر در خونه".
• مشارکت کننده: "فقط داخل خونه (یه بار بیرون گوشیم دستم بود، دزد زد. دیگه جرات نمی­کنم بیرون از خونه در بیارم گوشیمو)".
• مشارکت کننده: "الان چون اینترنت همه جا در در دسترسه هم تو خونه و توی تاکسی، توی مسیر استفاده می­کنم".

حیطه­ی نحوه واژه­سازی

یکی از مهمترین حیطه­های استخراج شده از مصاحبه با مشارکت­کنندگان، حیطه واژه­­سازی می­باشد که به مضامین مختلفی از قبیل ترکیب واژه، شکست واژه، تغییر واژه و نو واژه تقسیم می­شود که هر کدام دارای مقوله­های متفاوتی منتج از مصاحبه مشارکت­کنندگان است.

جدول7: واژه­سازی

1)      ترکیب واژه

مضمون ترکیب واژه، یکی از مضامین نحوه­ واژه­سازی می باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل ترکیب واژ­ه های معنادار و ترکیب واژه­های بی­معنی می­باشد. از هر یک از مشارکت­کنندگان پرسیده شده که نحوه­ واژه­سازی در شبکه­های اجتماعی به چه صورت بوده است؟ مشارکت­کنندگان نحوه­ ترکیب واژه را با چسباندن دو کلمه جدا از هم که هرکدام معنی خاصی دارد و یا ترکیب یک واژه­ معنی­دار با یک حرف اضافه یا حتی واژه­ بی­معنی دیگری، یا حتی ترکیب دو واژه­ حرف اضافه و دو واژه­ بی­معنی را بیان کرده­اند. در زیر بخشی از صحبت­های مشارکت­کنندگان در این مضمون بیان شده و در انتهای توضیح تک تک مضامین به صورت جدول کلی آمده است.

• مشارکت کننده: "از کلمات طنز مهران مدیری زیاد استفاده می­کنم، مثلاً میگم نازنین من، سنبل من و ... و یا کلمه گلم، کلمه­ خاصه منه. در واقع همون گل من مشهور هست که با دوستام زیاد ازش استفاده می­کنم".
• مشارکت کننده: "از کلماتی مثل بزنگم، بچت، خ خخخخخخ".

2)      شکست واژه

مضمون شکست واژه یکی از مضامین نحوه­ واژه­سازی می­باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل شکست واژ­های کامل و شکست واژه­های ناقص    می­باشد. از هر یک از مشارکت­کنندگان پرسیده شده که نحوه­ واژه سازی در شبکه­های اجتماعی به چه صورت بوده است؟ مشارکت­کنندگان نحوه­ شکست واژه را با شکستن یک کلمه به صورت جدا از هم که هرکدام معنی خاصی دارد و یا ندارد بیان کرده­اند و یا از شکست واژه مخفف و خلاصه کردن کلمات استفاده شده است. به عنوان مثال، بجای نوشتن سلام فقط سین نوشته می شود که هم در کلمات فارسی مشاهده می شود و هم انگلیسی مثل دعا کردن2a  می شود.

• مشارکت کننده: "موقع صحبت کردنم ممکنه واژه­ها رو تغییر بدم، ولی همیشگی نیست. مثلا به جای سلام فقط س می نویسم تا واژه­ی کامل رو".
• مشارکت کننده:  "من تو قسمت شکسته شدن واژه­ها میتونم بگم زبان شکسته، چون وقت کمتر می­بره. مثل کلمه­ سلام میشه س، خوبی میشه خ، چطوری میشه چ در کل می­نویسم س خ چ یا ب ب که میشه بریم بیرون، دیگه الان همه می­فهمن".

3)      تغییر واژه

مضمون تغییر واژه، یکی از مضامین نحوه­ واژه­سازی می­باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل تغییر واژ­های معنی­دار و تغییر واژه­های بی­معنی      می­باشد. از هر یک از مشارکت­کنندگان پرسیده شده که نحوه­ واژه سازی در شبکه­های اجتماعی به چه صورت بوده است؟ مشارکت­کنندگان نحوه­ تغییر واژه را با تغییر دادن یک کلمه یا جمله به صورت جدا و یا ترکیبی از هم بیان کرده­اند و از تغییر واژه به تغییر ساختاری کلمات و جملات  اشاره شده است. به عنوان مثال، عزیزم امروز به صورت عامیانه عجیجم گفته می­شود.

• مشارکت کننده: "از کلمات جدید می­تونم  بگم که به جای اینکه تو احوالپرسی بگم چطوری؟ میگم چطورمطوری؟ و از کلماتی مثل عایا استفاده می­کنم".
• مشارکت کننده: "تو چت هامم به جای خنده، خ خ خخخخخ می نویسم، و یه عادتی هم که دارم تو هر کلمه­ای الف داشته باشه رو یکی نمی­زنم 10 بار میزنم مثلاً کلمه بلاااااااااا به دور".

4)      نو واژه

مضمون نو واژه، یکی از مضامین نحوه­ واژه­سازی می­باشد که مشارکت­کنندگان در گفتگو­های خود به این مضمون اشاره کردند و دارای مقوله­هایی از قبیل  نوواژ­های معنی­دار و نوواژه­های بی­معنی می­باشد. از هر یک از مشارکت­کنندگان پرسیده شده که نحوه­ واژه سازی در شبکه­های اجتماعی به چه صورت بوده است؟ مشارکت­کنندگان نحوه­ ابداع و استفاده نو واژه را با تغییر دادن یک کلمه یا جمله به صورت جدا و یا ترکیبی از هم بیان کرده­اند و یا اختراع واژه های غیرفارسی و یا واژه­های اساساً بی معنی  بیان کرده­اند. به عنوان مثال به آدم فضول، "آنتن" می گویند.

• مشارکت کننده: "من معمولاً سعی می­کنم از کلمات جدید استفاده کنم. کلمه­ "هانا" ( برای من این کلمه به معنی چیزیه که خیلی دوستش دارم)، کلمه­ "ت شده" ( یعنی چی شده)، کلمه "ت بمورم" ( یعنی چی بخورم)، کلمه­ "دونده" ( یعنی گنده) و کلمه­ جینگول ( یعنی خوشگل).   من حتی توی اختراع کلمه هم فعال هستم و دائم از دایره واژگان خودم استفاده می­کنم به حدی که خیلی­ها ازم میپرسن یعنی چی؟".
• مشارکت کننده: "مثلاً کلمه­ "خر زدن" واژه تغییر کرده "خرخونه"  یا کلمه دیگه ای که زیاد استفاده می­کنم، بیا بپیچونیم و یا هال و هول زیاد می­گیم وقتی می­خواییم بریم تفریح، "آنتن" معمولا کسی فوضولی کنه تو کارمون و چیزی رو لو بده، "افه اومدن" یا همون "فیس" اومدن، طرف "گیج بزنه" میگیم "تعطیله"، "خر زدن" طرف خیلی درس بخونه و یا کلمه­ی "آس" و ....".
• مشارکت کننده: "کلمه­ یا اصطلاح " ی دمن و فسن د مرسی فول "یعنی خیلی خیلی دوست دارم".

بحث و تفسیر

بدنبال پیدایش و گسترش وسایل ارتباط جمعی که مرهون توسعه سریع فناوری است، رسانه­های اجتماعی به بطن جوامع انسانی نفوذ کرده­اند؛ به گونه­ای که انسان­ها بخش قابل توجهی از اوقاتشان را با وسایل ارتباط جمعی پر می­کنند. در عصر ارتباطات، کمتر مکانی را در روی زمین می­توان یافت که وسایل ارتباط جمعی بدانجا راه نیفتاده باشد. همین امر سبب شده که نه تنها اهمیت وسایل ارتباط جمعی پررنگ شود، بلکه شکل­گیری روابط جدید را در جوامع پدید آورد. یکی از تاثیر­گذارترین سرویس­های ارائه شده در دنیای فناوری امروز، شبکه­های اجتماعی مجازی است. می­توان گفت شبکه­های اجتماعی، گروهی از مهمترین ابزارهای فرهنگ­ساز در دنیای معاصر محسوب می­شوند که نقش و تاثیر مهمی در تشکیل باورها ،نگرش ها، انگیزه­ها و رفتارهای افراد دارند. مهمترین موضوعات در شبکه­های اجتماعی، تفریحات، سرگرمی­ها، مسائل روز و پیغام­های دوستانه است. در این شبکه­ها کاربران تمایل زیادی به انتشار کلمات جدید دارند. برخی از این کلمات کاملاً غیر فارسی هستند و تعداد آن ها نیز زیاد است. بنابراین لازم است با توجه به ذائقه این دسته از کاربران از ظرفیت­های زبان فارسی در واژه سازی استفاده بیشتری شود.

در این جا، نتایج حاصل از مصاحبه با دانشجویان دختر با توجه به سوالات پژوهش جمع بندی می شود.

• ·          دختران دانشجو تا چه حد و چگونه از فضای مجازی استفاده می کنند؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت شبکه­های اجتماعی مجازی به عنوان یکی از جدیدترین فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی، ارائه دهندگان فضای جهانی در حوزه­های متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند که به کاربران برای حفظ روابط اجتماعی موجود، پیدا کردن دوستان جدید، تغییر و تکامل سایت­ها و سهیم شدن در تجربه­ها کمک می­کنند و زمینه عضویت، فعالیت و مشارکت هدفمند کاربران را فراهم می­آورند . این شبکه­های اجتماعی مجازی با کارکردهای مختلف، سازماندهی خدمات و تلفیق ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی فعل و انفعال­های غیر خطی را ترویج می دهند، کاربردها و محتوای وب را برای کاربران ساده می نمایند و با جذب میلیون­ها نفر از سراسر دنیا با انگیزه­های متنوع، جامعه مجازی را پیش از پیش متصور می سازند. نتایج حاکی از این است که مشارکت کنندگان اغلب نیمی از وقتشان را در شبکه­های اجتماعی به سر می­برند و معمولاً بیشترین زمان استفاده­ آنها شب­ها تعیین شده است. در مورد چگونگی استفاده آنها از فضای مجازی مشخص گردید که مشارکت کنندگان در فضاهای مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیازهایشان را برآورده می کنند.

• زبان پنهان تا چه میزانی در میان کاربران دختر شبکه­های اجتماعی رواج دارد؟

در پاسخ به این سوال، نتایج حاکی از آن است که اغلب مشارکت کنندگان از زبان پنهان استفاده می کنند و نحوه­ استفاده­ آنها می تواند هم آگاهانه باشد هم ناآگاهانه؛ بدین صورت که زبان پنهان بخشی از زبان محاوره­ مشارکت کنندگان شده و حتی بخشی از مشارکت­کنندگان که از زبان پنهان استفاده می کنند      نمی دانند که این نوع صحبت کردن و ادبیات جزو زبان پنهان می باشد. در دنیای چت شبکه­های اجتماعی، رواج این نوع زبان فقط در بین دختران نبوده، بلکه پسران هم از آن استفاده می­کنند و جنسیت تاثیری بر رواج زبان پنهان نداشته است.

• ·          مهمترین تغییرات انجام شده در سطح واژگان زبان در شبکه­های اجتماعی چیست؟

در پاسخ به این سوال، نتایج حاکی از آن است که تغییرات حاصل از واژگان خود به چند بخش مختلف تقسیم­بندی می شود که تولید واژه و یا عبارت می­کند:

- ترکیب واژه، یکی از این تغییرات است که هم می تواند ترکیب واژه بی معنی با واژه با معنی باشد و یا برعکس؛

- شکست واژه (فرآیند حذف) یکی دیگر از تغییرات است که با شکسته شدن واژه شروع می شود، خواه با معنی باشد یا بی معنی، خواه ناقص باشد یا کامل؛

- تغییر واژه یکی دیگر از تغییرات است. معمولاً واژه­ها دچار تغییر کامل واژه و یا تغییر بخشی از واژه    می شوند؛

- نو واژه، یکی دیگر از تغییرات است که معمولاً خلق و ابداع می شود خواه با معنی باشد یا بی معنی.

نتیجه گیری

نتایج داده­های اصلی پژوهش

در تحلیل یافته­های پژوهش به دو بخش داده­های اصلی و داده­های فرعی می رسیم. از میان داده­های اصلی که از دل مصاحبه­ها بیرون آمد و بررسی شد، 10 حیطه­ مختلف به دست آمد:

1. نتایج حاکی از آن این است که نیمی از مشارکت کننده­ها نسبت به شناخت این حیطه آگاهی داشتند و توانستند تعریف علمی از آن ارائه دهند و نیمی دیگر نسبت به شناخت این حیطه ناآگاهی داشتند و نتوانستند تعریف علمی ارائه بدهند و تعاریفشان چیزی جز آن نبود که از ذهنشان می گذشت و زبان پنهان را برای خودشان آنگونه که نیست تعریف کرده بودند.
2. نتایج حاکی از آن است که عمده کاربری­ بخشی از مشارکت کننده­ها در شبکه­های اجتماعی صرفاً اقتصادی بوده مثل جابجایی پول و ...، عمده کاربری­ بخشی دیگر از مشارکت کننده­ها صرفاً آموزشی بوده مثل آموزش­های مختلف هنری، درسی و ...، عمده کاربری­ بخشی دیگر از مشارکت کننده­ها صرفاً اطلاع رسانی بوده مثل تبادل اطلاعات و پیگیری اخبار و .... و عمده کاربری­ بخشی دیگر از مشارکت کننده­ها صرفاً رفاهی- اجتماعی بوده مثل انواع اشتراک گذاری عکس و فیلم و دانلودها و بازی و ... .
3. نتایج حاکی از آن است بخشی اندک از مشارکت کننده­ها از شبکه­های اجتماعی کم مصرف استفاده می­کنند که امروزه کمتر کسی از این برنامه­ها استفاده می­کند و بخش بیشتری از مشارکت کننده­ها از شبکه­های اجتماعی پرمصرف استفاده می­کنند که اغلب آنها را در گوشی تلفن همراه خود دارند.
4. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مشارکت کننده­ها با توجه به میزان صمیمیتشان با افرادی که در شبکه­های اجتماعی با آنها در اراتباط هستند، نوع ارتباطشان متفاوت خواهد بود. این تغییر ارتباط می تواند رسمی باشد یا غیر رسمی .
5. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مشارکت کنندگان بنابر احساسشان نسبت به کلمه جدید حس خوب یا بد یا هیچ احساسی در درونشان ایجاد می­شود.
6. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بخشی از مشارکت کننده­ها به هیچ عنوان از استیکر و زبان تصویری در ارتباطاتشان استفاده نکرده اند و بخشی دیگر از مشارکت کننده­ها خیلی هم علاقه­مند و مشتاق، استفاده کننده زبان تصویری بوده­اند و همیشه در ارتباطاتشان از استیکر و زبان تصویری استفاده کرده­اند. افراد اخیر  شامل دو دسته می شدند: 1) مشارکت کننده­هایی که فقط از سیمبل و استیکرهای تصویری بدون متن استفاده می­کردند؛ 2) مشارکت ­کننده­هایی که از استیکرهای با نوشته و متن استفاده می­کردند. حتی خیلی از مشارکت کننده­ها در مصاحبه­هایشان مطرح کردند که تمایل داشتند که با عکس و اسم خودشان استیکر بسازند و در چت­هایشان از آن استفاده کنند.
7. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مشارکت کننده­ها در نوع نوشتن خود در چت­هایشان به ابداع و خلق ایده و خلاقیت برای واژه­ها دست زده اند و یا بدون فکر، هر متنی را دیده کپی کرده اند که مقوله های متفاوتی از آن به دست آمده است.
8. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که محل یا مکان استفاده کاربران می تواند فضاهای مختلفی را در برگیرد که آنها را به دو فضای رسمی و غیر رسمی تقسیم بندی کردیم. هر کدام مقوله­های مختلفی را در بر دارند که می­توان به منزل، منزل آشنایان و یا دوستان، کافی شاپ، وسایل نقلیه عمومی (مترو،BRT، مینی بوس، تاکسی)، اماکن تفریحی، اماکن عمومی، دانشگاه و محل­کار اشاره کرد.
9. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که هر یک از این مضامین دارای مقوله­های متفاوتی هستند. برای برخی از مشارکت­کنندگان، نحوه کاربرد واژه­ها با اشخاص متفاوت است و برای برخی دیگر، نحوه کاربرد واژه­ها با اشخاص متفاوت نمی باشد- شایان ذکر است که در مواردی هم که نوع کاربرد واژه­ها تفاوتی ندارد، بیشتر در بین دوستان نزدیک و خویشاوندان درجه یک و همسر بوده است.
10. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در حیطه­ واژه­­سازی مضامین مختلفی از قبیل ترکیب واژه، شکست واژه، تغییر واژه و نو واژه مطرح می باشد. بخشی از مشارکت کننده­ها، واژه­ها را با هم ادغام و ترکیب کرده و به خلق واژه­ی جدیدی رسیده­اند. برخی دیگر از مشارکت­کننده­ها واژه­ها را شکسته یا مخفف کرده اند و از گفتن کل واژه­ امتناع می ورزند. بعضی دیگر از مشارکت­کننده­ها واژه­ها را تغییر داده اند. برخی دیگر از مشارکت­کننده­ها واژه­هایی را خلق و یا ابداع کرده اند و از واژه­ جدید زیاد استفاده می کنند تا دهان به دهان بچرخد و از تکرار آن واژه عامی شود و در اذهان جا بیفتد.

نتایج داده­های فرعی پژوهش

در اینجا داده­های فرعی را که از دل مصاحبه­ها بیرون آمد مطرح و بررسی می گردد:

1. تعداد کانال های تلگرام

از تک تک مشارکت­کنندگان پرسیده شد که آیا تمایل به ایجاد کانال های ارتباطی دارند یا خیر و چه تعداد از این کانال ها غیررسمی و چه تعداد از این کانال ها رسمی می­باشند؟ برای حیطه­ تعداد کانال های تلگرام دو مضمون کانال های رسمی و کانال های غیر رسمی انتخاب کردیم که نتایج در جدول زیر بیان شده است:

1. استفاده از واژه­های جدید براساس جنسیت

در پاسخ به این سوال که آیا پسرها و یا دخترها بیشتر از کلمات و واژه­های جدید در شبکه­های اجتماعی استفاده می کنند؟ مشارکت کننده­ها پاسخ داده­اند که اغلب دخترها استفاده می­کنند و تعداد کمی تاکید داشتند فقط پسرها استفاده می­کنند و تعداد محدودی هم عقیده داشتند که از سوی هر دو جنس استفاده می شود و مختص به جنسیت خاصی نیست.

1. واژگان استفاده شده مشارکت­کننندگان

 در پاسخ به این سوال که آیا مشارکت­کننده­ها از این واژه­ها در صحبت­های محاوره­ای استفاده کرده­اند؟ در جدول زیر خلاصه­ واژه­های جدیدی که وارد ادبیات فارسی شده و مشارکت کننده ها از این کلمات در چت­ها و گفتگوهای کلامی­اشان از آن استفاده کرده­اند، آمده است:

1. انگیزه استفاده مشارکت کننندگان

در پاسخ به این سوال که انگیزه­ اصلی مشارکت کننده­ها از استفاده از کلمات و واژه­های ابداعی جدید که وارد زبان محاوره­ای شده است چیست؟ نتایج حاکی از این است که اغلب مشارکت­کننده­ها انگیزه­ی اصلی استفاده از واژه­های جدید را هم سطح و هم طبقه شدن با افرادی دانسته­اند که در گروه­ها و شبکه­های اجتماعی با آنها در تعامل و ارتباط هستند.

1. بیشترین زمان استفاده مشارکت­کننده­ها در طول شبانه روز

در پاسخ به این سوال که در چه ساعتی از شبانه روز بیشتر از شبکه­های اجتماعی استفاده می کنند؟ نتایج حاکی از این است که بیشترین زمان استفاده اغلب مشارکت کننده­ها از شبکه­های اجتماعی در شب­ها قبل از خواب می باشد (میانگین زمانی بین ساعات 22- 24) و تعداد محدودی به اول صبح بعد از بیدار شدن هم اشاره کرده­اند.

داده­های فرعی یاد شده از مداقه در متن مصاحبه ها و یافته­های پژوهش به دست آمد. گرچه بررسی این داده­ها جزو اهداف اصلی این پژوهش نبوده است، ولی برای شناسایی هرچه بهتر مسئله راهگشا خواهد بود.

پیشنهادهای پژوهش

1. بررسی زبان پنهان به تفکیک جنسیت، سن، تحصیلات، طبقه­ اجتماعی و شناسایی کارکردهای اجتماعی حاصل از تغییرات زبان پنهان؛
2. برررسی آسیب­های اجتماعی حاصل از شبکه­های اجتماعی.