رابطه  استراتژی های وزارت ورزش و جوانان با انتخاب سبک رهبری مناسب در ورزش قهرمانی

سید احمد حسینی گل افشانی^[1]

سیده ناهید کریمی^[2]

داود عزیزی^[3]

تاریخ دریافت مقاله: 24/10/1396

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:12/11/1396

مقدمه

در دهه های اخیر شاهد ظهور رویکردی جدید در استراتژی های کلان ورزشی بوده ایم. مدیران ورزشی موفق، عموما آرزوهای بلند بالایی دارند. آنها نه تنها افراد را متحد می کنند، بلکه شخصیت را نیز درنظر می گیرند. مدیران ورزشی می بینند و از تجربه های گذشته یاد می گیرند که این تغییر فقط برای مدیران مهم نیست، بلکه مورد نیاز آنان نیز هست.آنها باید مهارت های ارتباطی باور نکردنی داشته باشند و مقولة تحقق و اجرای استراتژی همواره از بحـث انگیزتـر ین مباحـث مـدیریت بوده است (کاپلان^[4]،2004 :37) اجرای استراتژی، فرآیندی است که براسـاس آن سیاسـت هـا و اسـتراتژی هـا، بـا بهره‌گیری از برنامه، بودجه و رویه‌ها به اجرا درمی‌آیند (دیوید^[5]،1386 :112) مطالعات نشان داده است کـه بـیش از 70 درصد از دلایل شکست برنامه هـا ی اسـتراتژیک در مرحلـة اجـرا ی آن نهفتـه اسـت (چاران^[6]،1999 :128) سازمان های امروزی با آگـاهی از امکانـات و محـدودیت هـای خـویش بـرای نیـل بـه اهـداف و رسالت های بلندمدت، در سایة منابع و وحدت رویه ها و فرآیندها رویکرد برنامه ریزی اسـتراتژ یک را انتخاب، تنظیم و تدوین کرده اند. البته با این تفکر که تدوین این برنامه ها می تواند آنها را بـه موقعیت مطلوب برساند، از این نکته غافل مانده‌اند که تدوین موفق استراتژی نمی تواند اجـرای موفقیت آمیز آنها را تضمین کنـد. طـی سـال‌هـای پیشـین، اسـتراتژی هـای زیـادی در سـطح سازمان ها طراحی شده است که هیچگاه پیاده نشده یا در رویارویی با موانع تحقق پیدا نکرده‌اند. امروزه، مهمترین دغدغة بیشتر سازمان ها، اجرای استراتژی هایی است که با توجه به اهـداف و چشم اندازها و با تلاش و زحمت فراوان تدوین شده اند (کاپلان ،1386 :39) اجرای اسـتراتژی بـدون حمایـت همه جانبة مدیران ارشد ممکن نیست و باید دغدغة اصلی آنان باشد. طبـق گـزارش هـا، 85 درصد مدیران ارشد کمتر از یک ساعت از وقت خود را در ماه به بحث دربارة استراتژی اختصاص می دهند (رابرت^[7]،2006 :57) مفاهیم مربوط به مدیریت استراتژیک چند سالی است که در فضای مدیریت کشور مطرح شده و تعداد قابل توجهی از سازمان ها نیز تلاش کرده‌ا‌ند تا از این مفاهیم برای ادارة بهتر فعالیت های خود بهره گیرند. متأسفانه، این ابزار نیز مشابه بسیاری دیگر از ابزارهای مدیریتی دستاورد مثبت چندانی نداشته است و درصد کمـی از سازمان هایی کـه آن را بـه کـارگرفتـه‌انـد، بـه‌نتـایج موفقیت‌آمیزی دست یافته‌اند. (غفاریان،1383 :83) مدیریت راهبردی، فرایندی است که از طریق آن سازمان ها محیط داخلی و خارجی خود را تحلیل و از آن شناخت کسب می کنند.  علاوه بر آن، مسیر راهبردی خود را پایه گذاری و راهبردهایی را خلق می کنند که آنها را در رسیدن به اهداف تعیین شده یاری می رساند(هریسون^[8]،1382 :43)

طریقی را که رهبر از نفوذش برای کسب اهداف استفاده می کند، «سبک رهبری» می نامند. به بیان دیگر، نحوه استفاده رهبر از قدرت و نفوذ را سبک رهبری گویند. سبک رهبری، اساسا شیوه نگرش مدیر نسبت به نقش خود و کارکنان است. به طور سنتی دو نوع دیدگاه درباره سبک رهبری وجود دارد: سبک آمرانه و سنتی یاوظیفه مدار و سبک دموکراتیک یا رابطه مدار.(سین^[9]،2008 :99)

محققان طبقه بندی و الگوهای متعدد و متنوعی از سبک های رهبری ارائه داده اند. به زعم گرین^[10] و همکاران (2006:48 )سبک های رهبری در هفت طبقه زیر قرار می گیرند: صفات مشخصه، سبکی، وضعیتی، اقتضایی، مسیر هدف، تحولی و مبادلة رهبرـ پیرو.

در عصرحاضر، سازمان ها به صورت فزاینده‌ای با محیط های پویا و در حال تغییر مواجه اند. بنابراین به منظور بقا و پویایی خود مجبورند که خود را با تغییرات محیطی سازگار نمایند. به بیان دیگر،  باتوجه به سرعت شتابندة تغییرات و تحولات علمی، تکنولوژیک، اجتماعی، فرهنگی و... در عصر حاضر، سازمان هایی موفق و کارآمد محسوب می شوند که علاوه بر هماهنگی با تحولات جامعة امروزی، بتوانند مسیر تغییرات و دگرگونی ها را نیز در آینده پیش بینی کنند و نیز قادر باشند که این تغییرات را در جهت ایجاد تحولات مطلوب برای ساختن آینده ای بهتر هدایت کنند.(گلمحمدی،1393 :73) این مهم، از طریق رویکردهای سنتی مدیریت امکان پذیر نیست. تغییرات گسترده و جهانی شدن در دنیای امروز، مستلزم سبک رهبری متفاوت و جدیدی است (میرکمالی،1390 :67) که بتواند سازمان ها و بنگاه های کسب و کار را در جهت دستیابی به اهداف و تعالی سازمانی یاری رساند. رهبری یکی از فرایندهای اصلی هر سازمان محسوب می گردد و بهره‌وری سازمان به شیوه‌های رهبری مدیران آن متکی است. مطالعات متعدد حاکی از آن هستند که هر سازمان برای نیل به اهداف، شیوة خاصی از رهبری و مدیریت را لازم دارد.( نیستانی،1390 :68)

توانایی تفسیر رخدادها و وقایع غیرمرتبط و برنامه ریزی نشده، بزرگترین نشان موفقیت  مدیران موفق سازمان های کنونی است و  این توانایی ها در واقع همان تفکر استراتژیک در یک سازمان می باشد که خود مبیّن یک کمبود اساسی برای رساندن یک سازمان به تعالی و توانمندسازی می باشد. (رامیر دانی^[11]،2013 :139) این توانایی استراتژیک می تواند به مدیران کمک نماید که بتوانند وقایع آینده را درک، تشخیص، پیش بینی و کنترل نمایند و به جای آنکه تحت تأثیر تغییرات قرار بگیرند ، تغییرات آتی را تحت تأثیر خود قرار دهند. (پیسیپیا^[12]،2009 :127) سازمان هایی موفق و اثربخش خواهند بود که رهبران آنها با اتخاذ سبک رهبری مناسب و نفوذی که بر کارکنان دارند، بتوانند آنها را برانگیزند و تلا‌ش‌ های آنها را در جهت تحقق اهداف و تعالی سازمان همسو و منسجم کنند. لذا برای دستیابی به چنین امری، سازمان ها نیازمند رهبرانی با مهارت تفکر استراتژیک خواهند بود که این مهارت را در سطح سازمان توسعه دهند و مزیت رقابتی برای سازمان خلق کنند. (ژائو^[13]،2012 : 5799) برنامه های راهبردی در جهت تجهیز منابع سازمان و وحدت بخشیدن به تلاش‌های آن برای نیل به رسالت و اهداف بلند مدت، با توجه به امکانات و محدودیت های درونی و بیرونی هر سازمان طراحی می شود.(ویکر^[14]،2014 :115) در این فرایند، قوت ها و ضعف های داخلی و فرصت ها و تهدیدهای  بیرونی سازمان (سوات)^[15]  شناسایی می شوند و با توجه به ماموریت سازمان، اهداف بلند مدت برای آن تدوین می گردد. برای دستیابی به این اهداف، از بین گزینه های مختلف اقدام به انتخاب راهبردهایی می شود که با تکیه به قوت ها و با بهره گیری از فرصت ها، ضعف ها از بین ببرد و از تهدیدها پرهیز شود تا در صورت اجرای صحیح باعث موفقیت سازمان گردد. (الوانی،1367 :68)

مدیریت ورزشی و مربیگری ارتباطات پیچیده ای دارند. مدیران ورزشی اغلب دارای پس زمینه در مربیگری هستند و یا به عنوان ورزشکاران، مربیگری می شوند. (رات^[16]،2013 :34) در هر صورت، مدیران ورزشی معمولا درکی ضمنی از آنچه مربی خوب می سازند، دارند. اما آیا با استفاده از تکنیک های مربیگری موثر در هنگام کار با همکاران و پیروان خود، از آنها استفاده می‌کنید؟ بین دانستن چیزی و انجام آن اختلاف وجود دارد. انجام مربیگری بیشتر در محل کار شما حقیقتا باعث ایجاد اختلاف زیادی در کارآیی شما به عنوان مدیر و رهبر خواهد شد.( دکستر^[17]،2014 :14) یکی از مهمترین تکنیک های مربیگری برای مدیران ورزشی، مکالمه مربیگری است که اغلب مدیران معتقدند که زمان- و یا مهارت-  برای آنها وجود ندارد. اما اگر شما به عنوان یک مدیر حمایت نکنید و به طور فعال در توسعه کارکنان خود دخالت نکنید (مانند مربی برای توسعه ورزشکار) ممکن است رشد کارکنان را متوجه نشوید و مشارکت و حفظ آن تحت تاثیر قرار گیرد.( آیوا^[18]،2012 :46) پس چگونه می توانید اطمینان حاصل کنید که سبک مدیریت ورزشی شما از تکنیک های مربیگری موثر استفاده می کند؟ همانطور که پیش از این بیان شد، مدیران ورزشی اغلب از مزایای زمینه در ورزش و مربیگری استفاده می کنند. فکر می کنید که مربی خوب چه چیزی را می‌سازد؟ ویژگی های فردی بسیاری وجود دارد که مربیگری مؤثر را ایجاد می کند. (پلاکونا^[19]،2016 :59)

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

استرتژی های وزارت ورزش بر روی انتخاب سبک رهبری مناسب در ورزش قهرمانی تاثیر مستقیم دارد.

روش شناسی پژوهش

       تحقیق حاضر از نظر روش و استراتژی، توصیفی از نوع کیفی، از نظر هدف و ماهیت، کاربردی و از نظر زمان و طول مدت، حال‌نگر و مقطعی است که داده‌های آن به روش کتابخانه ای جمع‌آوری شده است.سهم این پژوهش در حوزه مطالعات مدیریت دولتی، استخراج نظریه ای است که تاثیر استرتژی های وزارت ورزش بر روی انتخاب سبک رهبری مناسب در ورزش قهرمانی را نشان‌ دهد. منبع اطلاعاتی تحقیق حاضر، مجلات معرفی شده توسط موسسه اطلاعات علمی((ISI در حوزه مدیریت و ورزش طی سال های 2017-2000      می باشد. از نظریه داده بنیاد به عنوان یک رویکرد تحقیق کیفی دارای رویه های نظام مندی برای نظریه پردازی استقرایی در تحلیل داده ها استفاده شده است. داده های تحقیق در سه مرحله کدگذاری(باز، محوری و انتخابی) شدند و پس از استخراج مفاهیم، مقوله ها و قضیه ها، نتیجه این فرآیند استقرایی شامل اعتبار شاخص‌ها یا معرف‌های پژوهش از طریق مراجعه به داوران کارآزموده و متخصصان امور ورزش و مدیریت و روایی آن از طریق مقایسه نتایج با تعداد قابل ملاحظه ای از مقالات و کتب در این زمینه مورد بررسی و تایید قرار گرفت.

یافته های پژوهش

سبک های مختلف مدیریتی

رِنسیس لیکرت^[20] بر اساس مطالعات اولیه میشیگان، تحقیقات وسیعی به عمل آورد تا الگوی کلی مدیریت مورد استفاده مدیران شایسته و کارآمد را در مقایسه با الگویی که سایر مدیران بکار می‌برند، کشف کند. لیکرت در مطالعاتش دریافت که سبک های متداول مدیریت سازمان ها را می‌توان برروی پیوستاری از سیستم یک تا چهار نشان داد این سیستم ها را می‌توان به شرح زیر توصیف نمود (ارشاد،1377 :71)

• استبدادی آمرانه

در این سبک، تصمیمات به وسیله مدیران رده بالا اتخاذ می شود و به سلسله مراتب پایین‌تر ابلاغ می شود. زیردستان در تصمیمات سازمانی شرکت داده نمی‌شوند و سازمان از طریق ترس و تهدید افراد را وادار به کار می‌کند. در این نوع سیستم افراد در کار تیمی درگیر نمی‌شوند.(رئوف،1384 :33)

• استبدادی خیرخواهانه

 در این سبک، تصمیمات هنوز به وسیله افرادی که در رده بالای مدیریت سازمان قرار دارند، اتخاذ می شود. پاداش ها و برخی تنبیه‌ها برای انگیزش کارکنان به کار می‌رود. اطلاعات ممکن است از زیردستان به مدیران رده بالا منتقل شود، ولی محدود به اطلاعاتی است که مدیران مایل به شنیدن آن هستند. در کل در این سبک، رهبر سازمان فردی است مستبد، اما خیرخواه که مواظب کارکنانش هم هست- شاید الگویی شبیه پدرسالاران خوب ایرانی که برای مدیریت ایرانی بهترین سبک باشد.(رئوف،1384 :33)

• مشورتی

در این نوع از سیستم، زیر دستان از طریق پاداش ها و شرکت در اتخاذ بعضی تصمیم‌گیری‌ها انگیزش پیدا    می کنند. مدیران به طور سودمندانه از عقاید و ایده های زیر دستان استفاده می کنند، اما درگیری زیردستان در اتخاذ تصمیمات، ناقص و هنوز در تصمیمات عمده که به وسیله مدیران رده بالا اتخاذ می شود، شرکت ندارند.(رئوف،1384 :34)

• مشارکتی

مدیران اطمینان کاملی به زیر دستان خود دارند، ارتباطات بین زیر دستان و بالا دستان خیلی زیاد است، زیر دستان به طور کامل در فرایند تصمیم‌گیری شرکت داده می شوند و  به راحتی عقاید خود را بیان می کنند. در این نوع سیستم ،به مقدار زیادی کار تیمی وجود دارد و همه اعضای سازمان برای دستیابی به اهداف سازمان احساس مسئولیت می کنند. کارکنان از طریق پاداش های  اقتصادی و شرکت در تصمیم گیری‌ها و دستیابی به اهداف انگیزش پیدا می کنند.(رئوف،1384 :34)

شاید مدیریت ژاپنی بهترین مثال باشد- البته به این دلیل که فرهنگ ژاپنی پاسخگوی چنین رفتاری است. سبک رهبری یا مدیریت، تعیین‌کننده جو حاکم و فرهنگ سازمانی و راهبرد‌های حاکم بر سازمان است. سبک رهبری مجموعه‌ای از نگرش‌ها، صفات و مهارت‌های مدیران است که بر پایه چهار عامل نظام ارزش‌ها، اعتماد به کارمندان، تمایلات رهبری و ماهیت و نوع فعالیت و نیز احساس امنیت در موقعیت‌های مبهم شکل می‌گیرد. محققان ثابت کرده‌اند که رهبران می‌توانند وجه تمایز در سازمان ها نسبت به یکدیگر باشند.( دیتمور^[21]،2009 :441)

امروزه سازمان ها به دلیل تغییرات شدید محیط پیرامون و فناوری با مشکلاتی رو به رو هستند که هر روز پیچیده تر می شوند و حل آن ها نیازمند سبک رهبری مناسب و توانایی تفسیر رخدادها و وقایع غیر مرتبط و برنامه ریزی نشده است-  این توانایی درواقع همان تفکر استراتژیک در یک سازمان می باشد.(سین^[22]،2008 :35)

• سبک های رهبری بلانچارد

بعدها، بلانچارد مدل اولیه‌ هرسی- بلانچارد را گسترش داد. او در مدل خود بر تأثیرگذاری سطح مهارت و توانایی‌های پیروان بر سبکی که رهبران باید در پیش بگیرند، تأکید داشت. بلانچارد همچنین چهار سبک یادگیری را به شرح زیر توصیف نمود:

سبک دستوری: سبک دستوری به معنای دستور دادن و انتظار اطاعت داشتن است، اما هیچ‌گونه راهنمایی و مساعدتی وجود ندارد.

سبک مربی‌گری: در این سبک فرمان‌های زیادی صادر می‌شود، اما رهبران رفتاری حمایت‌کننده در پیش می‌گیرند.

سبک حمایتی:  در این سبک، کمک زیادی به پیروان می‌شود، اما دستورات زیادی در کار نیست.

سبک تفویضی: در این سبک، هدایت و پشتیبانی چندانی از سوی رهبر اعمال نمی‌شود. (کالیوپی^[23]،2008 :221)

تاثیر سبک رهبری بر موفقیت سازمانی

سازمان هایی موفق و اثربخش خواهند بود که رهبران آنها با اتخاذ سبک رهبری مناسب و نفوذی که بر کارکنان دارند، بتوانند آنها را برانگیزند و تلاش‌های آنها را در جهت تحقق اهداف و تعالی سازمان همسو و منسجم کنند. لذا برای دستیابی به چینین امری سازمان ها نیازمند رهبرانی با مهارت تفکر استراتژیک خواهند بود؛ به طوری که این مهارت را در سطح سازمان توسعه دهند و مزیت رقابتی برای سازمان خلق کنند. باتوجه به مطالب یاد شده، هدف اصلی پژوهش حاضر "بررسی رابطة بین سبک های رهبری و تفکر استراتژیک در سطح سازمانی" می باشد. سبک های مدیریت نماد بیرونی تفکرات، خواسته ها و شخصیت مدیران است که به صورت الگوی پایدار در صحنة عمل مورد مشاهده و امتحان همة افرادی که با سازمان سر و کار دارند، قرار می گیرند.( ژائو^[24]،2012 :5802)

برنامه ریزی راهبردی

برنامه های راهبردی در جهت تجهیز منابع سازمان و وحدت بخشیدن به تلاش های آن برای نیل به رسالت و اهداف بلند مدت، با توجه به امکانات و محدودیت های درونی و بیرونی هر سازمان طراحی می شود. در این فرایند، قوت ها و ضعف های داخلی و فرصت ها و تهدیدهای بیرونی سازمان (سوات)^[25]  شناسایی می شوند و با توجه به ماموریت سازمان، اهداف بلند مدت برای آن تدوین می گردد. برای دستیابی به این اهداف، از بین گزینه های مختلف اقدام به انتخاب راهبردهایی می شود که با تکیه به قوت ها و با بهره گیری از فرصت ها، ضعف ها از بین ببرد و از تهدیدها پرهیز شود تا در صورت اجرای صحیح باعث موفقیت سازمان گردد. )الوانی، 1386 :69 (

برنامه ریزی راهبردی می تواند به سازمان ها در محیط متلاطم در روشن کردن مسیر آینده بهره مندی از فرصت های کلیدی و کاهش تأثیر تهدیدات محیطی، پیش‌بینی و ایجاد تغییرات مورد نیاز سرمایه گذاری روی قوت ها و رفع ضعف های داخلی سازمان، تدوین مبنایی منطقی و قابل دفاع برای تصمیم گیری، بوجود آوردن تفکر راهبردی و تدوین راهبردهای موثر، توانایی پاسخ موثر به تغییرات سریع محیطی، تدوین اهدافی روشن برای کارکنان و افزایش انگیزش و رضایت آنها و بهبود عملکرد سازمانی کمک نماید (کریمادیس^[26] ، 2002 :36)

کری( 2009) به بررسی سیاست های مدیریت عمومی در دنیایی موسوم به «دهکده جهانی» در زمینه ورزش های همگانی می پردازد؛ سیاست هایی که با توجه به ارزش ها، علت ها و شخصیت‌های متفاوت، در نهایت به یک هدف که توسعه ورزش های همگانی است، می انجامد. در کشور ما، به ورزش همگانی و تفریحی به طور سازمان یافته، کمتر توجه شده است. مشارکت پایین جامعه در ورزش همگانی و فقدان یک نظام قانونی، یکپارچه و اجرایی برای استعدادیابی و پرورش ورزشکاران، موجب ضعف در ورزش قهرمانی و کاهش زمینه ظهور و بروز استعدادهای ورزشی شده ‌است و نیاز به ایجاد مراکزی برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در امر ورزش همگانی و قهرمانی بیش از پیش احساس می گردد. تحقیقات نشان می دهد که عملکرد سازمان هایی که به مدیریت راهبردی می پردازند، بهتر و بالاتر از دیگر سازمان هاست .(هانگر^[27]،1384 :94)

فرآیند ده مرحله ای توسعه ورزش قهرمانی در برنامه های وزیر ورزش

 ورزش قهرمانی در نظام جامع توسعه تربیت بدنی و ورزش کشور، این‏گونه تعریف شده است: ورزش های رقابتی و سازمان یافته‏ای که با توجه به قوانین و مقررات خاص برای ارتقای رکوردهای ورزشی و کسب رتبه یا مدال انجام می‏شود. در بیشتر کشورهای جهان، امر ورزش قهرمانی از طریق کمیته‏‌های ملی المپیک و سازمان های وابسته به آن مدیریت و راهبری می‏‌شود.(وزارت ورزش،1392)

با توجه به اهمیت پژوهش در رسیدگی و پاسخگویی به نیازهای جوانان و ورزش کشور و همچنین شناخت وضع موجود و تولید علم و ارائه برنامه‌های راهبردی مطابق با برنامه توسعه، وزارت ورزش و جوانان و به طور ویژه مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی، به عنوان شاخص‌ترین دستگاه متولی امور مطالعاتی و پژوهشی سیاست‌ها، اهداف، وظایف و راهبرد‌هایی را منطبق با جایگاه خود پیش‌بینی و در جهت اجرای آن همت گمارده است. (وزارت ورزش،1392)

این ورزش که پهلوان پرور می باشد، دارای فرآیندی ده مرحله‏ای بدین شرح است:

1- شناسایی استعدادها؛

2- جذب و پرورش استعدادها؛

3- آماده‏سازی ورزشکاران؛

4- شرکت در مسابقات؛

5- شناسایی ورزشکاران برجسته و ماهر (نخبه گزینی)؛

6- آماده‏ سازی نخبگان؛

7- شرکت در مسابقات رسمی؛

8- حمایت مورد نیاز از استعدادها و نخبگان به عنوان سرمایه‏های ملی کشور؛

9- ارزیابی ارتقای جایگاه ورزش کشور در رقابت‏های بین‏المللی، آسیایی، جهانی و المپیک؛

10- اصلاح و بهبود مستمر.( وزارت ورزش ،1392)

راهبردها و سیاست‌‏های ورزش قهرمانی در برنامه های وزیر ورزش

(راهبرد چهارم) اهتمام به ورزش قهرمانی و حرفه‏‌ای و ارتقای جایگاه ورزش کشور و تثبیت اقتدار ملی در عرصه‏‌های بین‌‏المللی:

سیاست اول- توسعه علمی ورزش، غنی‏‌سازی پایه‏‌های حرفه‌‏ای و تخصصی؛

سیاست دوم- تبیین نظام استعدادیابی و قهرمان پروری در ورزش؛

سیاست سوم- گسترش حمایت‏های مادی و معنوی از حضور در فعالیت‏های رقابتی ملی و بین‏المللی و تقویت تلاش‏های بین‏المللی ورزش قهرمانی و حرفه‏ای؛

سیاست چهارم- تقویت صندوق اعتباری حمایت از ورزشکاران و قهرمانان جهت حمایت از ورزشکاران و پیشکسوتان و سایر دست‏اندرکاران ورزش در زمینه‏های اجتماعی، فرهنگی، رفاهی و معیشتی؛

سیاست پنجم- توسعه ورزش پاک و مبارزه با دوپینگ و داروهای مخرب نیروزا؛

سیاست ششم- ایجاد ساز و کار لازم در توسعه مشارکت بخش‏های غیر دولتی در ورزش قهرمانی؛

سیاست هفتم- تبیین جایگاه واقعی ورزش کشور در نظام بین‏‌المللی ورزش و توجه به رشته‌‏های پایه و پر مدال. (وزارت ورزش ،1392)

مهم‏ترین برنامه‏‌های ضروری و کوتاه مدت وزارت ورزش و جوانان در ورزش قهرمانی

- جدی گرفتن و تقویت ورزش قهرمانی برای بانوان؛

- تعامل با وزارت آموزش و پرورش در جهت تعیین راهبردهای ورزش آموزشی.

در این حوزه می‏توان از ورزش و تربیت‏ بدنی به مثابه ابزاری کارا برای تربیت جوانان استفاده نمود و با افزایش امکانات ورزشی در مدارس همراه با مربیان متعهد، علاوه بر آماده‏سازی نوجوانان برای ورود به صحنه قهرمانی، تربیت اسلامی را در آنها نهادینه نمود. (وزارت ورزش ،1392)

برنامه‌های بلند مدت در زمینه ورزش قهرمانی

- بازنگری و به روز رسانی طرح جامع ورزش کشور با اولویت بخشیدن به ورزش همگانی و عمومی، تقویت ورزش قهرمانی، رونق بخشی به ورزش حرفه ای و توسعه ورزش پرورشی؛

- توسعه اماکن ورزش روستایی و برنامه ریزی جهت افزایش مشارکت روستاییان در ورزش همگانی و قهرمانی.(وزارت ورزش ،1392)

مطالعات تاثیر استرتژی های ورزشی بر روی انتخاب سبک رهبری

بررسی عملکرد برخی از سازمان های ورزشی نیز حاکی از این است که سازمان هایی که برای انجام مأموریت و دستیابی به اهداف خود از مدیریتی قوی و مبتنی بر برنامه ریزی راهبردی استفاده کردند، در فعالیت های مختلف از جمله ورزش قهرمانی به موفقیت های چشمگیری دست یافتند. برای نمونه، کشور چین از رتبة چهارم المپیک 1996 آتلانتا به رتبة سوم در المپیک 2000 سیدنی، رتبة دوم در المپیک 2004 آتن و رتبة اول المپیک 2008 پکن دست یافت. استرالیا نیز از رتبة هفتم در المپیک آتلانتا، به رتبه‌های چهارم در المپیک سیدنی و آتن دست یافت.(خسروی زاده،1387 :96)

تندنویس و همکاران(1384 :19 ) موارد زیر را مهمترین عوامل توسعه ورزش همگانی و قهرمانی دانستند:  بهبود وضعیت اقتصادی اقشار مختلف جامعه، استفاده از رسانه های گروهی، توجه به وضعیت خانوادگی (تعداد فرزند و تأهل)، برگزاری مسابقات ورزشی و اهدای جوایز، گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، اولویت دادن ورزش در اوقات فراغت و استفاده از سرمایه گذاری بخش خصوصی.

محققان طبقه بندی و الگوهای متعدد و متنوعی از سبک های رهبری ارائه داده اند. به زعم گرین^[28] و همکاران (2006 :53 ) سبک های رهبری در هفت طبقه زیر قرار می گیرند: صفات مشخصه، سبکی، وضعیتی، اقتضایی، مسیر هدف، تحولی و مبادلة رهبرـ پیرو.

غفوری و همکاران (1383 :47 ) دریافتند که مهمترین عامل موثر در ورزش همگانی و قهرمانی، تأکید همزمان بر هر دوی آنهاست. رابطه کم - اما معنادار- به میزان 20 درصد و سطح معناداری 01/0 بین توسعه ورزش همگانی و قهرمانی و رسانه ها وجود دارد؛ به عبارتی، 20 درصد تغییرات در این ورزش ها مربوط به رسانه هاست.

غفرانی و همکاران ( 1387 :11)گزارش نمودند که از جمعیت 1/2 میلیون نفری استان سیستان و بلوچستان، کمتر از 07/0 مردم در ورزش های همگانی مشارکت دارند. موقعیت خاص جغرافیایی استان، نرخ بیکاری، قاچاق سوخت و مواد مخدر و نیز شیوع انواع بیماری های ناشی از کم تحرکی، از موانع اساسی مشارکت مردم در ورزش همگانی است.

مک کری^[29](2009 :467) به بررسی سیاست های مدیریت عمومی در دنیایی موسوم به دهکده جهانی در زمینه ورزش های همگانی می پردازد. سیاست هایی که با توجه به ارزش ها، علت ها و شخصیت های متفاوت، در نهایت به یک هدف که توسعه ورزش های همگانی است، میانجامد.

در کشور ما، به ورزش همگانی و تفریحی به طور سازمان یافته، کمتر توجه شده است. مشارکت پایین جامعه در ورزش همگانی و فقدان یک نظام قانونی، یکپارچه و اجرایی برای استعدادیابی و پرورش ورزشکاران، موجب ضعف در ورزش قهرمانی و کاهش زمینه ظهور و بروز استعدادهای ورزشی شده است و نیاز به ایجاد مراکزی برای سیاستگذاری و برنامه ریزی در امر ورزش همگانی و قهرمانی بیش از پیش احساس می گردد. (تیموری، 1385 :14)

میلاجویچ^[30] در سال 2016 در تحقیقی با عنوان «سبک مدیریت در ورزش» نشان می دهد که از نظر آماری، اختلاف معنی داری در ترجیح سبک مدیریت ورزش وجود دارد و مقامات، ورزشکاران و شرکت کنندگان زن بیش از مردان سبک  دموکراتیک را ترجیح می دهند.

تیم ورزشی یک گروه رسمی را نشان می دهد که با وظایف خاصی مواجه است. در گروه های ورزشی- بر خلاف بیشتر گروه های رسمی دیگر- نیازمندی قویتری برای توسعه غیر رسمی وجود دارد؛ روابط، به دلیل انسجام و برآوردن نیازهای اجتماعی- عاطفی اعضای گروه ورزشی، تا حد زیادی به اثربخشی آن بستگی دارد (لازارویچ^[31]، 2001 :213).

گروه به عنوان یک فرآیند تغییرات اجتماعی و روانی ثابت (گروه بندی) تعریف می شود که در حوزه روابط بین فردی، روابط فردی و فردی قرار دارد. در نتیجه، اهداف مشترک به عنوان برآورده کننده سطح توسعه گروهی عمل می کند. میزان تعلق به یک گروه به طور عمده به عوامل جاذبه وابسته است؛ یعنی، جذابیت گروه برای فرد (میلاجویچ^[32]، 2004 :51). این جذابیت را می‌توان با توانایی گروه ها در برآورده سازی نیازهای اعضای خود، از طریق تطبیق هدف افراد و گروه ها، نگرش های مشترک، منافع و غیره تعیین کرد (کارترایت^[33]، 2013 :27).

یکی از مهمترین ویژگی های گروه، انعطاف پذیری آن است و انسجام تیم به عنوان فرآیندی پویا در نظر گرفته می شود که در گرایش گروهی به جمع و حفظ وحدت در دستیابی به اهداف و وظایف منعکس می‌گردد. مایو می گوید: «کارآمد ترین گروه با گردآوری تعداد بیشتر اعضا تشکیل نمی شود، بلکه تعامل زیاد همه افراد در آن مهم است. نتایج و یک مدیر ورزشی  تأثیر زیادی بر روابط درون گروه ورزشی دارد. برخی مطالعات پیوند بین سبک رهبری و انسجام تیم را تایید می کند. (رمضان نژاد و همکاران،2009 :114)

باقرپور در سال 1387  نشان داد که رقابت، اولین انگیزه شرکت در ورزش قهرمانی ورزشکاران محسوب      می شود و پس ازآن سایر انگیزه ها قرار دارند. یافته‌های این تحقیق نشان می دهد که با شناخت انگیزه و دلایل شرکت افراد و همچنین شناخت سایر ویژگی های فردی و اقتصادی- اجتماعی می توان سیاستگذاری و برنامه ریزی خوبی را با توجه به شرایط فرهنگی و زیست بومی هر شهر و منطقه پایه ریزی کرد.

نامراتو^[34] در سال 2009 در تحقیقی با عنوان «سیاست بنیانگذاری ورزش همگانی منطقه ای در جمهوری چک»، فرایندها و سیاست های توسعه ورزش همگانی منطقه‌ای و نیز ارتباط بین دو بخش ورزش داوطلبانه و ورزش سازمان یافته همگانی را در جمهوری چک بررسی و روش ها و راهبردهایی را در حوزه پشتیبانی از ورزش های همگانی در قالب کمیته ها و کلوپ های ورزشی شناسایی کرد. در نهایت یک روش ایده آل، در توسعه ورزش از طریق ورزش همگانی مشخص شد: تهاجمی، بوروکراسی، سیاسی، وکالتی و حاشیه ای. بر این اساس  استراتژی به شرح زیر تدوین شد: راهبرد توافقی، راهبرد عملگرا، راهبرد حاشیه‌ای و راهبرد تفویضی.

مک-  کری^[35]در سال 2009 به بررسی سیاست های مدیریت عمومی در دنیایی موسوم به «دهکده جهانی» در زمینه ورزش های همگانی می پردازد. سیاست هایی که با توجه به ارزش ها، علت ها و شخصیت‎های متفاوت، در نهایت به یک هدف که توسعه ورزش های همگانی است، میانجامد.

در کشور ما، به ورزش همگانی و تفریحی به طور سازمان یافته، کمتر توجه شده ‎است. مشارکت پایین جامعه در ورزش همگانی و فقدان یک نظام قانونی، یکپارچه و اجرایی برای استعدادیابی و پرورش ورزشکاران، موجب ضعف در ورزش قهرمانی و کاهش زمینه ظهور و بروز استعدادهای ورزشی شده ‎است و نیاز به ایجاد مراکزی برای سیاستگذاری و برنامه ریزی در امر ورزش همگانی و قهرمانی بیش از پیش احساس می گردد. (تیموری، 1385 :38)

میلاجویچ ^[36]در سال 2016 در تحقیقی با عنوان «سبک مدیریت در ورزش» نشان می‌دهد که از نظر آماری اختلاف معنی داری در ترجیح سبک مدیریت ورزش وجود دارد؛ به طوری که  مقامات،  ورزشکاران و شرکت کنندگان زن بیش از مردان سبک  دموکراتیک را ترجیح می دهند .تیم ورزشی، یک گروه رسمی است که با وظایف خاصی مواجه است. اگرچه ورزش گروهی است- بر خلاف بیشترگروه های رسمی دیگر- اما به دلیل انسجام و برآوردن نیازهای اجتماعی- عاطفی اعضای گروه ورزشی نیازمندی قویتری به توسعه روابط غیر رسمی دارد. تیم به عنوان یک فرآیند تغییرات اجتماعی و روانی ثابت (گروه بندی) تعریف می شود که در حوزه روابط بین فردی، روابط فردی و فردی قرار دارد. در نتیجه، اهداف مشترک به عنوان برآورد کننده سطح توسعه گروهی عمل می کند. (میلاجویچ ، 2004). جذابیت گروه را می‌توان با توانایی آن در برآورده سازی نیازهای اعضای خود از طریق تطبیق هدف افراد و گروه ها، نگرش های مشترک، منافع و غیره تعیین کرد (کارترایت^[37]، 2013 :114).

اساس مدیریت حرفه ای، توانایی، هوش بیشتر، سازگاری، عزت، قدرت، شجاعت و اعتماد به نفس است؛ ویژگی هایی روانشناختی که اصول یک رویکرد انسانی برای کار و غیره را تشکیل می دهند (میلاجویچ، 2016).

در مدیریت استبدادی، رهبر گروه تصمیمات را به خود اختصاص می دهد و به تسلیم کامل، پذیرش و اجرای تصمیماتش نیاز دارد. ارتباط یک طرفه است؛ از مدیران  به مرئوسان- در حالی‌که انواع دیگر ارتباطات کنترل می شوند (لازارویچ ^[38]، 2001 :221). ساختار گروه به شدت سلسله مراتبی است و نتیجه کنترل اجرای وظایف، مجازات است. این نوع مدیریت در ورزش- هر چند گاهی لازم است- می تواند نتایجی به دست آورد، اما به طور کلی ناخوشایند است. (گربلو^[39]، 2013 :93)

مطالعات حاکی از این است که مدیران ورزشی که تمرکز بر خودکامگی دارند، از سبک مدیریت کمال گرایی دور هستند و این با عدم سازگاری ورزشکاران ارتباط مستقیم دارد. (تیل^[40]،2014 :181)

محمدی در پژوهشی با عنوان «تحلیل تفاوت­های جنسیّتی زن و مرد در علوم تجربی» دریافت که جنسیت نیز عامل دیگری در استفاده از سبک های مدیریتی است. دختران به­دلیل تمایل بیش‌تر به روابط گروهی و ایثارگرانه، ‌‌در بازی­های گروهی کم‌تر از پسران به وضع قوانین تمایل دارند. در یک مطالعۀ میدانی، ‌‌پسران 50 مرتبه بیش‌تر از دختران حالت رقابت نشان دادند؛ درحالی­که دختران 20 برابر بیش‌تر از پسران هم­صحبتی و مشارکت را برگزیدند. زنان در استفاده هم­زمان از دو نیمکره مغزشان تواناتر از مردان هستند. به همین دلیل دو نیمکره مغز در آن‌ها تخصصی نیست. همین امر از سطح تمرکز و دقت زنان در مسائل عمیق و پیچیده       می­کاهد. (محمدی،‌‌1392 :29)در  میان سبک های رهبری زنان و مردان تفاوتی وجود ندارد. زنانی که در پی حرفۀ غیرسنتی مدیریت هستند، ‌‌تصور کلیشه­ای مربوط به زنانگی را رد می­کنند و نیازها، ‌‌ارزش­ها و سبک رهبری آن‌ها همانند مردانی است که در پی حرفۀ مدیریت هستند .میان سبک های رهبری و مدیریت زنان و مردان تفاوت­های مبتنی بر تصورات قالبی وجود دارد. میان زنان و مردان مدیر، ‌‌به همان شیوه­ای که در تصورات قالبی به تصویر کشیده شده است، ‌‌تفاوت وجود دارد و در نتیجه، تجارب دوران آغازین زندگی (طی فرایند اجتماعی­شدن)، ‌‌مردانگی در مردان و زنانگی در زنان تقویت می­شود (تندنویس،1384 :31). میان سبک مدیریتی مردان و زنان تفاوت­های غیر مرتبط با تصورات کلیشه­ای وجود دارد.  زنان و مردان مدیر به شیوه­هایی مغایر با تصورات قالبی مدیریت می­کنند، چون در هنگام فرایند اجتماعی شدن، ‌‌تجارب نخستین زنان با تجارب نخستین مردان متفاوت است. بنابراین، ‌‌زنان مدیر باید افراد استثنائی باشند تا بتوانند تجارب نخستین خود را جبران کنند. (پاول^[41]،2016 :531)

بحث و نتیجه گیری

امروزه، کشـورها دریافتـه انـد کـه توسـعة ورزش قهرمـانی و بهـره گیـری از مزایـای مسـتقیم و غیرمستقیم آن بدون برنامـه ریـزی و سیاسـت گـذار ی مناسـب میسـر نیسـت. بنـابراین ورزش قهرمانی نیز مانند هر نظام دیگری نیازمند تدوین اهداف کلان، راهبردها و برنامه هـا ی عملیـ اتی است تا ضمن آگاهی از مسیر حرکت بتواند از هرگونه دوباره کاری، بیراهه رفتن و به هدر رفتن منابع مالی، انسانی، فیزیکی و اطلاعاتی خود اجتناب ورزد. پژوهش های خارجی زیادی در زمینه تدوین اسـتراتژی توسعه ورزش و تربیت بدنی انجام شده است که از نقاط قوت این تحقیق، یافتن ارتباط ویژگی های فردی مدیران بر انتخاب استراتژی و سبک رهبری است که در ادامه به آن اشاره می شود. در استرالیا (استراتژی حفـظ و نگهـداری )، انگلسـتان(اسـتراتژی رشـد وتوسـعه برابـر)، منطقه برنـت بریتانیـا (اسـتراتژی رشـد وتوسـعه )، ایالـت میدی(استراتژی توسـعه )، کانـادا(جـذب و حفـظ رهبـران و مدیران موثر و تدوین برنامه های بلند مدت،کوتـاه مـدت برای جمع آوری کمک های مالی)، مالزی (بهبـود وجهـه و افزایش آگاهی عموم از انجمن المپیک، حرکت به سـمت سازمانی پویا، خودکفا و مستقل، توسعه منابع مالی، مصرف صحیح و معقـول درآمـدها از طریـق شـناخت علمکـرد و پاسخگویی، بهبـود سـاختار سـازمانی و عملکـرد، حرکـت بسوی اعمال مدیریت تخصصی و حرفه ای تـر، به کـارگیری نیروی انسانی شایسته و ایجاد سیسـتم پیشـرفت مـداوم، اسـتفاده بیشـتر از نیروهـای داوطلـب، ارتبـاط بیشـتر بـا فدراسیون های ورزشی و ارائه خدمات به آنها، بهبود و ارتقای جایگــاه بــین المللی، روشــن ســاختن اقــدامات، نقشــ ها و مســئولیت ها بــرای مؤسســات دولتــی، گســترش ورزش جوانان، تربیت و پرورش مربیـان)، ایـالات متحـده آمریکـا و سوئد(استراتژی توسعه) انجام شـده اسـت. بررسی عملکرد برخی از سازمان های ورزشی نیز حاکی از این است که سازمان هایی که برای انجام مأموریت و دستیابی به اهداف خود از سبک های مدیریتی مشخص و مناسب استفاده کردند، در فعالیت های مختلف از جمله ورزش قهرمانی به موفقیت های چشمگیری دست یافتند.

لمبرت^[42] در سال2007، طی بررسی سبک رهبری مدیران ورزشی و سرمربیان منتخب مسابقات دانشگاهی به نتایج زیر دست یافت: 26 درصد از مدیران از سبک رهبری تحولی استفاده می کردند و 7/62 مربیان از سبک رهبری تحولی استفاده نمی‌کردند . بین سبک رهبری و سنوات تجربه و نیز بین سبک رهبری و سطح تحصیلات ارتباط معنی‌دار نبوده است.

بین سبک رهبری وظیفه مدار و تفکر استراتژیک مدیران رابطه معنی داری وجود ندارد. بین سبک رهبری میانه رو و تفکر استراتژیک مدیران رابطه معنی داری وجود ندارد. بین سبک رهبری باشگاهی و تفکر استراتژیک مدیران رابطه مثبتی وجود دارد. بین سبک رهبری تیمی و تفکر استراتژیک مدیران رابطه معنی دار و مثبتی وجود دارد. بنابراین مدیران بیشتر از سبک رهبری تیمی استفاده می کنند و مدیرانی که این سبک را دارند به طور میانگین از بیشترین میزان تفکر استراتژیک برخوردارند.(سعادتی ،93: 80)

نیروی انسانی شایسته و ایجاد پیشـرفت سیسـتمی مـداوم، اسـتفاده بیشـتر از نیروهـای داوطلـب، بیشـتر بـا فدراسیون های ورزشی و ارائه خدمات به آنها ارتبـاط دارد (استراتژی توسعه جامعه برای ورزش^[43]،2008). بهبود و ارتقای جایگــاه بــین المللی، روشــن ســاختن اقــدامات، نقش ها و مســئولیت ها بــرای مؤسســات دولتــی، گســترش ورزش جوانان و تربیت و پرورش مربیـان در استراتژی توسعه ایـالات متحـده آمریکـا و سوئد انجام شـده اسـت. (جین لوپ^[44]،2004) همچنـین در مقایسه تطبیقی کشورهای کانادا، انگلستان، آمریکا برای تدوین وضــعیت مطلــوب،  بیان شــده کــه اســتراتژی کشورهای کانادا، انگلستان و آمریکا از نوع اسـتراتژی رشـد است.(تونی بلر^[45] ،2008 :367)

مدیر ورزشی،  نقش مهمی در توسعه فرد و گروه بازی می کند و نیازمند ویژگی های خاص است. اساس مدیریت حرفه ای، توانایی، هوش بیشتر، سازگاری، عزت، قدرت، شجاعت و اعتماد به نفس است؛ ویژگی هایی روانشناختی که اصول یک رویکرد انسانی برای کار و غیره را تشکیل می دهند. (منیلویچ^[46]،2011 :212)

در مدیریت استبدادی، رهبر گروه تصمیمات را به خود اختصاص می دهد و به تسلیم کامل، پذیرش و اجرای تصمیماتش نیاز دارد. ارتباط یک طرفه است؛ از مدیران  به مرئوسان- در حالی‌که انواع دیگر ارتباطات کنترل می شوند (لازارویچ ^[47]، 2001 :221). ساختار گروه به شدت سلسله مراتبی است و نتیجه کنترل اجرای وظایف، مجازات است. این نوع مدیریت در ورزش- هر چند گاهی لازم است- می تواند نتایجی به دست آورد، اما به طور کلی ناخوشایند است. (گربلو^[48]، 2013 :93)

شین باوم^[49]در سال 2011 ادعا می کند که این نوع مدیریت می تواند بازیکنان را به طور کامل منفعل بسازد، آنها از هر گونه مسئولیت پذیری رها کند و حتی اگر مربوط به بازیکنان باشد، به هیچ وجه به توسعه و بلوغ آنها منجر نگردد. ورزشکاران قدیمی تر و بالاتر اغلب  سبک مدیریتی انعطاف پذیرتر را ترجیح می دهند و  تمرکز بر وظایف دارند، اما در ترکیب با رویکرد مشورتی و دموکراتیک . مطالعات حاکی از آن است که مربیان تمرکز خود را بر خودکامگی می‌گذارند (گربلو،2013 :63).

باتوجه به اهمیت برنامه ریزی راهبردی در توسعة مقوله های مختلف از جمله ورزش، ضرورت توجه به این مهم در کشور ما نیز بیش از پیش آشکار است. بدون شک، یکی از مهمترین دلایل عقب  ماندن کشورمان در عرصة ورزش، کم توجهی مسئولان به این مقولة مهم است. هرچند در سال های اخیر گام هایی در این راستا برداشته شده است، اما باید بیشتر به این مهم توجه شود. راهکار مناسب، تدوین برنامة راهبردی کشور است که در سال های اخیر به آن پرداخته شده است. استراتژی های وزارت ورزش و راهبردهای آن بر روی انتخاب سبک رهبری در ورزش قهرمانی و نتیجه حاصله تاثیر مستقیم دارد و توجه ویژه این وزارتخانه در دوره جدید به ورزش قهرمانی و تلاش برای بهبود زیرساخت ها و استفاده از مدیران جوان و با میانگین سنی پایین تر که با توجه به تحقیقات فوق در سبک مدیریتی  تعاملی موثر است و همچنین توجه بیشتر به بانوان با توجه به استفاده بیشتر بانوان از سبک مدیریتی مشارکتی می تواند امید به  توسعه ورزش قهرمانی را بارور کند.

محدودیت های این تحقیق شامل کمبود منابع داخلی و خارجی در مورد نقش استراتژی در انتخاب سبک رهبری چه در متون ورزشی و چه غیر ورزشی و عدم وجود برنامه های راهبردی و استراتژی در سایت فدارسیون ها و ادارات کل اغلب استان ها بود.

برای تحقیقات آینده پیشنهاد می گردد که تحقیقات میدانی پیرامون فدراسیون های موفق و غیر موفق در زمینه سبک رهبری و بررسی نقش استراتژی در آن ها صورت گیرد. همچنین، لازم است که کلیه فدراسیون های ورزشی کشور چشم انداز، استراتژی و برنامه راهبردی خود را تهیه و بر روی سایت رسمی‌شان قرار دهند.