نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم انسانی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
چکیده
این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان های مردم نهاد (سمن) جوانان استان فارس به صورت میدانی و با روش پیمایشی زمینه‌یابی انجام شد. جامعه آماری آن، 54 سمن فعّال شهر شیراز بود. نمونه پژوهش 273 نفر بود که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از 34 سازمان انتخاب شدند. برای اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش، از پرسشنامه محقق ساخته با 73 گویه استفاده شد. اعتبار و روایی پرسشنامه قابل قبول بود. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های تی تک‌نمونه‌ای، رگرسیون چندگانه، آزمون تی مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل واریانس یک‌راهه تحلیل شد. یافته‌ها حاکی از آن بود که اثربخشی سمن‌ها کمی بیشتر از متوسط است. علاوه براین، بین مؤلفه‌های سرمایه‌انسانی، اجتماعی، فرهنگی و عوامل ساختاری با اثربخشی سمن‌ها رابطه معنیداری وجود داشت.
یافته‌های پژوهش حاضر اهمیت انواع سرمایه و عوامل ساختاری در اثربخشی سمن‌ها را مورد تأیید قرار میدهد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Factors Affecting Effectiveness of Youth Non-governmental Organizations in Fars Province
نویسندگان [English]
- Mohammad Reza Mohammad Jaani
- Seyyed Ahmad Reza Dastgheib
Ph.D., Assistant Professor , Political Sciences Department , Faculty of Law and Humanities, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
چکیده [English]
This survey research is to identify the factors affecting the effectiveness of youth non-governmental organizations in Fars Province. The statistical population was the all 54 active youths' NGOs in Shiraz city. The sample size was 273 people who were selected through stratified random sampling from 34 organizations and completed a researcher-made questionnaire with 73 items. Validity and reliability of the questionnaire were acceptable. Data were analyzed using one sample t-test, multiple regressions, independent samples t-test, Pearson correlation coefficient and one way ANOVA. The findings indicated that the effectiveness of the NGOs was slightly higher than average. Furthermore, there was significant relationship between human, social and cultural capital and structural factors with NGOs' effectiveness. The result revealed the importance of all sorts of capitals and structural factors in effectiveness of youths' NGOs.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Non-Governmental Organizations
- Effectiveness
- Youth
- Effective Factors and Fars Province
عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان های مردم نهاد جوانان استان فارس
محمدرضا محمدجانی[1]
سید احمدرضا دستغیب[2]
تاریخ دریافت مقاله: 15/2/1397
تاریخ پذیرش مقاله:10/4/1397
این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان های مردم نهاد (سمن) جوانان استان فارس به صورت میدانی و با روش پیمایشی زمینه‌یابی انجام شد. جامعه آماری آن، 54 سمن فعّال شهر شیراز بود. نمونه پژوهش 273 نفر بود که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از 34 سازمان انتخاب شدند. برای اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش، از پرسشنامه محقق ساخته با 73 گویه استفاده شد. اعتبار و روایی پرسشنامه قابل قبول بود. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های تی تک‌نمونه‌ای، رگرسیون چندگانه، آزمون تی مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل واریانس یک‌راهه تحلیل شد. یافته‌ها حاکی از آن بود که اثربخشی سمن‌ها کمی بیشتر از متوسط است. علاوه براین، بین مؤلفه‌های سرمایه‌انسانی، اجتماعی، فرهنگی و عوامل ساختاری با اثربخشی سمن‌ها رابطه معنیداری وجود داشت.
یافته‌های پژوهش حاضر اهمیت انواع سرمایه و عوامل ساختاری در اثربخشی سمن‌ها را مورد تأیید قرار میدهد.
واژگان کلیدی: سازمان های مردم نهاد، اثربخشی، جوانان، استان فارس و عوامل مؤثر
مقدمه
سازمان های مردم‌نهاد (سمن‌ها) نقش مهمی در توسعه بین‌المللی پیدا کرده و به عامل مهمی برای رشد و پیشرفت جوامع تبدیل شده‌اند (پارک، لی و چو[3]، 2015). بنا به تعریف، سمن‌ها به سازمان هایی خصوصی، داوطلبانه و غیرانتفاعی اطلاق می‌شوند که اعضای آن مهارت، ابزار و انرژی خود را در جهت دستیابی به اهداف و آرمان های مشترک به کار می‌گیرند (راجا - یوسف، نورمن، عبدالرحیم و موحد یوسف[4]، 2016).
هدف اصلی سازمان های مردم‌نهاد، تولید نوع خاصی از کالاهای عمومی است که موسسات خصوصی، فراهم کردن آنها را خیلی غیر انتقاعی تلقی می‌کنند و دولت‌ها یا قادر به تهیه آن نیستند یا تمایلی به تهیه آن ندارند. بر خلاف موسسات تجاری، سمن‌ها نمی‌توانند بر مشوق‌های مالی برای ساماندهی به فعالیت‌های خود متکی شوند، بلکه باید بسیار بیشتر از یک موسسه تجاری بر مشارکت‌های داوطلبانه متکی باشند (ریورا-سانتو و روفین[5] ، 2010). با این حال، ویژگی‌های انعطاف‌پذیری، نوآورانه و محلی بودن سمن‌ها، آنها را قادر می‌سازد که نیازهای بومی یک بافت اجتماعی- فرهنگی خاص را مد نظر قرار دهند (پارک و همکاران، 2015).
فعالیت سمن‌ها در نقاط مختلف جهان، بسته به بافت فرهنگی، متفاوت است؛ به عنوان مثال، در جوامع غربی بیشتر به مسائل محیط زیست، زنان و حقوق بشر می‌پردازند، در حالی که در جوامع شرقی و خاورمیانه، بیشتر به مسائل و آسیب‌های اجتماعی پرداخته می‌شود (علی و حتا[6]، 2014). در ایران سابقه کارهای خیریه و غیردولتی هم از نظر اسلامی و هم از نظر ایرانی بودن بسـیار طـولانی اسـت، اما در سال‌های اخیر و به دنبال رشد سازمان های مردم نهاد در دنیا، در ایـران نیز این سازمان ها توسعه و رسمیت یافتند (طریقی و منصوریان، 1390). با این حال سمن‌ها از بدو پیدایش با مشکلات زیادی روبرو بوده‌اند. فقدان بسترهای حقوقی مناسب، عدم پذیرش سمن‌ها از جانب سازمان های دولتی، رویکرد و نگاه امنیتی به سمن‌ها، فقدان سندیکاها و اتحادیه‌هایی که مسائل و مشکلات سمن‌ها را پیگیری کند، ناتوانی سمن‌ها در جلب مشارکت‌های مردمی و فقدان حمایت رسانه‌ای از سمن‌ها، از جمله مشکلاتی است که سمن‌ها با آن مواجه هستند (پایگاه خبری جماران، 1397). این مشکلات موجب کاهش فعالیت، اثربخشی و در موارد حاد، غیر فعال شدن سمن‌ها می‌شود. علاوه براین، تغییر ماهیت سمن‌ها و روی آوردن به فعالیت‌های انتفاعی در حوزه مربوطه نیز یکی دیگر از تبعات فقدان زیرساخت‌های حقوقی، اقتصادی و فرهنگی مناسب برای فعالیت سمن‌هاست که آنها را از اهداف خود دور می‌کند و بر اثربخشی آنها تأثیر منفی دارد، اما کمتر مورد توجه پژوهش‌ها و سیاستگزاران قرار گرفته است (مصاحبه با دبیران و بنیانگذاران سمنهای فعال استان فارس، 1397). با وجود آن که اغلب سمنهای تأسیس شده در سراسر کشور با مشکلات و چالشهای مشابهی مواجه هستند، استان فارس به عنوان یکی از استان‌های پهناور کشور که سابقه و قدمتی دیرینه در عرصه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دارد، در زمینه مشارکت‌های مردمی نیز جزو استان‌های پیشرو بوده و بنابر گزارش مدیر کل امور اجتماعی استانداری فارس تا سال 1395، 860 مجوز برای فعالیت سمن‌ها در این استان صادر شده است (خبرگزاری ایسنا، 1395). با این حال، بررسی‌های میدانی نشان میدهد اغلب این سمن‌ها با مشکلات متعددی دست به گریبان هستند و تنها تعداد کمی از آنها از کارآیی و اثربخشی مطلوب برخوردارند- در شهر شیراز تنها دسترسی به 54 سمن میسر شد. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان اثربخشی سمنهای استان فارس و عوامل مرتبط با آن انجام شد.
اثربخشی، یکی از مهمترین متغیرهای وابسته در پژوهش‌های سازمانی است. با این حال هنوز تعریف واضحی از این سازه ارائه نشده است (عیدی[7]، 2015). نخستین بار اتزیونی[8] (1964) مطرح کرد که میزان دستیابی سازمان به اهدافش، نشانگر اثربخشی آن سازمان است (لکی، اشمیتز و سودلند[9]، 2012). یوچتمن و سی‌شور[10] (1967) اثربخشی را توانایی سازمان برای به کارگیری محیط خود و جذب سرمایه[11] تعریف کرده‌اند. لکی و همکاران (2012) با بررسی تعاریف قبلی، دریافتهاند که اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، عموماً به عنوان توانایی بسیج منابع و افکار عمومی برای تأثیرگذاری بر سیاست‌گزاری‌های ملّی و بین‌المللی تعریف شده است. از نظر مورای و تاسی[12](1994) اثربخشی، سازه‌ای اجتماعی است که در ذهن متولیان درونی و بیرونی سازمان قرار دارد و ناشی از تعامل، تصمیم‌گیری و توافق آن‌هاست. بر این اساس، اثربخشی باید در قالب مجموعه‌ای از قضاوت‌های متولیان مختلف درک شود، نه به عنوان یکی از ویژگی‌های واقعی سازمان (مورای و تاسی، 1994 به نقل از هرمان و رنز[13]، 1997).
به طور کلی، رویکردهای مختلف به اثربخشی را می‌توان تحت 5 رویکرد کلی دسته‌بندی کرد: رویکرد دستیابی به هدف[14] که در آن اثربخشی به میزانی اطلاق می‌شود که سازمان به اهداف خود دست یافته است. در رویکرد منابع سیستم[15]، اثربخشی به توانایی سازمان برای بهره‌گیری از محیط خود جهت دستیابی به منابع ارزشمند و نادر اطلاق می‌شود. در رویکرد فرایندهای درونی[16]، اثربخشی در قالب میزان توازن و کارآیی محیط درونی سازمان بررسی می‌شود. در رویکرد مشارکت‌کنندگان راهبردی[17]، نقطه‌نظر اعضای کلیدی سازمان، در تعریف اثربخشی مدنظر قرار می‌گیرد. رویکرد ارزش‌های رقابتی، ارزش‌های سازمانی را جهت بررسی اثربخشی به کار می‌گیرد (عیدی، 2015). سرانجام در رویکرد ترکیبی، شاخص‌های اثربخشی با اتکا به دو رویکرد دستیابی به هدف و منابع سیستم استخراج می‌شوند (محمدقاسمی، 1393).
همانگونه که ملاحظه شد، مدل‌های متعددی از اثربخشی سازمانی وجود دارد که شیوه تعریف و اندازه‌گیری آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند (شیوا و سوار[18] ، 2010). از این رو، انتخاب مدل مناسبی از اثربخشی که بتواند تصویر قابل قبولی از اثربخشی سمن‌ها ارائه کند، حائز اهمیت است. در این پژوهش، مدل پیشنهادی چلادورای و هاگرتی[19](1991) انتخاب شده است. مزیت این مدل این است که در اصل برای سنجش اثربخشی سمن‌ها ارائه شده است. مطابق با این مدل که مبتنی بر رویکرد فرایندی است، چهار فرایند عمده‌ی مرتبط با سمن‌ها عبارت اند از: سازمان، تصمیم‌گیری، روابط بین فردی و رضایت شغلی. سازمان[20]، به ادراک کارکنان از شیوه‌ای که مسئولیت بین کارگزاران مختلف توزیع می‌شود و نیز به کارآمدی سیستم مدیریت اشاره دارد. تصمیم‌سازی[21]، شامل ادراک کارکنان از فرایند تصمیم‌گیری است. روابط بین فردی، به پویایی روابط بین فردی در بین کارکنان و نیز بین کارکنان و مدیران می‌پردازد. سرانجام رضایت شغلی، دربرگیرنده نگرش کارکنان نسبت به شغل است. در کل چنین به نظر می‌رسد که که مدل چلادورای و هاگرتی اقتباس موفقیت‌آمیزی از رویکرد فرایندی است و می‌تواند برای سنجش اثربخشی سمن‌ها به کار رود (شیوا و سوار، 2010). شکل 1 فرایندهای عمده مرتبط با اثربخشی را بر اساس مدل پیشنهادی چلادورای و هاگرتی (1991) نشان میدهد:
شکل 1: مدل پیشنهادی چلادورای و هاگرتی (1991) از اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد
در پژوهش حاضر، پس از انجام مطالعه اکتشافی و مصاحبه بدون ساختار با تعدادی از اعضای فعّال سمنهای استان فارس، این مدل مناسب تشخیص داده شد و با اعمال تغییرات جزئی، جهت ارزیابی اثربخشی مورد استفاده قرار گرفت. بر این اساس، برای سنجش اثربخشی سمن‌ها، پنج بعد در نظر گرفته شد: رضایت از زیرساخت‌های موجود و حمایت‌های مالی (متناظر با بعد سازمان)، رضایت از قوانین و مقررات (متناظر با بعد تصمیم‌سازی)، رضایت از اعضا (متناظر با بعد روابط بین فردی) و میزان مشارکت (متناظر با بعد رضایت شغلی).
در بررسی عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، ویلسون و موسیک[22] (1997) فعالیت‌های داوطلبانه را نوعی فعالیت مولد در نظر گرفته‌اند که نیازمند سرمایه انسانی، اجتماعی و فرهنگی است. از دیدگاه بوردیو[23] (1986) سرمایه، هر گونه خاستگاه و سرچشمه در عرصه اجتماعی است که در توانایی فرد برای بهره‌مندی از منافع خاصی که در این صحنه حاصل می‌گردد، واقع شود. منظور از سرمایه انسانی، منابعی است که از ویژگی‌های فردی شخص نشأت می‌گیرند. پژوهشگران، ویژگی‌هایی نظیر جنسیت، سن، تحصیلات، درآمد و نظایر آن را به عنوان نشانگرهای سرمایه انسانی در نظر گرفته و تأثیرات آن بر فعالیت‌های داوطلبانه را مورد بررسی قرار دادهاند (گرینو و مک‌کوبی[24] ، 1993؛ هادکینسون و ویتزمن[25] ، 1992؛ گالاگر[26] ، 1994). بر خلاف سرمایه انسانی که در خود فرد جای دارد، برخی از منابع در شبکه اجتماعی افراد نهفته‌اند و تنها زمانی قابل مشاهده هستند که روابط اجتماعی آنها بررسی شوند (لین[27] ، 1995 به نقل از ویلسون و موسیک، 1997). این منابع که از آن به عنوان سرمایه اجتماعی یاد می‌شود، شامل مؤلفه‌هایی نظیر تعداد و میزان تعاملات اجتماعی و گستردگی و سازمان یافتگی آن است. سرمایه اجتماعی موجب تأمین برخی منابع نظیر اطلاعات، نیروی کار و اعتماد می‌شوند که توانایی فرد را برای انجام فعالیت‌های مولد (از جمله فعالیت‌های داوطلبانه) افزایش می‌دهند (اسمیت[28]، 1994). ویلسون و موسیک (1997) متغیرهای میزان تعاملات اجتماعی و تعداد فرزندان را به عنوان شاخص‌های سرمایه‌ی اجتماعی در نظر گرفته‌اند، زیرا وجود فرزندان موجب می‌شود افراد در مقایسه با افراد مجرد یا فاقد فرزند، تعاملات اجتماعی بیشتری با عوامل اجتماعی داشته باشند. یکی دیگر از انواع سرمایه، سرمایه فرهنگی است که در برگیرنده کالاهای نمادین فرهنگی در تملک افراد (استونز، 1387: 335) و باورها و ارزش‌های آن‌هاست (ویلسون و موسیک، 1997).
در این پژوهش، به منظور بررسی عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، متغیرهایی نظیر سن، جنسیت، میزان تحصیلات، میزان تحصیلات پدر و مادر، وضعیت اشتغال و میزان درآمد به عنوان سرمایه انسانی، وضعیت تأهل پاسخگویان، شرکت در فعالیت‌های عام‌المنفعه و عضویت قبلی در تشکل‌ها به عنوان سرمایه اجتماعی و میزان و نوع رسانه مورد استفاده در انجام فعالیت‌های سمن، به عنوان سرمایه فرهنگی پاسخگویان مد نظر قرار گرفت. علاوه بر انواع سرمایه، قلمرو فعالیت و موضوع فعالیت سمن‌ها به عنوان عوامل ساختاری در نظر گرفته شده و تأثیر آن بر اثربخشی سمن‌ها مورد بررسی قرار گرفت. شکل 2 مدل نظری پژوهش را نشان میدهد.
شکل 2: مدل نظری پژوهش
در ایران پژوهش‌های متعددی در مورد عملکرد سازمان های مردم نهاد انجام شده است. به عنوان مثال، محسنی، خوش‌فر، بابایی و ابراهیمی (1392) نشان دادهاند که مؤثرترین عوامل در انگیزه مشارکت زنان به ترتیب رضایت از زندگی، عضویت اعضای خانواده در سمن‌ها، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی زنان، میزان مصرف رسانه‌ای، آگاهی سیاسی زنان، پایگاه اقتصادی و انسجام خانوادگی است. فرزانه ثابت (1389) نشان داد که سرمایه اجتماعی اعضا با عملکرد سمن‌ها رابطه مثبت دارد و متغیرهای سن و میزان تحصیلات، این رابطه را تعدیل می‌کند. قانعی‌راد و حسینی (1384) نشان دادند که پایگاه اجتماعی- اقتصادی و تحصیلات جوانان با میزان مشارکت آنان در سمن‌ها رابطه مثبت و معنیداری دارد. جهانگیری و شکری‌زاده (1389) نشان دادند که بین وضعیت تأهل، قومیت، تحصیلات اعضا و تحصیلات همسران با عملکرد سازمان های غیردولتی رابطه معنیداری وجود ندارد، اما بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی ساختاری (برای نمونه: میزان مشارکت) و شناختی (برای نمونه: اعتماد اجتماعی) و عملکرد این سازمان ها رابطه وجود دارد. سرانجام معمارزاده و پاک طینت (1388) مهارت های مدیریتی تشکل‌ها، امکانات مالی، برخورداری از شبکه‌های ارتباطی، توانایی تعامل سازنده با دولت‌ها و نهادها، نهادینه شدن جایگاه تشکل‌ها در جامعه و مشارکت در سیاست‌گذاری‌های دولت را به عنوان عوامل مؤثر بر اثربخشی سمن‌ها شناسایی کرده‌اند.
فرضیه های پژوهش
پژوهش حاضر با هدف بررسی فرضیه‌های زیر انجام شد:
فرضیه اصلی
اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس به چه میزان است و چه عواملی بر این اثربخشی مؤثرند؟
فرضیه‌های فرعی
- بین سرمایه انسانی اعضا و اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس رابطه وجود دارد.
- بین سرمایه اجتماعی اعضا و اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس رابطه وجود دارد.
- بین سرمایه فرهنگی اعضا و اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس رابطه وجود دارد.
- بین ویژگی‌های ساختاری سمنهای جوانان استان فارس و اثربخشی آنها رابطه وجود دارد.
روش شناسی پژوهش
این پژوهش به صورت میدانی و با روش پیمایشی زمینه‌یابی انجام شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بود. جامعه آماری، 54 سازمان فعال غیر دولتی جوانان (سمن) شهر شیراز بود. نمونه‌گیری به صورت تصادفی طبقه‌ای انجام شد و واحد نمونه‌گیری، سازمان بود. با توجه به عدم همکاری بعضی سازمان ها، جابجایی محل استقرار و عدم حضور اعضا و با در نظر گرفتن موضوع فعالیت، 34 سازمان جهت بررسی انتخاب شدند. از آنجا که حجم نمونه مورد نیاز بر اساس فرمول کوکران 340 نفر بود، از لیست اسامی موجود در هر سازمان تعدادی از اعضا به صورت تصادفی انتخاب شدند (حداقل 2 نفر و حداکثر 12 نفر). در نهایت، 273 پرسشنامه تکمیل شد.
برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، از پرسشنامه محقق ساخته، پس از حصول اطمینان از روایی[29] و اعتبار[30] آن استفاده شد. تعداد کل گویه‌های پرسشنامه 70 گویه بود که 27 گویه آن جهت سنجش سرمایه‌های انسانی (نمونه: میزان تحصیلات)، اجتماعی (نمونه: آیا قبلاً در تشکل‌های گروهی عضو بوده‌اید؟)، فرهنگی (نمونه: از هر کدام از رسانه‌های زیر به چه میزان جهت انجام فعالیت‌های سمن و ارتباط با مسئولین و همکاران خود استفاده می‌کنید؟) و عوامل ساختاری (نمونه: موضوع فعالیت سمن شما چیست؟) مرتبط با اثربخشی سازمان های مردم نهاد جوانان تهیه شده بود. برای سنجش ابعاد گوناگون اثربخشی نیز، 43 گویه تهیه شد که جهت سنجش ابعاد رضایت از اعضاء (8 گویه؛ مسئولان سمن شما چقدر در دسترس هستند و به اعتراضات شما پاسخ می‌دهند؟)، میزان مشارکت (10 گویه؛ نمونه: در سمن شما چقدر امکانات لازم برای ارتقای اخلاقی-علمی-هنری شما جوانان فراهم می‌شود؟)، قوانین و مقررات دولتی و اساسنامه‌ها (16 گویه؛ نمونه: آیا دولت در امور و فعالیت‌های سازمان های مردم نهاد دخالت می‌کند؟ )، حمایت‌های مالی دولت (3 گویه؛ نمونه: تشکل شما تا چه میزان از سوی دولت کمک مالی دریافت نموده است؟ ) و زیرساخت‌ها (6 گویه؛ نمونه: زیرساخت‌های کشور را برای فعالیت سمن‌ها تا چه میزان مناسب می‌دانید؟) به کار گرفته شد.
روایی پرسشنامه با استفاده از روش محتوایی مورد بررسی قرار گرفت؛ بدین صورت که پرسشنامه در اختیار چند تن از استادان و صاحبنظران قرار گرفت و از آنان درخواست شد نظرات و اصلاحات خود را پیرامون آن اعلام کنند. نتیجه حاکی از آن بود که پس از انجام پاره‌ای اصلاحات، پرسشنامه تهیه شده، از کفایت لازم برای سنجش متغیرهای مورد نظر برخوردار است. برای بررسی اعتبار پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ برای ابعاد مختلف اثربخشی سازمان های غیر دولتی محاسبه گردید. نتایج این تحلیل مطابق با جدول 1 حاکی از آن بود که پرسشنامه و ابعاد آن از اعتبار قابل قبولی برخوردار است.
جدول 1: ضرائب آلفای کرونباخ ابعاد پرسشنامه اثربخشی سمن‌ها
|
ابعاد |
تعداد گویه‌ها |
ضریب آلفای کرونباخ |
|
رضایت اعضا |
8 |
81/0 |
|
مشارکت |
10 |
81/0 |
|
قوانین و مقررات |
16 |
72/0 |
|
حمایت های مالی |
3 |
63/0 |
|
زیر ساخت ها |
6 |
57/0 |
|
کل |
43 |
86/0 |
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، علاوه بر توصیف متغیرها در قالب میانگین و انحراف استاندارد، از آزمون‌های تی تک‌نمونه‌ای، رگرسیون چندگانه، آزمون تی مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد.
یافته‌های پژوهش
جدول 2، فراوانی و درصد متغیرهای جمعیت‌شناختی پژوهش را نشان میدهد.
جدول 2: فراوانی و درصد متغیرهای جمعیت‌شناختی پژوهش
|
متغیّر |
فراوانی |
درصد |
درصد تراکمی |
|
|
جنسیت |
زن |
133 |
49/3 |
49/3 |
|
مرد |
137 |
50/7 |
100 |
|
|
وضعیت تأهل |
مجرد |
188 |
69/89 |
69/89 |
|
متأهل |
74 |
27/51 |
97/40 |
|
|
جدا شده بر اثر فوت یا طلاق |
7 |
2/60 |
100 |
|
|
میزان تحصیلات |
زیر دیپلم |
16 |
5/95 |
5/95 |
|
دیپلم |
48 |
17/84 |
23/79 |
|
|
کاردانی |
30 |
11/15 |
34/94 |
|
|
کارشناسی |
124 |
46/10 |
81/04 |
|
|
کارشناسی ارشد و بالاتر |
51 |
18/96 |
100 |
|
|
وضعیت اشتغال |
شاغل |
145 |
54/92 |
54/92 |
|
بیکار |
119 |
45/08 |
100 |
|
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌گردد، 19/51 درصد پاسخگویان زن و 81/48 درصد مرد بوده‌اند. همچنین، 89/69 درصد پاسخگویان مجرد، 51/27 درصد، متأهل و 6/2 درصد جدا شده به دلیل فوت یا طلاق بوده‌اند. علاوه براین، 92/54 درصد پاسخگویان شاغل و 08/45 درصد بیکار بوده‌اند. تحصیلات اکثر پاسخگویان 06/65 درصد در سطح کارشناسی و بالاتر بوده است. جدول 3 ، فراوانی و درصد پاسخگویان را بر اساس محدوده فعالیت سمن آنان نشان میدهد.
جدول 3: فراوانی و درصد پاسخگویان بر اساس محدوده فعالیت سمن آنها
|
متغیّر |
فراوانی |
درصد |
درصد تراکمی |
|
|
محدوده فعالیت سمن |
شهری |
93 |
34/70 |
34/70 |
|
استانی |
117 |
43/66 |
78/36 |
|
|
ملی |
37 |
13/81 |
92/16 |
|
|
بین‌المللی |
21 |
7/84 |
100 |
|
|
کل |
268 |
100 |
|
|
همان گونه که در جدول فوق مشاهده می‌شود، 36/78 درصد پاسخگویان، محدوده فعالیت سمن خود را شهری و استانی و بقیه ملی و بین‌المللی ذکر کرده‌اند. جدول 4، میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش را به تفکیک جنسیت نشان میدهد.
جدول 4: میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش به تفکیک جنسیت
|
ابعاد |
مرد |
زن |
کل |
||||||
|
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
|
|
سن |
26/21 |
7/02 |
135 |
27/24 |
6/76 |
131 |
26/71 |
6/90 |
266 |
|
هزینه در ماه (هزار تومان) |
821 |
946 |
109 |
524/84 |
413 |
98 |
681 |
756 |
207 |
|
رضایت اعضاء |
3/58 |
0/70 |
123 |
3/66 |
0/67 |
120 |
3/62 |
0/68 |
243 |
|
مشارکت |
3/51 |
0/64 |
126 |
3/43 |
0/64 |
120 |
3/47 |
0/64 |
246 |
|
قوانین و مقررات |
2/35 |
0/99 |
128 |
2/19 |
0/92 |
114 |
2/28 |
0/96 |
242 |
|
حمایت‌های مالی |
2/98 |
0/67 |
126 |
2/85 |
0/59 |
117 |
2/92 |
0/64 |
243 |
|
زیرساخت‌ها |
3/22 |
0/44 |
101 |
3/13 |
0/39 |
77 |
3/18 |
0/42 |
178 |
|
اثربخشی کلی |
3/58 |
0/70 |
123 |
3/66 |
0/67 |
120 |
3/62 |
0/68 |
243 |
مطابق با نتایج موجود در جدول فوق، پاسخگویان در ابعاد رضایت اعضا، مشارکت اعضا و فراهم بودن زیرساخت‌ها، میانگین بالاتر و در ابعاد قوانین و مقررات و حمایت‌های مالی، میانگین کمتری کسب کرده‌اند.
بررسی سؤال اصلی پژوهش: میزان اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد
به منظور بررسی این که پاسخگویان در کدامیک از ابعاد اثربخشی میانگین بالاتر، پایین‌تر یا معادل با متوسط (عدد 3 بیانگر نمره متوسط طیف لیکرت است) دارند، از آزمون تی تک‌نمونه‌ای استفاده شد. نتایج مطابق با جدول 5 حاکی از آن بود که میزان کلی اثربخشی سمن‌ها، بیشتر از متوسط ارزیابی شده است. علاوه براین، میانگین نمرات ابعاد رضایت، مشارکت و زیرساخت‌ها به طور معنیداری از متوسط بیشتر است، در حالی که میانگین ابعاد قوانین و مقررات و حمایت‌های مالی، به طور معنیداری از متوسط کمتر بود.
جدول 5: آزمون تی تک‌نمونه‌ای برای ارزیابی میزان اثربخشی سمن‌ها
|
متغیّر |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار تی |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
3/62 |
0/68 |
14/34 |
245 |
0/0001 |
|
مشارکت |
3/47 |
0/64 |
11/69 |
247 |
0/0001 |
|
قوانین و مقررات (قوانین دولتی و اساسنامه‌ها) |
2/27 |
0/96 |
-11/86 |
244 |
0/0001 |
|
حمایت‌های مالی |
2/91 |
0/64 |
-2/19 |
244 |
0/03 |
|
زیرساخت‌ها |
3/18 |
0/41 |
5/87 |
178 |
0/0001 |
|
اثربخشی کلی |
3/62 |
0/68 |
14/34 |
245 |
0/0001 |
فرضیه اول پژوهش: رابطه سرمایه انسانی و اثربخشی
به منظور بررسی رابطه سرمایه انسانی و اثربخشی از رگرسیون چندگانه استفاده شد؛ به این صورت که متغیرهای جنسیت (1 زن و 2 مرد)، سن، تحصیلات، وضعیت اشتغال (1-بیکار 2- شاغل)، میزان هزینه و تحصیلات پدر و تحصیلات مادر به عنوان متغیرهای پیش‌بین و میزان اثربخشی کلی سمن‌ها و ابعاد آن به عنوان متغیر ملاک وارد رگرسیون شدند. جدول 6، نتایج تحلیل رگرسیون برای پیش‌بینی اثربخشی سمن‌ها بر اساس سرمایه انسانی پاسخگویان را نشان میدهد.
جدول 6: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی اثربخشی سمن‌ها بر اساس سرمایه انسانی پاسخگویان
|
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
جنسیت |
0/90 |
0/03 |
0/39 |
0/15 |
0/30 |
0/76 |
|
سن |
-0/21 |
-0/08 |
-0/63 |
0/53 |
||
|
تحصیلات |
1/37 |
0/09 |
0/85 |
0/40 |
||
|
وضعیت اشتغال |
-3/43 |
-0/10 |
-0/98 |
0/33 |
||
|
میزان هزینه |
0/0001 |
0/20 |
2/06 |
0/04 |
||
|
تحصیلات پدر |
0/61 |
0/04 |
0/35 |
0/73 |
||
|
تحصیلات مادر |
3/95 |
0/26 |
2/05 |
0/04 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، از بین متغیرهای نشانگر سرمایه انسانی، تنها میزان تحصیلات مادر، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای اثربخشی سمن‌ها بود. جدول 7، نتایج تحلیل‌های رگرسیونی برای پیش‌بینی ابعاد اثربخشی سمن‌ها بر اساس سرمایه انسانی پاسخگویان را نشان میدهد.
جدول 7: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی ابعاد اثربخشی سمن‌ها بر اساس سرمایه انسانی پاسخگویان
|
متغیر ملاک |
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
جنسیت |
-0/50 |
-0/05 |
0/36 |
0/13 |
-0/61 |
0/54 |
|
سن |
-0/19 |
-0/22 |
-2/10 |
0/04 |
|||
|
تحصیلات |
0/80 |
0/16 |
1/79 |
0/07 |
|||
|
وضعیت اشتغال |
1/63 |
0/15 |
1/77 |
0/08 |
|||
|
میزان هزینه |
0/005 |
0/15 |
1/74 |
0/08 |
|||
|
تحصیلات پدر |
0/02 |
0/01 |
0/05 |
0/96 |
|||
|
تحصیلات مادر |
0/90 |
0/20 |
1/83 |
0/07 |
|||
|
مشارکت |
جنسیت |
0/70 |
0/06 |
0/31 |
0/10 |
0/80 |
0/42 |
|
سن |
-0/05 |
-0/06 |
-0/54 |
0/59 |
|||
|
تحصیلات |
0/64 |
0/12 |
1/31 |
0/19 |
|||
|
وضعیت اشتغال |
0/78 |
0/07 |
0/78 |
0/43 |
|||
|
میزان هزینه |
0/00 |
0/03 |
0/37 |
0/71 |
|||
|
تحصیلات پدر |
-0/58 |
-0/12 |
-1/13 |
0/26 |
|||
|
تحصیلات مادر |
1/96 |
0/39 |
3/73 |
0/0001 |
|||
|
قوانین و مقررات |
جنسیت |
-0/25 |
-0/02 |
0/35 |
0/12 |
-0/20 |
0/84 |
|
سن |
-0/16 |
-0/13 |
-1/12 |
0/26 |
|||
|
تحصیلات |
0/20 |
0/03 |
0/30 |
0/77 |
|||
|
وضعیت اشتغال |
0/38 |
0/02 |
0/27 |
0/79 |
|||
|
میزان هزینه |
0/000 |
0/18 |
2 |
0/05 |
|||
|
تحصیلات پدر |
1/46 |
0/24 |
2/04 |
0/04 |
|||
|
تحصیلات مادر |
0/40 |
0/06 |
0/53 |
0/60 |
|||
|
حمایت‌های مالی |
جنسیت |
0/19 |
0/44 |
0/39 |
0/15 |
0/42 |
0/67 |
|
سن |
0/08 |
0/05 |
1/71 |
0/09 |
|||
|
تحصیلات |
-0/70 |
0/24 |
-2/86 |
0/005 |
|||
|
وضعیت اشتغال |
-1/21 |
0/50 |
-2/42 |
0/02 |
|||
|
میزان هزینه |
0/0001 |
0/0001 |
1/93 |
0/06 |
|||
|
تحصیلات پدر |
0/07 |
0/26 |
0/27 |
0/79 |
|||
|
تحصیلات مادر |
-0/11 |
0/26 |
-0/42 |
0/67 |
|||
|
زیرساخت‌ها |
جنسیت |
-0/50 |
-0/05 |
0/36 |
0/13 |
-0/61 |
0/54 |
|
سن |
-0/19 |
-0/22 |
-2/10 |
0/04 |
|||
|
تحصیلات |
0/80 |
0/16 |
1/79 |
0/07 |
|||
|
وضعیت اشتغال |
1/63 |
0/15 |
1/77 |
0/08 |
|||
|
میزان هزینه |
0/000 |
0/15 |
1/74 |
0/08 |
|||
|
تحصیلات پدر |
0/02 |
0/01 |
0/05 |
0/96 |
|||
|
تحصیلات مادر |
0/90 |
0/20 |
1/83 |
0/07 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، جنسیت پاسخگویان پیش‌بین معنیداری برای ابعاد اثربخشی سمن‌ها نبود، اما سن پاسخگویان با ابعاد رضایت از اعضا و زیرساخت‌ها رابطه منفی معنیداری داشت. میزان تحصیلات پاسخگویان تنها با بعد حمایت‌های مالی رابطه‌ی منفی معنیداری داشت. وضعیت اشتغال پاسخگویان با حمایت‌های مالی رابطه منفی معنیداری داشت. به عبارت دیگر، افراد بیکار میزان حمایت‌های مالی را بیشتر ارزیابی کرده بودند. میزان هزینه پاسخگویان با بعد قوانین و مقررات رابطه مثبت و معنیداری داشت. تحصیلات پدر با بعد قوانین و مقررات رابطه مثبت و معنیداری داشت. تحصیلات مادر با بعد مشارکت رابطه‌مثبت و معنیداری داشت. بنابراین فرضیه اول پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین سرمایه انسانی و اثربخشی، به استثنای جنسیت پاسخگویان، در سایر موارد تأیید شد.
فرضیه دوم پژوهش: رابطه سرمایه اجتماعی و اثربخشی
به منظور بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و اثربخشی، ارتباط متغیرهای وضعیت تأهل، شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه و عضویت قبلی در تشکل‌ها با اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس مورد بررسی قرار گرفت. به منظور مقایسه پاسخگویان مجرد و متأهل از نظر ابعاد اثربخشی سمن‌ها، از آزمون تی برای نمونه‌های مستقل استفاده شد. نتایج این تحلیل‌ها مطابق با جدول 8 حاکی از آن بود که بین پاسخگویان مجرد و متأهل از نظر ابعاد اثربخشی سمن‌ها تفاوت معنیداری وجود ندارد.
جدول 8: آزمون تی مستقل برای مقایسه‌ی پاسخگویان مجرد و متأهل از نظر ابعاد اثربخشی سمن‌ها
|
متغیّر |
وضعیت تأهل |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار تی |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
مجرد |
29/33 |
5/24 |
1/69 |
240 |
0/09 |
|
متأهل |
28/03 |
5/77 |
||||
|
مشارکت |
مجرد |
34/67 |
6/60 |
-0/18 |
242 |
0/86 |
|
متأهل |
34/83 |
5/93 |
||||
|
قوانین و مقررات (قوانین دولتی و اساسنامه‌ها) |
مجرد |
49/49 |
7/64 |
0/61 |
212 |
0/54 |
|
متأهل |
48/80 |
7/25 |
||||
|
حمایت‌های مالی |
مجرد |
6/91 |
2/89 |
0/60 |
239 |
0/55 |
|
متأهل |
6/66 |
2/87 |
||||
|
زیرساخت‌ها |
مجرد |
17/50 |
4/02 |
0/18 |
239 |
0/86 |
|
متأهل |
17/40 |
3/34 |
||||
|
اثربخشی کلی |
مجرد |
137/22 |
18/76 |
0/55 |
173 |
0/58 |
|
متأهل |
135/61 |
16/05 |
به منظور بررسی رابطه شرکت یا عدم شرکت در فعالیت‌های عام المنفعه با ابعاد اثربخشی سمن‌ها از آزمون تی مستقل استفاده شد. نتایج این تحلیل مطابق با جدول 9 حاکی از آن بود که شرکت در فعالیت‌های عام المنفعه با ابعاد رضایت اعضا، مشارکت، قوانین و مقررات، حمایت‌های مالی و میزان کلی اثربخشی رابطه داشت و پاسخگویانی که در فعالیت‌های عام المنفعه شرکت داشته‌اند، در ابعاد ذکر شده میانگین بالاتری کسب کرده‌اند.
جدول 9: آزمون تی مستقل برای بررسی رابطه شرکت در فعالیت‌های عام المنفعه با ابعاد اثربخشی سمن‌ها
|
متغیّر |
شرکت در فعالیت‌های عام المنفعه |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار تی |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
بلی |
30/83 |
4/77 |
7/74 |
241 |
0/0001 |
|
خیر |
25/79 |
4/98 |
||||
|
مشارکت |
بلی |
36/02 |
6/29 |
4/05 |
243 |
0/0001 |
|
خیر |
32/67 |
6/09 |
||||
|
قوانین و مقررات (قوانین دولتی و اساسنامه‌ها) |
بلی |
50/35 |
7/70 |
2/66 |
215 |
0/01 |
|
خیر |
47/58 |
6/78 |
||||
|
حمایت‌های مالی |
بلی |
6/28 |
2/61 |
-4/28 |
239 |
0/0001 |
|
خیر |
7/87 |
3/06 |
||||
|
زیرساخت‌ها |
بلی |
17/52 |
3/79 |
0/25 |
239 |
0/80 |
|
خیر |
17/39 |
3/90 |
||||
|
اثربخشی کلی |
بلی |
139/88 |
17/56 |
2/83 |
176 |
0/01 |
|
خیر |
132/28 |
17/34 |
به منظور بررسی رابطه عضویت قبلی در تشکل‌ها و اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، از رگرسیون چندگانه استفاده شد؛ بدین صورت که عضویت در هر یک از تشکل‌های دانشجویی، صنفی، مذهبی و ورزشی (0 خیر و 1 بله) به عنوان متغیرهای پیش‌بین و اثربخشی و ابعاد آن به عنوان متغیر ملاک وارد تحلیل رگرسیون شدند. جدول 10، نتایج تحلیل رگرسیون برای پیش‌بینی اثربخشی سمن‌ها بر اساس عضویت قبلی در تشکل‌ها را نشان میدهد.
جدول 10: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی اثربخشی سمن‌ها بر اساس عضویت قبلی در تشکل‌ها
|
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
دانشجویی |
5/43 |
2/74 |
0/24 |
0/06 |
1/98 |
0/05 |
|
صنفی |
6/22 |
6/44 |
0/97 |
0/34 |
||
|
مذهبی |
0/91 |
3/37 |
0/27 |
0/79 |
||
|
ورزشی |
3/93 |
3/71 |
1/06 |
0/29 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، عضویت قبلی در گروه‌های دانشجویی پیش‌بین مثبت و معنیداری برای اثربخشی سمن‌ها است. جدول 11، رابطه عضویت قبلی در تشکل‌ها را با ابعاد اثربخشی نشان میدهد.
جدول 11: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی ابعاد اثربخشی سمن‌ها بر اساس عضویت قبلی در تشکل‌ها
|
متغیر ملاک |
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
دانشجویی |
3 |
0/27 |
0/34 |
0/12 |
4/39 |
0/0001 |
|
صنفی |
1/15 |
0/05 |
0/83 |
0/41 |
|||
|
مذهبی |
1/38 |
0/10 |
1/64 |
0/10 |
|||
|
ورزشی |
1/39 |
0/10 |
1/57 |
0/12 |
|||
|
مشارکت |
دانشجویی |
3/61 |
0/27 |
0/34 |
0/12 |
4/49 |
0/0001 |
|
صنفی |
2/04 |
0/08 |
1/25 |
0/21 |
|||
|
مذهبی |
0/24 |
0/01 |
0/24 |
0/81 |
|||
|
ورزشی |
2/27 |
0/14 |
2/23 |
0/03 |
|||
|
قوانین و مقررات |
دانشجویی |
1/28 |
0/08 |
0/24 |
0/06 |
1/23 |
0/22 |
|
صنفی |
3/41 |
0/10 |
1/42 |
0/16 |
|||
|
مذهبی |
0/66 |
0/04 |
0/53 |
0/60 |
|||
|
ورزشی |
3/06 |
0/16 |
2/27 |
0/02 |
|||
|
حمایت‌های مالی |
دانشجویی |
-1/26 |
-0/21 |
0/31 |
0/10 |
-3/43 |
0/001 |
|
صنفی |
1/53 |
0/13 |
2/07 |
0/04 |
|||
|
مذهبی |
-0/78 |
-0/11 |
-1/73 |
0/09 |
|||
|
ورزشی |
0/26 |
0/03 |
0/54 |
0/59 |
|||
|
زیرساخت‌ها |
دانشجویی |
-0/83 |
-0/11 |
0/22 |
0/05 |
-1/66 |
0/10 |
|
صنفی |
3/25 |
0/19 |
2/98 |
0/003 |
|||
|
مذهبی |
0/26 |
0/03 |
0/42 |
0/68 |
|||
|
ورزشی |
0/13 |
0/01 |
0/20 |
0/84 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، عضویت در تشکل‌های دانشجویی، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای ابعاد رضایت اعضا و مشارکت بوده و پیش‌بین منفی و معنیداری برای حمایت‌های مالی است. عضویت در تشکل‌های ورزشی، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای بعد قوانین و مقررات است. عضویت در تشکل‌های صنفی، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای بعد زیرساخت‌هاست. بنابراین فرضیه دوم پژوهش پیرامون وضعیت تأهل تأیید نشد، اما در مورد شرکت در فعالیت‌های عام‌المنفعه و عضویت قبلی در تشکل‌ها تأیید شد.
فرضیه سوم پژوهش: رابطه سرمایه فرهنگی و اثربخشی
به منظور بررسی رابطه سرمایه فرهنگی و اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، نوع رسانه مورد استفاده (مجلات، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و روزنامه) به عنوان متغیر پیش‌بین و اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد به عنوان متغیر ملاک در تحلیل رگرسیون وارد شدند. جدول 12، نتایج رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس را بر اساس نوع رسانه مورد استفاده نشان میدهد.
جدول 12: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی اثربخشی سمن‌ها بر اساس نوع رسانه مورد استفاده
|
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
مجلات |
-4/85 |
-0/07 |
0/18 |
0/03 |
-0/78 |
0/43 |
|
اینترنت |
3/60 |
0/10 |
1/27 |
0/21 |
||
|
شبکه‌های اجتماعی |
0/21 |
0/01 |
0/07 |
0/94 |
||
|
روزنامه |
9/17 |
0/16 |
1/78 |
0/08 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، نوع رسانه مورد استفاده، پیش‌بین معنیداری برای میزان کلی اثربخشی سمنهای جوانان نبوده است. جدول ،13 نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه برای بررسی رابطه نوع رسانه مورد استفاده و ابعاد اثربخشی را نشان میدهد.
جدول 13: رگرسیون چندگانه برای پیش‌بینی ابعاد اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس بر اساس نوع رسانه
|
متغیر ملاک |
متغیرهای پیش‌بین |
ضریب غیر استاندارد |
ضریب استاندارد |
همبستگی چندگانه |
درصد تبیین |
تی |
سطح معنیداری |
|
رضایت اعضا |
مجلات |
-2/07 |
-0/09 |
24/0 |
06/0 |
-1/18 |
0/24 |
|
اینترنت |
1/67 |
0/15 |
2/34 |
0/02 |
|||
|
شبکه‌های اجتماعی |
-0/20 |
-0/02 |
-0/26 |
0/80 |
|||
|
روزنامه |
3/07 |
0/17 |
2/20 |
0/03 |
|||
|
مشارکت |
مجلات |
-2/05 |
-0/08 |
22/0 |
05/0 |
-0/97 |
0/33 |
|
اینترنت |
0/81 |
0/06 |
0/98 |
0/33 |
|||
|
شبکه‌های اجتماعی |
-0/58 |
-0/04 |
-0/65 |
0/52 |
|||
|
روزنامه |
4/49 |
0/21 |
2/82 |
0/01 |
|||
|
قوانین و مقررات |
مجلات |
-1/71 |
-0/06 |
22/0 |
05/0 |
-0/68 |
0/50 |
|
اینترنت |
2/53 |
0/17 |
2/39 |
0/02 |
|||
|
شبکه‌های اجتماعی |
0/79 |
0/05 |
0/70 |
0/48 |
|||
|
روزنامه |
2/43 |
0/10 |
1/22 |
0/23 |
|||
|
حمایت‌های مالی |
مجلات |
-0/23 |
-0/02 |
20/0 |
04/0 |
-0/25 |
0/81 |
|
اینترنت |
-0/44 |
-0/08 |
-1/14 |
0/25 |
|||
|
شبکه‌های اجتماعی |
0/17 |
0/03 |
0/41 |
0/68 |
|||
|
روزنامه |
-1/06 |
-0/11 |
0/54 |
0/59 |
|||
|
زیرساخت‌ها |
مجلات |
0/47 |
0/03 |
1/0 |
01/0 |
0/36 |
0/72 |
|
اینترنت |
-0/45 |
-0/06 |
-0/89 |
0/37 |
|||
|
شبکه‌های اجتماعی |
-0/22 |
-0/03 |
-0/41 |
0/68 |
|||
|
روزنامه |
0/07 |
0/01 |
0/07 |
0/94 |
همان گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌شود، استفاده از اینترنت، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای رضایت اعضا و قوانین و مقررات است. استفاده از روزنامه، پیش‌بین مثبت و معنیداری برای رضایت اعضا و مشارکت است. بنابراین رابطه بین سرمایه فرهنگی و اثربخشی در مورد استفاده از اینترنت و روزنامه تأیید و در سایر موارد تأیید نشد.
فرضیه چهارم پژوهش: رابطه عوامل ساختاری و اثربخشی
به منظور بررسی تأثیر محدوده جغرافیایی فعالیت سمن بر ابعاد اثربخشی سازمان های مردم نهاد، از تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد؛ بدین صورت که محدوده جغرافیایی فعالیت سمن (شهرستانی، استانی، ملی و بین المللی) به عنوان متغیر مستقل و ابعاد اثربخشی به عنوان متغیر وابسته وارد تحلیل شدند. جدول 14، میانگین و انحراف استاندارد اثربخشی سمنهای جوانان استان فارس را بر اساس محدوده جغرافیایی فعالیت نشان میدهد.
جدول 14: میانگین و انحراف استاندارد اثربخشی سمن‌ها بر اساس محدوده‌ی جغرافیایی فعالیت سمن‌ها
|
محدوده فعالیت سمن |
میانگین |
انحراف استاندارد |
|
شهرستانی |
132/14 |
18/56 |
|
استانی |
138/77 |
16/46 |
|
ملی |
143/43 |
20/59 |
|
بین المللی |
136/56 |
11/48 |
|
کل |
137/03 |
17/77 |
جدول 15 نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه برای بررسی تأثیر محدوده جغرافیایی فعالیت سمن بر ابعاد اثربخشی را نشان میدهد.
جدول 15: نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه برای بررسی تأثیر محدوده جغرافیایی فعالیت سمن بر ابعاد اثربخشی
|
ابعاد اثربخشی |
منبع واریانس |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
سطح معناداری |
|
رضایت اعضا |
بین گروهی |
165/79 |
3 |
55/26 |
1/87 |
0/13 |
|
خطا |
7019/11 |
238 |
29/49 |
|
|
|
|
کل |
7184/90 |
241 |
|
|
|
|
|
مشارکت |
بین گروهی |
370/39 |
3 |
123/46 |
3/17 |
0/02 |
|
خطا |
9343/59 |
240 |
38/93 |
|
|
|
|
کل |
9713/98 |
243 |
|
|
|
|
|
قوانین و مقررات |
بین گروهی |
62/85 |
3 |
20/95 |
0/37 |
0/77 |
|
خطا |
11854/96 |
210 |
56/45 |
|
|
|
|
کل |
11917/81 |
213 |
|
|
|
|
|
حمایت‌های مالی |
بین گروهی |
19/38 |
3 |
6/46 |
0/77 |
0/51 |
|
خطا |
1996/01 |
238 |
8/39 |
|
|
|
|
کل |
2015/39 |
241 |
|
|
|
|
|
زیرساخت‌ها |
بین گروهی |
29/91 |
3 |
9/97 |
0/67 |
0/57 |
|
خطا |
3522/29 |
237 |
14/86 |
|
|
|
|
کل |
3552/20 |
240 |
|
|
|
|
|
اثربخشی کلی |
بین گروهی |
2517/14 |
3 |
839/05 |
2/74 |
0/05 |
|
خطا |
52725/72 |
172 |
306/54 |
|
|
|
|
کل |
55242/86 |
175 |
|
|
|
همان گونه که در جدول فوق مشاهده می‌گردد، محدوده جغرافیایی فعالیت سمن تنها بر بعد مشارکت و میزان کلی اثربخشی تأثیر معنیداری داشته است. بر اساس جدول 16 که میانگین بعد مشارکت را به تفکیک محدوده جغرافیایی فعالیت سمن نشان میدهد، سمنهای ملی موجب بالاترین میزان مشارکت شده‌اند.
جدول 16: میانگین و انحراف استاندارد میزان مشارکت بر اساس محدوده جغرافیایی فعالیت سمن‌ها
|
محدوده فعالیت سمن |
میانگین |
انحراف استاندارد |
|
شهرستانی |
33/33 |
5/79 |
|
استانی |
35/45 |
6/34 |
|
ملی |
36/85 |
7/12 |
|
بین المللی |
35/00 |
6/02 |
|
کل |
34/86 |
6/32 |
همچنین بر اساس جدول 14 که میزان اثربخشی کلی را به تفکیک محدوده جغرافیایی فعالیت سمن نشان میدهد، سمنهای ملی دارای بالاترین میزان اثربخشی بوده‌اند.
در ادامه به منظور بررسی رابطه موضوع فعالیت سمن پاسخگویان و میزان اثربخشی سمن‌ها، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج این تحلیل مطابق با جدول 17 حاکی از آن بود که فعالیت در سمنهای علمی با رضایت اعضا، مشارکت اعضا، رضایت از قوانین و مقررات و اثربخشی کلی، رابطه مثبت و با حمایت‌های مالی دولت رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای فرهنگی با رضایت و مشارکت اعضا، رابطه مثبت و با حمایت‌های مالی، رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای اجتماعی با رضایت اعضا، رابطه مثبت و با بعد زیرساخت‌ها، رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای ورزشی با ابعاد رضایت اعضا، مشارکت اعضا، قوانین و مقررات و اثربخشی کلی، رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای نیکوکاری و خیریه، با ابعاد مشارکت، قوانین و مقررات و اثربخشی کلی رابطه منفی و معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای بشردوستانه با حمایت‌های مالی، رابطه مثبت و معنی‌دار و فعالیت در سمنهای مربوط به جوانان با حمایت‌های مالی رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای مربوط به آسیب‌دیدگان اجتماعی با بعد زیرساخت‌ها، رابطه منفی معنیداری داشت. فعالیت در سمنهای مربوط به بهداشت و درمان، با رضایت اعضا و فعالیت در سمنهای مربوط به محیط زیست با رضایت و مشارکت اعضا رابطه مثبت و معنیداری داشت.
جدول 17: ضریب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه‌ی موضوع فعالیت سمن‌ها و اثربخشی آنها
|
متغیرها |
علمی |
فرهنگی |
اجتماعی |
ورزشی |
نیکوکاری و خیریه |
بشردوستانه |
جوانان |
آسیب‌دیدگان اجتماعی |
بهداشت و درمان |
محیط زیست |
|
رضایت اعضا |
0/27** |
0/25** |
0/25** |
-0/18** |
-0/08 |
-0/01 |
0/09 |
0/01 |
0/17** |
0/27** |
|
مشارکت |
0/30** |
0/19** |
0/11 |
-0/16** |
-0/17** |
0/00 |
-0/03 |
-0/02 |
0/04 |
0/16** |
|
قوانین و مقررات |
0/24** |
0/07 |
-0/03 |
-0/14* |
-0/16* |
0/00 |
0/10 |
-0/12 |
0/08 |
0/15* |
|
حمایت‌های مالی |
-0/20** |
-0/19** |
-0/10 |
0/12 |
0/08 |
0/16* |
-0/13* |
-0/05 |
0/04 |
0/01 |
|
زیرساخت‌ها |
0/04 |
-0/13 |
-0/13* |
0/08 |
-0/03 |
0/00 |
0/05 |
-0/16* |
0/00 |
0/07 |
|
اثربخشی (کل) |
0/26** |
0/07 |
-0/01 |
-0/17* |
-0/23** |
-0/09 |
-0/05 |
-0/13 |
0/04 |
0/11 |
بنابراین فرض وجود رابطه بین عوامل ساختاری و اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، مورد تأیید قرار گرفت.
بحث و نتیجه‌گیری
در پاسخ به سؤال اصلی که اثربخشی سمنهای جوانان چقدر است، یافته‌ها حاکی از آن است که اثربخشی این سازمان ها کمی بالاتر از متوسط بوده است. در مورد میزان اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، یافته های پژوهش حاضر را می‌توان با پژوهش مرسر، خان، دولاتزمان و رید[31](2004) همسو دانست که نشان دادهاند سمنهای نواحی روستایی بنگلادش در انجام مأموریت‌های خود موفق بوده‌اند. با این حال، هرمان و رنز[32] (2008) براین باورند که اثربخشی سمن‌ها همیشه نسبی، چندبعدی و مرتبط با اثربخشی اعضا و به کارگیری شیوه‌های صحیح مدیریت است. علاوه براین، سنجش اثربخشی سازمان های مردم نهاد به دلیل تنوع زیاد این سازمان ها و ارزش‌مدار بودن آنها آسان نیست، زیرا رسیدن به توافق در مورد استانداردها و عناصری که می‌تواند همه انواع سمن‌ها را پوشش دهد، مشکل است (کلی و چپمن[33]، 2003). دیگر بررسی‌ها نشان دادهاند که سمن‌ها در اجرای برنامه‌ها و پروژه‌ها اثربخش هستند، اما در حوزه‌هایی نظیر اصلاح شرایط اجتماعی و تدوین نقشه راه برای ماندگاری در دراز مدت، غیر اثربخش به شمار می آیند. بنابراین یافته‌های این پژوهش در مورد میزان اثربخشی سمن‌ها را می‌توان از یک طرف به ماهیت داوطلبانه سمن‌ها نسبت داد. از طرف دیگر، به کارگیری شیوه‌های صحیح مدیریت و خلاقیت و نوآوری اعضای سمن‌ها می‌تواند از دلایل احتمالی اثربخشی سمن‌ها باشد، زیرا سمنهای مورد بررسی مربوط به جوانان هستند که بیشتر از تحصیلات بالایی نیز برخوردارند. با این حال مطالعات قبلی نشان می‌دهند که سمن‌ها به رغم افزایش و توسعه کمّی و افزایش در میزان فعالیت‌ها، مشارکت بسیار اندکی در تصمیم‌گیری و اجرای برنامه‌های میان مدت توسعه داشته‌اند (سعیدی، 1382) و به دلیل کاستی‌های قانونی، سلطه و نظارت دولت بر آنها افزایش یافته است (زارعی، 1381). از طرفی، در ارزیابی میزان اثربخشی سمن‌ها باید احتمال دیگری را نیز مد نظر قرار داد و آن اینکه سازمان های غیر اثربخش که امکان ماندگاری و فعالیت نداشته‌اند، از گردونه فعالیت خارج شده و بنابراین امکان نمونه‌گیری از آنها میسر نبوده است. در مجموع، به رغم اینکه به نظر می‌رسد اثربخشی سمن‌ها بیشتر از متوسط است، اما این احتمال را هم باید مد نظر قرار داد که بنابر دلایل پیش‌گفته، میزان اثربخشی سمن‌ها، کمی بیشتر از میزان واقعی برآورد شده باشد.
بررسی فرضیه اول پژوهش در مورد رابطه بین سرمایه انسانی اعضا و اثربخشی سمنهای جوانان فارس مؤید آن بود که از بین شاخص‌های این متغیر (جنسیت، سن، میزان تحصیلات، میزان تحصیلات والدین، هزینه ماهانه و وضعیت اشتغال)، تنها جنسیت با اثربخشی رابطه نداشت و سایر شاخص‌ها با اثربخشی رابطه معنیداری داشتند؛ به طوری که میزان هزینه، تحصیلات پدر و تحصیلات مادر رابطه مثبت و سن، میزان تحصیلات و اشتغال رابطه منفی معنیداری با اثربخشی سمن‌ها داشت.
در مورد نقش عوامل مربوط به سرمایه انسانی به نظر می‌رسد، متغیرهایی که با پایگاه اجتماعی- اقتصادی پاسخگویان ارتباط تنگاتنگ‌تری دارند (میزان هزینه، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر و میزان تحصیلات) با اثربخشی سمن‌ها رابطه قویتری دارند. یافته‌های این بخش از پژوهش با پژوهش‌های انجام شده قبلی همسویی قابل ملاحظه‌ای دارند. به عنوان مثال، در تحقیق جهانگیری و شکری‌زاده (1389) نیز متغیرهای وضعیت تأهل، قومیت، تحصیلات اعضا و تحصیلات همسر، رابطه معنیداری با عملکرد سازمان های غیر دولتی زنان شهر شیراز نداشته است. از طرفی بر خلاف متغیرهای جمعیت‌شناختی، آن دسته از متغیرهای زمینه‌ای که با پایگاه اجتماعی اقتصادی افراد ارتباط نزدیکتری دارند- نظیر میزان تحصیلات فرد و والدین، وضعیت اشتغال، نوع شغل و نظایر آن- با اثربخشی سازمان های غیر دولتی مردم نهاد رابطه داشتند. در همین زمینه در پژوهش محسنی و همکاران (1392) میزان هزینه خانواده و منزلت شغلی، رابطه مثبت و میزان تحصیلات رابطه منفی معنیداری با انگیزه مشارکت در سازمان های مردم نهاد داشت. در پژوهش انجام شده توسط معمارزاده و پاک طینت (1388) امکانات مالی تشکل‌ها، یکی از عوامل مؤثر بر اثربخشی سمن‌ها معرفی شده است. علاوه براین در پژوهش قانعی راد و حسینی (1384) معلوم گردید متغیرهایی نظیر تحصیلات، شغل و پایگاه اجتماعی اقتصادی، منجر به افزایش و اهمیت ارزش‌های فرامادی شده که خود سرمایه اجتماعی و میزان مشارکت در سازمان های غیر دولتی را افزایش میدهد. سرانجام یافته‌های این پژوهش در مورد وجود ارتباط بین مؤلفه‌های سرمایه انسانی و اثربخشی سمن‌ها را می‌توان همسو با پژوهش ویلسون و موسیک (1997) دانست که سرمایه انسانی را از عوامل تأثیرگذار بر فعالیت‌های داوطلبانه رسمی دانسته‌اند.
در مورد جنسیت، برخی از مطالعات حاکی از میزان بالاتر فعالیت‌های داوطلبانه در زنان (برای مثال، گرینو و مک‌کوبی[34]، 1993؛ دانیلر[35]، 1988 و هادکینسون و ویتزمن[36]، 1992) و برخی مطالعات حاکی از میزان بالاتر فعالیت‌های داوطلبانه در مردان (برای مثال، هایجه[37]، 1991) هستند. با این حال برخی مطالعات نیز مطرح کرده‌اند که تفاوت بین زن و مرد از نظر داوطلب بودن واقعی نیست و پس از کنترل موقعیت اجتماعی - اقتصادی، ناپدید می‌شوند (هرزگو، کاهن، مورگان، جکسون و آنتونسی[38]، 1989؛ اسمیت[39]، 1994 و ساندین[40]، 1990). بنابراین فقدان رابطه بین جنسیت و اثربخشی سازمان های مردم‌نهاد، با دسته سوم از پژوهش‌ها همسوست که تفاوت های جنسیتی در فعالیت‌های داوطلبانه را ناشی از تفاوت در موقعیت اجتماعی – اقتصادی تلقی می‌کنند.
ارتباط بین متغیرهای مربوط به سرمایه انسانی و اثربخشی سمن‌ها حداقل دو تبیین احتمالی می‌تواند داشته باشد. از یک طرف، مشارکت در سازمان های مردم نهاد و نگرش مثبت نسبت به آن، مستلزم ارضای حداقلی نیازهای اساسی و دستیابی به میزانی نسبی از رفاه و نیز آگاهی و تحصیلات است تا اعضای جامعه از دغدغه‌های روزمره خود فراتر روند و با یکدیگر در تشکل‌های داوطلبانه در راستای رشد و تعالی جامعه گام بردارند. در همین راستا ایمان و اسلام (1384) در بررسی اولویت‌ها و انتظارات جوانان شهر شیراز دریافتهاند که مسائل و دغدغه‌های مهم جوانان، ابتدا مسائل اقتصادی و سپس مسائل سیاسی و امنیتی است. نویسندگان ادعا کرده‌اند که فرهنگ، اخلاق و هنر در شرایط اضطرار به دست فراموشی سپرده می‌شود.
از طرف دیگر و با در نظر گرفتن این مطلب که میزان تحصیلات مادر قویترین پیش‌بین اثربخشی سمن‌ها بود، می‌توان نقش شیوه‌های جامعه‌پذیری خانواده را در این زمینه تأثیرگذار دانست. والدین در خانواده، ارزش‌ها و نگرش‌های خود را از طریق بحث و گفتگو در منزل به فرزندانشان انتقال می‌دهند که نگرش آنها را در مورد مسائل اجتماعی و فرهنگی شکل میدهد (گلابی، حاجیلو، 1391). همچنین با افزایش میزان تحصیلات فرد و والدینش، انتظارات اجتماعی مثبت‌تر و خوش‌بینانه‌تر می‌شود که به نوبه خود می‌تواند اقدام به عمل را در آنها ترغیب کند. علاوه براین، جوانان تربیت یافته در چنین محیط‌هایی اعتماد به نفس و خویشتن‌شناسی بیشتری دارند که همین امر موجب می‌شود توان بیشتری جهت تغییر محیط پیرامون در خود و اطرافیان ببینند (ایمان و اسلام، 1384).
گفتنی است از بین متغیرهای مربوط به سرمایه انسانی، تحصیلات تنها موردی است که به نتایج متناقضی منجر شده است. در پژوهش حاضر با وجود آنکه میزان تحصیلات با رضایت اعضا رابطه مثبت داشت، با ابعاد حمایت‌های مالی و زیرساخت‌ها رابطه منفی داشت. در پژوهش‌های قبلی نیز به رغم اینکه در اغلب موارد بین میزان تحصیلات افراد و عملکرد آنان در سازمان های مردم نهاد رابطه وجود داشت، این رابطه در برخی موارد مثبت (فال سلیمان و حجی‌پور، 1390؛ ایمان و اسلام، 1384) و در برخی موارد منفی (رضادوست و عابدزاده، 1387) بود. این وضعیت می‌تواند ناشی از کارکردهای مختلف متغیر تحصیلات باشد. به عنوان مثال، افراد دارای تحصیلات بالاتر، در اغلب موارد از پایگاه اجتماعی اقتصادی و مهارت های بالاتری برخوردارند و عملکرد آنان در سازمان های مردم نهاد موفقیت آمیزتر است. از طرفی تحصیلات بالا، فرصت‌های شغلی و اجتماعی بیشتری در اختیار فرد قرار میدهد. بنابراین می‌تواند انگیزه افراد را برای فعالیت‌های داوطلبانه کاهش دهد. این احتمال نیز وجود دارد که افراد دارای تحصیلات بالاتر، به دلیل آشنایی بیشتر با سازمان های غیر دولتی، انتظارات بیشتری از سازمان دارند و در نتیجه وضع موجود را منفی‌تر و انتقادی‌تر ارزیابی می‌کنند. وجود ارتباط بین وضعیت اشتغال و ارزیابی منفی از حمایت‌های مالی نیز می‌تواند به طریق مشابه تبیین شود.
در مورد متغیر سن که با ابعاد رضایت از اعضا و وجود زیرساخت‌ها رابطه منفی و معنیداری داشت، گالاگر[41] (1994) مطرح کرده است که سن افراد، یکی از نشانگرهای میزان تجربه‌ی کاری است. افراد جوان معمولاً به منظور کسب مهارت های شغلی و افراد مسن، به خاطر پر کردن اوقات فراغت به فعالیت‌های داوطلبانه روی می‌آورند. مطالعات رابطه ای غیر خطی بین سن و میزان فعالیت‌های داوطلبانه را گزارش کرده‌اند (هایجه[42]، 1991). بنابراین وجود ارتباط منفی بین سن و رضایت از اعضا و زیرساخت‌ها را می‌توان از یک طرف به وجود فرصت‌های شغلی بیشتر برای افراد مسن‌تر و از طرف دیگر، به تجربیات و آگاهی آنها از محدودیت‌ها نسبت داد.
بررسی فرضیه‌ی دوم پژوهش در خصوص رابطه‌ی بین سرمایه‌ی اجتماعی اعضاء و اثربخشی سمنهای جوانان فارس مؤید آن بود که از بین شاخص‌های این متغیر (وضعیت تأهل، شرکت در فعالیت‌های عام‌المنفعه و عضویت قبلی در تشکل‌ها)، تنها وضعیت تأهل با اثربخشی رابطه نداشت. اما سایر شاخص‌ها با اثربخشی رابطه‌ی مثبت و معنیداری داشتند.
کولی معتقد است که کنش‌های فرد در زندگی روزمره، تحت تأثیر گروه‌هایی است که به آنها تعلق دارد و این وابستگی گروهی است که نحوه واکنش فرد در مقابل مسائل اجتماعی و سیاسی را تعیین می‌کند. در حقیقت رفتار فرد در پاسخ به فشارها و انتظارات اجتماعی صورت می‌گیرد. به نظر هانتینگتون عضویت فرد در گروه‌ها و سازمان های اجتماعی مانند اتحادیه‌های شغلی و صنفی، گروه‌های مدافع، نظایر آن، احتمال مشارکت در فعالیت داوطلبانه و اجتماعی را بیشتر می‌کند (به نقل از گلابی و حاجیلو، 1391). می‌توان استدلال کرد هم مشارکت قبلی و هم مشارکت فعلی می‌تواند ناشی از نگرش‌های مثبت افراد نسبت به فعالیت‌های داوطلبانه و نیز تجربه و مهارت بیشتر در این زمینه باشد که در نهایت بر ارزیابی فرد از اثربخشی سازمان های غیر دولتی مردم نهاد تأثیر می‌گذارد.
بررسی فرضیه‌ی سوم پژوهش در خصوص رابطه‌ی بین سرمایه‌ی فرهنگی اعضاء و اثربخشی سمنهای جوانان فارس مؤید آن بود که از بین شاخص‌های این متغیر (نوع رسانه‌ی مورد استفاده در انجام فعالیت‌های سمن)، تنها میزان استفاده از روزنامه و اینترنت با اثربخشی رابطه‌ی مثبت و معنیداری داشت.
استفاده از اینترنت و روزنامه برای انجام فعالیت‌های داوطلبانه با اثربخشی سازمان های مردم نهاد رابطه داشت. به عقیده‌ی گلابی و حاجیلو (1391) رسانه‌ها از عوامل مؤثر در شکل‌دهی نگرش افراد نسبت به مشارکت هستند. پژوهش راجا-یوسف و همکاران (2015) نیز حاکی از تأثیرات مثبت شبکه‌های اجتماعی در پیشبرد مأموریت سازمان های مردم نهاد مالزی بود. به نظر می‌رسد سازمان هایی که از اینترنت و روزنامه جهت انجام فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند، در مقایسه با سازمان هایی که از ابزارهای غیر رسمی‌تر نظیر شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، از ساختار تشکیلاتی مؤثرتری برخوردارند و بنابراین اثربخشی آنها نیز بیشتر است. پژوهش‌های انجام شده (به عنوان مثال شیوا و سوار، 2010؛ هرمان و رنز، 2008) نشان میدهد که ساختار تشکیلاتی مؤثر و شیوه‌های صحیح انجام فعالیت‌ها بر اثربخشی سمن‌ها تأثیرگذارند. از طرف دیگر این احتمال را باید مد نظر قرار داد که نوع رسانه‌ی مورد استفاده تحت تأثیر متغیرهای مربوط به پایگاه اجتماعی اقتصادی قرار داشته و به نوبه‌ی خود اثربخشی سمن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
بررسی فرضیه‌ی چهارم پژوهش در خصوص رابطه‌ی بین عوامل ساختاری سمن‌ها و اثربخشی، مؤید آن بود که بین هر دو شاخص این متغیر (قلمرو فعالیت سمن و موضوع فعالیت سمن) و اثربخشی، رابطه معنیداری وجود دارد. بدین صورت که میزان اثربخشی سمنهای ملّی در مقایسه با سمنهای شهرستانی و استانی بیشتر بود. همچنین موضوع فعالیت سمن‌ها از عوامل تأثیرگذار بر اثربخشی بود. بدین صورت که سمن‌هایی با موضوع فعالیت، علمی، فرهنگی، محیط زیستی و عمرانی، اثربخشی بیشتر و سمن‌هایی که موضوع فعالیت آنها ورزشی، نیکوکاری، خیریه و حمایتی بود، اثربخشی کمتری داشتند.
هر چند در این زمینه شواهدی مشاهده نگردید اما این احتمال وجود دارد که سمن‌هایی که در سطح ملی عزم مشارکت را برانگیخته‌اند، مأموریت و هدف روشن و با اهمیت‌تری دارند، از ساختار تشکیلاتی منسجم‌تری برخوردار هستند، افراد فعال در این سمن‌ها، از تخصص و تجربه‌ی بالاتری برخوردارند و فعالیت در آنها به کسب تجارب مفیدتری منجر می‌شود. از طرفی این سمن‌ها ارتباطات گسترده‌تری را موجب شده و به منابع انسانی و مالی متعددتری دسترسی دارند. بنابراین میزان مشارکت و اثربخشی این سمن‌ها بیشتر است. مورد دیگری که با ابعاد اثربخشی سازمان های مردم نهاد ارتباط تنگاتنگ داشت، موضوع فعالیت سمن‌ها بود. به این ترتیب که فعالیت‌های علمی، فرهنگی، محیط زیستی و عمرانی با ابعاد اثربخشی رابطه‌ی مثبت داشت؛ در حالیکه سمن‌هایی که موضوع فعالیت آنها ورزشی، نیکوکاری، خیریه و حمایتی بود، با اثربخشی سمن‌ها رابطه‌ی منفی داشتند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند در کشورها و فرهنگ‌های مختلف، سمن‌ها بر موضوعات متفاوتی متمرکز هستند. سمن‌ها در جوامع غربی، بیشتر به مسائل محیط زیست، زنان و حقوق بشر می‌پردازند؛ در حالیکه در جوامع شرقی و خاورمیانه، بیشتر به آسیب‌های اجتماعی پرداخته می‌شود (علی و حتا، 2014؛ مرسر و همکاران، 2004). به نظر می‌رسد الگوی حاکم بر سمنهای استان فارس همخوانی کمتری با سمنهای کشورهای شرقی و خاورمیانه دارد و بیشتر با الگوهای حاکم در جوامع غربی همسو است که می‌تواند ناشی از وضعیت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی بهتر ایران در مقایسه با کشورهای کم‌برخوردار منطقه باشد. علاوه براین می‌توان استدلال کرد که میزان تجارب کسب شده در یک سمن، بستگی خیلی زیادی به موضوع سمن دارد. در ثانی موضوع فعالیت سمن می‌تواند میزان جلب مشارکت‌های اجتماعی و حمایت‌های مردمی را تحت تأثیر قرار دهد. ثالثاً میزان حمایت سازمان ها و نهادهای رسمی و دولتی با توجه به میزان حساسیت و توجه به موضوع فعالیت سمن متفاوت است. بر اساس یافته‌ها، به نظر می‌رسد سمن‌هایی که موضوع فعالیت آنها علمی، فرهنگی، محیط زیستی و عمرانی هستند، تجارب و نگرش‌های مثبت بیشتری در اعضاء برمی‌انگیزند که به نوبه‌ی خود بر میزان مشارکت و رضایت تأثیر می‌گذارند. این در حالیست که سمن‌هایی که موضوع فعالیت آنها نیکوکاری، خیریه و آسیب دیدگان اجتماعی است، تجارب مثبت و ارضاء کننده‌ی کمتری برای اعضاء فراهم می‌کنند و اقبال اجتماعی و حمایت دولتی کمتری را در پی دارند. از طرفی مشاهده‌ی واقعیات ناگوار زندگی اجتماعی در اینگونه سمن‌ها ممکن است موجب تجارب عاطفی منفی در پاسخگویان شود و به همین دلیل میزان رضایت آنان را در ابعادی نظیر رضایت از حمایت مالی دولت کاهش دهد. در مورد سازمان هایی که زمینه‌ی فعالیت آنها ورزش بوده است، این احتمال وجود دارد که با توجه به رغبت گسترده‌ی اجتماعی به فعالیت‌های ورزشی و توجه کافی دولت و رسانه‌ها به این موضوع، فعالیت سازمان های داوطلبانه در این زمینه توجه و اقبال اجتماعی چندانی برنمی‌انگیزد.
بر اساس یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی جهت استفاده‌ی پژوهشگران و مسئولان امر ارائه می‌گردد:
پاسخگویان در بعد قوانین و مقررات (قوانین دولتی و اساسنامه‌ها) کمترین میزان رضایت را ابراز کرده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد قوانین و مقررات موجود در برخی موارد موجب ایجاد مشکلاتی در ارتباط بین سمن‌ها و سازمان شده است که پیشنهاد می شود در این زمینه آسیب‌شناسی صورت گرفته و مشکلات موجود بررسی و مرتفع شود.
با توجه به اینکه انتظار می‌رود متغیرهای مربوط به پایگاه اجتماعی اقتصادی از طریق برخی متغیرهای میانجی نظیر افزایش خوش‌بینی، اعتماد به نفس و هسته‌ی کنترل، بر اثربخشی سمن‌ها تأثیر بگذارند، پژوهشگران آتی می‌توانند نقش واسطه‌ای اینگونه متغیرها را در رابطه‌ی بین عوامل جمعیت‌شناختی و اثربخشی سمن‌ها مورد بررسی قرار دهند تا سازوکار تأثیرگذاری این متغیرها بر اثربخشی سمن‌ها روشن شود.
میزان رضایت از حمایت‌های مالی دولت در سطح نسبتاً پایینی بود. در این زمینه لازم است روش‌های تأمین منابع مالی سمن‌ها مورد بررسی قرار گیرد و آموزش‌های لازم در زمینه‌ی چگونگی فراهم کردن منابع مالی صورت گیرد. همچنین می‌توان در بدو تأسیس یک سمن، چگونگی تأمین منابع مالی را در آن مورد بررسی قرار داد تا پس از صرف وقت و هزینه کمبود منابع مالی موجب غیر فعال شدن سمن‌ها نشود.
از آنجا که فعالیت قبلی در تشکل‌های دانشجویی با اثربخشی سازمان های مردم نهاد رابطه‌ی مثبت داشت، پیشنهاد می‌شود در دانشگاه‌ها، زمینه‌ی آشنایی دانشجویان با سازمان های مردم نهاد جوانان فراهم شود و آموزش‌های نظری و عملی لازم در زمینه‌ی تشکیل سازمان های داوطلبانه ارائه شود. همچنین بررسی نقش کارگزاران جامعه‌پذیری (خانواده، همسالان، مدرسه) در شکل‌گیری نگرش نسبت به فعالیت‌های داوطلبانه می‌تواند موضوع پژوهشی مناسبی باشد.
بررسی رابطه‌ی پایگاه اجتماعی-اقتصادی افراد با نگرش آنها نسبت به تشکیل سازمان های مردم نهاد و بررسی نیازها و چالشهای سازمان های مردم نهاد مرتبط با مشکلات و آسیب‌های اجتماعی از دیگر موضوعاتی است که می‌تواند مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد.
یکی از محدودیت‌های عمده‌ی این پژوهش، جابجایی جغرافیایی سمن‌ها بعد از ثبت بود؛ بنابراین گردآوری نمونه و دسترسی به اعضای سمن‌ها مشکل و در مواردی ناممکن بود. محدودیت دیگر، کمبود تحقیقات پیشین در زمینه‌ی متغیرهای مورد بررسی بود که بحث و نتیجه‌گیری از یافته‌ها و تفسیر آنها را با مشکل مواجه می‌ساخت.
منابع
- استونز، راب. (1387). متفکران بزرگ جامعه‌شناسی. مهرداد میردامادی. نشر مرکز
- ایمان، محمدتقی و اسلام، علی‌رضا. (1384). «بررسی عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر انتظارات اجتماعی جوانان (مورد مطالعه: شهر شیراز)». مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی. 2، صص. 99-124.
- پایگاه خبری جماران. (1397). گزارش اختتامیه اولین مجمع ملی سازمان های مردم‌نهاد شیراز.
- جهانگیری، جهانگیر و شکری زاده ، طاهره. (1389). «بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر عملکرد سازمان های غیر دولتی ازدید اعضا در شهر شیراز». فصلنامه زن و جامعه. 3، 109-124.
- خبرگزاری ایسنا. (1395). گردهمایی سازمان های مردم نهاد فارس برگزار شد/
فعالیت 645 سمن در استان فارس. - رضادوست، کریم و عابدزاده، حمید. (1387). «بررسی عوامل مؤثر در مشارکت اجتماعی شهروندان جامعه شهری ایلام». فرهنگ ایلام. 20-21، صص. 237-242.
- زارعی، ایوب. (1381). «لزوم تدوین قانون جامع ناظر بر فعالیت سازمان های غیر دولتی». مجلس و راهبرد. 36، صص. 341-352.
- سعیدی، محمدرضا. (1382). «مشارکت سازمان های غیر دولتی در برنامه‌های میان مدت توسعه در ایران». نامه پژوهش فرهنگی. 6، صص. 129-150.
- طریقی، محمدامین و منصوریان، ناصرعلی. (1390). «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- فال‌سلیمان، محمود و حجی‌پور، محمد. (1390). «واکاوی میزان پایداری سازمان های مردم‌نهاد در مناطق روستایی؛ تجربیات پروژه بین‌المللی ترسیب کربن در استان خراسان جنوبی». نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 20 (23)، صص. 107-127.
- فرزانه‌ثابت، سجاد. (1389). «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با عملکرد سازمان های مردم نهاد سازمان ملی جوانان». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
- قانعی راد، محمد امین؛ و حسینی، فریده. (1384). «ارزش‌ها، شبکه روابط و مشارکت در سازمان های غیر دولتی(مطالعه تجربی دربین جوامع تهران)». مجله جامعه شناسی ایران. 6(3)، 97-123.
- محسنی، رضاعلی؛ خوش‌فر، غلامرضا؛ بابایی، قربان‌علی و ابراهیمی، میترا. (1392). «بررسی عامل های مؤثر بر انگیزه مشارکت زنان در سازمان های مردم نهاد». فصلنامه زن و جامعه. دوره 4، شماره14، تابستان 1392، صفحه 167-190.
- محمدقاسمی، غلامرضا. (1393). «بررسی رابطه بین چابکی سازمانی و فراموشی سازمانی با اثربخشی سازمانی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- معمارزاده، غلامرضا و پاک طینت، اقبال. (1388). «شناسایی عوامل مؤثر بر اثر بخشی سازمان های غیر دولتی جوانان ایران و ارائه یک الگو جهت اثر بخشی آنها». مجله پژوهش های مدیریت.81، 87-112.
- موحد، علی؛ فیروزی، محمدعلی؛ زارعی، رضا و ظفری، مسعود. (1392). «نقش سازمان های مردم نهاد برای مشارکت در بازسازی بافت های فرسوده؛ نمونه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر اهواز». نشریه جغرافیا. دوره 11 ، شماره 36 . 79 – 98.
- Ali, I., & Hatta, Z. A. (2014). “Zakat as a poverty reduction mechanism among the Muslim community: case study of Bangladesh, Malaysia, and Indonesia”.Asian Social Work and Policy Review, 8(1), 59-70.
- Bourdieu, P. (1986). “The Forms of Capital”. In J. Richardson (ed.). Handbook of Theory and Research for Sociology of Education. New York: Greenwood Press
- Chelladurai, P., & Haggerty, T. R. (1991). “Measures of organizational effectiveness of Canadian national sport organizations”.Canadian journal of sport sciences, 16(2), 126-133.
- Daniels, A. K. (1988). Invisible careers: Women civic leaders from the volunteer world. University of Chicago Press
- Eydi, H. (2015). “Organizational effectiveness models: Review and apply in non-profit sporting organizations”. American Journal of Economics, Finance and Management, 1(5), 460-467.
- Gallagher, S. K. (1994). “Doing their share: Comparing patterns of help given by older and younger adults”. Journal of Marriage and the Family, 567-578.
- Greeno, C. G., & Maccoby, E. E. (1986). “How Different Is the" Different Voice"?. Signs”.Journal of Women in Culture and Society, 11(2), 310-316.
- Hayghe, H. V. (1991). “Volunteers in the US: Who donates the time”.Monthly Lab. Review., 114, 17.
- Herman, R. D., & Renz, D. O. (2008). “Advancing nonprofit organizational effectiveness research and theory: Nine theses”. Nonprofit Management and Leadership, 18(4), 399-415.
- Herzog, A. R., Kahn, R. L., Morgan, J. N., Jackson, J. S., & Antonucci, T. C. (1989). “Age differences in productive activities”. Journal of Gerontology, 44(4), S129-S138.
- Hodgkinson, V. A., & Weitzman, M. S. (1990). Giving and volunteering in the United States.Washington, D.C., Independent Sector
- Kelly, L., & Chapman, R. (2003). “A Process to Define and Enhance NGO Effectiveness”.Australian Project Manager, 23(2), 1-9.
- Lecy, J. D., Schmitz, H. P., & Swedlund, H. (2012). “Non-governmental and not-for-profit organizational effectiveness: A modern synthesis”. Voluntas: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 23(2), 434-457.
- Mercer, A., Khan, M. H., Daulatuzzaman, M., & Reid, J. (2004). “Effectiveness of an NGO primary health care programme in rural Bangladesh: evidence from the management information system”. Health Policy and Planning, 19(4), 187-198.
- Park, H., Lee, H., & Cho, H. S. (2015). “Perceptions of Korean NGOs for education and educational development projects”. International Journal of Educational Development, 45, 31-41.
- Raja-Yusof, R. J., Norman, A. A., Abdul-Rahman, S. S., & Mohd-Yusoff, Z. (2016). “Cyber-volunteering: Social media affordances in fulfilling NGO social missions”. Computers in Human Behavior, 57, 388-397.
- Rivera-Santos, M., & Rufín, C. (2010). “Odd couples: Understanding the governance of firm–NGO alliances”.Journal of Business Ethics, 94(1), 55-70.
- Shiva, M. M., & Suar, D. (2010). “Leadership, LMX, Commitment and NGO Effectiveness Transformational Leadership, Leader-Member Exchange, Organizational Commitment, Organizational Effectiveness and Programme Outcomes in Non-Governmental Organizations”. International Journal of Rural Management, 6(1), 117-150.
- Smith, D. H. (1981). “Altruism, volunteers, and volunteerism”. Journal of Voluntary Action Research, 10(1), 21-36.
- Sundeen, R. A. (1988). “Explaining participation in coproduction: A study of volunteers”.Social Science Quarterly, 69(3), 547.
- Wilson, J., & Musick, M. (1997). “Who cares? Toward an integrated theory of volunteer work”.American sociological review, 694-713.
- Yuchtman, E., & Seashore, S. E. (1967). “A system resource approach to organizational effectiveness”.American sociological review, 891-903.
)