نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد، پژوهش علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران (نویسنده مسئول) E-mail:Nh.abedi65@gmail.com
2 استادیار، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
3 کارشناس ارشد، پژوهش علوم اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
ازدواج نقش مهمی در زندگی بشر دارد و عوامل متعددی در چگونگی کیفیت این امر مهم موثر میباشند و بر موفقیت و عدم موفقیت ازدواج تاثیر میگذارد. از آنجا که در جامعه ایران نقش مادران در تربیت و جامعهپذیری فرزندان قابل توجه میباشد، هدف از این پژوهش بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران میباشد. این پژوهش از نوع توصیفی- تبیینی میباشد که به روش پیمایش در بین زنان متأهل 20تا 35 ساله انجام شده است. نمونه این پژوهش 323نفر میباشد. ابزار سنجش، پرسشنامه محقق ساخته میباشد که بر روی 30 نفر اجرا شد و آلفای کرونباخ آن 848/0 به دست آمد. برای سنجش فرضیهها، دادهها پس از جمع آوری با استفاده از نرم افزار spss تحلیل گردید و آزمونهای همبستگی و رابطه سنجی اسپیرمن نشانگر تأیید فرضیه های تحقیق به ویژه فرضیه اصلی پیرامون تاثیر سرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران بوده است.
همچنین نتایج رگرسیون خطی گرفته شده نشان میدهد 414/0 از تغییرات در ازدواج موفق توسط مدل ترسیم شده قابل تبیین است. از بین عوامل مورد نظر، تنها اعتقادات مذهبی مادران و تحصیلاتشان است که ازدواج موفق را می توانند تبیین کنند و سایر عوامل نمی توانند تبیین معناداری داشته باشند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
A Sociological Study on the Effect of Mother's Cultural Capital on Successful Marriage of their Daughters (Case Study: Married Women in Tehran)
نویسندگان [English]
- Malihe Abedi 1
- Mahsa Larijani 2
- Sara Modares Gharche Daghi 3
1 Master Degree in Research in Social Sciences, Faculty of Economics and Social Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Ph.D., Associate Professor, Faculty of Economics and Social Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran
3 Master Degree in Research in Social Sciences, Rudehen Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Marriage plays an important role in human life. There are many factors that affect the quality of this important issue and also affect its success and failure. Since in Iran society, the role of mothers in education and socialization of children is significant, the research is to study the effect of mothers' cultural capital on girls' successful marriage. This research is descriptive-textual which is carried out among married women aged 20 to 35 years. The sample was consisted of 323 People. A questioner was designed by the researcher which was carried out among 30 women and showed Cronbach's alpha at 0/848.To assess the hypothesis, SPSS software has been used to analyses the data after data collection. Spearman's correlation and affinity tests proved the research hypotheses that generally showed the relation between the effect of mothers' values and attitudes and girl's successful marriage and also it showed that one of the factors affecting to successful marriage can be mothers with different cultural backgrounds. The linear regression results showed that 0.414 of the changes in successful marriage are explained by the model. Among the factors considered, only the religious beliefs and education of mothers can explain successful marriages and other factors can't provide a meaningful explanation.
کلیدواژهها [English]
- Key Words: Successful Marriage
- Cultural Capital and Young Girls
مطالعه جامعه شناختی تاثیرسرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران
(مورد مطالعه: زنان متاهل شهر تهران )
ملیحه عابدی[1]
مهسا لاریجانی[2]
سارا مدرس قرچه داغی[3]
تاریخ دریافت مقاله: 15/2/1398
تاریخ پذیرش مقاله:9/4/1398
مقدمه
ازدواج، یک نهاد اجتماعی است که در لوای آن یک مرد و زن از طریق تعهدی قانونی، مذهبی و اخلاقی تصمیم میگیرند به عنوان زن و شوهر زندگی کنند. ازدواج، نقش مهمی در عملکرد جامعه از طریق ایجاد شرایطی برای رفع نیازهای عاطفی، جسمی و روانی اعضای خود دارد(دیکسون، 2013). اغلب جامعههای شناخته شده شیوههای قانونی، دینی یا فرهنگی برای به رسمیت شناختن زندگی مشترک دارند که معادل ازدواج به حساب می آید (برناردز ،1396: 237). ازدواج درایران هنوز به شکل سنتی و تحت نظارت خانوادهها صورت می گیرد؛ به صورتی که خانوادهها از لحاظ طبقاتی، خانوادگی و اجتماعی زوجها را انتخاب و باهم آشنا میکنند و انتخاب نهایی با خود دختر و پسر است. هرچند این امکان هم هست که دختر و پسر خودشان یکدیگر را انتخاب کرده باشند (اعزازی : 1394: 102).
مسائل وتغییرات نسلی در حوزههای ازدواج، باروری و خانواده یکی از موضوعات عمده تحقیقات جمعیتشناسی در سالیان اخیر بوده است. در عصر تحولات پرشتاب اجتماعی وتغییرات سریع فرهنگی، تفاوتهای بین نسلی در نگرشها منجر به ایجاد شکاف و فاصله بین نسلها میگردد وباعث میشود که هر نسل فلسفه و شیوه زندگی متفاوتی پیدا کند. به تبع اهمیت نهاد خانواده، ازدواج به عنوان بنیان تشکیل این نهاد اهمیتی مشابه دارد. سلامت خانواده در وهله اول در گرو سلامت ازدواج، نگرشها و الگوهای حاکم بر نحوه تصمیمگیری در مورد این امر مهم و عوامل دیگری از این دست میباشد. ازدواج موفق و سالم در گرو وجود عواملی از قبیل صمیمیت، تعهد واحترام میباشد و شناسایی این عوامل و تقویت آنها در کامیابی ازدواج تاثیر به سزایی دارد ( فاطیما [4]،2012 ؛ نیمتز[5]،2011؛ فینچام و همکاران[6]،2007 ). شناخت عوامل موثر بر ازدواج میتواند برای برنامهریزیهای مرتبط با ا زدواج جوانان کمک خوبی باشد. همچنین میتوان اینگونه بیان کرد که تغییرات ایجاده شده در زمینه طلاق، افزایش ارتباطات خارج از چارچوب خانواده، عدم رضایت از انتخاب همسر و آسیبهای به وجود آمده در امر خانواده و ازدواج، بررسی علل و عوامل مؤثر بر موفقیت ازدواج را ضروری میکند (عظیمی هاشمی،1394؛ حسینی و همکارانش، 1392؛ عسکری ندوشن، 1388 و دهکردی، 1386). با توجه به آمارهای سازمان ثبت احوال، سن ازدواج در سالهای 1390 به بعد افزایش یافته است. در این مدت آهنگ طلاق پرشتاب نبوده است. در سال 1396،67 درصد طلاقهای ثبت شده با طول عمر زندگی مشترک کمتر بیشتر از 10 سال بود و 45 درصدشان کمتر از 5 سال بوده است (سایت رسمی سازمان ثبت احوال کشور) . مطالعات فراوان در زمینه عوامل موثر برازدواج، چگونگی انتخاب همسر وازدواج موفق انجام پذیرفته است؛ به عنوان مثال، شارما و همکارانش[7](2005)در مطالعهای تفاوتهای بین نسلی در زمینه نگرش نسبت به ازدواج به ویژه در ارتباط با ازدواجهای عاشقانه و بین طبقاتی در میان دو نسل دختران و مادران در هند را نشان میدهند. یانگ [8](2013)در پژوهش خود به عوامل فرهنگی و اجتماعی و تشابه خانوادگی در ازدواج موفق پرداخته است. همچنین توماس[9] (2012) درپژوهشی که در برزیل انجام داد، به بررسی تأثیر شخصیت والدین بر ازدواج موفق پرداخته است. دمبرا آمبرسون و همکاران[10] (2010) در تحقیقی به این نتیجه رسیده اند که والدین و رفتارشان در کودکی با فرزندان و روابط فرزندان با والدین بر ازدواج موفق اثرگذار است. از آنجا که ازدواج از رویدادهای مهم و سرنوشتساز زندگی است، والدین در امر ازدواج و انتخاب همسر فرزندانشان نقش خطیری برعهده دارند. ازدواج در جامعه ایرانی وصلت دو خانواده است نه دو نفر و این یعنی نقش خانواده در انتخاب همسر خیلی مهمتر از آن چیزی است که نشان میدهد. پژوهشگران طبق تحقیقات خود به تاثیر نقش والدین و به خصوص مادران بر روی ازدواج فرزندان تأکید دارند (مخبریان و همکار، 1395؛ نمازی، 1395؛ شکرکن؛ حاتمی ورزنه، 1395و کریمی ثانی، 1391). آنچه که میتوان در زمینه مؤثر بودن نقش مادران بر موفقیت ازدواج دخترانشان در نظر گرفت، دسترسی ایشان به سرمایه فرهنگی است که منجر به سبکهای خاصی از زندگی میشود و بر مجموعه تفکرات، ادراکات و تفاسیر ایشان مؤثر میباشد. درست است که در جامعه مدرن امروز همچون گذشته والدین و به ویژه مادران به تنهایی بر تربیت و سبک زندگی فرزندان تأثیر ندارند، ولی نمیتوان قاطعانه گفت تأثیری هم ندارند؛ بلکه عوامل دیگری هم در کنار اثر بخشی والدین وارد این حیطه شدهاند و بر انتخابهای فرزندان برای سبک زندگیشان اثر میگذارند. بنا به نظر بوردیو، فرزندان با زمینههای اجتماعی و فرهنگی بالا در منزل در معرض فعالیتهای فرهنگی بلند مرتبهتری قرار میگیرند و همین فعالیتهای فرهنگی بر انتخابهای آیندهشان از جمله ازدواج، شغل، تحصیلات و غیره اثرگذار است.
ازدواج نقش مهمی در زندگی بشر دارد وعوامل متعددی وجود دارد که برکیفیت این امر مهم مؤثر میباشد. باتوجه به مطالب ذکر شده و نگاهی به تحقیقات پیشین میتوان گفت بیشتر تحقیقات در مورد ملاکهای همسرگزینی است که یکی از این ملاکها، تأثیر خانواده بر انتخاب همسر بوده است. نگارندگان پژوهش پیشرو با توجه به این مورد که ایران کشوری برمبنای روابط خانوادگی است و مادران رکن اساسی در خانواده میباشند، جای خالی تأثیر مادران بر موفقیت ازدواج را احساس کردهاند و از این رو به بررسی جامعهشناختی تأثیر سرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران پرداخته اند. سوال اصلی این پژوهش آن است که آیا سرمایه فرهنگی مادران میتواند بر موفقیت ازدواج دخترانشان اثر گذار باشد. در کنار این مسئله به بررسی عواملی فردی که منجر به موفقیت ازدواج میشود نیز پرداخته میشود.
چارچوب نظری پژوهش
مفهوم ازدواج و موفق بودن ازدواج، مقارن با تاریخ زندگی بشری است؛ به طوری که اکثر صاحب نظران و بزرگان حوزههای مختلف به خصوص جامعه شناسی نکاتی در این باره گفتهاند که ما دراینجا به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد:
گافمن برای حصول به ازدواج موفق چهار مورد زیر را که مربوط به علائق مشترک میشود پیشنهاد میکند:
1-هماهنگی عقلی و عاطفی؛ 2-سازگاری جنسی؛ 3 -توافق در موضوعات اقتصادی و فرهنگی؛ 4- وحدت نظر در روابط خانوادگی. وی معتقد است پژوهشهایی که در مورد علت طلاق صورت گرفته نشان میدهد که اگر یکی از چهار مورد بالا مورد توافق زن ومرد نباشد، ازدواج به مخاطره نمیافتد. حداقل دو تاسه مورد از موارد یاد شده باید بین زن و مرد وجود داشته باشد وگرنه چنین ازدواجی مشکلآفرین و دردسر ساز خواهد شد(بارت، 59:1379). بسیاری از جامعهشناسان معتقدند که افراد مایل اند همسری برگزینند که بیشتر همسانشان باشد تا ناهمسانشان؛ از جمله باورمن[11] (1937) میگوید: «انسان دانسته یا نداسته در پی گزینش همسری است که صفتی همگون با او داشته باشد». به گمان لاک و برگس[12] (1958) افراد در لحظه انتخاب بیشتر به سمت ازدواجی میروند که طرف مقابلشان همسان با خودشان باشد. اما در مقابل نظریه همسان همسری، نظریه دیگری وجود دارد که براساس آن افراد به ازدواج با کسانی تن میدهند که نیازهایشان برآورده شود و زندگی شان تکمیل شود. به سخن دیگر، به عقیده مدافعان این نظریه شباهت و همسان بودن زوجین نیست که منجر به ازدواج میشود، بلکه نداشتن شباهت و دارا بودن صفات مکمل است که به وصلت دو نفر منجر می شود (ساروخانی، 1393: 46).
بسیاری از اندیشمندان به مفهوم عشق پرداختهاند و سعی کردهاند که اعلام کنند که در زندگی مشترک زوجین باید عشق باشد کما اینکه به گفته هالینگر، فقدان عشق موجب زوال خانواده نمیشود، اما وجود عشق سعادت خانوادگی را تأمین میکند و برای سعادت خانوادگی ضروری است؛ این بدان معناست که عشق به پر بار شدن زندگی و محکمتر شدن روابط خانوادگی کمک میکند، ولی نبودش به تنهایی عامل فروپاشی خانواده نمیشود؛ اما بودنش عاملی اثرگذار بر سعادت خانواده است. به گفته کارلسون نیز وجود عشق و علاقه برای ادامه زندگی مشترک ضروری است (همان، 61). به بیان دیگر، میتوان گفت وجود عشق لازم است، ولی کافی نیست.
باتوجه به نظریات بررسی شده، عوامل مؤثر بر ازدواج موفق متفاوت هستند. ازدواجی را میتوان موفق دانست که مجموعهای از نیازهای روانی زوجین از قبیل عشق و علاقه، مصاحبت و همراهی و تأمین امنیت برای زوجین را فراهم آورده باشد (ستیر، 14:1376). برای سنجش یک ازدواج موفق با در نظر گرفتن نظرات مطرح شده عواملی همچون: عشق و علاقه، احساس امنیت، هم صحبتی زوجین، روابط جنسی (میل به تولید مثل) و داشتن عقاید مشترک را میتوان برشمرد.
در بحث مربوط به سرمایه فرهنگی برای اولین بار این مفهوم توسط بوردیو مطرح شد. سرمایه فرهنگی، بخشی از یک چارچوب تحلیلی و باز تولید قدرت و امتیاز طبقاتی است که در فرآیند تأثیر فرهنگ در نابرابریهای اجتماعی بیان شده است. سرمایه فرهنگی به عنوان شکلی از سرمایه ارزشی و فرهنگ برجسته طبقات والاست که متفاوت از سرمایه اقتصادی و اجتماعی می باشد (بوردیو، 2007). سرمایه فرهنگی را میتوان با مواردی چون: داشتن مهارتهای خاص، سلیقه، تفریحات متمایز از بقیه، مدرک تحصیلی و سطح روابط با دیگران بررسی کرد. طبق تعریف بوردیو، سرمایه فرهنگی شایستگی فهم و کاربست کدهای فرهنگی مسلط جامعه است و اعمال و داراییهایی را شامل میشود که از طریق آن پیش زمینه اجتماعی نابرابری برای دسترسی به مدارک تحصیلی متفاوت تدارک میبیند که خود منجر به نابرابری اجتماعی و اقتصادی در جامعه میشود. سرمایه فرهنگی در پیوندی محکم با موقعیت طبقاتی است (همان).
مدل تحلیلی پژوهش
با توجه به مرور نظریات مرتبط با متغییر های پژوهش و تعاریف ارائه شده توسط صاحب نظران، در این پژوهش از نظریات «مبادله» و نظریات گافمن و دیگر نظریات یاد شده در زمینه ازدواج موفق برای سنجش ازدواج موفق دختران استفاده میکنیم. همچنین از نظریه «سرمایه فرهنگی» جهت بررسی سرمایه فرهنگی مادران بهره میجوییم.
|
روابط جنسی و میل به تولیدمثل
|
|
عشق و علاقه زوجین
|
|
داشتن افکار و اندیشههای مشترک
|
|
همصحبتی و درک متقابل |
|
داشتن امنیت روانی، جانی ومالی
|
|
ازدواج موفق دختران
|
|
باور های سنتی و مدرن |
|
اعتقادات مذهبی |
|
اطلاعات و سطح مطالعه |
|
تحصیلات |
|
سرمایه فرهنگی مادران |
|
مهارت های ارتباطی |
فرضیه های پژوهش
- بین سرمایه فرهنگی مادران و ازدواج موفق دختران رابطه معناداری مستقیم وجود دارد.
- بین تحصیلات مادران و موفقیت ازدواج دختران رابطه مستقیم معنادار وجود دارد.
- بین داشتن اطلاعات و مطالعه کردن مادران وموفقیت ازدواج دختران رابطه مستقیم معناداری وجود دارد.
- بین داشتن اعتقادات مذهبی مادران و موفقیت ازدواج دختران رابطه مستقیم معناداری وجود دارد.
- بین باورهای سنتی و مدرن مادران و موفقیت ازدواج دختران رابطه مستقیم معناداری وجود دارد.
- بین داشتن مهارت های ارتباطی مادران و موفقیت در ازدواج دختران رابطه مستقیم معناداری وجود دارد.
روش شناسی پژوهش
تحقیق حاضر با رویکرد کمی و روش پیمایش صورت گرفته است. نظر به این که مدلی تدوین شده و به دنبال آزمون تجربی این مدل در دنیای واقعی میباشیم، رویکرد کمی مناسب بوده و برای سنجش متغییرها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. گویه ها متناسب با شاخص ها طراحی و پس از بررسی اولیه توسط اساتید و تحقیقات پیشین در بین نمونه 30 نفره توزیع شد که میزان پایایی آن بر اساس آلفای کرونباخ 848/0 برآورد شده است.
جامعه آماری مورد مطالعه زنان متأهل جوان (20تا 35 سال) شهر تهران در نظر گرفته شده است. طبق بررسی در بین آمارهای موجود، بیشتر مادران این گروه از زنان متأهل در دسته کهنسالان قرار نمیگرفتند و فاصله سنی خیلی بالایی با دختران خود ندارند و دختران بهتر میتوانستند در مورد سرمایه فرهنگی مادران خود صحبت کنند. جمعیت کل زنان متاهل شهر تهران 771224 نفر میباشد که طبق فرمول کوکران، تعداد نمونه این پژوهش 323 نفر در نظر گرفته می شود. برای اینکه توزیع مناسبی در بین اقشار متقاوت جامعه داشته باشیم، شهر تهران را به سه طبقه بالا، متوسط و پایین تقسیم کردیم. سپس با یک تناسب حجم نمونه را تقسیم بندی کردیم که به طور تصادفی به تکمیل پرسشنامهها پرداختند.
متغییر وابسته این پژوهش، ازدواج موفق دختران میباشد که برای موفق بودن ازدواج تعریف واحدی وجود ندارد، زیرا که هر کس با توجه به میل و خواستههایش به موفقیت ازدواجش اذعان میکند. در واقع، داشتن یک رابطه شاد و مناسب که طرفین احساس رشد و بلوغ کنار هم را داشته باشند را میتوان ازدواج موفق دانست؛ اما شاخصه هایی که از تئوری های مطرح شده استخراج شده اند، به شرح زیراند :
1- عشق و علاقه زوجین: یک حس متقابل نسبت به هم که همراه با دوست داشتن عمیق و از خود گذشتگی و تلاش برای سلامت و رفاه و شادی طرف مقابل میباشد.
2- امنیت روانی، مالی و جانی: امنیت به معنای آزادی نسبی از خطر است و امنیت روانی که شامل آسایش و آرامش در کنار همسر و اطمینان از برآورده شدن نیازهای روحی روانی در اینجا مورد نظر ماست. امنیت جانی به معنای داشتن حس اعتماد به همسر از ندیدن هرگونه آزار جسمی و امنیت مالی به معنای اطمینان از برآورده شدن نیازهای اولیه و واجب توسط همسر است. 3
3- هم صحبتی و درک متقابل: هم صحبت و دوست بودن همسران و نیز درک به معنای فهمیدن آنچه طرف مقابل می اندیشد، می باشد.
4- داشتن افکار و اندیشههای مشترک: تبادل نظر و به یک اتفاق نظر رسیدن بدون بحث و دعوا و همفکر و همسو بودن خواسته و اندیشهها.5
5- روابط جنسی (میل به تولید مثل): یک رابطه سالم که زن و مرد به صورت شرعی و قانونی متعلق به هم باشند و از این رابطه طرفین رضایت کافی را داشته باشند و نیازهایشان برآورده شود. همچنین این رابطه میل به تولید مثل راهم در پی داشته باشد.
متغییرهای مستقل این پژوهش عبارت اند از: سرمایه فرهنگی مادران به معنای میزان سرمایههای نمادین و ظاهری فرد در جامعه است؛ از قبیل فعالیتهای فرهنگی و مهارت های ارتباطی، نوع اوقات فراغت، میزان مطالعه، تحصیلات، مهارتها و اعتقادات مذهبی و باورهای سنتی و مدرن.
یافته های پژوهش
یافته های توصیفی
یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد میانگین سن پاسخگویان 53/29 سال میباشد. تحصیلات پاسخگویان شامل 3/20 درصد زیر دیپلم، 37 درصد دیپلم، 8/32 درصد فوق دیپلم و لیسانس و 10 درصد فوق لیسانس و بالاتر میباشد.
جدول 1: مشخصات فردی پاسخگویان
|
|
متغیر مورد سوال |
درصد |
|
مقطع تحصیلی |
زیر دیپلم |
3/20% |
|
دیپلم |
37% |
|
|
فوق دیپلم و لیسانس |
8/32% |
|
|
فوق لیسانس و بالاتر |
10% |
|
|
شغل |
خانه دار |
4/62% |
|
کارمنداموراداریودفتری |
8/15% |
|
|
کارکنان خدماتی و فروشندگان |
1/6% |
|
|
دانشجو |
1/6% |
|
|
تکنسین و دستیار |
8/4% |
|
|
کارگرساده |
8/1% |
|
|
متخصص |
6/0% |
|
|
سایر |
4/2% |
|
|
وضعیت مسکن |
مستاجر |
2/48% |
|
مالک |
6/37% |
|
|
سازمانی |
6/3% |
|
|
سایر |
7% |
نتایج توصیفی گویای آن است که 39 درصد افراد نمونه، مهمانی و دورههای دوستانه از تفریحات مورد علاقهشان میباشد و 1/12 درصد سینما و تئاتر رفتن، 2/11 درصد رستوران رفتن، 8/5 درصد ورزشهای خاص و 6/4 درصد سایر تفریحات را برای اوقات فراغت انتخاب کردهاند. فراوانی بیشتر را در نام بردن هنر مورد علاقه و مسلط، هنر آشپزی با 5/35 درصد، خیاطی با 8/15 درصد و نقاشی با 8/14 درصد به خود اختصاص دادهاند. سایر هنرها با فراوانیهای پایین و انفرادی نشان داده شد و هدف سنجش سطح فرهنگی نمونه مورد بررسی بوده است.
جدول 2: معیارهای ازدواج موفق
|
معیارها |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
|
عشق و علاقه طرفین |
6/37% |
7/32% |
2/14% |
%2/8 |
3/7% |
|
داشتن امنیت روانی، جانی و مالی |
1/32% |
2/35% |
0/17% |
4/9% |
4/6% |
|
هم صحبتی و درک متقابل |
8/14% |
9/30% |
%0/27 |
5/18% |
8/8% |
|
داشتن افکار و اندیشههای مشترک |
2/24% |
1/32% |
1/26% |
%5/5 |
1/12% |
|
روابط جنسی ( میل به تولید مثل) |
6/37% |
7/32% |
2/14% |
2/8% |
3/7% |
در جدول 2 به معیارهایی که منجر به موفقیت ازدواج میشود در نمونه مورد تحقیق پرداختهایم. باتوجه به پاسخها، سطح معیارها در نمونه مورد نظر درصد بیشتر رو به زیاد میباشد. از بررسی این نتایج میتوان برداشت کرد که نمونه مورد بررسی اذعان دارند که در ازدواج خود موفق هستند. برای سنجش ازدواج موفق در تحقیق حاضر، با جمع کردن پنج بعد نام برده شده در جدولی مجزا به توصیف نمونه بر حسب موفقیت ازدواج پرداخته شده است:
جدول3: توصیف ازدواج موفق
|
|
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
|
ازدواج موفق |
6/7% |
5/48% |
3/30% |
2/8% |
2/5% |
میانگین : 4 میانه : 4/3 مد : 4 انحراف استاندارد : 94/0
با توجه به جدول 3 ،میانگین افراد نمونه حاضر ازدواج خود را موفق گزارش کرده اند، اما نکته قابل توجه این است که موفقیت ازدواج خود را در سطح خیلی زیاد بیان نکرده اند و بیشتر میزان موفقیت ازدواج نمونه مورد بررسی با توجه به میانه و مد و میانگین در سطح متوسط رو به زیاد و زیاد گزارش شده است.
جدول 4: مشخصات فردی مادران
|
|
میانگین سنی مادران 39/54 سال می باشد |
|
|
|
متغیر مورد سوال |
درصد |
|
مقطع تحصیلی |
زیر دیپلم |
7/76% |
|
دیپلم |
9/17% |
|
|
فوق دیپلم و لیسانس |
4/5% |
|
|
فوق لیسانس و بالاتر |
0 |
|
|
شغل |
خانهدار |
2/85% |
|
بازنشسته |
2/7% |
|
|
کارکنان خدماتی وفروشندگان |
7/2% |
|
|
کارگرساده |
4/2% |
|
|
کارمنداموراداری ودفتری |
8/1% |
|
|
تکنسین ودستیار |
6/0% |
|
|
وضعیت مالکیت |
مالک |
2/68% |
|
مستاجر |
2/18% |
|
|
سازمانی |
2/1% |
|
|
سایر |
4/9% |
|
|
اطلاعات و سطح مطالعه |
کمتر از یک ساعت |
7/86% |
|
بین یک تا سه ساعت |
3/10% |
|
|
بیش از سه ساعت |
3/0% |
در جدول 4 به توصیف ویژگیهای مادران نمونه مورد پژوهش پرداخته شده است. میانگین سن مادران پاسخگویان 54 سال گزارش شده است که می توان نتیجه گرفت نسبتا جوان هستند. تحصیلات 76 درصدشان زیردیپلم است و 82 درصدشان خانهدار هستند .
متوسط میزان مطالعه در بین مادران کمتر از یک ساعت استکه نشان دهنده میزان بسیار پایین مطالعه در بین این قشر می باشد.
جدول 5: شاخص های سرمایه فرهنگی
|
معیارها |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
|
|
سرمایه فرهنگی مادران |
%2/15 |
%6/53 |
%1/22 |
%8/1 |
%3/7 |
|
|
اعتقادات مذهبی |
%8/41 |
%4/36 |
%3/10 |
%6/3 |
%9/7 |
|
|
باورهای سنتی و مدرن |
%0/13 |
%3/33 |
%5/41 |
%2/5 |
%0/7 |
|
|
مهارت های ارتباطی |
%0/30 |
%4/39 |
%7/19 |
%6/3 |
%3/7 |
|
در نمونه مورد بررسی سرمایه فرهنگی مادران به شرح جدول 5 توصیف میشود که تقریبا 54 درصد از ایشان دارای سطح متوسطی از سرمایه فرهنگی میباشند. جهت آشنایی بیشتر با نوع افکار و عقاید مادران، سوالهایی در زمینه اعتقادات مذهبی و همچنین باورهای سنتی و مدرن و مهارتهای ارتباطی پرسیده شد که طبق نتایج 2/78 درصد از مادران به اصول دینی معتقد و پایبند هستند، اما از لحاظ پایبندی به اصول سنتی تقریبا جامعه به سمت سنتی سنگینی میکند.
یافته های تحلیلی
در سنجش فرضیههای پژوهش حاضراز آزمون همبستگی اسپیرمن به دلیل رتبهای بودن متغییرها استفاده شده و معناداری روابط نیز سنجیده شده است که طبق آن فرضیه اول مبنی بر وجود رابطه بین سرمایه فرهنگی مادران و ازدواج موفق دختران تأیید شده ونتایج نشان میدهد با همبستگی مثبت 318/0 و sig صفر رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم که رابطه بین تحصیلات مادر و ازدواج موفق را میسنجد نیز با همبستگی 297/0 و sig صفر تأیید شده است.
فرضیه سوم با عنوان رابطه بین اطلاعات و سطح مطالعه با ازدواج موفق نیز با همبستگی مثبت 226/0 و sig صفر تایید گردیده است.
فرضیه چهارم نیز که به سنجش رابطه داشتن اعتقادات مذهبی و زوجین با ازدواج موفق میپردازد با همبستگی مثبت 301/0 وsig صفر تأیید شده و وجود رابطه مثبت را نمایش میدهد.
در مورد فرضیه پنجم با عنوان بررسی باورهای سنتی و مدرن با ازدواج موفق، رابطه با همبستگی مثبت 314/0 وsig صفر تأیید میشود.
در فرضیه ششم مبنی بر رابطه بین مهارتهای ارتباطی با ازدواج موفق نیز رابطه با همبستگی مثبت 426/0 و sig صفر تایید میشود.
جدول 6: رابطه ازدواج موفق با متغییر ها
|
|
Sig |
Spearman's |
|
سرمایه فرهنگی مادران |
000/0 |
318/0 |
|
تحصیلات مادران |
000/0 |
297/0 |
|
اطلاعات و سطح مطالعه مادران |
000/0 |
226/0 |
|
اعتقادات مذهبی مادران |
000/0 |
301/0 |
|
باورهای سنتی و مدرن مادران |
000/0 |
227/0 |
|
مهارت های ارتباطی مادران |
000/0 |
214/0 |
رگرسیون خطی
برای نتیجهگیری بهتر وسنجش اثرات متغییرهای مستقل بر متغییر وابسته، با استفاده از رگرسیون خطی، میزان تبیین تغییرات توسط انحراف استاندار متغییرها را به دست آوردیم:
جدول 7:نتایج رگرسیون خطی
|
مدل ازدواج موفق |
B |
SE |
beta |
T |
sig |
|
|
807/0 |
197/0 |
|
106/4 |
000/0 |
|
سرمایه فرهنگی مادران |
-022/0 |
124/0 |
023/0- |
174/0- |
862/0 |
|
اعتقادات مذهبی مادران |
340/0 |
077/0 |
424/0 |
389/4 |
000/0 |
|
باورهای سنتی و مدرن مادران |
079/0 |
056/0 |
085/0 |
416/1 |
158/0 |
|
مهارت های ارتباطی مادران |
141/0 |
56/0 |
169/0 |
522/2 |
12/0 |
|
اطلاعات و سطح مطالعه مادران |
060/0 |
099/0 |
028/0 |
607/0 |
544/0 |
|
تحصیلات مادران |
205/0 |
034/0 |
283/0 |
016/6 |
000/0 |
R:0.662 R Square: 0.425 Adjusted R Square: 0.414sig: 0.000
با توجه به جدول 7 میتوان نتیجه گرفت که مدل ارائه شده نتوانسته در واقعیت ازدواج موفق را تبیین کند و فقط بخشی از مدل تبیین کننده موفقیت ازدواج به شمار می آید. مدل مطرح شده تنها 414/0 درصد از موفقیت ازدواج را تبیین می کند و به طور کلی سرمایه فرهنگی سطح معناداری بیشتر از 05/0 بوده و تبیین معناداری ندارد. از بین شاخص های سرمایه فرهنگی مادران، تنها اعتقادات مذهبی آنها با بتای 424/0 و سطح معناداری صفر درصد و تحصیلات مادران با بتای 283/0 درصد و سطح معناداری صفر درصد موفقیت ازدواج دختران را تبیین می کنند.
بحث و نتیجه گیری
هدف این تحقیق، بررسی تاثیر سرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران بوده است. با توجه به سرعت تغییرات اجتماعی و گسترش روابط با افرادی غیر از خانواده، به نوعی شاهد این موضوع هستیم که نقش خانواده بر انتخابهای فرزندان شاید کمرنگ شده باشد؛ اما نمیتوان گفت به طور کامل بیتأثیر شدهاند. بنابراین در این تحقیق تصمیم بر بررسی تاثیر سرمایه فرهنگی مادران بر ازدواج موفق دختران گرفته شد.
در ذیل این بررسی، چند عامل یاد شده در سایر تحقیقات و نیز نظریات مطروحه در مورد ازدواج موفق هم بررسی گردید. این پژوهش که با رویکرد کمی و مقطعی بوده، با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته به گردآوری دادهها و با استفاده از نرم افزار آماری به تحلیل آنها پرداخته است که نتایج حاکی از تأیید این فرضیه میباشد که سرمایه فرهنگی مادران با ازدواج موفق دختران رابطه معناداری دارد. در مورد سایر فرضیات نیز تحصیلات، اطلاعات، اعتقادات مذهبی، باورهای سنتی و مهارت های ارتباطی مادران با موفقیت ازدواج دختران رابطه معنا داری دارند . نکته قابل توجه آن که این مدل به طور کلی 44 درصد ازدواج موفق را تبیین می کند و سرمایه فرهنگی مادران به طور کلی تبیین معناداری از ازدواج موفق دختران ندارد، اما در بحث سایر متغییرها، متغییر تحصیلات و اعتقادات مذهبی به ترتیب با بتای 283/0 و 424/0 درصد از ازدواج موفق را تبیین می کنند که این تبیین با سطح معناداری صفر تبیین معنا داری دارد . رستگار خالد (1395) به نقش دین داری مادران بر تربیت فرزندان پرداخته و اشاره دارد که اعتقادات مذهبی مادران نقش بسزایی در ابعاد مختلف زندگی فرزندان دارد . همچنین ایران نژاد (1385) به این نتیجه رسیده است که تحصیلات والدین بر کسب مهارت های مختلف فرزندان موثر بوده است و به موفقیت فرزندان در زمینه های مختلف زندگی شان کمک می کند. در زمینه شاخص های ازدواج موفق نیز در این پژوهش به طور ضمنی رابطه سنجی شده است که نشان می دهد بین عشق و علاقه زوجین، احساس امنیت کردن در کنار همسر، درک متقابل، داشتن افکار مشترک و روابط جنسی با موفقیت ازدواج رابطه معناداری وجود دارد. نتایج بدست آمده از این رابطه سنجی با نتایج پژوهش عسگری ندوشن و همکارانش (1388) مبنی بر اینکه ارزشهای خانواده تأثیر مستقیم بر روی ازدواج موفق فرزندان دارد و هچنین با نتایج پژوهش عظیمی هاشمی و همکاران (1394)، عباسی شوازی و ترابی (1385) و شارما و همکاران (2005) که نشان دادند تفاوتهای نسلی والدین و مادران و سرمایههای والدین بر روی ازدواج فرزندان مؤثر است و اثرگذاری نقش والدین و مادران را نمیتوان نادیده گرفت، همخوانی دارد. باید گفت چنانچه مادری به سرمایههای فرهنگی دسترسی داشته باشد، راحتتر میتواند فرزندش را به سمت به دست آوردن سرمایههای بهتر هدایت کند و از طرفی داشتن برخی سرمایههای فرهنگی مادران میتواند به ایجاد موقعیتهای ازدواج موفقتر و راضی کنندهتر برای دختران کمک کند- ولی به تنهایی خود عامل کافی نمیباشد.
پیرامون عوامل منجر به ازدواج موفق، پژوهشهایی صورت پذیرفته است؛ چنان که شکرکن و همکاران (1385) عوامل شخصیتی و دلبستگی و تعهد را تبیین کننده ازدواج موفق دانستند و کریمی ثانی و همکاران (1391) عوامل خانوادگی، اخلاقی، معنوی، فرهنگی و اجتماعی را در موفقیت ازدواج مؤثر برشمردهاند. همچنین، شاکرایان (1391) رزاقی و همکاران (1390) به تأثیر بعد روانی و تعهد و احساس امنیت و سازگاری در ازدواج موفق رسیدهاند. با توجه به نتایج جداول توصیفی، پاسخ نمونه تحقیق به سوال فرعی پژوهش که شامل ارزیابی موفقیت ازدواج پاسخگویان بوده، نشانگر رضایت آنها از ازدواجشان و متمایل به موفقیت است- یعنی افراد ازدواج خود راموفق میدانستند. با توجه به نتایج به دست آمده، سرمایه فرهنگی مادران با ازدواج موفق دختران رابطه معناداری دارد و این نتیجه به ما نشان میدهد که مادران یکی از عوامل در موفقیت ازدواجهای صورت گرفته هستند و از این منظر با نتایج پژوهشهای عسگری ندوشن و همکاران (1382)، مخبریان و همکاران (1395)، نمازی (1395)، کاظمی (1389) وکارولینا توماس (20012) که در مورد نقش والدین و نقش بیشتر مادران در شیوه همسرگزینی و موفقیت در ازدواج و یا داشتن ازدواج سالم فرزندان همسویی دارد. همچنین، با نتایج پژوهش برجی نژاد (1389) که به طور اختصاصی به اهمیت نقش مادری در آمادگی برای زندگی مشترک سالم پرداخته، همخوان است.
با توجه به نتایج به دست آمده و مطالعه سایر تحقیقات صورت گرفته در برنامههای مربوط به ازدواج جوانان علاوه بر عوامل شخصی همچون: تحصیلات زوجین، سطح اجتماعی، افکار مشترک، احساس امنیت و... باید به تآثیر و نقش مادران هم توجه شود. نکته قابل توجه آن که این عوامل در کنار هم باعث موفقیت ازدواج میشوند و همه عوامل نامبرده لازمه یک ازدواج موفق هستند، اما به تنهایی کافی نیستند. بنابراین می توان با توانمند سازی مادران چه به لحاظ فکری و چه به لحاظ فرهنگی و اجتماعی امیدوار بود که شاهد ازدواجهای موفقتری در سطح جامعه باشیم.
همچنین، باید توجه داشت که با وجود پیشرفتهای ارتباطی و جهان شمول، نمیتوان به تأثیرات مادران بر فرزندان به خصوص دختران بی تفاوت بود. با توجه به نتایج پژوهش، اعتقادات مذهبی مادران بر موفقیت ازدواج دختران اثر دارد. همچنین تحصیلات مادران می تواند بر تربیت و دسترسی دختران به ازدواج های موفق موثر واقع شود. نقش مادری، مهارتی است که در وجود زن نهاده شده است و غفلت از آن موجب فساد و تباهی جامعه میشود و مراقبت از آن جامعه ای خیر خواه و متکامل پدید میآورد. امید است با عنایت به عوامل متعددی که در پژوهشهای مختلف پرداخته شده است شاهد ازدواجهای پایدارتر و انتخابهای مناسبتری باشیم.
منابع
- برجینژاد، زینب. (1389). «نقش مادر در تربیت فرزند». فصلنامه طهورا. شماره 6 ، ص 183-210.
- بارت، تئودور. (1379). راهنمای ازدواج. امیرحسین سلیمی. انتشارات ساحل
- چلبی، مسعود. (1375). جامعهشناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان
- حاتمی ورزنه، ابوالفضل؛ اسماعیلی، معصومه و برجعلی، احمد. (1395). «ارائه الگوی ازدواج پایدار رضایتمند؛ یک پژوهش گراند تئوری». مشاوره و روان درمانی خانواده. دوره 6 شماره 1 / ص120-149.
- حسینی، حاتم و گراوند، مریم. (1392). «سنجش عوامل موثر بر شکاف رفتار ونگرش زنان به سن مناسب ازدواج درشهر کوهدشت». نشریه زن در توسعه و سیاست. دوره 11/شماره 1/ ص101-118.
- دهکردی، مهناز. (1386). «بررسی مقایسهای ملاکهای همسرگزینی در دختران جوان شهر اهواز». دانشور رفتار. دوره ،14 شماره ، ص75-83.
- ساروخانی، باقر. (1393). مقدمهای بر جامعه شناسی خانواده. تهران: انتشارات سروش
- سرایی، حسن. (1385). «تداوم وتغییر خانواده در جریان گذار جمعیتی ایران». نامه انجمن جمعیت شناسی ایران. دوره 1، شماره 2، ص 37-60 .
- سیدمن، استیون. (1395). کشاکش آرا در جامعه شناسی. هادی جلیلی .تهران: نشر نی
- سیتر، ویرجینیا. (2000). آدم سازی در روانشناسی خانواده. بهروز بیرشک. تهران: نشر رشد
- شکرکن، حسین؛ خجسته مهر، غلامرضا؛ عطاری، یوسفعلی و شهتی ییلاق، منیجه. (1385). «بررسی ویژگیهای شخصیتی، مهارتهای اجتماعی، سبکهای دلبستگی و ویژگیهای جمعیت شناسی به عنوان پیشبینیهای موفقیت و شکست رابطه زناشویی در زوجهای متقاضی طلاق و عادی در اهواز». مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. دوره ،13 شماره 1، ص1-30 .
- عسگری ندوشن، عباس؛ عباسی شوازی، محمد جلال و صادقی، رسول. (1388). «مادران، دختران و ازدواج (تفاوت نسلی در ایدهها و نگرشهای ازدواج در شهر یزد)». مطالعات راهبردی زنان. سال یازدهم/ شماره 44/ تابستان 1388. ص7-36.
- عظیمی هاشمی، مژگان؛ اعظم کاری، فائزه؛ بیگناه، معصومه و رضامنش، فاطمه. (1394). «ارزشها و نگرشها و الگوهای کنش جوانان در خصوص همسرگزینی و روابط پیش از ازدواج». راهبرد فرهنگ. شماره 29، ص 179 -212.
- عباسی شوازی، محمدجلال و ترابی، فاطمه. (1385). «تفاوتهای بین نسلی ازدواج خویشاوندی در ایران». مجله جامعه شناسی ایران. شماره 7 ، دوره 11.
- کاظمی پور، شهلا. (1388). «سنجش نگرش جوانان نسبت به ازدواج و شناخت آثار و پیامدهای آن با تأکید بر ازدواجهای دانشجویی». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. سال سیزده، ص 75 -95.
- کاظمی، زهرا. (1389). «بررسی تآثیر آرمانگرایی توسعهایی برشکاف بین نگرشهای دختران و مادران آنها نسبت به ازدواج وخانواده». فصلنامه خانواده پژوهی. سال 6، شماره 23، ص 300.
- کریمی ثانی، پ؛ احیایی، ک؛ اسمعیلی، م و فلسفی نژاد، م ر. (1391). «عوامل تعیین کننده موفقیت در ازدواج ؛پژوهشی کیفی». مجله پژوهشهای مشاوره. شماره 45، ص 75-93 .
- گیدنز، آنتونی. (1383). جامعه شناسی. منوچهر صبوری. تهران: نشرنی
- نمازی، زهره. (1395). «بررسی شکاف بین نسلی معیارهای ازدواج در بین دختران و زنان شهرستان کاشم». اولین کنگره ملی توانمندسازی جامعه در حوزه جامعه شناسی، علوم تربیتی ومطالعات اجتماعی و فرهنگی.
- Fatima, M,and Ajmal, M,A. (2012). “Happy Marriage:A qualitative study”. Pakistan journal of social and clinical Psychologh,9,37-49.
- Fincham ,F.D, stanley, S.M , and Beach, S,R. (2007). “Transformative perocesses in marriage : An analysis of emerging trends”. Journal of marriage and family, 69 ,275-292.
- Olsson, H. David. (2001). “Personal communication cited in Stanley,S.M .Making acase for Premarital Education”. Family Relations,50,272-280.
- Malhotra.A, A.Tsui, and V. de Silva. (1992). “Mothers, Daughters and Marriage: Explaining Similarity in Generational Perceptions in Sri Lanka”. Unpublished Report. In www.popline .org.
- Nimtz,M .A. (2011). “Satisfaction and contributing factors in satisfying long – term marriage: A phenomenological study”. A doctoral dissertation in psychology. Liberty University.
- Siemienka, R. (2002). “Inter generational Differences in Political Values and Attiudes in Stabel and New Democracies”. International Journal of Comparative Sociology, Vol 43No 3-5 .368 -390.
- Sharma, N,V. Sumati, and A. Kesar. (2005). “Intergenerational Differences in the Conceot of Marriage among Dogra Brahmin Females (Mothers and Daughters)”. Anthroplogist .7(4): 253-256.
- Tomas, Carolina Maria. (2012). The Influence of parental characteristics on a childs probability of interracial marriage in Brazil. Universidad Federal de Minas Gerais. UFMG PhD Candidate in Sociology and Demography at UC Berkeley.
- Umberson Debra, Hui Liu, Corinne Reczek. (2010). “Just the Two of Us? How Parents Influence Adult Childeren s Marital Quality”. Journal of marriage and the family,72 (5):1205-1219.
- Yang Mirabelle, Tinghui. (2013). “Romance, Dating and Marriage in Singapore: Youth Attitudes, Ideals and the “Checklist Syndrome|”. A Thesis Presented to faculty of the Graduate School of Cornell University. In Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of Master of Science.
)