نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استادیار، جمعیت شناسی، گروه جمعیت شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) E-mail: Rezamoini43@yahoo.com
3 دانشیار، جامعه شناسی، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
مهاجرت به عنوان یکی از پدیدههای اجتماعی، ذهن بسیاری از صاحب نظران را به خود معطوف نموده است. مهاجرت جوانان، یکی از مسائل عمدهای است که بر آهنگ توسعه در ایران تاثیر منفی میگذارد. هدف این تحقیق، بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر گرایش جوانان تهرانی به مهاجرت خارج از کشور و همچنین بررسی سایر عوامل تاثیر گذار بر این پدیده است. روش تحقیق، پیمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه جوانان 18 تا 35 سال شهر تهران بود که نمونهگیری به روش تصادفی ساده صورت پذیرفت و 1217 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. یافتههای تحقیق نشان داد که متغیر سرمایه اجتماعی (با ضریب اثر 188/0-) بیشترین تأثیر را بر روی میزان گرایش به مهاجرت جوانان دارد؛ به این معنا که هر چه قدر سرمایه اجتماعی کمتر باشد، گرایش به مهاجرت زیاد میشود. هر یک از متغییرهای میزان تحصیلات، سن و درآمد نیز به ترتیب با ضریب اثر 151/0، 186/0- و 100/0 به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان تأثیر داشتند. متغیرهای جنسیت، وضعیت تاهل و وضع فعالیت نیز به ترتیب با ضریب اثر 115/0، 133/0 و 102/0 در گرایش به مهاجرت جوانان موثر بودند. نتایج تحلیل نشان داد کاهش سرمایه اجتماعی باعث افزایش گرایش جوانان به مهاجرت میگردد و میتوان با افزایش سرمایه اجتماعی و افزایش اعتماد اجتماعی از طریق عملکرد مناسب و بر طرف کردن مسائل ساختاری- نظیر بیکاری، مفاسد مالی و اقتصادی و...- تمایل به مهاجرت خارج از کشور را کاهش داد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Study on Relationship between Social Capital and Juveniles’ Tendency to Migration
نویسندگان [English]
- Ali Afshari 1
- Seyyed Reza Moini 2
- Hamid Ansari 3
1 Ph.D. Student in Economic and Developmental Sociology, Sociology Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Ph.D., Assistant Professor in Demographics, Demographics Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Ph.D., Associate Professor in Sociology, Sociology Department, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
Migration as a social phenomenon has occupied the minds of many experts. It’s one of the main factors that has had a negative effect on development in Iran. The research is to investigate the relationship between social capital and juveniles’ tendency to migration. Also, other effective variables on tendency to migration have been studied. This research is a survey. The statistical population is young people between 18 to 35 ages in Tehran. The sample size is 1217 persons that have been chosen by simple random sampling.
The findings showed that amongst variables that have been studied, The important variable is social capital with coefficient of determination- 0.188. Those people who have possessed low social capital have had high tendency to migration. Also, coefficient of determination for other variables including education, age and income has been 0.151, -0.186 and 0.100. So, these variables have had a direct effect on juveniles’ tendency to migration. Coefficient of determination has been 0.115 for gender, 0.133 for marital status and 0.102 for employment.
We have tried to explore how underdevelopment and disregard to human capitals in our country has led to juveniles’ tendency to migration and how the migration, in turn, intensifies over-underdevelopment of Iran. Also, the role of western utopianism in juveniles’ mind and its impact on tendency to migration to west countries has been historically explained.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Migration
- Utopianism
- Social Capital
- Progress and Youth
بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر گرایش جوانان تهرانی به مهاجرت خارج از کشور
علی افشاری[1]
سید رضا معینی[2]
حمید انصاری[3]
تاریخ دریافت مقاله: 30/2/1399
تاریخ پذیرش مقاله:31/3/1399
مقدمه
با بررسی مطالعات و پژوهشهای انجام یافته در کشور پیرامون پدیده مهاجرتهای داخلی و همچنین مهاجرت خارجی و پدیده فرار مغزها می توان دریافت که محققان و پژوهشگران عمدتاً به بررسی کلان پدیده مهاجرت بدون امعان نظر و تکیه بر جوانان پرداختهاند. بررسی ابعاد پدیده مهاجرت با تکیه بر جوانان که سرمایههای اساسی و بنیادین کشور در ابعاد نیروی انسانی خلاق و مفید به شمار میروند، موضوعی ضروری و شایان توجه است. پژوهش حاضر با تاکید بر جوانان به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و مهاجرت جوانان میپردازد و در صدد است زاویه و بعد مهمی از پدیده مهاجرت را که اغلب مورد غفلت پژوهشگران قرار گرفته است، مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.
امروزه نخبگان جوان را سرمایههای انسانی هر جامعهای میدانند که پیشرفت اقتصادی جامعه را رقم میزنند.(بلند همتیان،128:1394) ادوارد دانشسن[4] از کارشناسان اقتصادی آمریکا در تحقیقی پیرامون عوامل پیشرفت صنعتی کشورها، درباره اهمیت نیروی انسانی جوان و ماهر اظهار میدارد که از میان 31 عامل موثر در پیشرفت صنعتی، نیروی انسانی جوان متخصص مهمترین عامل است. از نظر او، پیشرفت نیروی انسانی مهمترین عامل رشد اقتصادی میباشد. (غفوری،3:1387)
متاسفانه بسیاری از نیروهای انسانی کارآمد و جوان ایران درست در زمان بلوغ و بهره وری اقدام به مهاجرت مینمایند که البته مهاجرت مزایایی از جمله پر کردن شکاف نیروی کار برای مناطق میزبان را دارد. (سلیمانی،34:1397)
مهاجرت بینالمللی، فرایندی پویا و برخاسته از شرایط در حال تغییر اجتماعی است که میتواند نه تنها مهاجران، بلکه کل جامعه را هم در مبدأ و و هم در مقصد تحت تاثیر قرار دهد. (صادقی،1:1397) یکی از پدیدههای که در عصر جهانی شدن بر شدت و گستره آن افزوده شده، مهاجرتهای بین المللی است. (علومی،149:1398)
بدیهی است که توجه به آمار مهاجرتها در شکل گیری سرمایه انسانی و برآورد میزان تأثیر این عامل مهم در رشد اقتصادی کشور شدیداً نیاز است تا با برآورد ضریب اهمیت آن برنامههای لازم در راستای تقویت و بهبود وضعیت اقتصادی کشور در پیش گرفته شود. (عبداله پور،18:1395)
مهاجرت همیشه وجود داشته است، اما موج مهاجرت جدید که حدود 20 سال گذشته را در برمی گیرد-یعنی از 1375 (1995) تاکنون- جمعیت بسیار متفاوتی را شامل می شود؛ جوانان با تحصیلات بالا که در داخل کشور جذب نمیگردند، افراد با مهارت بالا، طبقه کارگر و تا حد کمتری پناهندگان سیاسی و اقتصادی. (Hakimzadeh, 2006: 23)
از میان 175 نفر دارندگان مدال المپیادهای کشور طی دو دهه اخیر، حدود 92 درصد به خارج از کشور مهاجرت کردهاند.(حکیم زاده، 82:1392) طی 20 سال اخیر، با خروج 150 هزار نخبه مهندس و دکترا از ایران، پدیده فرار مغزها 400 میلیارد دلار هزینه بر کشور تحمیل کرده است. (موسوی راد، 1394: 39)
بانک جهانی، ایرانیان خارج شده از کشور با عنوان مهاجر را 29/1 میلیون نفر اعلام میکند که 7/1 درصد جمعیت کشور را شامل میشود- البته آمارهای داخلی رقم قابل ملاحظهای در حدود 4 تا 5 میلیون را برآورد میکنند مقاصد اصلی ایرانیان، کشورهای پیشرفته و ثروتمند دنیاست. بانک جهانی 8 کشور نخست مقصد ایرانیان را آمریکا، کانادا، کویت، آلمان، انگلیس، سوئد، امارات متحد عربی و بحرین میداند. (وثوقی،24:1391) بر پایه آمار سال 2013، جمع کل مهاجران ایرانی در جهان 1604750 نفر است. (علی زاده،125:1394)
همچنین به استناد گزارش مدیر کل امور دانشجویان داخل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بهمن ماه 1395، سالانه حدود 40 تا 45 هزار نفر از دانشجویان دانشگاههای دولتی با مراجعه به این اداره کل به دنبال تایید مدرک برای ترجمه و ادامه تحصیل در خارج از کشور هستند. (شهریاری پور، 27:1395)
مباحث فوق تنها بیانگر بخشی از فرایند هولناکی است که با عناوین مختلفی چون فرار مغزها، مهاجرت نخبگان جوان، مهاجرت نیروهای متخصص و ... از آن یاد میشود. لذا به نظر میرسد مسئله مهاجرت جوانان و نقش سرمایه اجتماعی در آن، موضوع پر اهمیتی است که باید به آن پرداخته شود.
یکی از بسترهای اجتماعی مهاجرت بین المللی، سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی به انسجام اجتماعی و فرهنگی داخلی جامعه، اعتماد، هنجارها و ارزش های موجود در تعاملات میان مردم و شبکهها و نهادها گفته می شود. از این رو، اعتماد به نهادها عضویت افراد در شبکههای رسمی، مشارکت در شبکههای غیر رسمی نزدیک و ارتباطات با شبکههای دیگر، ابعاد مفهومی تعریف سرمایه اجتماعی هستند. سرمایه اجتماعی یک متغییر زمینهای است که میتواند تمایل به مهاجرت را در سطح فردی تحت تاثیر قرار دهد. در کشورهای با ساختار دموکراتیک و با ثباتتر، مشارکت اقتصادی و اجتماعی بیشتر و اعتماد اجتماعی بالاتر است و مهاجرت شهروندان کمتر اتفاق میافتد. بنابراین منطقی است که سرمایه اجتماعی را به عنوان یک عامل محتمل در جریانات مهاجرتی بررسی نماییم. در حال حاضر، کشور ایران در مرحله پنجره جمعیتی و دارای ساختار جمعیتی جوان است. این دوره، فرصتی طلایی برای توسعه در کشور است. با وجود این، کشور با ابر چالش بیکاری به ویژه برای جوانان تحصیلکرده رو به رو است. به علاوه، بی اعتمادی، ناامیدی اجتماعی در میان جوانان و عدم برآورده شدن نیازهای افراد موجب تمایل شدید جوانان به مهاجرت به سایر کشورها شده است. مهاجرت نیروهای جوان در این مقطع زمانی به معنای از دست دادن این فرصت توسعهای و نوعی تهدید برای آینده میباشد. بر اساس مطالعات انجام شده در ایران در دو دهه اخیر، میزان سرمایه اجتماعی ایرانیان در سطوح مختلف به ویژه در سطح کلان کاهش یافته است. در چنین شرایطی همکاری، مشارکت و اعتماد اجتماعی تنزل پیدا میکند. از این رو، یکی از بسترهای مهم تمایل مهاجرتی، کاهش ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی به ویژه اعتماد اجتماعی است. (صادقی و همکاران،86:1397) این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سوال است که علاوه بر متغییرهای جمعیتی و زمینهای، سرمایه اجتماعی چه تاثیری بر مهاجرت جوانان به خارج از کشور دارد.
چارچوب نظری پژوهش
سرمایه اجتماعی[5]، یکی از مفاهیمی است که طی سال های اخیر در مباحث توسعه بسیار مطرح شده است. سرمایه اجتماعی را نوعی انباشت سرمایه معرفی کرده اند که همبستگی اجتماعی، تعهد اجتماعی و در نتیجه نوعی عزت نفس و رضایتمندی را در افراد به وجود میآورد. سرمایه اجتماعی در اجزایی مانند شبکهها، هنجارها و اعتماد میدانند. سرمایه اجتماعی در تعاریف به دو شکل متفاوت، شبکه اجتماعی[6] توسط بوردیو[7] (1986) وکلمن[8] (1998) و اعتماد اجتماعی توسط پانتام[9] (1993) و فوکویاما[10] (1995) مطرح شده است. (به نقل از بونیش و همکاران، 2013) بنابراین، در بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر گرایش به مهاجرت می توان به دو شکل اقدام کرد؛ یعنی سرمایه اجتماعی بر گرایش به مهاجرت، در دو بعد آن، یعنی اثر شبکه اجتماعی و اثر اعتماد اجتماعی تاثیر میگذارد- هر چند بعد اول آن یعنی تاثیر شبکههای اجتماعی بیشتر متداول و مورد استناد در مباحث نظری و مطالعات پیشین بوده است.
اثر شبکههای اجتماعی
شبکههای مهاجرت، مجموعهای از روابط بین فردی است که مهاجران، مهاجران سابق و غیر مهاجران را در مناطق مبدا و مقصد از طریق روابط خویشاوندی، دوستی و داشتن مبدا مشترک به هم متصل میکند. (مسی،5:1390) مفهوم علیت تراکمی که توسط میردال[11] (1957) مطرح شده است، بیان میکند که مهاجرت تغییراتی را در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی به وجود میآورد که زمینه مهاجرتهای گسترده را موجب میشود. شبکهها احتمال مهاجرت بین الملل را افزایش میدهند، زیرا هزینهها و مخاطرات حرکت را کاهش و در مقابل، بازده مورد انتظار را افزایش می دهند. (مسی و همکاران،451:1993)
اثر اعتماد اجتماعی
اعتماد اجتماعی، یک متغییر زمینهای است که میتواند گرایش به مهاجرت را تحت تاثیر قرار دهد. کشورهای دارای اعتماد اجتماعی در سطوح بالا کمتر فساد میکنند، میزان برابری اقتصادی بیشتری دارند و تلاش بیشتری برای کمک به کسانی که منابع کمتری دارند میکنند و در نتیجه مهاجرت کمتری به خارج از کشور دارند. (راتشتین و یوسلینز، 2005)
اعتماد اجتماعی و اشکال مختلف آن نظیر اعتماد عمومی و اعتماد نهادی، یکی از بسترهای مهم و تاثیر گذار در فرایند تصمیم گیری افراد به مهاجرت به خارج از کشور است. اعتماد اجتماعی که برای ایجاد زمینه ثبات و روابط صلح آمیز ضروری است، پایه و اساس همکاری مردم میباشد. (سیپینن و بک، 2016) اعتماد عمومی متشکل از دیدگاههای مثبت نسبت به گروههای خود و دیگر گروههاست. افراد دارای اعتماد عمومی بر این باورند که بیشتر مردم، حتی کسانی را که از قبل نمیشناسند، قابل اعتماد هستند. (یوسینر، 2002)
اعتماد عمومی، همبستگی و بردباری را به وجود میآورد و نیز بسته به زمینه و تحت تاثیر تجارب شخصی و جمعی است که نشان دهنده آمادگی بالقوه شهروندان برای همکاری با یکدیگر میباشد. (راتشتین و استول، 2008) نوع دیگری از اعتماد اجتماعی با عنوان اعتماد نهادی است که ارزیابی شهروندان از احساس امنیت و حمایت نهادهای دولتی، ارزیابی از دولت و مقامات رسمی، ارزیابی تبعیض علیه خود و برابری را تعیین میکند. میتوان اعتماد نهادی را به اعتماد نسبت به نظام اجتماعی و نسبت به نهادهای دولتی و مقامات تعمیم داد. اعتماد منجر به عضویت داوطلبانه انجمنها میشود. جوامعی که دارای افراد با سطح اعتماد عمومی و نهادی بالا هستند، مشارکت سیاسی در بین آنها بالا خواهد بود. (بک و کریستنسن، 2016 به نقل از صادقی و همکاران، 88:1397)
پانتام (2000) این طور بیان میکند که افرادی دارای اعتماد اجتماعی از هر نوع آن معمولا شهروندانی بهتر و دارای تعاون و همکاری بیشتر هستند و مشارکت بیشتری در زندگی اجتماعی نشان می دهند. اعتماد اجتماعی به موارد دیگیری نیز نظیر مدیریت بهتر جامعه، رشد اقتصادی و به طور کلی همکاریهای اجتماعی متصل است. (به نقل از هریروس و کریدو، 2008)
بدین ترتیب، رابطه سرمایه اجتماعی و مهاجرت بین الملل از دو رویکرد قابل بررسی است- هر کدام از این رویکردها از زاویه خاصی به تبیین مهاجرت، علل و پیامدهای آن پرداختهاند. در این میان، یکی از رویکردهای نظری جدید بین رشته ای، «نظریه سرمایه اجتماعی» است. این نظریه در قالب دو رویکرد شبکه اجتماعی و اعتماد اجتماعی به تبیین فرایند مهاجرت بین المللی میپردازد. در رویکرد شبکه اجتماعی، تمرکز بر تاثیر شبکه های اجتماعی (خانوادگی، دوستان و...) در مقصد بر ایجاد انگیزه و تمایل مهاجرتی افراد ساکن در مبداء است. در واقع طبق این رویکرد، هر چه شبکه اجتماعی افراد در خارج از کشور قوی تر باشد، تمایل به مهاجرت افزایش می یابد. در مقابل، رویکرد اعتماد اجتماعی بر جوامع مبدا مهاجرت متمرکز شده و بر نقش اعتماد اجتماعی در سطوح مختلف آن بر تمایلات و نیات مهاجرتی تاکید دارد. طبق این رویکرد، هر چه اعتماد اجتماعی در جامعه کاهش پیدا کند، تمایل به مهاجرت خارج از کشور افزایش پیدا میکند. مطالعه پیش رو در چارچوب رویکرد اعتماد اجتماعی، به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر گرایش جوانان تهرانی به مهاجرت به خارج از کشور میپردازد.
فرضیههای پژوهش
- سرمایه اجتماعی بر گرایش جوانان به مهاجرت تاثیر میگذارد.
- وضعیت اقتصادی جوانان بر گرایش آنها به مهاجرت تاثیر میگذارد.
- وضعیت تحصیلی جوانان بر گرایش آنها به مهاجرت تاثیر میگذارد.
- وضعیت اشتغال جوانان بر گرایش آنها به مهاجرت تاثیر میگذارد.
- سن پاسخگویان بر گرایش آنها به مهاجرت تاثیر میگذارد.
- جنسیت پاسخگویان بر گرایش آنها به مهاجرت میگذارد.
- وضعیت تاهل پاسخگویان بر گرایش آنها به مهاجرت تاثیر میگذارد.
روش شناسی پژوهش
روش اصلی این تحقیق، پیمایش است. محقق در این روش، یک رویکرد قیاسی را دنبال میکند. او کارش را با مسئله نظری یا تحقیق کاربردی شروع میکند و با اندازهگیری تجربی و تحلیل دادهها، خاتمه میدهد. در این روش محقق با پاسخگویان زیادی سر وکار دارد که به سوالات مشابهی جواب میدهند. متغیرهای زیادی اندازهگیری میشود، فرضیههای متنوعی آزمون میشود و از میان آنها، تفسیرخاصی در مورد ویژگیها و رفتارها بیرون کشیده میشود. (Neuman, 1999: 101)
خصیصه اصلی که پیمایش را از دیگر روش‌های تحقیق متمایز میکند، تعمیم یافته‌ها و ادعاهایی است که محقق از نتایج تحقیق بر روی نمونه، در مورد جامعه آماری و جمعیت کل میکند. (ببی، 1381: 53 و دواس، 1376: 61)
در این تحقیق در کنار پیمایش از مطالعات اسنادی و کتابخانهای و تحلیل محتوایی سوالات باز پرسشنامه نیز استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه جوانان 18 تا 35 سال شهر تهران است که به روش نمونه گیری تصادفی 1217 نفر از کلیه مناطق تهران مورد پرسش قرار گرفتند. بدیهی است که برای رسیدن به واحد تحلیل (جوان 18 تا 35 ساله) بایستی به خانوارهای ساکن در تهران مراجعه می شد.
مطابق با سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، 1660219 خانوار ساکن شهر تهران به تفکیک مناطق بیست و دوگانه میباشند. بنابراین، ابتدا مناطق بر اساس شاخص‌های توسعهیافتگی به چهار طبقه تقسیم شد و با در نظر گرفتن تعداد کل خانوار در هر طبقه با فرمول کوکران حجم نمونه برای طبقه مورد نظر مشخص و نمونه‌های مشخص شده بر حسب تعداد خانوار در هر منطقه بین آنها توزیع گردید. سپس با استفاده از روش نمونهگیری طبقه‌ای و متناسب با حجم (تعداد خانوارهای ساکن در هر طبقه، حجم هر یک از طبقات محسوب میشود) برای هر طبقه محاسبه گردید و بار دیگر داخل هر یک از طبقات به صورت جداگانه نسبت به حجم هر کدام از مناطق بیست و دوگانه نمونه‌ها توزیع شد. مجموع کل نمونه‌های محاسبه شده 1217 خانوار میباشد.
تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم
گرایش به مهاجرت
دروبا گرایش را نوعی آمادگی ذهنی برای انجام یک عمل و یا واکنش در برابر موضوعی خاص تعریف میکند. (دبلیو آلپورت، 1371: 134)
به نظر روکیچ، گرایش عبارت است از: سازماندهی نسبتاً با دوام اعتقادات نسبت به یک موضوع یا یک وضعیت که فرد را جهت پاسخ دادن به آن موضوع یا وضعیت، به نحو احسن آماده میکند. (قاضی طباطبایی، 1382: 9)
مهاجرت، حرکت دائمی افراد از مرزهای نمادی و سیاسی کشور، به سوی اقامتگاهها و اجتماعات جدید است. (Marshall, 1999: 320)
بر اساس نظریه اورت لی[12]، مهاجرت عبارت است از: تغییر دائمی یا نیمه دائمی مسکن، بدون هیچ محدودیتی در مورد فاصله حرکت و ماهیت اختیاری یا اجباری مهاجرت- همچنین بدون هیچ گونه تمایزی بین مهاجرت داخلی یا خارجی. (زنجانی، 54:1380)
نمره این متغیر توسط چندین گویه (هر گویه از نمره 0 تا 5 ارزش گذاری شده است) اندازهگیری شده است که نشانگر گرایش به مهاجرت پاسخگویان میباشد. بدین ترتیب کمترین و بیشترین نمره ممکن یک پاسخگو به ترتیب یک(10= 10× 1)یا (50=10×5) میباشد.
سرمایه اجتماعی
پوتنام[13](1997)سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیم چون اعتماد، هنجارها و شبکه ها می داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه یک اجتماع می شود و در نهایت منافع متقابل آنها را تامین خواهد کرد.(کلانتری،61:1383)
در این پژوهش، ســــرمایه اجتماعی در سه بعد اعتماد اجتماعی و حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی سنجیده می شود.
الف) حمایت اجتماعی: کاپلان[14](1979) حمایت اجتماعی را هرگونه محرکی میداند که به پیشرفت اهداف فرد حمایت شونده کمک میکند. او حمایت را در دو بعد حمایت اجتماعی ملموس(مشتمل بر امکانات مادی به نحوی که برای فرد سودمند است) و حمایت اجتماعی روانی ( به افراد کمک می کند تا در حالتهای هیجانی و عاطفی را که باعث بهبود میشود، در خود ایجاد کند) بیان میکند. حمایت اجتماعی در این بررسی شامل دوستیها، پیوندهای عاطفی، نزدیکی در فضا مانند همسایگی و مجاورت مکانی، روابط خویشاوندی، عضویت در نهادها و انجمن ها میباشد. به عبارتی، حمایت اجتماعی را در شبکههای خویشاوندی مطالعه میکنیم.
ب) اعتماد اجتماعی: اعتماد را میتوان حسن ظن فرد نسبت به افراد جامعه تعریف کرد که این امر موجب گسترش و تسهیل روابط اجتماعی فرد با سایر افراد جامعه میشود. در اینجا افراد جامعه گسترهای از کسانی که با فرد تعامل دارند یا بالقوه میتوانند تعامل داشته باشند را در برمیگیرد. نوعی قید و بند اخلاقی میباشد که فرد را ملزم به رعایت معیارهای اجتماعی میکند. به عبارت دیگر، نوعی ارتباط متقابل بین افراد است. (شارع پور،101:1380)
گید نز[15] دو نوع اعتماد را نام برد: اعتماد به افراد(درسطح خرد سرمایه اجتماعی) و اعتماد به نهادها (در سطح کلان سرمایه اجتماعی).
اعتماد با گویههایی که با توجه به تعریف اعتماد اجتماعی از نظر فلاناگان، رس و همکارانش درست شده و همچنین گویههای برگرفته از مقیاس حیات اجتماعی شولسر، در سه شکل اعتماد بین شخصی، اعتماد عمومی و اعتماد بنیادی سنجیده میشود.
ج) مشارکت اجتماعی: مشارکت اجتماعی عبارت است از: شرکت کم و بیش آشکار فرد در حیات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و قبول مسئولیتهای مختلف اجتماعی، سیاسی و مدنی و نظایر آن. (محسنی تبریزی، 1386: 81)
مشارکت دارای سطوح و انواع مختلفی است: 1-مشارکت در تصمیمگیری و مدیریت مشتمل بر مشارکت در تعیین اهداف، مشارکت در تصمیم گیری، مشارکت در انتخاب راه از بین گزینشهای ممکن و مشارکت در تغییر و تحولات سازمانی؛ 2- مشارکت در تامین منابع انسانی با در اختیار گذاشتن نیروی انسانی به صورت داوطلبانه با هدف کاهش بخش از هزینهها؛ 3-مشارکت در تامین مالی منابع هزینهها.
اعتبار(روایی)[16]
به منظور دست یابی به اینکه ابزار سنجش چه چیزی را میسنجد و تا چه اندازه از لحاظ سنجش موضوع موفق بوده و کارایی دارد و به عبارتی میزان انطباق بین تعریف مفهومی و تعریف عملیاتی آن چقدر است، باید اعتبار آن سنجیده شود. در پژوهش حاضر از روش ارزیابی اعتبار صوری[17] تحقیق و اعتبار مبتنی بر تحلیل عاملی[18]استفاده شده است.
اعتبار صوری یا ذهنی مبتنی بر ارزیابیهای ذهنی محققان و متخصصانی است که با اجماع نظر بر روی کیفیت وسیلة اندازه گیری صفات مورد بررسی، مشخص کننده این نکته است که تا چه حد وسیلة اندازه گیری طراحی شده، آن چیزی را که محقق فکر می کند اندازه گیری می نماید. (قاضی طباطبایی، 1382: 13)
بدین ترتیب، گویههای طیفهای مربوطه پس از طراحی- براساس تحقیقات انجام شده و دیدگاههای نظری به خصوص چارچوب نظری رایج- در اختیار اساتید و کارشناسان دانشگاه قرار گرفت. اظهار نظر این افراد در راستای سنجش گویههای هر طیف، در نهایت به گزینش گویههای مناسب برای هر طیف منجر شد.
جهت ارزیابی اعتبار سازهای[19] طیف ضمن استناد به مبانی نظری تحقیق، از تحلیل عامل[20] استفاده شد. تحلیل عامل، روشی مناسب در ساختن مقیاس برای رشتهای از متغیرهای فاصلهای می باشد. این روش برای تقلیل مجموعهای بزرگ از متغیرها به مجموعهای کوچک از متغیرهای اساسی که عامل خوانده میشوند، کاربرد دارد. (دواس، 1376: 253-254)
برای تعیین روایی سازه ابزار این تحقیق، از تحلیل عاملی به روش مؤلفههای اصلی با چرخش واریماکس استفاده شد که مقدار ضریب [21]KMO( شاخص کفایت نمونه گیری)، 773/0 و آزمون بارتلت[22] (شاخص کفایت ماتریس همبستگی)، 285/6811 و سطح معناداری000/0p< نشان از وجود شواهد کافی برای انجام تحلیل عوامل دارد.
جدول 1: آزمون بارتلت برای متغیر گرایش به مهاجرت
|
نام آزمون |
مقدار |
|
Kmo |
750/0 |
|
بارتلت |
151/7030 |
|
سطح معناداری |
000/0 |
جدول 2: ماتریس عاملهای چرخش یافته متغیر گرایش به مهاجرت
|
|
گویه |
|
55/0 |
مهاجران ایرانی در کشورهای دیگر با مشکلات زیادی مواجه نمی شوند. |
|
41/0 |
برای رفتن به غرب از کشور تمام تلاش خود را میکنم. |
|
49/0 |
در صورت داشتن دوست و آشنایی در غرب، حتمأ به غرب می‌روم. |
|
28/0 |
رفتن به غرب از کشور باعث موفقیت بیشتری میشود. |
|
55/0 |
علاقه زیادی برای مهاجرت به غرب دارم. |
|
51/0 |
در شرایط و امکانات برابر تمایل دارم در یک کشور غربی زندگی کنم. |
|
62/0 |
حتی اگر شغلی با درآمد بالایی داشته باشم تمایل دارم به غرب مهاجرت نمایم |
|
71/0 |
در غرب، به پیشرفت های بیشتری (شغلی) دست خواهم یافت. |
|
65/0 |
در غرب، به پیشرفت های بیشتری (تحصیلی) دست خواهم یافت. |
|
67/0 |
حتی اگر خانواده ام با مهاجرت من به غرب مخالف باشند، من به غرب مهاجرت می نمایم. |
گویههای زیر بر اساس معیارهای حس صداقت، همکاری، در خور اعتماد بودن، صراحت بیان، خودخواهی درست شده اند. سرمایه اجتماعی در این تحقیق با تعداد 10 گویه براساس طیف 5 درجه ای لیکرت و از منابع و مطالعات انجام گرفته قبلی دراین زمینه استخراج شدهاند:
تا چه حد علاقمند به شرکت در انتخابات هستید(X1).
تا چه حد در حل مسائل مربوط به خانواده با والدین و سایر اعضای خانواده مشارکت میکنید(X2).
افراد خانواده و دوستان به من اعتماد لازم را دارند (X3).
این روزها به سختی می توان کسی را پیدا کرد که واقعاً بتوان به او اعتماد کرد (X4).
مردم در زندگی با یکدیگر صادقانه رفتار میکنند (X5).
مردم در روابط و معاملات به یکدیگر اعتماد دارند (X6).
اکثر اوقات احساس میکنم که دوستان من، با من صادق نیستند (X7).
چنانچه شما در زندگی به چیزی نیاز داشته باشید، مردم به شما کمک میکنند (X8).
اگرکسی در زندگی گرفتاری پیدا کرد، مردم او را حمایت میکنند (X9).
اگر ناگهان با یک وضعیت اضطراری مانند مرگ یکی از خویشان خود مواجه شوم، همسایگان میتوانند به من آرامش دهند(X10).
آزمونKmo در این ماتریس بیش از70/0 (73/0) میباشد. لذا نیازی به حذف هیچ گویهای از این مجموعه نمیباشد. آزمون کرویت بارتلت با معناداری 292/877 در سطح حداقل 95 درصد اطمینان این معنی داری را نشان میدهد. لذا نتایج این جدول به محقق اطمینان میدهد که میتوان تحلیل عامل را ادامه داد.
جدول 3: نتایج آزمونهای آماری در تحلیل عاملی برای سرمایه اجتماعی
|
آزمون کیزر مایر |
73/0 |
|
آزمون بارتلت |
292/877 |
|
درجه آزادی |
55 |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
یافته های پژوهش
وضعیت جمعیتی پاسخگویان
همان طور که مشاهده میگردد 69/50 درصد پاسخگویان مرد و 30/49 درصد زن بودند. اکثر پاسخگویان (6/61 درصد) هرگز ازدواج نکرده بودند و 32 درصد پاسخگویان دارای همسر بودند. بیشتر پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی کارشناسی میباشند(9/59 درصد) و در بین پاسخویان افراد کمتر از تحصیلات دبیرستان و دیپلم نداشتیم.
بیشتر پاسخگویان (3/49 درصد) دانشجو یا محصل بودند، 5/20 درصد شاغل و 6/15 درصد پاسخگویان بیکار جویای کار بودند.
4/7 درصد پاسخگویان زیر یک میلیون درآمد داشته اند و بیشتر پاسخگویان (3/49 درصد) به این سوال پاسخی ندادهاند که این با توجه به فرهنگ و سیاست کشور ما اقدامی معقولانه به نظر میرسد.
جدول 4:وضعیت جمعیتی پاسخگویان
|
جنسیت |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
|
مرد |
617 |
69/50 |
69/50 |
|
زن |
600 |
30/49 |
30/49 |
|
جمع |
1217 |
100 |
100 |
|
وضع زناشویی |
|
|
|
|
هرگز ازدواج نکرده |
750 |
6/61 |
1/65 |
|
دارای همسر |
390 |
32 |
8/33 |
|
بی همسر بر اثر فوت |
3 |
2/0 |
2/0 |
|
بی همسر بر اثر طلاق |
9 |
7/0 |
7/0 |
|
بدون پاسخ |
65 |
3/5 |
- |
|
جمع |
1217 |
100 |
100 |
|
تحصیلات پاسخگو |
|
|
|
|
بی سواد |
0 |
0 |
0 |
|
ابتدایی |
0 |
0 |
0 |
|
راهنمایی |
210 |
2/17 |
7/17 |
|
دبیرستان و دیپلم |
110 |
9 |
2/9 |
|
فوق‌دیپلم |
730 |
9/59 |
6/61 |
|
کارشناسی |
115 |
4/9 |
7/9 |
|
کارشناسی ارشد |
15 |
2/1 |
2/1 |
|
دکتری |
5 |
4/0 |
4/0 |
|
تحصیلات حوزوی |
32 |
6/2 |
- |
|
بدون پاسخ |
1217 |
100 |
100 |
|
جمع |
0 |
0 |
0 |
|
سن |
|
|
|
|
18 تا 21 سالگی |
250 |
54/20 |
54/20 |
|
22 تا 25 سالگی |
315 |
88/25 |
88/25 |
|
26 تا 29 سالگی |
352 |
2/28 |
2/28 |
|
30تا 35 سالگی |
300 |
65/24 |
65/24 |
|
جمع |
1217 |
100 |
100 |
|
وضعیت اشتغال |
|
|
|
|
شاغل |
250 |
5/20 |
5/21 |
|
بیکار جویای کار |
190 |
6/15 |
3/16 |
|
خانه‌دار |
25 |
2 |
1/2 |
|
دانشجو یا محصل |
600 |
3/49 |
7/51 |
|
سرباز |
40 |
2/3 |
4/3 |
|
سایر |
55 |
5/4 |
7/4 |
|
بدون پاسخ |
57 |
6/4 |
- |
|
جمع |
1217 |
100 |
100 |
|
درآمد |
|
|
|
|
زیر 1 میلیون تومان |
131 |
7/10 |
2/21 |
|
1 تا 5/2 میلیون تومان |
220 |
18 |
6/35 |
|
بین 5/2 تا 5 میلیون تومان |
130 |
6/10 |
21 |
|
بین 5 تا 10 میلیون تومان |
45 |
6/3 |
2/7 |
|
بالای 10 میلیون تومان |
600 |
3/49 |
- |
|
بی پاسخ |
1217 |
100 |
100 |
|
جمع |
91 |
4/7 |
7/14 |
گرایش به مهاجرت
جدول 5، نشان دهنده توزیع فراوانی گویههای مربوط به طیف گرایش به مهاجرت است که شامل 10 گویه میباشد. نمرات هر گویه بین 1 تا 5 رده بندی شده که نمره 1 نشان دهنده کمترین میزان گرایش به مهاجرت بین جوانان است و نمره 5 بالاترین میزان گرایش به مهاجرت را از هر گویه نشان میدهد. جمع نمرات 10 گویه، نمره میزان گرایش به مهاجرت جوانان را نشان میدهد که بالقوه میتواند بین نمره 10 (حداقل نمره) و نمره 50 (حداکثر نمره) باشد. در صورتی که هر فرد برای همه گویهها عبارت «تاحدودی» (متوسط) را علامت بزند، میانگین کل نمره او از این گویه 30 به دست خواهد آمد. همان طور که از آمارهای جدول پیداست در گویه پنجم (علاقه زیادی برای مهاجرت به غرب دارم) میانگین نمره به دست آمده 28/4 از 5 است که نشان دهنده گرایش نسبتا زیاد در ارتباط با این گویه میباشد. جمع نمرات به دست آمده از این 10 گویه میزان گرایش به مهاجرت در حد بالا را نشان میدهد. میانگین به دست آمده از کل گویهها برابر (12/33) میباشد که از میانگین مورد انتظار (30) که نشان دهنده گرایش در حد متوسط است، بالاتر می باشد. هر چه این میانگین کل بیشتر از عدد 30 باشد، بیانگر گرایش موافق پاسخگویان با گویههاست.
جدول 5: توزیع پاسخگویان برحسب میزان گرایش به مهاجرت
|
گویههای گرایش به مهاجرت |
آماره |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
میانگین نمره |
|
مهاجران ایرانی در کشورهای دیگر با مشکلات زیادی مواجه نمی شوند. |
فراوانی |
250 |
351 |
311 |
155 |
131 |
36/3 |
|
درصد |
5/20 |
8/28 |
5/25 |
7/12 |
7/10 |
||
|
برای رفتن به غرب از کشور تمام تلاش خود را میکنم. |
فراوانی |
351 |
235 |
301 |
142 |
171 |
37/3
|
|
درصد |
8/28 |
3/19 |
7/24 |
6/11 |
14 |
||
|
در صورت داشتن دوست و آشنایی در غرب، حتمأ به غرب می‌روم. |
فراوانی |
361 |
241 |
290 |
152 |
157 |
41/3 |
|
درصد |
6/29 |
8/19 |
8/23 |
4/12 |
9/12 |
||
|
رفتن به غرب از کشور باعث موفقیت بیشتری میشود. |
فراوانی |
371 |
251 |
281 |
121 |
152 |
48/3 |
|
درصد |
4/30 |
6/20 |
23 |
9/9 |
4/12 |
||
|
علاقه زیادی برای مهاجرت به غرب دارم. |
فراوانی |
391 |
261 |
285 |
131 |
121 |
28/4 |
|
درصد |
1/32 |
4/21 |
4/23 |
7/10 |
9/9 |
||
|
در شرایط و امکانات برابر تمایل دارم در یک کشور غربی زندگی کنم. |
فراوانی |
219 |
231 |
315 |
211 |
223 |
01/3 |
|
درصد |
9/17 |
9/18 |
8/25 |
3/17 |
3/18 |
||
|
حتی اگر شغلی با درآمد بالایی داشته باشم، تمایل دارم به غرب مهاجرت نمایم. |
فراوانی |
174 |
165 |
312 |
282 |
251 |
77/2 |
|
درصد |
2/14 |
5/13 |
6/25 |
1/23 |
6/20 |
||
|
در غرب، به پیشرفت های بیشتری (شغلی) دست خواهم یافت. |
فراوانی |
271 |
287 |
311 |
134 |
152 |
33/3 |
|
درصد |
2/22 |
5/23 |
5/25 |
11 |
4/12 |
||
|
در غرب، به پیشرفت های بیشتری (تحصیلی) دست خواهم یافت. |
فراوانی |
269 |
285 |
315 |
132 |
156 |
31/3 |
|
درصد |
1/22 |
4/23 |
8/25 |
8/10 |
8/12 |
||
|
حتی اگر خانواده ام با مهاجرت من به غرب مخالف باشند، من به غرب مهاجرت می نمایم. |
فراوانی |
114 |
112 |
421 |
271 |
286 |
80/2 |
|
درصد |
3/9 |
2/9 |
5/34 |
2/22 |
5/23 |
||
|
شاخص گرایش به مهاجرت |
|
|
|
|
|
|
31/3 |
متغیر سرمایه اجتماعی
جدول 6 نشان دهنده توزیع فراوانی گویههای مربوط به طیف سرمایه اجتماعی شامل 10 گویه میباشد. همان طور که از آمارهای جدول پیداست در گویه سوم (مردم در زندگی با یکدیگر صادقانه رفتار میکنند) میانگین نمره به دست آمده 54/2 از 5 است که نشان دهنده گرایش کم در ارتباط با این گویه میباشد. در مورد همین گویه بیشترین درصد پاسخگویان معتقدند که افراد با همدیگر صادق نیستند؛ به طوری که 31 درصد پاسخگویان معتقدند صداقت بین افراد کم و 3/24 درصد هم اظهار داشتند که صداقت بین مردم خیلی کم وجود دارد، این در حالی است که تنها 3/8 درصد بر این باور دارند که بین افراد جامعه خیلی زیاد صداقت وجود دارد. در برابر این گویه، گویه ای چون «اگر با یک وضعیت اضطراری مانند مرگ یکی از خویشان خود مواجه شوم، همسایگان به من آرامش میدهند» میانگین نمره به دست آمده 05/3 از 5 است که نشان دهنده گرایش متوسط در ارتباط با این گویه میباشد. جمع نمرات به دست آمده از این 10 گویه میزان سرمایه اجتماعی در حد پایینی را نشان میدهد. میانگین به دست آمده از کل گویهها برابر (31/26) میباشد که در مقایسه با میانگین مورد انتظار (30) نشان دهنده گرایش در حد پایین است. هر چه این میانگین کل بیشتر از عدد30 باشد، بیانگر گرایش موافق پاسخگویان با گویهها میباشد.
جدول 6: توزیع فراوانی گویههای مربوط به طیف سرمایه اجتماعی
|
گویه های سرمایه اجتماعی
|
آماره |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
میانگین نمره |
|
افراد خانواده و دوستان به من اعتماد لازم را دارند |
فراوانی |
73 |
109 |
158 |
380 |
478 |
18/2 |
|
درصد |
5/6 |
0/9 |
0/13 |
3/31 |
3/39 |
||
|
این روزها به سختی میتوان کسی را پیدا کرد که واقعاً بتوان به او اعتماد کرد |
فراوانی |
82 |
170 |
167 |
380 |
417 |
28/2
|
|
درصد |
8/6 |
0/14 |
8/13 |
3/31 |
3/34 |
||
|
مردم در زندگی با یکدیگر صادقانه رفتار میکنند |
فراوانی |
101 |
255 |
188 |
377 |
295 |
58/2 |
|
درصد |
3/8 |
0/21 |
5/15 |
0/31 |
3/24 |
||
|
مردم در روابط و معاملات به یکدیگر اعتماد دارند |
فراوانی |
100 |
250 |
190 |
371 |
289 |
58/2 |
|
درصد |
2/8 |
5/20 |
6/15 |
4/30 |
7/23 |
||
|
اکثر اوقات احساس می کنم که دوستان من، با من صادق نیستند |
فراوانی |
194 |
310 |
158 |
352 |
188 |
97/2 |
|
درصد |
0/16 |
5/25 |
0/13 |
0/29 |
5/15 |
||
|
چنانچه شما در زندگی به چیزی نیاز داشته باشید، مردم به شما کمک میکنند |
فراوانی |
58 |
374 |
186 |
295 |
285 |
69/2 |
|
درصد |
8/4 |
8/30 |
3/15 |
3/24 |
5/23 |
||
|
اگرکسی در زندگی گرفتاری پیدا کرد، مردم او را حمایت میکنند |
فراوانی |
216 |
350 |
176 |
206 |
255 |
70/2 |
|
درصد |
8/17 |
8/28 |
5/14 |
0/17 |
0/21 |
||
|
اگر با یک وضعیت اضطراری مانند مرگ یکی از خویشان خود مواجه شوم، همسایگان به من آرامش میدهند |
فراوانی |
167 |
295 |
176 |
265 |
279 |
05/3 |
|
درصد |
8/13 |
3/24 |
5/14 |
8/21 |
0/23 |
||
|
تا چه حد علاقمند به مشارکت در انتخابات (ریاست جمهوری، مجلس و شوراها و...) هستید. |
فراوانی |
243 |
285 |
271 |
152 |
259 |
09/3 |
|
درصد |
0/20 |
5/23 |
3/22 |
5/12 |
3/21 |
||
|
تا چه حد در حل مسائل مربوط به خانواده، با والدین و سایر اعضای خانواده مشارکت دارید. |
فراوانی |
101 |
107 |
174 |
377 |
460 |
19/2 |
|
درصد |
3/8 |
8/8 |
3/14 |
0/31 |
8/37 |
||
|
شاخص سرمایه اجتماعی |
|
|
|
|
|
|
61/2 |
ضریب همبستگی بین متغیرها و آزمون فرضیهها
جدول 7 ضریب همبستگی بین متغیرهای مستقل تحقیق و گرایش به مهاجرت جوانان را نشان میدهد. نتایج به دست آمده از این جداول نشان دهنده رابطه بین متغیرهای مذکور با گرایش به مهاجرت جوانان میباشد. آمارهای جدول نشان میدهد که بین تمام متتغیرهای مستقل وارد شده در آزمون و گرایش به مهاجرت جوانان ارتباط معنی داری وجود دارد. آزمون فرضیاتی که در سطح سنجش فاصلهای قرار دارند در این جدول بیان شده است.
جدول 7: ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل فاصلهای و گرایش به مهاجرت
|
ضریب همبستگی پیرسون |
فراوانی |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب همبستگی |
sig |
|
|
گرایش به مهاجرت |
سن |
1217 |
21/24 |
5/2 |
178/0- |
001/0 |
|
سرمایه اجتماعی |
1217 |
31/26 |
4/7 |
441/0- |
000/0 |
|
|
میزان درآمد |
1217 |
9/13 |
9/2 |
343/0 |
001/0 |
|
|
|
میزان تحصیلات |
1217 |
2/15 |
2/7 |
433/0 |
000/0 |
آمارهای جدول8 نشان میدهد که بین سرمایه اجتماعی و گرایش به مهاجرت جوانان رابطه معنیداری وجود دارد. ضریب همبستگی به دست آمده برای این متغیر برابر44/0- با سطح معنیداری 000/0=P، بیانگر رابطه منفی و معکوس بین دو متغیر مذکور میباشد؛ به این معنا که با افزایش در میزان سرمایه اجتماعی بین افراد، احتمال گرایش به مهاجرت در بین جوانان کاهش مییابد. بر این اساس فرضیه مذکور در سطح حداقل 95 درصد معنیدار است.
جدول 8: آماره های مربوط به متغیرهای مستقل مدل رگرسیونی (گرایش به مهاجرت)
|
متغیر ها |
||||||
|
نام متغیر |
B |
Std. Error |
Beta |
t |
Sig t |
VIF |
|
سرمایه اجتماعی |
281/0- |
085/0 |
183/0- |
226/3 |
001/0 |
804/1 |
|
میزان تحصیلات |
125/0 |
050/0 |
153/0 |
518/2 |
012/0 |
206/2 |
|
جنس |
705/2 |
957/0 |
117/0 |
774/2 |
006/0 |
062/1 |
|
سن |
394/1- |
412/0 |
188/0- |
387/3- |
001/0 |
841/1 |
|
وضعیتتاهل |
101/3 |
112/1 |
132/0 |
787/2 |
006/0 |
347/1 |
|
وضع فعالیت |
123/1 |
491/0 |
098/0 |
289/2 |
023/0 |
107/1 |
|
وضعیت اقتصادی |
051/8 |
000/0 |
101/0 |
010/2 |
045/0 |
503/1 |
تحلیل چند متغیره
مدل رگرسیون گرایش به مهاجرت جوانان، با توجه به نتایج حاصل از این آنالیز، حکایت از این مطلب دارد که تحلیل رگرسیون تا 7 گام پیش رفته است. در گام اول با وارد شدن متغیر سرمایه اجتماعی میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 632/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 399/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 395/0= به دست آمده است. در گام دوم با وارد شدن سومین متغیر یعنی میزان تحصیلات، میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 655/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 428/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 423/0= به دست آمده است.. در گام سوم با وارد شدن متغیر جنسیت میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 685/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 469/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 460/0= به دست آمده است. در گام چهارم با وارد شدن متغیر میزان سن میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 692/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 478/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 468/0= به دست آمده است. در گام پنجم با وارد شدن متغیر وضعیت تاهل میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 701/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 491/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 479/0= به دست آمده است. در گام ششم با وارد شدن هشتمین متغیر وضع فعالیت میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 706/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 499/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 485/0= به دست آمده است. در گام هفتم با وارد شدن متغیر میزان وضعیت اقتصادی میزان ضریب همبستگی چندگانه آن (R) با متغیر وابسته 711/0 به دست آمده است. در این مرحله میزان ضریب تعیین برابر با 505/0= و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 490/0= به دست آمده است.
بر اساس مقادیر Beta - زیرا این مقادیر استاندارد شده و امکان مقایسه و تعیین سهم نسبی هر یک از متغیرها را فراهم میسازد- معادله رگرسیون چند متغیره در تحقیق حاضر به این صورت میباشد:
گرایش به مهاجرت= 18/0-(سرمایه اجتماعی)+ 153/0 (میزان تحصیلات) + 117/0(جنسیت) + 188/0 -(سن)+ 132/0(وضعیت تاهل)+ 101/0(وضعیت اقتصادی)+ 098/(وضع فعالیت)+ ei
تحلیل مسیر فرایند گرایش به مهاجرت
در تحلیل مسیر اثر کل هر متغیر از دو نوع اثر به وجود میآید: اثر مستقیم و اثر غیرمستقیم. در مرتبه اول متغیر سرمایه اجتماعی با ضریب اثر(188/0) بیشترین تأثیر مستقیم را بر روی میزان گرایش به مهاجرت جوانان دارد؛ به این معنا هر چه قدر سرمایه اجتماعی کمتر باشد، گرایش به مهاجرت نیز زیاد میشود.
هر یک از متغییرهای میزان تحصیلات، سن و درآمد به ترتیب با ضریب اثر151/0، 186/0-، 100/0 به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان تأثیر گذاشتند. متغیرهای جنسیت، وضعیت تاهل و وضع فعالیت نیز به ترتیب با ضریب اثر 115/0، 133/0، 102/0 به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان موثر بودند. متغیر وضعیت اقتصادی از طریق سرمایه اجتماعی و آرمانگرایی توسعهای به طور غیر مستقیم و با ضریب مسیر 002/0 در گرایش به مهاجرت جوانان موثر بوده است.
جهت تعیین اثرات غیرمستقیم یا مسیر غیرمستقیم، ضرایبی را که در امتداد آن مسیر قرار گرفتهاند، در هم ضرب میکنیم. در زیر به محاسبه اثرات غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر گرایش به مهاجرت پرداخته شده است.
جدول 9: اثر مستقیم و غیر مستقیم متغیرها
|
متغیرها |
نوع اثر |
اثرکل(ضریب اثر) |
|
|
اثر مستقیم |
اثر غیرمستقیم |
||
|
سرمایه اجتماعی |
188/0- |
066/0 |
254/0 |
|
سن |
186/0- |
- |
186/0 |
|
میزان تحصیلات |
151/0 |
- |
151/0 |
|
درآمد |
100/0 |
002/0 |
102/0 |
|
وضعیت تاهل |
133/0 |
001/0 |
134/0 |
|
وضع فعالیت |
102/0 |
- |
102/0 |
|
جنسیت |
115/0 |
- |
115/0 |
بحث و نتیجه گیری
نتایج به دست آمده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مؤید این مطلب است که بین دو متغیر سن و گرایش به مهاجرت رابطه معنادار، اما ضعیف و منفی وجود دارد(178/0-r= ) با توجه به سطح معناداری به دست آمده که برابر 001/0 میباشد، می توان استدلال کرد که رابطه بین دو متغیر، منفی و معکوس است. به عبارتی، مطابق با نتایج به دست آمده میتوان چنین عنوان کرد که به هر میزانی که سن افراد بیشتر شود، تأثیری معکوس در گرایش به مهاجرت جوانان دارد. بر این اساس رابطه مذکور بین دو متغیر فوق در سطح حداقل 95 درصد معنادار است.
بین سرمایه اجتماعی و گرایش به مهاجرت جوانان رابطه معنی داری وجود دارد. ضریب همبستگی به دست آمده برای این متغیر برابر44/0- با سطح معنی داری 000/0=P، بیانگر رابطه منفی و معکوس بین دو متغیر مذکور میباشد؛ به این معنا که با افزایش در میزان سرمایه اجتماعی بین افراد، احتمال گرایش به مهاجرت در بین جوانان کاهش مییابد. بر این اساس فرضیه مذکور در سطح حداقل 95 درصد معنیدار است.
بین وضعیت اقتصادی و گرایش به مهاجرت جوانان رابطه معنیداری وجود دارد. بر این اساس افزایش و کاهش در وضعیت اقتصادی افراد تاثیری در گرایش به مهاجرت تاثیر دارد. ضریب همبستگی به دست آمده برای این متغیر برابر34/0 با سطح معنیداری 000/0=P، بیانگر رابطه مثبت و مستقیم بین دو متغیر مذکور میباشد؛ به این معنا که با افزایش در میزان درآمد افراد، احتمال گرایش به مهاجرت در بین جوانان افزایش مییابد. بر این اساس فرضیه مذکور در سطح حداقل 95 درصد معنیدار است.
بین میزان تحصیلات و گرایش به مهاجرت جوانان رابطه معنیداری وجود دارد. بر این اساس افزایش و کاهش در میزان تحصیلات افراد تاثیری در میزان گرایش آنها به مهاجرت تاثیر دارد. ضریب همبستگی به دست آمده برای این متغیر برابر43/0 با سطح معنی داری 000/0=P، بیانگر رابطه مثبت و مستقیم بین دو متغیر مذکور میباشد؛ به این معنا که با افزایش در میزان تحصیلات افراد، احتمال گرایش به مهاجرت در بین جوانان افزایش مییابد. بر این اساس فرضیه مذکور در سطح حداقل 95 درصد معنیدار است.
بر اساس نتایج، میانگین نمره گرایش در بین زنان و مردان دارای تفاوت معناداری است؛ به طوری که میانگین نمره آرمانگراییتوسعهای زنان 25/80 و میانگین نمره مردان92/97 میباشد که مردان دارای نمره میانگین بیشتری نسبت به زنان هستند. این تفاوت مشاهده شده بر اساس آزمون T که برابر79/14 و سطح معنی داری000/00Sig= معنی دار بوده و فرضیه تایید میشود. به عبارت دیگر، گرایش به مهاجرت بر حسب اینکه جنسیت افراد مرد باشد یا زن، متفاوت است.
درمورد کل افراد نمونه، میانگین نمره گرایش به مهاجرت در بین افراد غیر فعال بیشتر از میانگین نمره افراد فعال میباشد؛ به طوری که میانگین نمره آرمانگرایی توسعهای افراد غیرفعال 82/97 و میانگین نمره افراد فعال 57/76 میباشد و افراد غیر فعال دارای نمره میانگین بیشتری نسبت به افراد فعال هستند. این تفاوت مشاهده شده بر اساس آزمون T برابر27/18 و سطح معنی داری000/00Sig= معنی دار بوده که فرضیه تایید میشود. به عبارت دیگر، گرایش به مهاجرت بر حسب اینکه افراد فعال باشند یا غیرفعال، متفاوت است.
در مورد کل افراد نمونه، با توجه به مقدار13/7 F= و سطح معناداری 05/0 P< میتوان گفت که تفاوت معناداری بین سه گروه از نظر وضعیت تأهل و گرایش به مهاجرت وجود دارد- بر اساس آمار توصیفی، مجردها بیشتر از افراد متأهل و مطلقه گرایش به مهاجرت داشتهاند.
نتایج تحلیل نشان می دهد کاهش سرمایه اجتماعی باعث افزایش گرایش جوانان به مهاجرت می گردد و می توان با افزایش سرمایه اجتماعی و افزایش اعتماد اجتماعی از طریق عملکرد مناسب و بر طرف کردن مشکلات ساختاری نظیر بیکاری، مفاسد مالی و اقتصادی و... تمایل به مهاجرت خارج از کشور را کاهش داد.
پیشنهادها
با توجه به نتایج پژوهش پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
- اقدام برای تسهیل گری کنشهای اجتماعی و رفع تمامی موانع سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جهت هر نوع کنشگری اجتماعی زاینده و مثبت؛
- تقویت جامعه مدنی فعال و سازنده تا نیروهای اجتماعی به ویژه گروههای سنی نوجوان و جوان بتوانند در قالب جامعه مدنی به کنشگری بپردازند و زمینههای لازم برای تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی فراهم آید؛
- حمایت نهادهای مدنی و رفاهی از افراد و گروهای ناتوان جامعه تا از این طریق اعتماد متقابل در سطوح خرد و کلان جامعه ارتقا یابد؛
- تقویت پیوندها و تعاملات در سطوح خرد و کلان اعم از روابط فردی و نهادی. از آن رو که در حال حاضر شاهد نوعی گسست و یا تضعیف در این تعاملات هستیم که مانع بزرگی برای حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی محسوب میشود؛
- جلوگیری از بروز هر گونه ناامیدی، دلزدگی، از خود بیگانگی و بی تفاوتی اجتماعی که زمینههای تضعیف اعتماد اجتماعی را فراهم میکند؛
- توزیع درآمد داخلی با انتخاب سیاستهای عقلایی؛
- رفع تبعیض و تعصب؛
- اطلاع نخبگان از اینکه نظام مدیریت خواهان ماندن آنهاست؛
- تسامح فرهنگی؛
- حمایت هرچه بیشتر از جوانان با استعداد به ویژه در اقشار کم درآمد؛
- تقویت حس میهن دوستی در جوانان و نوجوانان در طول تحصیل از طریق ارائه آموزههای مناسب غیرشعاری و جذاب؛
- سامان دادن شرایط داخلی و ایجاد فرصتهای مساوی برای شهروندان؛
- رسیدگی به مسائل خاص استعدادهای درخشان و سرمایهگذاری در این زمینه؛
- کاهش مشکلات اداری و کاغذبازی در تمام سطوح به ویژه در مراکز پژوهشی و دادن امکانات پژوهش مشخص و مستقل به جوانان علاقهمند.
منابع
- ببی، ارل. (1381). روش های تحقیق درعلوم اجتماعی (نظری- عملی). رضا فاضل. تهران: انتشارات سمت
- بلند همتیان، کیوان و محمدی، شیرکوه. (1394). «چرایی خوداری نخبگان از مهاجرت بازنمایی هویت استادی». راهبرد فرهنگ. شماره 31، 127-153.
- حکیم زاده، رضوان؛ طلایی، ابراهیم و جوانک، ماندانا. (1392). «تاثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت از کشور در دانشجویان دانشگاه تهران». فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. شماره 69، صص81-102.
- دواس، دی ای. (1376). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی
- زنجانی، حبیب اله..(1380). مهاجرت. تهران: سمت
- رستم علی زاده، ولی اله و حسینی، قربان. (1394). «مروری بر جریان های وجوه ارسالی مهاجران فراملی در جهان، با تاکید بر مهاجران ایرانی». فصلنامه جمعیت. سال بیست و دوم، شماره 91 و 92، 113-136.
- سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1398). روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگه
- سلیمانی، حنظله و عرب یارمحمدی، جواد. (1397). گرمای مفرط و مهاجرت. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی
- شارع پور، محمود. (1380). «فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامدهای آن». نامه انجمن جامعه شناسی ایران. شماره 3، 101-112.
- شهریاری پور، رضا؛ امین بیدختی، علی اکبر؛ محمدی فر، محمد علی و کیانی، کوروش. (1395). «پیش بینی گرایش به مهاجرت دانشجویان نخبه از کشور بر اساس تاثیر میزان رضایت و نگرش آنان نسبت به تصویر و جو دانشگاه». فصلنامه علمی پژوهشی آموزش عالی ایران. سال هشتم، شماره سوم.
- صادقی، رسول و سید حسینی، سیده متین. (1397). «میزان تمایل جوانان به مهاجرت بین المللی و عوامل تعیین کننده آن در شهر تهران». فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. دوره 18، شماره 43، صفحه 27 -52.
- صادقی، رسول؛ غفاری، غلامرضا و رضایی، مریم. (1397). «بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر تمایل به مهاجرت از ایران». دوفصلنامه مطالعات جمعیتی. دوره 4، شماره 2، ص 83-108.
- طایفی، علی.(1387). جامعه شناسی فرار مغزها. کلن (آلمان): نشر فروغ
- عبداله پور، شهین.(1395). «نقش مهاجرت در شکل گیری سرمایه انسانی و رشد اقتصادی(مطالعه موردی ایران)». پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته علوم اقتصادی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- علومی، ابراهیم. (1398). «جهانی شدن، مهاجرت های بین المللی و زبان ها». سیاست». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دوره 49، ش 1، ص 147-165.
- غفوری، علی و حمید اکبری (1378). مهاجرت نخبگان تاثیرات، علل و راهکارها، مجله طب تزکیه، شماره 35، تهران
- قاضی طباطبایی، محمود(1383)، تکنیکهای خاص تحقیق، تهران، انتشارات پیام نور
- گوردن، دبیلو، آلپورت. (1371). روان شناسی اجتماعی از آغاز تا کنون. محمد تقی منش طوسی. مشهد: انتشارات آستان قدس
- محسنی تبریزی، علی رضا و عدل، ماندانا. (1386). «بررسیعواملروانشناختیاجتماعی مؤثربرتمایلاعضاهیئتعلمیدانشگاههایشهرتهرانبه مهاجرتبهخارج». فصلنامه انجمن جمعیت شناسی ایران. ش 4.
- موسوی راد، سید حامد و قدسیان، حسین. (1394). «تحلیل مهاجرت نخبگان و تاثیر سیاست های بازدارنده با استفاده از پویایی های سیستم». پژوهش های مدیریت راهبردی. سال بیست و یکم، شماره 59.
- وثوقی، منصور و حجتی، مجید. (1391). «مهاجرت بین الملل، مشارکت کنندگان در توسعه زادگاهی». مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال چهارم، شماره دوم.
- Back, M. and H.S. Christensen. (2016). “When Trust Matters – A Multilevel Analysis of the Effect of Generalized Trust on Political Participation in 25 European Democracies”. Journal of Civil Society, Vo1.12, Pp.178-197.
- Bonisch P., L. Schneider and W. HyII. (2013). “Social Capital and Migration Preferences: An Empirical Analysis for the Case of the Reunified Germany”. GRINCOH Working Paper Series.NO.4.03.2.
- Crisp, J. (2003). “A New Asylum Paradigm? Globalization, Migration and the Uncertain Future of the International Refugee Regime, New Issues in Refugee Research”. Working Paper, No. 107. (Geneva: UNHCR).
- Hakimzadeh, sh. (2006). “Avast Diaspora Abroad and Million of Refugees at Home”.
- Herreros. F. and H. Criado. (2009). “Social Trust. Social Capital and Perceptions of Immigration”.Political Studies, 57(2):337-355.
- Moghaddas, A a. (2003). “The Immigrants Social Mobility and Income Attainment: The Case of Iranians in Australia”. Shiraz University.
- Marshall, Gordon. (1999). Oxford Concise Dictionary of Sociology. New York: Oxford University Press
- Neuman, W. L. (1999). Social Research Method. London: Allyn and Bacon
- Massey, D., j. Arango. G. Hugo, A. kouaouci, A. Pellegrinoand and j. Edward Taylor. (1993). “Theories af International Migration: A Review and Appraisal”.Population and Development Review.19(3):431-466.
- Massey, D. (1990). “Social Structure, household strategies, and the cumulative causation in migration”. population Index 56(1)/: 3-26.
- Rothstein.B., and e. Uslaner. (2005). “All for One: Equality, Corruption. And Social Trust”.World Politics, 58(1):41-72.
- Sipinen.j. and M. Back. (2016). “Generalised Trust and Perceptions of Immigration in Europe”.Eyropean Consortium fro Political Research Conference. Pargue.
- Wind, J. D. & Holdaway, J. (2005). “Internal and International Migration in Economic Development”. Department of Economic and Social Affairs, United Nations Secretariat New York.
- Uslaner, E. (2002). The moral Foundations of Trust. Cambridge University Press
)