نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد، مدیریت ورزشی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 استادیار، گروه تربیت بدنی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول) E-mail: Janani@iaut.ac.ir
چکیده
هدف از انجام این پژوهش، مقایسه انگیزههای حمایت هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه بود. روش تحقیق آن، توصیفی از نوع مقایسهای است که اطلاعات آن به روش میدانی جمعآوری شد. جامعه آماری تحقیق برای هر دو تیم به صورت مجزا 384 نفر و در مجموع700 نفر بود که به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار اندازهگیری، پرسشنامه «انگیزه حمایت تماشاگران» نظری (1391) بود که روایی صوری و محتوایی آن توسط افراد متخصص در حوزه مدیریت ورزشی تأیید شد و پایایی آن با آزمون آلفای کرونباخ، 86/0 به دست آمد. جهت تحلیل داده‌ها از آزمون یو من ویتنی و آزمون فریدمن استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که تفاوت معناداری در انگیزههای حمایت هواداران دو تیم والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه وجود دارد؛ به طوریکه انگیزههای حمایت هواداران ارومیه بیشتر از هواداران تبریز میباشد. همچنین، تفاوت معناداری در انگیزههای حمایت (غرور جمعی، وابستگی به تیم، وابستگی به بازیکن، وابستگی به ورزش، وکالتی، زیباییشناسانه و هویّت قومی) هواداران دو تیم والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه مشهود است؛ به طوریکه غرور جمعی و هویّت قومی هواداران تیم شهرداری تبریز بیشتر از هواداران تیم شهرداری ارومیه است، ولی در بقیه مؤلفهها هواداران تیم شهرداری ارومیه بالاترند. انگیزههای حمایت در هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز به ترتیب عبارت اند از: غرور جمعی، هویّت قومی، زیباییشناسانه، وابستگی به تیم، وکالتی، وابستگی به بازیکن، وابستگی به ورزش.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Comparing the Support Motives in Volleyball Fans of Tabriz Municipality Team and Urmia Municipality Team
نویسندگان [English]
- Mahmood Rasouli Harzand 1
- Hamid Janani 2
1 Master Degree Student in Sport Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 Ph.D., Assistant Professor, Physical Education Department, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]
The study is to compare the motivations of the fans in Tabriz Municipality and Urmia Municipality volleyball clubs. The research method is descriptive comparative and the information was gathered by field method. The research population for each team separately included 384 cases and the total number of 700 which were randomly selected. The measuring instrument was a questionnaire (Nazari, 1391) which the face and content validity were confirmed by experts and its reliability through Cronbach’s alpha test was %86. To analyze the data, U Mann-Whitney, U test and Friedman test were used.
The results showed that there is a significant difference in fans support incentives of the two teams as the incentives of Urmia’s team was more than of Tabriz. Besides, there is a significant difference in support incentives (Collective pride, team affiliation, depending on the player, depending on the sport, lawyers, aesthetic and ethnic identity) of the two teams as the collective pride and ethnic identity of fans of Tabriz Municipality was more than that of Urmia Municipality, but in other factors Urmia was higher. Support incentives of Tabriz fans from high to low are: Collective pride, ethnic identity, aesthetic, depending on the sport, lawyers, depending on the player and depending on the sport. Support incentives of Urmia fans from high to low are: lawyers, depending on the sport, aesthetic, depending on the player, team affiliation, Collective pride and ethnic identity.
کلیدواژه‌ها [English]
- Key Words: Support Incentives
- Fans
- Volleyball
- Tabriz Municipality Team and Urmia Municipality Team
مقایسه انگیزههای حمایت هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه
محمود رسولی هرزند[1]
حمید جنانی[2]
تاریخ دریافت مقاله: 5/10/1395
تاریخ پذیرش مقاله:30/11/1395
مقدمه
امروزه ورزش به صنعت بین المللی و درآمدزا تبدیل شده است (ریمرز[3] و همکاران، 2018). در عرصة تجارت جهانی، ورزش استثناء است، زیرا مشتریانی دارد که در ازای تماشای ورزش و نه خرید یا مصرف آن پول پرداخت می کنند (یون[4] و همکاران، 2017). باشگاه های حرفه ای در سراسر جهان برای تأمین منابع و هزینه های خود از روش های مختلفی همچون: جذب حمایت کنندگان، تبلیغ کالاهای تجاری، فروش بازیکن، فروش بلیت و محصولات ورزشی و ارائة خدمات جانبی استفاده می کنند (کاتینگهام و پترسنواگنر[5]، 2018).
ازجمله فعالیتهای مرتبط با ورزش می توان به تماشای مسابقات ورزشی اشاره کرد؛ جایی که هزاران نفر از افراد مشتاق حضور می یابند. حضور تماشاگران در رویدادهای ورزشی از میان اقشار گوناگون جامعه اعم از زن و مرد، پیر و جوان و نژادها و قومیت های مختلف گواه این مدعاست. امروزه، تماشاگران ورزشی درصد قابل توجهی از مصرف کنندگان ورزشی را تشکیل می دهند. نتایج مطالعه ای در آمریکا نشان داد بیش از 70 درصد مردم روزانه دست کم یک بار به تماشا، مطالعه یا بحث درباره ورزش می پردازند (وید و کانت[6]، 2015). امروز، بیشتر بازاریاب های ورزشی اهمیت جلب رضایت تماشاگران و شرکت کنندگان و تأمین تجربة خدمات با کیفیت را می دانند؛ از جمله: شکایت های کمتر، تبلیغ مثبت کلامی زیاد، خرید محصولات اضافی، توجه کمتر به دیگر رقابت کنندگان، کاهش هزینه های داد و ستد و کاهش هزینه های بازاریابی. همة این نتایج مثبت به سوددهی و دیرپایی سازمان های غیرانتفاعی مانند مراکز ورزشی و باشگاه ها کمک می کنند (لووی[7]، 2014).
وجود خیل مشتاقان ورزش در مسابقات ورزشی، هواداران متعصب و پروپا قرص تیم های ورزشی و هواداران تندرستی و سلامتی که بی وقفه خواهان خدمات مناسب، سریع و متنوع ورزشی می باشند باعث شده که ورزش به عنوان یک صنعت پرطرفدار و پردرآمد شناخته شود و رشد فزاینده آن در تمامی حیطه های ممکن از جمله سرگرمی، بازار فروش، آمادگی جسمانی، ورزش حرفه ای، دانشگاهی، کالاها و صنایع ورزشی، جهانگردی، تفریحات سالم و غیره آن را در رده پردرآمدترین صنایع جهان به ویژه در کشورهای پیشرفته صنعتی درآورده است (برون[8] و همکاران، 2018). وجود مشتاقان و هواداران بی شمار، باعث شده که ورزش به عنوان یک صنعت پرطرف دار و سودآور در جهان شناخته شود. امروزه در دنیا باشگاه های ورزشی به دنبال جذب هر چه بیشتر تماشاگران به سمت تیم های خود می باشند، زیرا این تماشاگران هستند که با حضور در استادیوم های ورزشی و حمایت از تیم های محبوب خود باعث می شوند که سودهای اقتصادی به سمت باشگاه ها جریان پیدا کند (استاوروس[9] و همکاران، 2014). از آنجا که هواداران وفادار باشگاه بیشترین درصد خرید بلیط مسابقات تیم های ورزشی و خرید لوازم مرتبط با باشگاه ها را به خود اختصاص می دهند، امروزه مدیران بازاریابی باشگاه ها به دنبال شناسایی عوامل موثر بر وفاداری هواداران و تقویت آنها می باشند تا از این طریق بتوانند هرچه بیشتر برای باشگاه سود آوری داشته باشند (نظری، 1391).
مدیری که از انگیزه های تماشاگران آگاه باشد می تواند دلیل رفتارهای آنان را حدس زده و پیش بینی لازم را برای برطرف کردن مسائل و مشکلات بر سر راه حضور تماشاگران در ورزشگاه انجام دهد. تحقیقات مختلفی در این حوزه به انجام رسیده است. ژانگ[10] (2017) اشاره داشت که هواداران به عنوان یکی از ارکان مسابقات ورزشی نقش موثر و مهمی در مسیر توسعه و پیشرفت ورزش دارا می باشند. گووست و لویجن [11] (2017) نیز مشخص نمودند که ضرورت جلب حمایت هواداران از مسابقات ورزشی به خوبی درک می گردد. توجه به انگیزه های حمایت هواداران در رشته های ورزشی مختلف سبب خواهد گردید تا بتوان برنامه ریزی مناسبی در مسیر جلب حمایت آنان داشت. حضور هواداران در ورزش در برخی شرایط به تیم ها و گروه های رقیب بستگی دارد. سوینسون و هویبر[12] (2015) اشاره داشتند که انگیزش های حمایت هواداران در تیم های مختلف ورزشی متفاوت می باشد و درک این تفاوت ها می تواند سبب بهبود خلا در زمینه حمایت هواداران در ورزش گردد.
انگیزه های حمایت هواداران شامل غرور جمعی، وابستگی به تیم، وابستگی به بازیکن، وابستگی به ورزش، وکالتی، زیبایی شناسانه و هویّت قومی می باشد (نظری، 1391). در تحقیقات مختلفی به انگیزه های حمایت هواداران پرداخته شده است. کیم[13] و همکاران (2009) در مقایسه بین تیمهای رزمی آمریکا و کره جنوبی بیان کردند که بین دو تیم ورزشی از نظر عوامل عرق ملی، پیروزی نیابتی، خشونت و علاقه به ورزش و زیبایی تفاوت معناداری وجود دارد. نظری (1391) در تحقیق خود دریافت که بین انگیزههای هواداران تراکتورسازی و پرسپولیس تفاوت معناداری وجود ندارد. سومینو و هارادا[14] (2004)، کوریا و استیو (2007) و جالای[15] (2008) نیز اشاره داشتند که غرور جمعی یکی از مهمترین انگیزه های حمایت هواداران در ورزش می باشد. کارنیا و همکاران (1394) دریافتند که انگیزه های حمایت هواداران شامل غرور جمعی و وابستگی به تیم در ایجاد شناخت تیم در تماشاگران لیگ برتر فوتبال ایران نقش موثری دارند. دهقانقهفرخی و همکاران (1389)، گالن[16] و همکاران (2009) و ساعتچیان (1390) هم در تحقیقات خود ضمن بررسی انگیزه های حمایت هواداران پی بردند که انگیزه وابستگی به ورزش از جمله انگیزه های مهم می باشد.
از طرفی، انگیزه های حمایت هواداران در تیم های مختلف ورزشی کمتر از سوی محققان مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. سوینسون و هویبر (2015) اشاره داشتند که انگیزه های حمایت هواداران در رشته ها و تیم های ورزشی تفاوت هایی دارد که این تفاوت ها سبب شکل گیری اهداف از سوی هواداران می گردد. لوی (2014) اشاره داشت که انگیزه وابستگی به بازیکنان در ورزش فوتبال بیشتر از سایر ورزش ها می باشد. برون و همکاران (2018) مشخص نمودند که در برخی رشته های ورزشی از جمله والیبال هویت قومی جزو انگیزه های مهم هواداران می باشد. یون و همکاران (2017) نیز مشخص نمودند که غرور جمعی یکی از انگیزه های مهم هواداران در تیم های رقیب می باشد که سبب ایجاد تنش هایی از سوی آنان می گردد. ریحانی و همکاران (1392) اشاره داشتند که انگیزه های هواداران در تیم های فوتبال لیگ برتر ایران تفاوت محسوسی را دارا می باشد. ساعت چیان و همکاران (1392) نیز مشخص نمودند که انگیزه های حمایت هواداران در تیم های پرطرفدار تفاوت های اساسی دارند و بر اساس برخی ویژگی های باشگاه ها متفاوت می باشند. نظری (1391) نیز دریافت که غرور جمعی، هویت قومی و وابستگی به تیم در میان هواداران باشگاه فوتبال تراکتور سازی بیشتر بوده و سبب گردیده است تا در مقایسه با سایر باشگاه های فوتبال ایران، انگیزه حمایت هواداران این باشگاه متفاوت باشد. تئودراکیس[17] و همکاران (2017) نیز مشخص نمودند که انگیزه وابستگی به بازیکنان در میان هواداران باشگاه فوتبال بارسلونا و رئال مادرید به یک صورت می باشد، اما میزان انگیزه هویت قومی طرفداران باشگاه بارسلونا به علت وجود پیشینه تاریخی در این باشگاه بسیار بیشتر می باشد.
رشته والیبال یکی از پرطرفدارترین رشتههای ورزشی در ایران و البته بسیاری از کشورهای دیگر میباشد که در مسابقه بین تیمهای مطرح، افراد زیادی برای تماشا به سالن میآیند. در نگاه اول به نظر میرسد که همه افراد برای تماشای مسابقات به سوی سالنهای والیبال هجوم میآورند، اما با نگاهی دقیق و موشکافانه به وجود عوامل متعدد و انگیزههای متفاوتی برای این کار میتوان پی برد که مشخص کردن این عوامل بر عهده محققان و کارشناسان ورزش کشور است. بیشک آگاهی و تجزیه و تحلیل انگیزههای تماشاگران اعم از عوامل روانی، درونی، بیرونی و محیطی برای کاربرد مؤثر راهبردها و طرحهایشان و افزایش انگیزه حضور هواداران و همچنین پیشبینیهای لازم جهت برطرف کردن مسائل و مشکلات فرا روی تماشاگران و برنامهریزی بر مبنای نیازها و علائق اجتماعی و تصمیمگیری مدیران و محققان مؤثر خواهد بود. برگزاری هر برنامهای از جمله برنامههای ورزشی، نیازمند شناخت دقیق شرایط و نیازهای موجود هواداران است. بی توجهی به انتظارات آنان از خدمات موجب اتلاف هزینه، زمان و نیروی انسانی میشود و انجام هرگونه فعالیت اجرایی را بیثمر خواهد کرد و مانع رسیدن به اهداف تیم ورزشی و سازمان مربوطه خواهد شد. تیمهای والیبال شهرداری تبریز و والیبال شهرداری ارومیه از بزرگترین تیمهای ورزشی در سطح کشور و دارای هواداران زیادی هستند. این هواداران با هدفها و انگیزههای گوناگون به حمایت از تیم خود میپردازند و بهنحوی در عملکرد دو تیم تأثیر دارند. مروری بر پیشینه تحقیقات انجام شده نشان میدهد که تحقیقی در زمینه شناسایی انگیزههای حمایت هواداران تیمهای پرطرفدار والیبال ایران به خصوص تیم والیبال شهرداری تبریز و تیم والیبال شهرداری ارومیه انجام نشده است. لذا در تحقیق حاضر، پژوهشگر بر آن است تا ضمن شناسایی ویژگیهای فردی و اجتماعی هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و ارومیه، انگیزههای آنان را برای حضور در ورزشگاه مورد بررسی قرار دهد و این انگیزهها را در جامعهی آماری مذکور مقایسه کند. تحقیق حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سوال بود:
آیا بین انگیزههای حمایت هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوتی وجود دارد؟
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق حاضر، توصیفی از نوع مقایسه ای بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه بود که با توجه به متغیر بودن تعداد جامعه آماری در مسابقات، تعداد جامعه آماری نامشخص می باشد. از این رو، از فرمول حجم نمونه کوکران در شرایط نامشخص بودن جامعه آماری استفاده گردید و تعداد 384 هوادار از هر باشگاه به عنوان نمونه تحقیق در نظر گرفته شد. پس از پخش پرسشنامه ها، تعداد 350 پرسشنامه از میان هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز و تعداد 354 پرسشنامه از میان هواداران تیم شهرداری ارومیه جمع آوری گردید. برای دستیابی به نتایج علمی تر و همچنین متوازن نمودن تعداد نمونه آماری در میان دو گروه (بهتر بودن برابر نمونه آماری در جهت ارائه یافته های علمی تر) تعداد پرسشنامه های مورد تحلیل در میان هواداران باشگاه والیبال شهرداری ارومیه نیز به تعداد 350 پرسشنامه کاهش یافت و در نهایت تعداد 350 پرسشنامه از میان هواداران هر یک از باشگاه های مذکور مورد تحلیل قرار گرفت. در این تحقیق انگیزههای حمایت (وکالتی، غرور جمعی، وابستگی به بازیکن، وابستگی به ورزش، وابستگی به تیم، زیباییشناسانه، هویّت قومی) متغیر وابسته و هواداری تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه متغیر مستقل بودند. در ﻣﺮﺣﻠﺔ اجرای پژوهش پس از ارائه توضیحات مقدماتی درباره ابزار اندازه گیری و هدف از اجرای آزمون، نحوه پاسخ گویی به آزمون ها برای شرکت کنندگان به طور مفصل شرح داده شد. در مورد ملاحظات اخلاقی پس از کسب رضایت نامه از افراد و دادن اگاهی های لازم، به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات دریافت شده فقط در این پژوهش استفاده خواهد شد و از هرگونه سوء استفاده محفوظ خواهد بود.
برای اندازه گیری متغیرهای پژوهش از پرسش نامه« انگیزه حمایت هواداران» استفاده گردید که این پرسشنامه توسط نظری (1391) طراحی و هنجار یابی گردیده بود. پرسشنامه مذکور دارای دو بخش میباشد که بخش اول مربوط به ویژگیهای دموگرافیک و اجتماعی پاسخدهندگان و بخش دوم سؤالات مربوط به انگیزهها و اهداف هواداران برای حضور در ورزشگاه و حمایت از تیم است. در این پرسشنامه که بر اساس طیف لیکرت (5 تا1) نمرهدهی شد، مؤلفههای پژوهش به ترتیب غرور جمعی از سؤال 1 الی 4، وابستگی به تیم از سؤال 5 الی 9، وابستگی به بازیکن از سؤال 10 الی 12، وابستگی به ورزش از سؤال 13 الی 15، وکالتی از سؤال 16 الی 18، زیباییشناسانه از سؤال 19 الی 21 و ً هویّت قومی از سؤال 22 الی 27 مورد بررسی قرار گرفت. جهت تعیین روایی پرسشنامه از روایی صوری و محتوایی استفاده شد. بر همین اساس، پرسشنامه اولیه به پنج تن از اساتید و متخصصان مدیریت ورزشی داده شد که همگی آنها بر روی 27 سوال اتفاق نظر داشتند و روایی صوری و محتوایی پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت. جهت سنجش پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. بنابر محاسبه به عمل آمده، ضریب پایایی درونی کل پرسشنامه 869/0 به دست آمد که ضریب مطلوبی میباشد. جهت تحلیل داده ها از آزمون کولموگروف اسمیرنف، یو من- ویتنی و آزمون فریدمن استفاده شد. در کلیه تحلیل ها سطح معنی داری p< 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته های پژوهش
نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف غیر طبیعی بودن توزیع داده ها بود (p< 0/05). بنابراین جهت مقایسه متغیرها در دو تیم از آزمون یو من- ویتنی استفاده شد که نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است:
جدول 1: نتایج آزمون یو من- ویتنی برای مقایسه انگیزه های حمایت بین هواداران تیم تبریز و ارومیه
|
متغیر وابسته |
گروه |
تعداد |
میانگین رتبه |
مجموع رتبه‌ها |
U من- ویتنی |
مقدار z |
سطح معنی‌داری |
|
انگیزههای حمایت |
ارومیه |
350 |
57/378 |
00/132501 |
000/51424 |
674/3- |
000/0 |
|
تبریز |
350 |
43/322 |
00/112849 |
||||
|
غرور جمعی |
ارومیه |
350 |
36/333 |
50/116676 |
500/55251 |
269/2- |
023/0 |
|
تبریز |
350 |
64/367 |
50/128673 |
||||
|
وابستگی به تیم |
ارومیه |
350 |
49/376 |
50/131770 |
500/52154 |
433/3- |
001/0 |
|
تبریز |
350 |
51/324 |
50/113579 |
||||
|
وابستگی به بازیکن |
ارومیه |
350 |
11/382 |
00/133740 |
000/50185 |
201/4- |
000/0 |
|
تبریز |
350 |
89/318 |
00/111610 |
||||
|
وابستگی به ورزش |
ارومیه |
350 |
02/425 |
50/148758 |
500/35166 |
967/9- |
000/0 |
|
تبریز |
350 |
98/275 |
50/96591 |
||||
|
وکالتی |
ارومیه |
350 |
34/415 |
00/145368 |
000/38557 |
824/8- |
000/0 |
|
تبریز |
350 |
66/285 |
00/99982 |
||||
|
زیباییشناسانه |
ارومیه |
350 |
03/368 |
50/128810 |
500/55114 |
347/2- |
019/0 |
|
تبریز |
350 |
97/332 |
50/116539 |
||||
|
هویّت قومی |
ارومیه |
350 |
35/324 |
00/113521 |
000/52096 |
447/3- |
001/0 |
|
تبریز |
350 |
65/376 |
00/131829 |
نتایج جدول بالا نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه های حمایت هواداران 674/3- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزههای حمایت در هواداران ارومیه برابر 57/378 و در هواداران تبریز برابر 43/322 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه های حمایت هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزههای حمایت در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد.
نتایج جدول بالا نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه غرور اجتماعی هواداران 269/2- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه غرور جمعی در هواداران ارومیه برابر 36/333 و در هواداران تبریز برابر 64/367 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه غرور اجتماعی هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه غرور جمعی در هواداران تبریز به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران ارومیه میباشد. نتایج آزمون یو من ویتنی نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه وابستگی به تیم در هواداران 433/3- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه وابستگی به تیم در هواداران ارومیه برابر 49/376 و در هواداران تبریز برابر 51/324 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه وابستگی به تیم هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه وابستگی به تیم در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد.
نتایج جدول بالا نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه وابستگی به بازیکنان هواداران 201/4- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه وابستگی به بازیکن در هواداران ارومیه برابر 11/382 و در هواداران تبریز برابر 89/318 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه وابستگی به بازیکنان هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه وابستگی به بازیکن در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد.
نتایج آزمون نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه وابستگی به ورزش در هواداران 967/9- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه وابستگی به ورزش در هواداران ارومیه برابر 02/425 و در هواداران تبریز برابر 98/275 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه وابستگی به ورزش در هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه وابستگی به ورزش در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد. نتایج آزمون نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه وکالتی در هواداران 824/8- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه وکالتی در هواداران ارومیه برابر 34/415 و در هواداران تبریز برابر 66/285 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه وکالتی در هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه وکالتی در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد.
نتایج آزمون نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه زیبایی شناسانه در هواداران 374/2- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه زیباییشناسانه در هواداران ارومیه برابر 03/368 و در هواداران تبریز برابر 97/332 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه زیبایی شناسانه در هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه زیبایی شناسانه در هواداران ارومیه به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران تبریز میباشد. نتایج آزمون نشان داد که میزان Z مقایسه میان انگیزه هویت قومی در هواداران 447/3- می باشد. با توجه به اینکه میانگین رتبه انگیزه هویّت قومی در هواداران ارومیه برابر 35/324 و در هواداران تبریز برابر 65/376 و سطح معنی‌داری پایین تر از 05/0 می باشد، می توان گفت که میان انگیزه هویت قومی در هواداران باشگاه های والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد که بر این اساس میزان انگیزه هویت قومی در هواداران تبریز به طور معنی‌داری بیشتر از هواداران ارومیه میباشد.
برای اولویتبندی انگیزههای حمایت از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج آزمون در جدول 2 ارائه شده است:
جدول 2: نتایج آزمون فریدمن برای اولویتبندی انگیزههای حمایت در هواداران تبریز
|
متغیر |
تعداد |
میانگین |
میانگین رتبه |
مقدار خی‌دو |
درجه آزادی |
سطح معنی‌داری |
|
غرور جمعی |
350 |
21/4 |
47/4 |
207/85 |
6 |
001/0 |
|
هویّت قومی |
350 |
19/4 |
45/4 |
|||
|
زیباییشناسانه |
350 |
05/4 |
21/4 |
|||
|
وابستگی به تیم |
350 |
94/3 |
94/3 |
|||
|
وکالتی |
350 |
95/3 |
91/3 |
|||
|
وابستگی به بازیکن |
350 |
87/3 |
75/3 |
|||
|
وابستگی به ورزش |
350 |
57/3 |
27/3 |
مقدار خی‌دو برابر 21/85، درجه آزادی برابر 6 و سطح معنی‌داری 001/0 است. چون سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است، فرض صفر رد میشود. بنابراین بین میانگین رتبه‌های انگیزههای حمایت اختلاف معنی‌داری وجود دارد. انگیزههای حمایت در هواداران تبریز به ترتیب عبارت اند از: غرور جمعی، هویّت قومی، زیباییشناسانه، وابستگی به تیم، وکالتی، وابستگی به بازیکن، وابستگی به ورزش. ملاحظه میشود که در هواداران تبریز، انگیزه غرور جمعی دارای بیشترین اهمیت و انگیزه وابستگی به ورزش دارای کمترین اهمیت است.
بحث و نتیجه گیری
هدف پژوهش حاضر، مقایسه انگیزههای حمایت هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه بود. نتایج نشان داد که بین انگیزههای حمایت هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، انگیزههای حمایت هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد؛ یعنی غرور جمعی، وابستگی به تیم، بازیکن و ورزش، وکالتی، زیباییشناسانه و هویّت قومی هواداران ارومیه از هواداران تبریز بیشتر میباشد که با نتایج تحقیق گوئست و لویتجن (2017)، کیم و همکاران (2004) و نظری (1391) همخوانی دارد. عوامل زیادی در حمایت هواداران تیمهای ورزشی تأثیر دارند؛ چنانچه کیم و همکاران (2009) در مقایسه بین تیمهای رزمی آمریکا و کره جنوبی بیان کردند که بین دو تیم ورزشی از نظر عوامل عرق ملی، پیروزی نیابتی، خشونت و علاقه به ورزش و زیبایی تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین نظری بیان کرد بین انگیزههای حمایت دو تیم تراکتورسازی و استقلال تفاوت معناداری وجود مشهود است. این در حالی است که نتایج پژوهش حاضر با نتایج تحقیق نظری (1391) که در قسمت دوم پژوهش خود بیان نمود بین انگیزههای هواداران تراکتورسازی و پیروزی تفاوت معناداری وجود ندارد، همسو نیست. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، برنامهریزی و فرهنگسازی مختلف در زمینه جذب و نگهداری هواداران تیمهای ورزشی، میزان اهمیت به ورزش و مسابقات ورزشی، نقش رسانههای جمعی در پوششدهی مسابقات ورزشی و تبلیغات در زمینه ورزش و مسابقات، اهمیت زندگی قبیلهای، میزان غرور و میزان اعتماد به نفس هواداران میتواند دلیل تفاوت در نتایج این پژوهشها باشد. سایر یافته ها نشان داد که بین غرور جمعی هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، غرور جمعی هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه میباشد که با نتایج تحقیق نظری (1391) همخوانی دارد. محققان بسیاری مانند ریمرز و همکاران (2018)، یون و همکاران (2017)، سومینو و هارادا (2004)، کوریا و استیو (2007)، جالای (2008)، ون و همکاران (2008)، کیم و همکاران (2004)، ساعتچیان (1390)، ساعتچیان و همکاران (1391)، ساعتچیان و همکاران (1392)، ریحانی و همکاران (1392)، کارنیا و همکاران (1394) و شریعتدوست و همکاران (1394) بر تأثیر عامل غرور جمعی بر میزان انگیزه هواداران برای حمایت از تیم ورزشی خود اشاره کردند. در پژوهش حاضر میزان تخلیه هیجان و احساسات، میزان اهمیت برد تیم خودی، میزان حس پیروزی و غرور هواداران تبریز بیشتر از هواداران ارومیه میباشد؛ یعنی برای هواداران تبریز بیشتر این قضیه مهم است که تیم خودشان، بازی را ببرد و در پی آن به احساس موفقیت، پیروزی و غرور دست یابند. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری (تبریز و ارومیه)، چند موقعیتی بودن ارومیه، تفاوت در میزان حس رقابت و غرور در بین هواداران و در مقابل خانواده و دوستان میتواند دلیل تفاوت در میزان غرور جمعی هواداران ارومیه و تبریز باشد. بین وابستگی به تیم هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد.، به عبارتی، وابستگی به تیم هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که با نتایج تحقیق نظری (1391) همسو میباشد. همچنین، وید و کانت (2015)، سومینو و هارادا (2004)، نیل و فونک (2006)، وون و کیتامورا (2006)، کوریا و استیو (2007)، جالای (2008)، ساعتچیان (1390)، ساعتچیان و همکاران (1391)، فلاحی (1392)، ساعتچیان و همکاران (1392)، ریحانی و همکاران (1392) و کارنیا و همکاران (1394) عامل وابستگی به تیم را یکی از انگیزههای هواداران ورزش نام بردند. بین وابستگی به بازیکن هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، وابستگی به بازیکن هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که با نتایج تحقیق نظری (1391) همسو میباشد. به گفته نیل و فونک (2006) بازیکن در صورتی به انگیزههای هوادار کمک میکند که در خدمت تیم قرار گیرد و با آن همکاری داشته باشد. همچنین ژانگ (2017)، استاوروس و همکاران (2014)، کوریا و استیو (2007)، کیم و همکاران (2004)، گالن و همکاران (2009)، ساعتچیان (1390)، ساعتچیان و همکاران (1391)، ساعتچیان و همکاران (1392) و شریعتدوست و همکاران (1394) بیان کردهاند که وابستگی به بازیکن تأثیر مستقیم بر میزان انگیزه هواداران دارد. این درحالی است که نیل و فونک (2006) بیان میکنند که وابستگی به بازیکنِ تیم، هیچ تأثیری در انگیزه هواداران ندارد. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، چند موقعیتی بودن جامعهآماری، سطوح بازیها، وجود بازیکنان سرشناس در تیمها و تبلیغات میتواند دلیل تفاوت در نتایج پژوهش باشد. در پژوهش حاضر وجود یک بازیکن یا بازیکنان در تیم و میزان مهارتهای آنها از نظر هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه با اهمیتتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، سطح بازیها، چند موقعیتی بودن جامعه آماری، تفاوت در نگرشها، فرهنگسازی و در اختیار گذاشتن میزان اطلاعات و آگاهی در رابطه با بازیکنان توسط عوامل اجرایی و دستاندرکاران و رسانهها، میزان روابط عاطفی بین هوادار و بازیکن، استفاده از بازیکنان مختلف در موقعیتهای تبلیغاتی و مکانهای ترویج (فروشگاهها و مراکز خرید)، استفاده از بازیکنان مشهور و سرشناس (جهانی، ملی، استانی و همشهری) در تیم و میزان مهارت بالای آن در بازیها، میزان امتیازآوری بازیکن خاص برای تیم و تأثیر در برد تیم در مسابقات حساس میتواند دلیل تفاوت در میزان انگیزه وابستگی به بازیکن در نتایج پژوهشهای ذکر شده و حتی دلیل تفاوت در میزان وابستگی به بازیکنانِ هواداران ارومیه و تبریز باشد.
بین وابستگی به ورزش هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد.، به عبارتی، وابستگی به ورزشِ هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که با نتایج کیم و همکاران (2004) و تحقیق نظری (1391) همسو میباشد. همچنین جالای (2008)، دهقانقهفرخی و همکاران (1389)، گالن و همکاران (2009)، ساعتچیان (1390)، ساعتچیان و همکاران (1391) و ساعتچیان و همکاران (1392) به معنادار بودن انگیزه وابستگی به ورزش در هواداران اشاره کردند. علاقه به ورزش والیبال و دنبال کردن مسابقات والیبال و تمرینات منظم برای هواداران والیبال ارومیه مهمتر از هواداران والیبال تبریز میباشد. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، سطح بازی و میزان نظم و کیفیت بازی، علاقه به ورزش به ویژه والیبال در سطح شهر، داشتن علم و آگاهی در رابطه با والیبال، ایجاد انگیزه و نگرش متفاوت به ورزش به خصوص والیبال، دارا بودن شغلی مرتبط با رشته ورزشی والیبال (مربی، کمک مربی، داور و کمک داور) در سطوح مختلف بینالمللی، ملی، استانی، منطقه و شهر و محله و حتی رشته تحصیلی مرتبط با والیبال میتواند دلیل تفاوت میزان انگیزه وابستگی به ورزش در تیمهای ورزشی باشد.
بین انگیزه وکالتی هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، انگیزه وکالتی هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که با نتایج تحقیقات نظری (1391) همسو میباشد. فلاحی (1388) بیان کرد اگر تماشاچی از کیفیت بازی تیم و کل بازی راضی باشد، به احتمال زیاد در مسابقات آینده حضور مییابد. عدم توجه به برد یا باخت تیم مورد علاقه و یا نتیجه بازی در هواداران ارومیهای بیشتر از هواداران تبریزی میباشد. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، تفاوت در میزان فرهنگ و انگیزه برای شرکت در مسابقات، بی طرف بودن هواداری نسبت به تیم یا ورزش ولیبال در بین تماشاچیان که به طور اتفاقی در سالن حضور داشته و یا برای پر کردن اوقات فراغت خود و گریز از روزمرگی به تماشای بازی پرداخته و پرسشنامه را پر کرده اند، علاقه صرف هواداران به والیبال و مطرح نبودن برد و باخت یک تیم خاص، وجود داوران و مربیان سرشناس در بین هواداران پاسخدهنده که بیشتر به کیفیت بازی توجه داشتند تا بازیکنی را برای تیم خود برای لیگ فصلهای آینده انتخاب کنند، میتواند دلیل تفاوت در میزان انگیزه وکالتی هواداران دو تیم باشد.
بین نگاه زیباییشناسانه هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، نگاه زیباییشناسانه هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد که با نتایج تحقیقات کیم و همکاران (2004) و نظری (1391) همسویی دارد؛ چنان که باوئر (2008)، یانگکو و هاردین (2008)، ون و همکاران (2008)، دهقانقهفرخی و همکاران (1389)، گالن و همکاران (2009)، ساعتچیان (1390)، ساعتچیان و همکاران (1391)، فلاحی (1392) و ساعتچیان و همکاران (1392) عامل زیباییشناسانه را در مورد انگیزههای هواداران مؤثر دانستهاند. میزان اهمیت به چهره اجتماعی شهر، بیان تیم والیبال شهر خود به عنوان نماد و نماینده در سطح ملی و شاید جهانی، استفاده از فضای ورزشگاه برای ابراز وجود اجتماعی و استفاده از پتانسیلهای ورزشی و امکاناتی جهت زیبا نشان دادن شهر از بعد اجتماعی و کسب موفقیت در منطقه از نظر هواداران ارومیهای بیشتر از هواداران تبریزی میباشد که به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، چند موقعیتی بودن جامعه آماری، میزان اهمیت به چهره اجتماعی شهر، میزان تعصب به شهر، فرهنگسازی و میزان نگرش نسبت به زیبایی شهر و تیم مورد نظر، بیان تیم والیبال شهر خود به عنوان نماد و نماینده، استفاده از فضای ورزشگاه برای ابراز وجود اجتماعی و استفاده از پتانسیلهای ورزشی و امکاناتی جهت زیبا نشان دادن شهر از بعد اجتماعی و کسب موفقیت در منطقه به سبب حضور تیم مشهور در شهر میتواند دلیل وجود این تفاوت در میزان عامل زیباییشناسانه باشد.
بین هویّت قومی هواداران تیمهای والیبال شهرداری تبریز و شهرداری ارومیه تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی، هویّت قومی هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه میباشد که با نتایج تحقیقات که با نتایج تحقیقات کیم و همکاران (2004) و نظری (1391) همخوانی دارد. جالای (2008)، ریحانی و همکاران (1392) و نیرومند (1392) بیان کردند که هویّت قومی از عوامل مؤثر در انگیزههای هواداران میباشد، این در حالی است که صحابیفرد (1388) بیان کرد بین انگیزش هواداران و هویّت قومی رابطهی معناداری وجود ندارد که با نتایج پژوهش حاضر همسو نمیباشد. به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، هویّت قومی، موقعیت و فرهنگ متفاوت در جامعهی آماری دلیل تفاوت در نتایج پژوهشها باشد. احساس تعلق به قومیت خاص و مهم بودن پیروزی قوم خودی در هواداران تیم تبریزی بیشتر از هواداران ارومیه میباشد که به نظر میرسد تفاوت در جامعه آماری، هویّت قومی و فرهنگی متفاوت هواداران دو تیم، وجود اقلیتهای مذهبی و قومی مختلف در ارومیه و چند موقعیتی بودن آن، میزان فرهنگسازی در زمینه ورزش و (به خصوص) رشته والیبال در دو شهر، همچنین فرهنگسازی در مورد جذب هوادار و حفظ و افزایش آن در دو شهر تبریز و ارومیه و آگاهی از عایدات و خدمات حاصل از هواداری تیمهای مورد نظر میتواند دلیل این تفاوت در میزان انگیزه هویّت قومی دو تیم باشد.
به طور کلی انگیزههای حمایت هواداران تیم والیبال ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد. همچنین غرور جمعی و هویّت قومی هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه میباشد، در حالی که وابستگی به تیم، بازیکن و ورزش، وکالتی و زیباییشناسانه هواداران تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر از هواداران تیم والیبال شهرداری تبریز میباشد. انگیزههای حمایت در هواداران تبریز عبارت اند از: غرور جمعی، هویّت قومی، زیباییشناسانه، وابستگی به تیم، وکالتی، وابستگی به بازیکن و وابستگی به ورزش. انگیزههای حمایت در هواداران ارومیه به ترتیب عبارت اند از: وکالتی، وابستگی به ورزش، زیباییشناسانه، وابستگی به بازیکن، وابستگی به تیم، غرور جمعی و هویّت قومی.
با توجه به یافته های تحقیق حاضر مبنی بر بالاتر بودن میزان انگیزه های حمایت هواداران مشخص گردید در برخی انگیزه ها از جمله وابستگی به تیم و وابستگی به بازیکن در تیم والیبال شهرداری ارومیه بیشتر می باشد. این مسئه می تواند ناشی از جذب بازیکنان شاخص تیم ملی و همچنین افزایش توجه به نظرات هواداران از سوی مدیریت باشگاه می باشد. از این رو پیشنهاد می گردد تا تیم های ورزشی با جذب بازیکنان محبوب و مطرح ضمن استفاده از پتانسیل های آنان، سبب افزایش وابستگی به بازیکن از سوی تماشاگران گردند.
همچنین پیشنهاد می گردد تا باشگاه های ورزشی با ایجاد سیاست تصمیم گیری مشارکتی و توجه به نظرات و خواسته های هواداران، آنان را به نوعی وابسته به تیم خود نمایند.
با توجه به بالا بودن میزان انگیزه هویت قومی در میان هواداران باشگاه والیبال ارومیه پیشنهاد می گردد تا ضمن بهره گیری از قومیت های مختلف در مدیریت باشگاه و استفاده از دیدگاه های آنان، در کنار افزایش درگیری آنان با امور باشگاه موجبات جلب نظرات گروه ها و قومیت های مختلف و بهبود میزان هویت قومی در هواداران را فراهم آورد.
با توجه به اهمیت انگیزه غرور جمعی پیشنهاد می گردد تا باشگاه های والیبال با کسب موفقیت های ملی و بین المللی و رشد عملکرد خود به صورتی که تماشاگران متوجه پیشرفت و بهبود امور در باشگاه ها باشند، در جهت افزایش غرور و عزت نفس در میان هواداران اقدام نمایند.
منابع
- ساعتچیان، وحید و الهی، علیرضا. (1390). «اولویتبندی و شناخت ارتباط بین انگیزهها و عوامل مؤثر بر حضور هواداران: مطالعه موردی شهرآورد تهران». نشریه پژوهش در علوم ورزشی. شماره 29 ،147.
- ساعتچیان، وحید؛ علیزاده گلریزی، ابوالفضل و الهی، علیرضا. (1392). «مقایسه انگیزههای وفاداری، سابقه حمایت و میزان حضور هواداران باشگاههای پرطرفدار لیگ حرفه ای فوتبال ایران». دوفصلنامه پژوهش در مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. سال سوم، شماره 6.
- ساعتچیان، وحید؛ الهی، علیرضا؛ ناظمی، مهدی و علیزاده، ابوالفضل. (1391). «اولویتهای عوامل جانبداری هواداران و ارتباط آن با میزان حضور و حمایت آنها در لیگ حرفهای فوتبال ایران». مجله مطالعات مدیریت ورزشی. شماره 14، 154-137.
- شریعتدوست، امیر؛ طاهریکیا، مریم و علیدوست قهفرخی، ابراهیم. (1394). «اولویتبندی عوامل تأثیرگذار بر وفاداری هواداران به برند باشگاههای لیگ حرفهای والیبال استان تهران». اولین همایش ملی انجمن مدیریت ورزشی، دانشگاه علاوه طباطبایی.
- دهقان قهفرخی، امین؛ خضری، عبدالرحمن؛ علی دوست قهفرخی، ابراهیم و حمایت طلب، رسول. (1389). «بررسی انگیزههای حضور هواداران بازیهای تیم ملی فوتبال ایران». مدیریت ورزشی. شماره 6، 153-168.
- ریحانی، محمد؛ عیدی، حسین؛ رمضانینژاد، رحیم؛ میرزایی، اکبر و عباسی، همایون. (1392). «انگیزههای حمایت هوادارانباشگاههای فوتبال لیگ برتر ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. شماره 20، 63-78.
- صحابیفرد، کاظم. (1388). «بررسی عوامل انگیزشی تماشاگران ورزشی و رابطه آن با هویّت قومی و مشخصات فردی». پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند.
- کارنیا، منصور؛ مظفری، سیدامیراحمد و سابقیانراد، لیلا. (1394). «نقش انگیزش مصرف ورزش در ایجاد شناخت تیم در تماشاگران لیگ برتر فوتبال ایران». کنفرانس بین المللی مدیریت، اقتصاد و سامانههای مالی.
- فلاحی، احمد. (1392). «مطالعه و اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر حضور تماشاچیان مسابقات فوتبال لیگ برتر ایران با رویکرد بازاریابی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
- نظری، اکبر. (1391). «بررسی مقایسهای ترکیب اجتماعی و انگیزههای هواداران تیم تراکتورسازی تبریز و هواداران تیمهای پرطرفدار ایران». پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی.
- نیرومند، سیامک. (1392). «مقایسه عوامل مؤثر در رفتار هواداران تیمهای منتخب لیگ برتر فوتبال». پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- Brown, G., Assaker, G., & Reis, A. (2018). “Visiting Fortaleza: motivation, satisfaction and revisit intentions of spectators at the Brazil 2014 FIFA World Cup”. Journal of Sport & Tourism, 22(1), 1-19.
- Correia, A and Esteves, S. (2007). “An exploratory study of spectators’ motivation in Football Int. J”. Sport Management and Marketing, Vol. 2, Nos.
- Cottingham, M., & Petersen-Wagner, R. (2018). “Marketing of Paralympic Sports: Attracting Spectators and Sponsors”. In the Palgrave Handbook of Paralympic Studies (pp. 605-624). Palgrave Macmillan, London.
- Guest, A. M., & Luijten, A. (2017). “Fan culture and motivation in the context of successful women’s professional team sports: a mixed-methods case study of Portland Thorns fandom”. Sport in Society, 1-18.
- Jallai, T. (2008). “Development of fan loyalty questionnaire for a Double-A minor league baseball affiliate”. Master thesis, Texas A&M University-Kingsville.
- Kim, S., Andrew O., & Greenwell, C. (2004). “An analysis of spectator Motives and media consumption behaviour in an individual combat sport: cross national different between American and South Korean Mixed Martial Arts fans”. International Sport Management, 157-170.
- Lowe, S. (2014). Fear and Loathing in La Liga: Barcelona, Real Madrid, and the World's Greatest Sports Rivalry. Nation Books
- Neale, L. Funk, D. (2006). “Investigating motivation, attitudinal loyalty and attendance behaviour with fans of Australian Football”. International Journal of Sports Marketing & Sponsorship Vol.7, Issue 4, P: 307-317.
- Reimers, V., Chao, C. W., & Speechley, K. (2018). “Identifying attendance motives for an international league fixture”. Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics, 30(1), 121-138.
- Stavros, C., Meng, M. D., Westberg, K., & Farrelly, F. (2014). “Understanding fan motivation for interacting on social media”. Sport management review, 17(4), 455-469.
- Sveinson, K., & Hoeber, L. (2015). “Overlooking the obvious: an exploration of what it means to be a sport fan from a female perspective”. Leisure Studies, 34(4), 405-419.
- Sumino, M. and Harada, M. (2004). “Affective experience of J. League fans the relationshipbetween affective experience, team loyalty and intention to attend Managing Leisure”. 9, PP:181-192.
- Theodorakis, N. D., Wann, D., Al-Emadi, A., Lianopoulos, Y., & Foudouki, A. (2017). “An Examination of Levels of Fandom, Team Identification, Socialization Processes, and Fan Behaviors in Qatar”. Journal of Sport Behavior, 40(1), 87.
- Yong Koo, G. and Hardin, R. (2008). “Difference in interrelationship between spectators' motives and behavioral intentions based on emotional attachment”. Sport Marketing Quarterly, 17(1), 30-43.
- Yoon, S., Petrick, J. F., & Backman, S. J. (2017). “Twitter Power and Sport-Fan Loyalty: The Moderating Effects of Twitter”. International Journal of Sport Communication, 10(2), 153-177.
- Wiid, J. A., & Cant, M. C. (2015). “Sport fan motivation: Are you going to the game?”. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 5(1), 383.
- Zhang, Y. (2017). “National Basketball Association fandom in China: a comparative analysis of fan behaviors, fan motivation, and team identification”. Doctoral dissertation.
)