تحلیل تماتیک عرصه های منشور ملی ورزش ایران^[1]

محمد جوادی پور[2]

 سمیه رهبری[3]   

تاریخ دریافت مقاله: 22/5/1398

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:13/7/1398

مقدمه

در فرهنگ فارسی معین، معنی لغوی منشور عبارت از پراکنده، نشر شده، زنده شده و نامه دولتی است که سربسته و محرمانه نباشد. در فرهنگ عربی به معنی نشر شده و منتشر شده و در دانشنامه آزاد ویکی پدیا از کلمه منشور به عنوان اعطای اختیارات و حقوق نامبرده شده است؛ اختیارات و حقوقی که اعطا کننده حقوق گیرنده اختیارات را به رسمیت بشناسد. در واقع، منشور اجازه و فرمان به انجام کاری از سوی مقامات بالا می باشد (فرهنگ معین، 1342).

معادل کلمه منشور در زبان انگلیس «چارتر»^[4] است که از زبان فرانسه قدیم وارد زبان انگلیسی شده است و در سطوح بین المللی به معنای اعطای حقوق و امتیازات و مجوز صادر کردن می باشد. از واژه منشور گاهی مترادف اجازه یا ابزار استفاده می شود. منشور را می توان برای امورات و فرایندهای مختلف در سطوح بین المللی، ملی، منطقه ای و یا حتی سازمان، اتحادیه و مدرسه نیز تهیه، تنظیم و به کار برد. توسعه ورزش و تربیت بدنی، یک وظیفه ملی است و از آن به عنوان ایجاد بستر و فرصت های مناسب برای همه افراد جامعه به ویژه جوانان به منظور خلق فرصتی در راستای داشتن یک سبک زندگی فعال و توسعه و پیشرفت همه ابعاد مثبت انسانی، اشتغال، صلح و دوستی و ... نام برده می شود (خلجی و همکاران، 1388). در سطح سیاست گذاری ملی، ورزش برابر و همتراز با آموزش و پرورش عمومی و سلامت و همانند یک کالای عمومی بحثی ملی و عمومی می باشد (جوادی پور و همکاران، 1398). در سطح دنیا، کشورهای مختلف برای توسعه ورزش در همه ابعاد خود برنامه ها و سیاست های مختلفی را پیش بینی کرده اند که عمده این برنامه ریزی ها با توجه به شرایط خاص هر کشور صورت گرفته است. لذا برنامه ریزی و ارائه منشور ملی ورزش خاص هر کشوری امری ضروری است و باید با در نظر گرفتن عوامل مختلف کشورها صورت پذیرد. توجه به مواردی همچون: نژادپرستی، جلوگیری از تقلب، حقوق ورزشکاران، توجه به مسئله جنسیت، شرط بندی و قمار، ممنوعیت ورزش های خطرناک و ضد اخلاقی و انسانی، مدیریت حرفه ای در ورزش، مدیریت مالی در ورزش، مسائل سیاسی ورزش، حقوق رادیو تلویزیونی، برگزاری رویدادهای ورزشی و ده ها مورد دیگر همه و همه باید در تنظیم منشور ملی ورزش کشورها مورد توجه ویژه قرار گیرد. البته لازم است که بخش مهمی از مفاد این منشور در هماهنگی با منشورهای کمیته بین المللی المپیک و فدراسیون های بین المللی ورزشی تهیه و تنظیم شود و خود زمینه ساز و دربرگیرنده هماهنگی و انسجام سازمان های مختلف دولتی و غیر دولتی متولی ورزش باشد (پییرس^[5]، 2017).

 در ادامه به منظور روشن تر شدن مطلب به بخش هایی از منشور های ورزشی ارائه شده در سایر نقاط دنیا اشاره می شود:

در «منشور بین المللی تربیت بدنی و علوم ورزشی»^[6] که در نوامبر سال 1978 در پاریس ارائه شد، مواد زیر به چشم می خورد: ایجاد بستر و شرایط لازم به منظور توسعه ورزش متناسب با شأن، منزلت و ارزش های انسانی و اجتماعی به منظور بهبود زندگی اجتماعی انسان بدون در نظر گرفتن نژاد، فرهنگ، رنگ، دارایی، مذهب و عقاید سیاسی افراد جامعه به دور از هر گونه تبعیض. در این بند، شرط اساسی برای فراهم آوردن بستر لازم به منظور توسعه ورزش این است که هر فردی نیازمند آزادی و حقوق بشر برای حفظ سلامت جسمانی و روانی خود است و تربیت بدنی و ورزش باید سهم عمده ای در زمینه توسعه ارزش های انسانی افراد داشته باشد. لازم است که تربیت بدنی و ورزش به دنبال ایجاد صمیمیت، همدلی، صلح و نزدیکی بین مردم باشد. ورزش باید موجب همبستگی، برادری و برابری، درک و احترام متقابل، احترام بی طرفانه و یکپارچگی و کرامت انسانی شود. هدف تربیت بدنی و ورزش، دسترسی آسان و کم هزینه همه افراد به خدمات و آموزش های تربیت بدنی و ورزش، کمک به حفظ محیط زیست با ورزش و فعالیت های بدنی، تبدیل کردن ورزش به عنوان یک واقعیت و یک اصل برای همه انسان ها، تأکید بر همکاری و تعامل همه سازمان های دولتی و غیر دولتی به منظور توسعه ورزش و توسعه و پیشرفت ارزش های انسانی در همه ابعاد می باشد (منشور بین المللی تربیت بدنی و علوم ورزشی، 1987).

در «منشور جوانان آفریقا»^[7]در بحث توسعه ورزش آمده است که دولت باید بستر مناسب به منظور مشارکت و تشویق همه مردان و زنان جامعه را به منظور شرکت در فعالیت های بدنی و ورزشی فراهم آورد و دستیابی به این هدف زمینه ساز توسعه جامع فرد در همه ابعاد می شود. همچنین مردم جامعه به  ویژه جوانان باید حق استراحت، فراغت  و تفریح و شرکت در فعالیت های بدنی و ورزشی را به عنوان زمینه ساز یک زندگی سالم داشته باشند. به منظور دستیابی به این هدف دولت های عضو لازم است که دسترسی همه زنان و مردان جامعه به ورزش، تربیت بدنی، فعالیت های فرهنگی، تفریحی و اوقات فراغت، همچنین ایجاد خدمات و زیرساخت های مناسب ورزشی در کلیه مناطق شهری و روستایی را برای جوانان به منظور مشارکت آنها در ورزش فراهم کنند (منشور جوانان افریقا، 2006).

نکته مهم در فرایند تهیه الگوی پیشرفت یا منشور پایه پیشرفت این است که تلاش می‌شود با جلب سرمایه‌های فکری کشور، ضعف اساسی نظام تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کشور که کمبود تفکر علمی است، جبران گردد. همچنین منشور، برنامه‌ای جامع است و وارد جزئیات نمی‌شود. لذا تفکر علمی که وجه مشترک حوزه‌های تخصصی علمی است در درجه اول و قبل از تخصص‌ها موردنیاز است. با این ‌حال، مقتضیات فرهنگی تاریخی هر کشوری، الگوی توسعه و پیشرفت آن کشور را تعیین می‌کند. این در حالی است که کشورها الگوهای مشابهی را نیز در مسائل علمی و تجربی دارند. در همه تئوری‌های علمی و در طول تاریخ توسعه و پیشرفت در کشورهای دنیا، داشتن الگوی توسعه و پیشرفت بومی مورد اتفاق نظر همگان بوده است. اما با این‌حال پیشرفت به معنی تحول و تعالی جامعه ایران در همه ابعاد با اقدامات دستوری محقق نمی‌شود. لازمه پیشرفت، تحولات فکری، علمی و معنوی است.؛ لذا منشور پیشرفت قبل از آن که مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها خطاب به مجریان باشد، طرح جامع تحول و ترقیِ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور است که هم شامل تعیین هدف‌ها و هم شامل طراحی مسیر رسیدن به آنهاست. در همین راستا در شرایط کنونی، ضرورت تدوین منشور ورزش کشور به‌عنوان بخشی حیاتی و تأثیرگذار در عرصه‌های مختلف اجتماعی، بهداشتی، سیاسی و فرهنگی به کمک انجام پژوهش‌های ورزشی بر همگان محرز است.

طبق تعریف ارائه شده در «منشور ورزش اتحادیه اروپا»^[8]در سال 1992 تعریف ورزش به شرح زیر است: «تمامی اشکال فعالیت های بدنی که چه به صورت منظم و چه به صورت گاه به گاه با هدف بهبود آمادگی جسمانی و روانی، بهبود روابط اجتماعی و یا کسب نتایج مختلف در رقابت های ورزشی مختلف صورت گیرد را ورزش گویند» (منشور ورزش اتحادیه اروپا، 1992). در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، ورزش نقش و جایگاه بسیار مهمی در بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بازی می کند. همچنین بسیاری از مزایای اجتماعی غیرمستقیم نظیر بهبود سلامت روانی و اجتماعی نیز با ورزش حاصل می شوند. از مهم ترین دستاوردهای ورزش، رفاه و ارتباطات و انسجام اجتماعی بیشتر در سطح جامعه است که البته در طی سالیان اخیر ابعاد اقتصادی و اجتماعی ورزش بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به سایر جوانب آن نظیر اثرات زیست محیطی آن کمتر پرداخته شده است. توجه به ورزش در همه ابعاد زمینه ساز ایجاد توسعه پایدار در همه سطوح می شود. «موسسه استاندارد بریتانیا»^[9] در سال 2006 توسعه پایدار را رویکردی متعادل در توجه به ابعاد اقتصادی، زیست محیطی و پیشرفت همه جانبه اجتماعی تعریف کرده است (اولیویر^[10]، 2008). در واقع، ورزش زمانی موجب پایداری می شود که پاسخگوی همه نیازهای جامعه امروزی به  ویژه جامعه ورزش در همه زمینه ها و کمک به بهبود و ایجاد فرصت های آینده به منظور بهبود و یکپارچگی محیطی و اجتماعی جامعه شود.

منشور ملی ورزش یعنی «بیانیه مواضع ارزشی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و سلامتی ورزش». چنین بیاینه ای مظهر وفاق ارزش شناسان، نهادهای عالیه سیاست گذاری، ارگان های اجرایی و ارگان های فرهنگی حساس کشور است و منجر به یکپارچه سازی دیدگاه ها و مواضع این جمع گسترده در قالب منشور ملی ورزش می گردد. در این راستا، می توان معیارهایی را به دست داد که شاخص پختگی، پرمایگی، دور اندیشی و قابلیت اتکای این منشور باشد. اهم این معیارها عبارت اند از:

1. مفهوم گرایی: پرورش و تعریف مفاهیم پایه ای در زمینه مدیریت علم و ورزش؛
2. ارزش گرایی: برخورداری منشور از یک بنیان ارزشی استوار و شفاف؛
3. آینده گرایی: استوار بودن منشور بر درکی ژرف و گسترده از آینده جهان و کشور با تأکید بر جایگاه ویژه ورزش؛
4. دورنما آفرینی: هنر تصویر سازی از آینده؛
5. تبیین تعامل ورزش و فرهنگ؛
6. پارادایم گرایی: الگوی حل مسئله که از طرز تفکر و چهارچوب ذهنی ویژه ناشی می شود؛
7. رهبری گرایی: روح پیشتازی باید در منشور موج بزند؛
8. جامعیت گرایی(منشور ملی تکنولوژی ایران، 1381).

«منشور جمهوری اسلامی ایران» (1390) به دستور رهبر معظم انقلاب با تاسیس «ستاد تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» تدوین شد. «مرکز بررسی های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری» نیز فعالیت های خود را با همکاری عالمان و محققان حوزه و دانشگاه برای تهیه الگوهای پیشرفت ایرانی اسلامی آغاز کرده است (مظاهری، 1396) و در گزارشی مقدمات فعالیت ها به محضر مقام معظم رهبری ارائه شد که خوشبختانه، مورد تأیید ایشان قرار گرفت. برای تهیه این الگو، هم روی مبانی و هم روی شاخص ها کار شده است و این شاخص ها در همه زمینه های اجتماعی، حقوقی، سیاسی و... تدوین می شود. اهداف این مرکز عبارت اند از:

1. تعمیق و توسعه تفکر، تحقیق و نظریه پردازی درباره مبانی، اصول، شاخص ها و دیگر ابعاد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و تکامل فرد و اجتماع بر اساس تعالیم و ارزش های متعالی اسلام ناب محمدی با بهره مندی از دستاوردهای متقن علمی و تجارب ارزشمند بشری؛
2. ایجاد و حفظ فضای گفتمانی اصیل و قوی در حوزه و دانشگاه و در سطح جامعه حول محور الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛
3. طراحی و تدوین پیش نویس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به عنوان سند بالادستی حاکم بر چشم­اندازها، سیاست های کلی و برنامه های توسعه مبتنی بر مبانی اصیل اسلامی و منطبق بر مقتضیات و ویژگی های فرهنگی، اقلیمی و طبیعی ایران (مختاریان پور، 1395).

«منشور ملی مشاوران جوان کشور» در سال 1389  در سه بخش- مقدمات سند، متن سند و ضمائم- به تصویت هیئت وزیران رسید: در بخش مقدمات، فلسفه وجودی و ارزش ها در سه سطح فردی، سازمانی و اخلاقی آمده است؛ متن سند شامل چشم انداز، اهداف کلان، ماموریت ها و راهبردها می باشد و در بخش ضمائم، نقشه راهبردی قرار دارد (مجموعه مصوبات شورای عالی جوانان ،1391).

 از جمله تحقیق های مرتبط در حوزه ورزش می توان به پژوهش سمیع نیا و همکاران (1394) اشاره کرد که به مطالعه تطبیقی فلسفه ورزش در کشورهای مختلف پرداختند. نتایج نشان داد که فلسفه ورزش، نظامی پویاست که به بحث و بررسی پیرامون موضوعات مختلف از مسائل عملی و اخلاقی مانند دوپینگ گرفته تا جنبه های اجتماعی ورزش وهمچنین مسایل مجردی چون ارزش ذاتی و ماهیت آن می پردازد. هرچند در این مورد گرایشی بین المللی وجود دارد، اما مباحث فلسفی درباره ورزش از کشوری به کشوری دیگر و از منطقه ای به منطقه ی دیگر با توجه به وجود ورزش های بومی متغیر است.  

در پژوهش شاهی آوینی و همکاران (1393) در مورد نظامنامه اخلاقی مربیان ایروبیک شهر تهران، عامل هایی مانند احترام، مهارت حرفه ای، صداقت، مسئولیت پذیری، آگاهی و عدالت مورد تأیید قرار گرفتند. طبق نتایج پژوهش خسروی زاده و همکاران (1398) 34 شاخص بر روی 8 عامل توکل به خدا، ورزش جوانمردانه، میهن دوستی، صداقت، قانون‌پذیری و سلامت کار، انسجام و همدلی، امانتداری و شجاعت، و شفافیت مالی و روابط سالم به عنوان عامل‌های منشور اخلاقی مربیان شناسایی و تایید شدند. عمده ترین یافته های پژوهش خبیری و فتاحی زاده (1398) 15 ابزار برآمده از تجارب زیسته و عینی در قلمرو دیپلماسی ورزشی بود که می توان از این ابزارها برای پیشبرد توسعه، اعمال قدرت نرم، ایجـاد محملی برای گفتگو و همگرایی در جوامع چندفرهنگی و ارتقای روابط صـلح آمیـز میـان دولـت هـا بهـره گرفت.

کدهای اخلاقی مربیان بسکتبال کانادا شامل انسجام و برازندگی، گزارش هرگونه مسائل بزهکارانه و مجرمانه، عدم استفاده از مواد نیروزای غیرمجاز، مواد مخدر و الکل در هر شرایطی، احترام به تمام تیم ها و ورزشکاران رقیب، عدم سوءاستفاده جنسی، رعایت حقوق تمامی شرکت کنندگان، ظاهر و پوشش مناسب، خوش زبانی و برخورد مناسب بوده است (بسکتبال کانادا،2013).

در گزارش روزا^[11] (2015) کدهای عملکرد و موفقیت، قوانین و مقررات، فرصت های برابر، احترام، سلامتی، لذت از تلاش، بازی منصفانه، احترام به دیگران و تلاش برای برتری و تعادل بین بدن، علاقه و ذهن در ورزش پرتغال مطرح شده اند. کدهای اخلاقی انجمن مربیگری کانادا عبارت از ایمنی فعالیت های جسمانی و سلامتی ورزشکاران، مسئولیت مربیگری، انسجام در ارتباطات با دیگران، احترام به ورزشکاران و ورزش شرافتمندانه بوده اند (انجمن مربیگری کانادا، 2016).

کدهای اخلاقی ورزش ایالات متحده امریکا (2016) نیز شامل شایستگی، انسجام، مسئولیت حرفه ای، احترام و توجه به رفاه شرکت کنندگان و مربیگری متعهدانه بوده اند.

در حوزه ورزش و در سطح کشور تلاش‌های پژوهشی متعددی صورت می‌گیرد که تعداد زیادی از آن‌ها به دلیل فقدان وجود نظامی هماهنگ، در مسیر کاربرد و استفاده مراکز اجرایی قرار نمی‌گیرد. در موارد زیادی نیز موضوعات پژوهشی موازی و تکراری بدون توجه به نیازها و کاربردهای روزمره مراکز ذی‌ربط در دستور کار پژوهشگران قرارمی گیرد که خود این مسئله باعث صرف هزینه‌های بالای ملی می‌شود که اثر آن در توسعه ورزش کشور کمتر به چشم می‌خورد (نظام نامه توسعه پژوهش ورزش کشور،1391).

بدین ترتیب، وجود منشوری اصولی و بنیادی به‌منظور هم سو نمودن تمامی تلاش‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی ورزش کشور ضروری می‌نماید. لذا محقق در این پژوهش بر آن است تا به این سوال پاسخ دهد:

منشور ملی ورزش ایران دارای چه عرصه ها و مولفه هایی می باشد؟

روش شناسی پژوهش

روش پژوهش حاضر، کیفی و با استفاده از رویکرد تحلیل تماتیک^[12] یا موضوعی انجام شده است. روش تماتیک، متعارف ترین و کاربردی ترین روشِ تحلیل داده های کیفی می باشد و در واقع، بـر مبنای تحلیل استقرایی استوار است؛ یعنی یافته ها هم محصول اهدافی است کـه محقـق تعیـین کرده است و هم محصول تجزیه و تحلیل شنیده هاست (محمدپور، 1388). در این روش، نخسـت بـه پیـاده سـازی محتوای ضبط شدة مصاحبه ها پرداخته شد. سپس متن ها پالایش و بخش های مرتبط استخراج گردید. پس از آن، با نامگذاری هر یک از بخش ها، طبقات متناسب با اهداف پژوهش استخراج شد. بدین ترتیب که بخش های مرتبط متون کُدگزاری شد و کُدها در متغیرها و شاخص های به دست آمده از ادبیات تحقیق جاسازی گردید. البتـه، بخـش درخـور توجهی از متون در هیچ یک از طبقات کُدگذاری نشد، زیرا با اهداف تحقیق ارتباطی نداشت که البته این موضوع اشکالی در تجزیه و تحلیل کیفی ایجاد نمی کند (سیدجوادین و اسفیدانی، 1392).

این تحقیق از طریق مطالعه اسناد کلان ملی و بالاسری، مطالعه تطبیقی منشور ورزش کشورهای منتخب و مصاحبه عمیق با خبرگان و متخصصان امر ورزش با استفاده از تحلیل تماتیک و کدگذاری نتایج صورت گرفته است. اطلاعات مورد نظر پژوهش بر اساس بررسی دقیق اسناد کلان ملی همانند قانون اساسی ایران، سند چشم انداز 1404، نقشه علمی کشور، نظام جامع ورزش کشور و غیره جمع آوری گردیده است.

جامعه آماری این تحقیق شامل افراد خبره و صاحب نظر در امر ورزش و تربیت بدنی می باشد:

1. متخصصان دانشگاهی و اعضای هیئت علمی رشته تربیت بدنی؛
2. متخصصان اجرایی ورزش کشور شامل وزارت ورزش و جوانان، فدراسیون ها، ادارات تربیت بدنی، باشگاه های ورزشی، کمیته ملی المپیک و تربیت بدنی سایر ارگان ها.
3. ورزشکاران و مربیان نخبه ملی.

ابتدا از حوزه های یاد شده 15 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و مورد مصاحبه های عمیق قرار گرفتند. این افراد به روش نمونه‌گیری زنجیره‌ای^[13]یا گلوله برفی[14] انتخاب شدند و جمع‌آوری اطلاعات تا اشباع نظری داده‌ها ادامه یافت. با توجه به اشباع نظری تحقیق، مصاحبه های کیفی انجام شد.

همچنین برای به دست آمدن عرصه های ویژه منشور ورزش، چند جلسه فوکوس گروپ^[15] یا گروه کانونی با تعداد مشخصی از خبرگان (هفت نفر) انجام شد. روش گروه کانونی یا گفتگوی گروهی متمرکز، یکی از روش های متداول در روش تحقیق کیفی است که به منظور جمع آوری اطلاعات، بررسی مسئله و محصولات یا خدمات انجام می شود. گروه کانونی، یکی از روش های اکتشافی کیفی است که در این روش گروه محدودی از افراد مطلع تشکیل می شود و از آنها خواسته می شود تا نظر و تحلیل شان را در مورد موضوع مورد نظر به صورت آزادانه به بحث و تبادل نظر بگذارند. این روش برای تحلیل بازخوردها و نظرات خبرگان امر استفاده می شود. این نوع مصاحبه علاوه بر اینکه امکان آگاهی از نظرات شرکت کنندگان را برای پژوهشگر فراهم می کند، به دلیل هم افزایی حاصل از دادوستدهای فکری میان شرکت کنندگان، به فراهم آوری داده های غنی تر و گشوده شدن مسیرهای روشنگر در جریان مصاحبه نیز کمک می کند (حریری، 1394). علاوه بر این، پژوهشگر با استفاده از روش «گروه تمرکز»، زمان کمتری (نسبت به مصاحبه های انفرادی) برای گردآوری داده ها صرف می کند و می تواند نمونه را نیز با حجم نسبتا بزرگتری (نسبت به مصاحبه های انفرادی) انتخاب کند. البته این امر منوط به امکان هماهنگی با شرکت کنندگان برای حضور در جلسۀ «مصاحبۀ گروه تمرکز» است (دیوید، 1394). در نهایت، نتایج تحلیل داده‌ها طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی به دست آمد.

یافته های پژوهش

آمار توصیفی تحقیق نشان می دهد که در نمونه 13 نفر مرد و 2 نفر زن بودند. سابقه کاری همه افراد بالای بیست سال و سن آنها بین 40 الی 60 سال بود. مدرک تحصیلی 13 نفر دکتری تخصصی و 2 نفر فوق لیسانس بودند. همچنین گروه کانونی شامل هفت نفر بود که شش نفر دارای مدرک دکتری تخصصی و یک نفر فوق لیسانس و سابق کاری همه افراد بالای بیست تا سی سال و سن همه آنها بالای 50 سال بود.

در این پژوهش با استفاده از تحلیل تماتیک، هشت عرصۀ کلی در زمینۀ منشور ورزش ملی کشور واکاوی و شناسایی شدند. در تحلیل تماتیک داده های حاصل از مصاحبه با خبرگان و متخصصان آشنا به موضوع پژوهش ابتدا به صورت پاراگراف به پاراگراف کدگذاری شدند. سپس در دو مرحله نسبت به تولید مفاهیم اولیه اقدام شد که در مرحله اول 49 مفهوم از مصاحبه با خبرگان استخراج گردید. این مفاهیم در مرحلۀ دوم، جهت انسجام بیشتر و تحلیل و تفسیر بهتر در قالب 13 مفهوم انتزاعی تر کدگذاری شدند. در مرحله بعد 13 مفهوم تولیدشده در فرایند کدگذاری ثانویه در قالب 8 مقوله عمده یا تم با عنوان «معنویت، تربیت، اخلاق، نیرومندی، سلامت و تحرک، عدالت، جامعه و مناسبات بین المللی» طبقه بندی شدند. این مقولات عمده (تم) از نظر انتزاعی بودن در سطح بالاتری نسبت به مفاهیم مرحله قبل قرار دارند.

در فرایند طبقه بندی و کدگذاری مفاهیم، ممکن است بین مفاهیم تشابه لغوی وجود داشته باشد یا اینکه بتوان مفهوم را در دو یا چند طبقه بندی قرار داد. به وجود آمدن چنین مسائلی در تجزیه و تحلیل داده های  کیفی، امری طبیعی است. از نظر روش شناسی تحلیل تماتیک، تشابه لغوی بین برخی مفاهیم و مقوله های به دست آمده ایرادی ندارد و یک مفهوم را می توان بر اساس نزدیکترین ارتباطی که با هرکدام از تم های اصلی دارد، طبقه بندی نمود. تم های اصلی و نحوۀ ارتباط آنها با مفاهیم در جداول 1 تا 3 آمده است.

جدول 1: واژه های کلیدی سطح اول (استخراج شده از مصاحبه با خبرگان)

جدول 2: واژه های کلیدی سطح دوم

جدول 3: واژه های کلیدی سطح سوم

بحث و نتیجه گیری

مطالعه حاضر با هدف تحلیل تماتیک منشور ملی ورزش ایران انجام گردید. با توجه به نتایج مصاحبه با جامعه آماری یاد شده و جلسات مصاحبه کانونی، در ابتدا فهرست جامعی از واژه ها و اصطلاحات در سطح اول تهیه شد (جدول 1). پس از آن با بررسی و تجمیع برخی از آنها واژه های کلیدی سطح دوم (جدول 2) و در مرحلۀ پایانی واژه های کلیدی سطح سوم (جدول 3) استخراج شده است.

جهت گیری کلان ورزش بر اساس هدف غایی تعلیم و تربیت منجر به حیات پاک و ارتباط آن با اهداف واسطی تربیت اسلامی مانند پاکی، سلامت و قوت جسمی، اندیشه ورزی و کسب دانش، فهم نسبت به آموزه های دینی و افزایش قابلیت انتخاب، تدبر اخلاقی، تمایلات درونی، اندیشه ورزی و کسب بینش و دانش به پدیده های انسانی، افزایش قابلیت مشارکت و مداخله مؤثر اجتماعی و قابلیت درک و تمییز میان زشت و زیبا می شود و پیوند نزدیک بین اهداف غایی و اهداف واسطی و الزاماتی که از آنها استخراج می گردد زمینه ساز شکل گیری عرصه های اصلی برای ورزش خواهد شد.

از مطالعۀ منابع موجود و نتایج به دست آمده از بررسی ها، هشت عرصۀ کلی در زمینۀ منشور ورزش ملی کشور به دست آمد. در بین عرصه ها، ورزش به شکل کلی، محور و پایه محسوب می گردد و هفت عرصه دیگر با آن ارتباط کامل دارند و منظومه ای را تشکیل می دهند که علاوه بر آن با سایر عرصه ها نیز تعامل نزدیک دارند. بر اساس فهم عمیق از تربیت بدنی در اسناد بالادستی و قرآن که با مفهوم قوه و نیرومندی مطلوب از آن یاد شده است، مشخص می گردد که این مفهوم از بار معنایی گسترده ای برخوردار است و علاوه بر سلامت جسم و روح با ابعاد معنویت سر و کار دارد و با یاد و نام خداوند متعال همراه می گردد.

اولین عرصه شناخته شده منشور ملی ورزش ایران، نیرومندی، تحرک و سلامتی بود. این حقیقت بر همگان روشن است که وقتی جسم انسان سالم باشد و دستگاه‌های بدن او به خوبی کار کنند، شخص در اثر سلامت و نشاط از مواهب زندگی بیشتر استفاده می کند، عمرش طولانی‌تر می‌شود و از نعمت حیات در جهت اهداف عالیه‌ آن بهتر می‌تواند بهره‌مند شود. تعالیم متعالی اسلامی برای انسان ارزش والایی قائل است و او را موجودی شریف می‌شمارد و می‌خواهد برای او امکان رسیدن به کمال نهایی و مقصد اصلی حیات را که همانا سعادت ابدی در جوار قرب الهی است، فراهم کند. لذا برای سلامت و بهداشت و نیرومندی بدن او اهمیت قائل و در این مورد دستوراتی داده است. خداوند متعال و پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین(ع) انسان‌ها را به کسب قدرت و حفظ سلامت جسمانی توصیه نموده‌اند. به عنوان مثال، رسول‌اکرم(ص) فرمود: «اَلْمُومِنُ الْقَوِیُّ خَیْرٌ وَ اَحُبُّ اِلَی‌اللهِ مِنَ الْمُومِنِ الضَّعیف» یک انسان با ایمان نیرومند از یک انسان مومن ضعیف و ناتوان، بهتر و محبوب‌تر است.

در روایات دینی و همچنین در قرآن به انجام ورزش بسیار سفارش شده است که در این راستا تمام ورزشکاران باید از آموزه های دین مبین اسلام، الگو بگیرند و علاوه بر ورزشکار، به منش پهلوانی نیز توجه ویژه داشته باشند.

اصولا هر نوع ورزش سالمی که به جسم و بدن، توان و نیروی بیشتری اعطا کند در تعالیم اسلامی محبوب و مطلوب است. در بعضی از آیات قرآن که بالاترین متن نازل شده از سوی خداوند رحمان است بر اهمیت ورزش و نیرومندسازی جسم در کنار تقویت روح و بعد علمی آن تاکید شده است؛ از جمله: داستان طالوت و قوم بنی‌اسرائیل، شجاعت و توان رزمی حضرت داود (ع)، نیرومندی حضرت موسی و ارزش قائل شدن حضرت یعقوب  برای مسابقه و بازی به بهای از دست دادن بهترین دردانه‌اش.

سفارش پیامبراسلام(ص) به کشتی، اسب‌دوانی، تیراندازی و شنا، اهمیت شمشیرزنی در پابرجایی دین اسلام، تشویق به ورزش‌های رزمی، کوه‌پیمایی پیامبران، قدرت فوق‌العاده جسمانی حضرت هود و حضرت موسی و اشاره به ویژگی‌های ورزشکاران از جمله داشتن ایمان، امین بودن، دانش و بینش، سبقت در کارهای خیر، پرهیز از غرور، حمایت از مظلوم و ... خود بیانگر اهمیت ورزش در تعالیم اسلامی است (صبوری، 1380).

بدین ترتیب، دولت و دستگاه های اجرایی مرتبط باید طوری برنامه ریزی کنند که سرمایه گذاری لازم برای تحقق جامعه نیرومند از طریق ورزش فراهم آید. با توجه به ارتباط گسترده ورزش عمومی و همگانی با سلامت و نیرومندی، لازم است که ورزش مدارس و ورزش های همگانی زیربنای همه برنامه های ورزشی کشور قرار گیرند.

عرصه های شناخته شده بعدی در منشور ملی ورزش جمهوری اسلامی ایران، تربیت و اخلاق و معنویت و توجه به ارزش های اسلامی (نشان دادن دینداری و علاقه به ارزش، ذکر خدا و یاد مولا علی ع) بود. نگاه اسلام به ورزش، نگاهی ابزارانگارانه می باشد که در آن ورزش دارای جهتی مشخص است. در ورزش است که اخلاق درون شخص ظهور و بروز می یابد و انسان به لحاظ مسئولیت اخلاقی که در قبال خود و دیگران دارد، ورزش را در جهت آن هدفمند می سازد، با قوت تن و کسب سلامتی به ایفای مسئولیت اخلاقی و در قالب خویشتن و حق نفس بدان می پردازد و در جهت خدمت به دیگران و جامعه، تن خود را قوی و نشاط روحی خود را فراهم می سازد (حاجی زاده، 1392). معیارهای اخلاقی نظیر بازی جوانمردانه، صداقت و درستکاری، مبنایی برای اخلاق در ورزش هستند و ورزش مانند هر رویداد دیگری تأکید زیادی بر رعایت قواعد و مقررات دارد (محمدی، 1392). نتایج این بخش از تحقیق با نتایج وگنر و همکاران (2016)، پورسلطانی و همکاران (1392)، نشاطی و همکاران (1393)، بزرگزاد مقیم و همکاران (1393)، آبداف و پورسلطانی (1393)، روزا^[16] (2015) و گزارش ورزش ایالات متحده امریکا (2016)  همخوانی وجود دارد. همچنین، وگنر و همکاران (2016) به این نتیجه رسیدند که هدف از ایجاد قوانین اخلاقی در سازمان های ورزشی، ترویج رفتار اخلاقی در باشگاه ورزشی است. ورزش به توسعه همه ظرفیت های انسانی و بالا بردن آگاهی تمام کسانی که در ورزش مشارکت می کنند کمک می کند و ورزش براساس اصول اخلاقی، جذابتر، انگیزاننده تر و برای تمام کسانی که در آن شرکت می کنند، مفید خواهد بود.

تربیت بدنی و ورزش در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما در قالب تعلیم و تربیت قابل بررسی و ارزیابی خواهد بود. چون مفهوم اساسی آن به آماده سازی جسم و تربیت جسمانی خلاصه نمی گردد، بلکه ابعاد دیگری از جمله روح، اخلاق و عواطف در آن مدنظر است. جهت گیری و چهارچوب کلی این بخش نمی تواند از جهت گیری کلی تعلیم و تربیت جدا باشد. هدف غایی تعلیم و تربیت در نظام جمهوری اسلامی ایران حیات طیبه است (باقری،1389). ورزش در ماهیت خود چه بر اساس فرهنگ اسلامی با محوریت قرآن و چه در فرهنگ ملی با ابعاد و زمینه های فرهنگی و اجتماعی وابستگی دارد. بنابراین در اهداف غایی با تعلیم و تربیت مسیر مشترک دارد. در بررسی ابعاد و زمینه های نظری بحث می توان این مسئله را مطرح کرد که اخلاق، تربیت و حرکت مثلثی را تشکیل می دهند که با محوریت انسان، آن ابعاد باید فلسفه وجودی پیدا کنند. در تحلیل دقیق تر این مسئله باید گفت که تحقق ورزش در جامعه باید با یک زیربنای معرفتی و معنوی همراه باشد که در نفس خود حرکت و سلامت را دارد و آثار و پیامدهای مختلفی را در جامعه و در مناسبات بین المللی بر جای می گذارد. اما جوهر اصلی آن باید عدالت و اخلاق باشد. در این صورت علاوه بر تبعیت از قوانین و دستورات بین المللی برای توسعۀ آن با زمینه ای فرهنگی و اجتماعی جامعه قابل ترویج و توسعه خواهد بود.

عدالت با کدهای کاهش نابرابری ها، ایجاد فرصت های برابر، برقراری حق اجتماعی و ورزش بانوان، عرصه معرفی شده دیگری از منشور ملی ورزش ایران بود. در این بعد نیز نتایج تحقیق با یافته های هاستون (2017)، کادوزیر (2002)، مرصعی و همکاران (1393) و شاهی آوینی و همکاران (1393) و خسروی زاده و همکاران (1398) و مرادیان فارسانی و همکاران (1398)  همسو بود. بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیق مرادیان فارسانی و همکاران (1398) گویه‌های همه ابعاد مفهوم نظامنامه اخلاقی در سطح اطمینان 95 درصد معنادار شده‌اند و در اندازه‌گیری سازه‌های خود سهم معناداری را ایفا کرده‌اند و از میان ابعاد عوامل مؤثر بر تدوین نظام اخلاقی به ترتیب ابعاد عدالت، کرامت انسانی و احترام بالاترین اولویت را داشتند. همچنین نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی زارعیان و همکاران (1396) نشان داد که منشور اخلاقی مدیران تربیت بدنی نیروهای مسلح در قالب 6 عامل رفتار مبتنی بر قانون محوری، کار گروهی، صداقت گفتاری و عدالت‌رفتاری، مسئولیت ‌مالی، رفتار حرفه‌ای و وظیفه‌ شناسی قابل برازش و تبیین می‌باشد.

براساس یافته های تحقیق، یکی از دیگر عرصه های منشور ملی ورزش ایران با عنوان «ورزش عامل توسعه» نامگذاری شد. توسعه ورزش به سیاست ها، اقدامات و فرایندهایی گفته می شود که از ترکیب آنها تلاش می شود فرصت ها و تجارب ورزشی برای همه افراد جامعه به وجود آید (رمضانی نژاد و هژبری، 1396). توسعه ورزش ملی، بخشی مهم از توسعه اقتصادی- اجتماعی ملی است، چرا که به دلیل قرار داشتن ورزش در بطن جامعه، سرمایه گذاری در این بخش، دستاوردی فراتر از نتایج ورزشی با خود به همراه خواهد داشت. رواج ورزش همگانی موجب افزایش نشاط اجتماعی و بهره وری ملی و ارتقای ورزش قهرمانی موجب زبانزد شدن نام ملت هاست. از این رو، دستاوردهای توسعه ورزش ملی، دایره ای گسترده دارد و موجب رونق اقتصادی و شکوفایی اجتماعی می شود (صادقی آرانی و میرغفوری ،1389)؛ به طوری که براساس تحقیقات، راه های اثرگذاری یک رویداد بزرگ ورزشی مثل مسابقات کشورهای مشترک المنافع در گالسکو در سال 2014، رشد اقتصادی، افزایش مشارکت ورزشی، بالا رفتن حس غرور و هویت و برنامه های ماندگار است (مک کارتنی و همکاران^[17]، 2013). در این زمینه یاماموتو ^[18](2012) نیز در مطالعه خود بیان می کند که مفهوم توسعه از طریق ورزش به منظور بنا نهادن یک دولت بر یک فرهنگ ورزشی قوی در دستور کار دولت ژاپن قرار دارد. نتایج این بخش نیز با یافته های اسماعیلی و همکاران (1396) و رمضانی نژاد و هژبری (1396) همسو می باشد.

برای تحقق توسعه باید بر ظرفیت های ملی و اسلامی جامعه تکیه زد. برای مدیریت آن در جامعه باید به قرآن تمسک جست. نکته ای که در این زمینه حائز اهمیت است اینکه برای تدوین «منشور ملی ورزش ایران» باید از مبانی فلسفی در نظام جمهوری اسلامی ایران و فلسفه ورزش استفاده کرد و مطالعه مکاتب فلسفی دیگر از قبیل ایده آلیسم، رئالیسم، وجودگرایی، عمل گرایی و … نمی توانند کمکی برای تدوین پایه های فلسفۀ ورزش کشور ما باشند، اما با توجه به اینکه ورزش کشور فاقد یک نظام فلسفی مدون است، در این مطالعه، پایه ها و مبانی اولیه برای بررسی تهیه گردید.  

عرصه شناخته شده بعدی، بین المللی بودن ورزش می باشد. ورزش فعالیتی برای همکاری و تعامل بین المللی است و کشورها از آن برای اشاعه ارزش ها و باورهای فرهنگی خود استفاده می نمایند. شایسته است که کشورما نیز تمامی امکانات مادی و معنوی خود را بسیج نماید، چرا که اشاعه اهداف سیاسی و نمایش قدرت ملی کشور با قدرت نرم ورزش  به خصوص منش پهلوانی که همواره به عنوان یک باور در عرصه های ورزشی ریشه در تاریخ ایران زمین دارد می تواند به یک منزلت در عرصه بین المللی برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل گردد. در این زمینه هورن و همکاران (2013) بیان می کنند که انگیزه دولت ها برای سرمایه گذاری در ورزش اغلب در انگیزه های داخلی و دیپلماتیک نهفته است. در میان انگیزه های داخلی بازسازی شهری، ملت سازی، یکپارچه سازی اجتماعی و کنترل اجتماعی و انگیزه های دیپلماتیک شامل ابراز حمایت یا نارضایتی از اقدامات برخی کشورهای دیگر، ایجاد تصویر مطلوب و روابط دیپلماتیک مناسب را دنبال می کنند. از دیگر نتایج همسو با نتایج این بخش از تحقیق می توان به یافته های خبیری و فتاحی زاده (1398)، پیمان فر و همکاران (1398)، شاه رضایی و شیرزادی (1395)، چا (2016) و چاتزیگیانی^[19](2017) اشاره کرد. با توجه به ماهیت بین المللی ورزش، دولت و دستگاه های اجرایی باید طوری برنامه ریزی نمایند که توسعه ورزش در بین اقشار جامعه و اقتدار ورزش قهرمانی بر پایه تعاملات بین المللی شکل بگیرد، افزایش حضور در مجامع بین المللی و کسب کرسی ها در اولویت قرار گیرد و به فرهنگ کشورهای هدف در تعاملات بین المللی توجه گردد. همچنین کسب قهرمانی در سطوح مختلف بین المللی باید در راستای نقاط قوت و برجستگی های فرهنگی، ملی و اسلامی ایران صورت گیرد و بر  صدور ارزش های اسلامی و ملی تاکید شود. 

بدین ترتیب، کاربران زیر می توانند از نتایج این پژوهش بهره گیرند:

1. رؤسا و نواب رئیس فدراسیون های ورزشی می توانند با الگو قرار دادن این چارچوب، به مهمترین هدف خود یعنی پیروی از سیاست ها و برنامه نهادهای ملی، اجتماعی و عمومی تربیت بدنی و ورزش دست یابند.
2. کلیه ارگان های صفی و ستادی تربیت بدنی و ورزش در اداره کل ورزش و جوانان استان ها، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و درمان و تربیت بدنی نیروهای مسلح می توانند منشور را به عنوان سرلوحه سیاست های خود قرار دهند.
3. وزارت ورزش و جوانان در نهادینه سازی هویت و فرهنگ تربیت بدنی و ورزش با تاکید بر مبانی تربیتی می تواند منشور را سرلوحه سیاست های خود قرار دهد.
4. مدیران باشگاه های فرهنگی ورزشی و سایر مدیران ورزشی نهادهای خصوصی می توانند منشور را به عنوان سرلوحه سیاست های خود قرار دهند.
5. دانشکده های تربیت بدنی و علوم ورزشی کشور و کلیه مراکز پژوهشی و آموزشی می توانند منشور را به عنوان سرلوحه سیاست های خود قرار دهند.
6. کلیه گروه ها و تشکل های ورزشی نیز می توانند این منشور را به عنوان سرلوحه سیاست های خود قرار دهند.