نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران (نویسنده مسئول) E-mail: H.qarabaghi@malayeru.ac.ir
2 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی، اسدآباد، ایران
3 استادیار، گروه روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
چکیده
شبکههای اجتماعی از رسانههای نوین به شمار میروند که بر پایه مشارکت همگانی بناشدهاند. در حال حاضر، کاربران بهویژه جوانان روزانه زمان قابلتوجهی را در فضای مجازی میگذرانند؛ بهگونهای که این شبکهها به عاملی تأثیرگذار بر بسیاری از مؤلفههای زندگی افراد تبدیلشدهاند. پژوهش حاضر بهمنظور شناسایی اهداف، میزان و نحوه استفاده جوانان استان همدان از شبکههای اجتماعی مجازی و نیز تأثیر این شبکهها بر چهار متغیر گرایش دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت جوانان انجام شد. جامعه آماری پژوهش را کلیه افراد 18 تا 35 سال استان همدان تشکیل میدادند. حجم نمونه آماری پژوهش شامل 412 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد. ابزار اندازهگیری پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته با مقیاس لیکرت بود که روایی صوری و محتوایی آن مورد تأیید متخصصان قرار گرفت. همچنین، پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ مقدار قابلقبول 79/0 به دست آمد. یافتههای پژوهش حاکی از تأثیر منفی این شبکهها بر گرایشهای دینی و اخلاق جوانان، اثر مثبت آن بر فعالیتهای تحصیلی و پیشرفت تحصیلی و عدم معنیداری در زمینه تأثیر شبکههای اجتماعی بر اوقات فراغت جوانان میباشد. نتایج نشان می دهد که اغلب جوانان روزانه بین 1-2 ساعت را صرف استفاده از شبکههای اجتماعی میکنند. همچنین، شبکه اجتماعی تلگرام، واتساپ، اینستاگرام، ایتا و سروش پلاس در صدر پرمخاطبترین شبکههای اجتماعی خارجی و داخلی قرار دارند و چت و جستجو در اینستاگرام بیشترین فراوانی رفتار جوانان را در این شبکهها تشکیل میدهند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Effect of Virtual Social Networks on Religious Orientation, Ethics, Academic Achievement and Leisure among the Youth in Hamedan Province
نویسندگان [English]
- Hassan Qarabaghi 1
- Vahid Salehi 2
- Kazem Delrouz 3
1 Ph.D., Assistant Professor, Educational Sciences Department, Malayer University, Malayer, Iran
2 Ph.D., Assistant Professor, Educational Sciences Department, Sayyed Jamaleddin Asadabadi University, Asadabad, Iran
3 Ph.D., Assistant Professor, Psychology and Educational Sciences Department, Yasuj University, Yasuj, Iran
چکیده [English]
Social networks are the new media that are built based on public participation. Today, users especially young people spend a considerable amount of time in cyberspace daily. So, these networks have become an influential factor in many components of people's lives. The study is to identify the goals, extent and manner of use of virtual social networks by the youth in Hamedan province and also the effect of these networks on four variables of youth religious orientation, ethics, academic achievement and leisure. The statistical population consisted of all people aged 18 to 35 years in Hamedan province. The statistical sample size of the study included 412 people which was calculated using Cochran's formula. The research measurement tool was a researcher-made questionnaire with a Likert scale that its face and content validity was confirmed by experts. Also, 0/79 reliability using Cronbach's alpha value was acceptable.
The findings indicated the negative effect of these networks on religious orientation and morals of young people, its positive effect on academic activities and academic achievement, and the lack of significance regarding the effect of social networks on youth leisure.
The results showed that most young people spend 1-2 hours a day using social networks. Also, the social networks of Telegram, WhatsApp, Instagram, Eitaa, and Soroush Plus are at the top of the most popular foreign and domestic social networks, and chatting and searching on Instagram are the most frequent behaviors of young people in these networks.
کلیدواژهها [English]
- Key Words: Youth
- Social Network
- Religious Orientation
- Ethics
- Academic Achievement and Leisure
بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر گرایش دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت جوانان استان همدان
حسن قرا باغی[1]
وحید صالحی[2]
کاظم دلروز[3]
تاریخ دریافت مقاله: 1/7/1399
تاریخ پذیرش مقاله:12/11/1399
مقدمه
عصر اطلاعات و جامعه شبکهای عنوان جهان امروزی است که تعاملی شدن[4]، انعطافپذیری[5]،جهانیسازی[6] و مجازیسازی[7] مهمترین ویژگیهای آن است (مبارکی و شرفی،1398). فناوریهای ارتباطی[8] و اینترنت[9]، پدیده هایی در حال رشد هستند که همهروزه تعداد کاربران آنها افزایش پیدا میکنند (آیتاک[10]،2018). از سال 1990، رسانههای جدید بر مبنای اینترنت مفهوم جدیدی از مکان را تولید کردند که «فضای مجازی»[11]نامیده شده است. این فضا، دنیای جدید و عجیبی است که در جای دیگری قرارگرفته و ویژگیهایی برای آن قائل هستیم که ازآنچه ما «دنیای واقعی»[12]مینامیم، کاملاً متفاوت است (فرقانی، مظفری و کیهان،1398). در حیطه فضای مجازی، شبکههای اجتماعی[13] یکی از شگفتانگیزترین پدیدههاست. فیسبوک[14]، اینستاگرام[15]، پیامرسانهای مختلف و موارد دیگر زمینه را برای ارتباط افراد با یکدیگر فراهم میکنند. بارزترین ویژگی این شبکهها را میتوان اطلاعات و اخباری که در آنها منتشر میشود، دانست (نعمتی فر و صفورایی پاریزی، 1398).
عنوان شبکه اجتماعی اینترنتی یا وب محور با قالب امروزی برای نخستین بار در سال 1960 در دانشگاه ایلینویز[16] در ایالات متحده آمریکا مطرح شد و پس از آن در سال 1997 نخستین سایت شبکه اجتماعی به نام سیکس دگریس[17] اجازه ایجاد پروفایل[18] را به کاربرانش داد تا آنها بتوانند فهرستی از دوستانشان ایجاد کنند. گسترش مفهوم تجارت در وبسایتهای اجتماعی در سال 2002 باعث به وجود آمدن شبکههای اجتماعی استر فرند[19]، اورکات[20] و لینکداین[21] و رشد قارچ گونه این سایتها در فضای مجازی شد. در سال 2006، دسترسی عمومی مردم به فیسبوک آزاد شد، زیرا قبل از آن، این سایت تنها بهصورت پایلوت[22] در دانشگاه هاروارد[23] استفاده می گردید. توییتر نیز در همین سال پا به عرصه شبکههای اجتماعی گذاشت (قراباغی، یوسفی افراشته و صالحی،1397). مفهوم شبکههای اجتماعی در ایران به طور گسترده در حدود سال 1383 هجری شمسی با حضور شبکه خارجی «اورکات» در میان کاربران ایرانی رواج پیدا کرد و در مدت کوتاهی بهقدری سریع رشد کرد که پس از برزیل و آمریکا، ایران سومین کشور حاضر در اورکات شد(افراسیابی، 1393).
شبکههای اجتماعی به کاربران[24] این امکان را میدهند که محتوای اطلاعاتی را جهت انتشار در سایتها، وبلاگها[25] و شبکههای اجتماعی ایجاد کنند. کاربر شبکههای اجتماعی میتواند خالق اطلاعات، تفسیرکننده یا بازنگر اطلاعات در جامعه اجتماعی باشد (دئو[26]،2014). همچنین شبکههای اجتماعی در جهت رونق کسبوکار از طریق تحقیق و توسعه محصول، فروش، بازاریابی و ارائه خدمات به مشتری میتوانند نقش سودمندی را ایفا کنند. (جیتونگا[27]،2013) بهکارگیری شبکههای اجتماعی مزایای مختلفی را برای کاربر فراهم میکند؛ مانند تسهیل همکاری بین دوستان، گسترش ارتباطات انسانی و افزایش بهرهوری شرکتها در جهت توسعه ارتباط با مشتریان (جانگ[28] و همکاران،2017).
شبکههای اجتماعی مجازی نیز همانند سایر پدیدههای جدید فناوری اطلاعات، تعریف جامعی ندارد. با وجود این، بیشتر صاحبنظران و پژوهشگران از شبکههای اجتماعی مجازی بهعنوان مکانی مجازی برای برقراری ارتباط و به اشتراکگذاری محتوا یاد میکنند که بر تمام جنبههای زندگی افراد تأثیر گذاشته است (کین[29]،2014) در واقع، شبکههای اجتماعی مجازی باعث تقویت و گسترش ارتباطات اجتماعی در فضای اینترنتی میشوند. کاربران اطلاعاتی مانند عکس، اطلاعات شخصی، علایق و محل کار خود را بر روی صفحه شخصی خود قرار میدهند که این اطلاعات باعث تقویت و گسترش ارتباطات در فضای مجازی میشوند (یرمولایوا[30] و همکاران،2009).
شبکههای اجتماعی مجازی، گونههایی از رسانههای اجتماعیاند که بیشترین شباهت را به جامعۀ انسانی دارند و فارغ از محدودیتهای زمانی، مکانی، سیاسی و فرهنگی، امکان ارتباط با شمار زیادی از افراد را به فرد میدهند. لذا آسیبهای استفاده از شبکههای اجتماعی که زمان چندانی هم از پیدایش آنها نمیگذرد، به موضوع موردعلاقۀ بسیاری از پژوهشگران تبدیل شده است. همگام با رشد شبکههای اجتماعی مجازی، در رابطه با استفاده افراطی و وابستگی افراد بهویژه نوجوانان و جوانان به این شبکهها نوعی نگرانی جدی به وجود آمده است (گرنت، پوتنزا، وینستین وگورلیک[31]، 2010). پژوهشهای انجامشده نشاندهنده این است که در جهان به صورت تقریبی بیش از 301 میلیون نفر از نوعی وابستگی افراطی به شبکههای اجتماعی رنج میبرند؛ بهطوریکه این وابستگی به شکل معناداری در فعالیتهای روزانه فرد ایجاد اختلال میکند (تادنی و چانگ[32]،2018). بر طبق نظریات جدید، وابستگی به شبکههای اجتماعی اشاره به استفاده افراطی از این شبکهها دارد که موجب بیقراری فرد در زمان عدم دسترسی و ترس از نبود این شبکهها میشود (بپتا، یراملی، کاردلا و گوپینات[33]،2015). وابستگی به اینترنت با نشانههایی همچون اضطراب و تفکرهای وسواسی همراه میباشد افراد وابسته در انجام فعالیتهای روزانه خود دچار اشکال میشوند و نمیتوانند عدم دسترسی به شبکههای اجتماعی را کنترل کنند (کاس و گریفت، 2015:[34]). در زمینه استفاده از رسانه ها و شبکه های اجتماعی مجازی نظریه هایی توسط صاحبنظران ارائه شده اند که در ادامه به بررسی برخی از آنها می پردازیم:
- نظریه اهلی سازی تلفن هوشمند
یکی از مشهورترین نظریههای موجود در زمینه تحلیل رسانههای اجتماعی مبتنی بر موبایل، نظریهای است که با عنوان «اهلی سازی تلفن هوشمند»[35] ارائه شده است. نظریه اهلی سازی پیش از این در حوزه رسانههای صوتی و تصویری مورد توجه بوده است (دی روور، نیکو و باومن[36]،2016). نظریه پرورشیافته اهلی سازی بر سه فرض استوار است: 1- کنشگران فعال؛ 2- مصرف رسانه؛ 3- بستر اجتماعی (فرقانی، مظفری و کیهان،1398). فرآیند اهلی سازی فناوری درزمینه شبکههای اجتماعی دو بعد فردی و اجتماعی دارد: بعد اجتماعی اهلی سازی به کارکرد فناوری در پیشبرد روابط اجتماعی اشاره دارد. در سطح فردی نیز فناوری رسانهای جدا از قابلیتهای روابط اجتماعی در نظر گرفته شده و فرد باید با ابزار فناوری در موقعیتهای شخصی و روزمره زندگی ارتباط برقرار کند و نوآوری برای اهلی شدن نیازمند به راه یافتن در ساحتهای شخصی زندگی نیز هست (فرقانی و بدیعی،1394).
- نظریه گلوله جادویی[37]
نظریه «گلوله جادویی» اشاره بر این دارد که رسانههای گروهی تأثیر مستقیم، فوری و قدرتمندی بر روی مخاطبان دارند. این نظریه معتقد است که رسانهها تأثیر بسیار قوی، عمیق و یکنواختی بر روی سطح وسیعی از مخاطبان دارند که میتوان با ارسال مستقیم پیام همانند شلیک کردن یک گلوله و یا تزریق یک آمپول در آنان از طریق طراحی یک پیام مشخص، آنان را وادار بهعکس العمل نمود و پاسخ دلخواه و مورد انتظار را از آنان دریافت کرد. نظریه گلوله جادویی بر این باور است که پیام همانند یک گلوله است که از دهانة یک تفنگ (یک رسانه) به مغز یک نفر (مخاطب یا دریافتکننده) شلیک میشود(ساروخانی،1394: 98).مک گوایر[38] این نظریه را گسترش داد و مدلی برای آن ارائه نمود. او فرایند اثر پیام رسانهای بر مخاطب را دارای شش مرحله به شرح شکل 1 صورتبندی نمود (متانی، رئیسی نافچی و تقی زاده، 1398). بر مبنای این نظریه، شبکههای اجتماعی در حال حاضر با شلیک و تزریق اطلاعات مدنظر در ذهن و جان مخاطبان اثرگذاری فراوانی دارند و درنهایت باعث شکلگیری رفتار مدنظر مدیران این شبکهها در بین مخاطبان این شبکهها میشوند.
شکل 1:مدل اثر پیام رسانهای بر مخاطب مک گوایر(متانی، رئیسی نافچی و تقی زاده، 1398)
- نظریه کاشت[39]
نظریه «کاشت یا پرورش» جورج گربنر[40]، برکنش متقابل میان رسانه و مخاطبانی که از آن رسانه استفاده میکنند و نیز بر چگونگی تأثیرگذاری رسانهها بر مخاطبان تأکید دارد. فرض اساسی این نظریه آن است که بین میزان مواجهه و استفاده از رسانه و واقعیت محتوا و برنامههای آن رسانه ارتباط مستقیم وجود دارد؛ به این صورت که ساعتهای متمادی مواجهه با رسانه باعث ایجاد نگرش موافق با محتوای رسانه میشود (بایلی و اوجلانکی[41]،2010 :76). نظریه کاشت برای اشاعه الگویی از تحلیل، تبیین شده است تا نشاندهنده تأثیر بلندمدت رسانههایی باشد که اساساً در سطح برداشت اجتماعی عمل میکنند. در واقع، محور بحث این است که اهمیت تاریخی رسانهها بیشتر در ایجاد شیوههای مشترک در انتخاب مسائل و موضوعات و چگونگی نگریستن به رخدادها و وقایع است. این شیوههای مشترک محصول استفاده از فناوری و نظام ارائه پیام است که نقش واسطه را به عهده دارد و به دید مشترک و درک مشترک از جهان اطراف منجر میشود. گربنر محصول چنین فرایندی را «کاشت الگوهای مسلط ذهنی» مینامد (لتیل جان،1394). بر اساس نظریه کاشت، میتوان استنباط کرد که میزان استفاده و مدتزمان عضویت در شبکههای اجتماعی و واقعی تلقی کردن محتوای شبکههای اجتماعی اینترنتی بر هویت فرهنگی کاربران مؤثر است. میتوان گفت هر چه میزان استفاده و مدتزمان عضویت در شبکهها اجتماعی افزایش یابد، احتمال تأثیرپذیری کاربر بیشتر است. برعکس هر چه میزان، مدتزمان استفاده و مدتزمان عضویت در شبکههای اجتماعی کاهش یابد، احتمال تأثیرپذیری وی کمتر خواهد بود (عدلی پور و همکاران،1393 :83).
- نظریه ساخت یابی
نظریه «ساخت یابی» گیدنز[42] ازجمله نظریههای مهم علوم ارتباطات اجتماعی است که میتوان از آن در تبیین تأثیر شبکهها اجتماعی بر ارزشهای اجتماعی استفاده کرد. بر اساس این نظریه، هرچند ساختارها توسط کنش و کردارها اجتماعی آدمیان ساخته میشود، ولی برخی مواقع رفتار و کنش آدمها را تحت تأثیر قرار میدهد و همینطور، کنش و کردار آدمیان بر روی ساختارها تأثیر میگذارند و باعث تغییر، تولید و بازتولید آنها میشوند. در نظریه ساخت یابی، فرد و ساخت نظام اجتماعی در زمان و مکان به همدیگر ارتباط پیدا میکنند و قلمرو مطالعات علوم اجتماعی بررسی اعمال اجتماعی است که در پهنه زمان و مکان نظم پیدا کردهاند. گیدنز بهوضوح بر اهمیت کردار اجتماعی بسیار تأکید میکند. همچنین با اطمینان به این امر اعتقاد دارد و میداند که رفتار اغلب به صورتهای کامل بازتولید میرود، اما از این مسئله نیز آگاه است که تغییر و تحریف در کردار، بخشی از زندگی اجتماعی است؛ یعنی هر رسم و روال اجتماعی دربرگیرنده فرصتها و موقعیتهایی است که امکان نوآوری را فراهم میکند و کردار در هر موقعیتی دارای امکاناتی است که میتواند نتایج تعجببرانگیز را به بار آورد. با استفاده از نظریه ساخت یابی گیدنز میتوان استنباط کرد که هر چه کاربران به فعالیت بازتابانه و مشارکت جویانه در شبکه اجتماعی بپردازند، بیشتر در تولید معنا سهیم هستند و لذا احتمال تأثیرپذیری آنها بیشتر است، ولی هر چه کاربران منفعل و غیر مشارکت جویانه در شبکه اجتماعی حضور یابند، کمتر در بازتولید معنا سهیم هستند و احتمال تأثیرپذیری آنها کمتر خواهد بود (فرامرزیانی، هاشمی و فرهنگی ،1395: 133).
در حوزه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و تأثیر آن بر نوجوانان و جوانان در ابعاد مختلف، پژوهش های متعددی در داخل و خارج از کشور انجام گرفته است که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می شود:
موسوی (1399) در پژوهشی با عنوان «شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی در نوجوانان و جوانان ایرانی در سال 97» گزارش میکند که شیوع کلی اعتیاد شدید به اینترنت، 4/2 درصد و برحسب جنسیت در پسران، 9/2 درصد و در دختران، 2 درصد و برحسب گروههای سنی در نوجوانان، 5/2 درصد و در جوانان، 3/2 درصد است.
توکلی و منصور لکورج (1399) در پژوهش خود با عنوان «تأثیر شبکههای اجتماعی در تغییر ویژگیهای شخصیتی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب» گزارش دادهاند که 47 درصد از تبیین واریانس مربوط به تغییر ویژگیهای شخصیتی و انزوای فردی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب متأثر از شبکههای اجتماعی است.
بور، بلیاد و ژیان باقری (1399) در پژوهش خود با عنوان «اعتیاد به شبکههای اجتماعی بر اساس روان بنههای ناسازگار و تحریفهای شناختی با میانجیگری جو عاطفی خانواده در دانشجویان» گزارش دادهاند که تحلیل معادلههای ساختاری نشان میدهد افرادی که دچار خلأ عاطفی هستند، با گرایش افراطی به شبکههای اجتماعی، خلأ و نیاز خودشان را بهصورت مصنوعی پاسخ میدهند.
نعمتی فر و صفورایی پاریزی (1398) در پژوهش خود با عنوان «بررسی تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی بر حجاب و پوشش کاربران با تأکید بر ابعاد دینداری (مورد مطالعه: کاربران زن شبکه اجتماعی اینستاگرام)» به این یافته ها رسیده اند که استفاده از شبکههای اجتماعی بر ابعاد اعتقادی و مناسکی (مربوط به متغیر دینداری) تأثیر مستقیم دارند و میزان اعتماد به شبکههای اجتماعی و میزان رضایت از شبکههای اجتماعی بر بعد پیامدی مربوط به متغیر دینداری به ترتیب دارای بیشترین اثر گذاری هستند.
یاریگر روش و همکاران (1398) در پژوهش خود با عنوان «استفادۀ آسیبزا از شبکههای اجتماعی مجازی در مادران جوان» به این نتایج رسیدند که رضایت زناشویی و رابطه مادر- کودک در استفاده آسیب زا و مشکلات رفتاری نقش واسطه ای معنادار دارند. در بخش دیگری از این پژوهش که به صورت کیفی انجام گرفت، یافته های نتایج کمی مورد تأیید قرار گرفت و نشان داد که وابستگی به شبکه ها در ارتباط با همسر و فرزند مداخله می کند و سبب ایجاد مشکلات رفتاری در کودکان می شود.
فروتنی و بحرانی(1398) در پژوهشی دیگر با عنوان «سنجش تأثیر شاخص های روانی و عملکردی بر تمایل دانشجویان به استفاده از شبکههای اجتماعی» تأثیر سه شاخص را بر تمایل دانشجویان به شبکههای اجتماعی تأیید کردند. از بین شاخصهای عملکردی، دو شاخص ارزش و اعتماد و از بین شاخصهای روانی، منافع و باورهای مشترک بر میزان استفاده دانشجویان از شبکههای اجتماعی تأثیر معناداری دارند، ولی تأثیر سایر شاخصها معنادار نبود.
در بخش ارتباط با جنس مخالف نیز پژوهش هایی انجام گرفته است؛ از جمله طالعی و همکاران (1398) در پژوهش «آسیب شناسی ارتباط با جنس متفاوت در شبکه های اجتماعی مجازی: یک مطالعه پدیدارشناسی با نوجوانان» گزارش کردهاند که شبکههای اجتماعی مجازی سبب تسهیل هر چه بیشتر ارتباط نوجوانان با جنس متفاوت و تقویت این روابط می شوند و زمینه را برای ارتباط آنها در دنیای واقعی و پیامدهای آسیبزای آن فراهم میکنند.
استفاده از شبکه های اجتماعی در زمینه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است؛ به عنوان مثال، روزبهانی، ساروخانی و پروین (1398) در پژوهشی با عنوان «بررسی جامعه شناختی مصرف شبکه های اجتماعی مجازی و تسامح قومی در بین شهروندان تهرانی (با تأکید بر گفتگوی اجتماعی)» به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی و شبکههای اجتماعی، امکان برقراری ارتباط و گفتگو را بهعنوان سازوکاری مناسب جهت تقویت پیوندهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بین خردهفرهنگها و نیز قومیتهای یک جامعه فراهم می نمایند و در نتیجه تسامح بین آنها را ارتقا میبخشند.
حسین پور و بشیرى (1397) در پژوهشی با عنوان «رابطة استفاده از شبکة پیام رسان تلگرام در گرایش جوانان به جرائم اخلاقی» به این یافته ها رسیدند که محتواى شبکه اجتماعى تلگرام در تبلیغ سبکهای زندگى غربى، اطلاعرسانی نامطلوب، ترویج بیبندوباری، کمرنگ کردن ارزشهای مذهبى و تضعیف نظارت خانوادگى تأثیر داشته است.
شبکه های اجتماعی همانند دیگر حوزه های مربوط به زندگی اجتماعی، برروی فعالیت های آموزشی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان نیز اثر گذار بوده اند. الواری و مقامی (1397) در پژوهشی با عنوان «بررسی تأثیر اجتماع یادگیری بر مهارت های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی» نشان دادند که اجتماع یادگیری (مجازی) بر مهارتهای اجتماعی تأثیر دارد و آن را افزایش میدهد؛ چنان که بین میزان پیشرفت تحصیلی دانشجویان در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنیداری وجود دارد. به عبارت دیگر، دانشجویانی که با روش اجتماع یادگیری آموزشدیدهاند، از پیشرفت تحصیلی بیشتری برخوردار بودهاند.
یافتههای پژوهش مالمیر و همکاران (1395) با عنوان «تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی و یادداری دانشجویان پرستاری در آموزش زبان انگلیسی» نشان داد میزان پیشرفت تحصیلی و یاد داری دانشجویانی که زبان انگلیسی را از طریق شبکه اجتماعی مجازی آموزش دیدند، بیشتر از میزان پیشرفت تحصیلی یاد داری دانشجویانی بود که به روش سنتی زبان انگلیسی را آموزش دیدند.
امامی ریزی (1395) در پژوهش خود با عنوان «تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان» نشان داده است که بین نمره پیشرفت تحصیلی دانشجویانی که کاربر عادی شبکههای اجتماعی و دارای اعتیاد به شبکههای اجتماعی خفیف و دارای اعتیاد به شبکههای مجازی شدید تفاوت معنادار وجود دارد.
دامنه تاثیر شبکه های اجتماعی بسیار گسترده است و پژوهشگران متعددی با توجه به حیطه تخصصی و زمینه علمی خود به این موارد گسترده پرداخته اند. به عنوان نمونه، خانیکی و خجیر (1397) در پژوهشی با عنوان «نقش شبکههای اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران»، به شناسایی نقش مثبت و منفی شبکههای اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران و میزان استفاده از هریک از آنها بین فعالان مدنی شهر تهران پرداختهاند.
در زمینه تاثیرات استفاده از شبکه های اجتماعی بر روی گرایش های دینی نیز پژوهش های زیادی انجام گرفته است. از جمله شریفی و شهرستانی (1396) در پژوهش خود با عنوان «بررسی رابطۀ بین میزان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی موبایلی(تلگرام) با رفتار و اخلاق اجتماعی کاربران با رویکرد دینی فرهنگ در دانشگاه آزاد اسلامی» گزارش کردهاند که بین میزان استفاده از تلگرام و متغیّرهای آسیب به روابط خانوادگی، روابط جنسی نامناسب، عدم رعایت ادب و عدم خود واقعی، رابطۀ معنادار مشاهده شد. نتایج بهدستآمده از پژوهش حاکی از آن است که استفاده از تلگرام تأثیر نامطلوبی بر رفتار و اخلاق اجتماعی کاربران دارد.
در پژوهش دیگری با عنوان «بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مبتنی بر وب بر هویت دینی دانشجویان دهۀ دوم و سوم انقلاب اسلامی (مورد مطالعه: دانشگاههای همدان)» نیز موسیوند و همکاران (1396) گزارش میدهند که کاربست مؤلفههای شبکههای اجتماعی مبتنی بر وب، 62 درصد از تغییرات هویت دینی را تبیین میکند که از بین شاخصهای تشکیلدهندۀ هویت دینی، شاخصهای احساسی و اعتقادی به ترتیب بالاترین اولویتها و شاخص پیامدی از پایینترین اولویت برخوردار است. بنابراین، بین میزان استفادۀ کاربران از شبکههای اجتماعی مبتنی بر وب و هویت دینی آنان رابطۀ معناداری وجود دارد.
دامنه پژوهش ها در زمینه تربیت دینی به عنوان یکی از حوزه های حساس در ارتباط با شبکه های اجتماعی گسترده است؛ از جمله پژوهش هدایتی و همکاران (1395) با عنوان «آسیبشناسی شبکههای اجتماعی مجازی موبایل محور درزمینه تربیت دینی» نشان میدهد هر چه مدتزمان عضویت، میزان استفاده، میزان مشارکت و فعال بودن دانشآموزان در استفاده از شبکههای اجتماعی موبایلی افزایش پیدا میکند، از میزان تربیت دینیشان کاسته میشود.
حساسیت به شبکه های اجتماعی و رصد کردن تاثیر آن ها بر زندگی اجتماعی در حوزه های مختلف محدود به جامعه ایرانی نیست و در کشورهای مختلف این شبکه ها و تاثیرات اجتماعی آن ها با دقت نظر بررسی می شود. از جمله در کشور پاکستان، عباس[43] و همکاران(2019) در پژوهش خود بر دانشجویان دانشگاههای منتخب، با عنوان «تأثیر رسانه های اجتماعی بر رفتار یادگیری در آموزش پایدار» اینگونه گزارش دادهاند که این مطالعه برای بررسی رفتار دانشجویان در استفاده از رسانههای اجتماعی، از نظریه رضایت اجتماعی استفاده میکند. یافتهها نشان داد که استفاده از رسانههای اجتماعی در پاکستان علاوه بر جنبههای مثبت بر پیشرفت تحصیلی، تأثیر منفی بر رفتار دانشجویان دارد.
اگرچه تفاوت های فرهنگی و اعتقادی در بین کشورها و جوامع مختلف، موضوع های پژوهش را تحت تاثیر قرار می دهد، اما در همه جوامع شبکه های اجتماعی و تاثیر گذاری آن ها بر روی جنبه های مختلف زندگی اجتماعی با حساسیت دنبال می شود.
در پژوهشی که توسط فو، زیو، ژوآ و یو[44](2018) با عنوان «اختلال در جهت گیری در جوانان مبتلا به اعتیاد به اینترنت: شواهدی از توجه در تکالیف شبکه محور» انجام گرفت نتایج نشان داد بسیاری از مردم برای مدیریت و دور شدن ازاحساسات ناخواسته خود، همچون استرس، تنهایی، افسردگی و اضطراب به اینترنت و شبکههای مجازی روی میآورند. آنها اینترنت را آسانترین راه برای خروج از این احساسات میدانند که همین نقطه آغاز وابستگی به اینترنت است. با توجه به یافته های پژوهش اگرچه کاربران برای رهایی از تنش ها به سمت شبکه های اجتماعی گرایش پیدا می کنند، ولی در ادامه تحت تاثیر استفاده افسارگسیخته، این گرایش ها به اعتیاد به شبکه های اجتماعی و به طور کلی اینترنت منجر می شود.
از دیدگاهی دیگر با موضوع پذیرش شبکه های اجتماعی به عنوان یک دستاورد نوآورانه، چن و کئو[45] (2017) در تحقیق خود با عنوان «مقاومت در برابر نوآوری و پیامدهای راهبردی رسانههای اجتماعی» به این نتیجه رسیدند که بر اساس دیدگاه سنّتی، دانش دارایی بسیار با ارزشی است و اگر دارندگان دانش، بر این باور باشند که با اشتراک دانش، چیز با ارزشی به دست نخواهند آورد، در مقابل این رفتار مقاومت خواهند کرد.
با نگاهی به پژوهش های انجام شده در زمینه تاثیر گذاری شبکه های اجتماعی شاید بتوان گفت تاثیر این شبکه ها بر روی زندگی خانوادگی از بیشترین فراوانی برخوردار است. در این راستا مک دانیل، دروینو کرونز[46] (2017) در پژوهشى با عنوان «رفتارهای مرتبط با خیانت و رضایت زناشویی در سایت های رسانه های اجتماعی» به این نتیجه رسیدهاند که رسانههای اجتماعى مجازى مسیرى یکنواخت براى رفتارهایى که ممکن است بهصورت بالقوه به روابط زوجین صدمه بزند، فراهم میکند- مثل برقرارى ارتباط با یک دوست جایگزین که ممکن است منجر به ایجاد تعارض، شکاف در رابطه و درنهایت طلاق شود.
دیری نپایید که نظام های آموزشی در کشورهای مختلف تحت تاثیر شبکه های اجتماعی قرار گرفتند و این تاثیر گذاری هم با نگاه خوشبینانه مورد استقبال قرار گرفت و هم با نگاه آسیب شناسی به تاثیرات این شبکه ها در عملکرد تحصیلی یادگیرندگان و دیگر مخاطبان مد نظر قرار گرفتند. پژوهش چیزوبا[47] (2017) با عنوان «تأثیر سایتهای شبکههای اجتماعی[48] بر عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه پلیتکنیک ابیا در نیجریه» نشان میدهدکه بیشتر شرکتکنندگان در پاسخ به سؤال های پرسشنامه تأیید کردند که[49]SNSها در مباحث درسی برای آنها تأثیر مثبت میگذارد. این تأثیرگذاری در عملکرد تحصیلی بهویژه ازنظر بحث با همکلاسیها ، ارتباط با استاد راهنما یا مدرس و تقسیم تکالیف بوده است.
نتایج پژوهش تازر[50] و همکاران(2017) با عنوان «بررسی تأثیر استفاده از رسانههای اجتماعی بر پیشرفت دانشگاهی و نگرشهای آیندهنگر بر دانشجو معلمان» نشان میدهدکه دانشجو معلمان آیندهنگرکه دارای حسابهای کاربری برای استفاده از رسانههای اجتماعی هستند در مقایسه با دانشجو معلمان که هیچ حساب رسانه اجتماعی ندارند، نمرات بهتری در آزمونهای پیشرفت تحصیلی کسب میکنند.
کارپینسکی[51]و همکاران (2016) در پژوهشی با عنوان «کاوش در استفاده از سایت شبکه های اجتماعی و عملکرد علمی در میان دانشجویان دانشگاه های ایالات متحده و اروپا» به این نتیجه رسیدند که بین میزان استفاده از این رسانهها و تفکر عمیق و اهمیت به اهداف اخلاقی زندگی، ارتباط معنادار و معکوس وجود دارد.
راسل و کلیتون[52] (2014) پژوهشى با عنوان «چرخه سوم: تأثیر استفاده از شبکه اجتماعى توییتر در رابطه با خیانت و طلاق» انجام دادهاند. نتایج پژوهش آنها نشان میدهد که استفاده افراطى از توییتر میتواند منجر به افزایش میزان مناقشه در میان همسران شود. چنین شرایطى میتواند بسترساز اختلاف میان همسران و جدایى منجر به طلاق گردد.
کمپل[53](2012) در پژوهشی با عنوان «رابطه بین استفاده از شبکه اجتماعی فیسبوک و دینداری در بین بزرگسالان» گزارش داده است که استفاده از شبکه اجتماعی فیسبوک باعث تضعیف دینداری (گرایش دینی، اعتقادات دینی و میزان پایبندی دینی) کاربران آن میشود.
یافتههای تیلر[54] (2012) در پژوهشی با عنوان «شبکه های اجتماعی و جهانی شدن» نشان میدهد که شبکههای اجتماعی مجازی در ترکیب با نفوذ قدرتهای غربی، حرکتی را بهسوی همگنسازی جهان آغاز کردهاند که این حرکت سبب ایجاد تضاد و ستیز در جهان و حرکت برخی ملتها بهسوی شکست و تضعیف هویت ملی و سنتهایشان شده است.
همانگونه که اشاره شد، شبکههای اجتماعی یکی از پرطرفدارترین رسانهها هستند که مخاطبان بسیاری به ویژه از قشر جوان دارند. افراد در شبکههای اجتماعی میتوانند هویتی کاملاً دلخواه داشته باشند و بر پایه همان هویت دلخواه، ارتباط مجازی خود را با دیگران گسترش دهند. لذا با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی بهویژه جوانان از شبکههای اجتماعی و افزایش ضریب نفوذ شبکههای اجتماعی به خصوص با گسترش تلفنهای همراه هوشمند در بین افراد جامعه به ویژه جوانان نمیتوان کارکرد شبکههای اجتماعی را به عنوان یکی از کارگزاران جامعهپذیری نادیده گرفت و یا حذف نمود، بلکه باید با تعامل درست با این پدیده نوظهور مواجه شد تا از این طریق بتوان از الگوپذیریهای متفاوت و آسیبهای بنیادین بر جامعه، نهاد خانواده و جوانان جلوگیری نمود. در پژوهش حاضر مهمترین مسئله پاسخ به دو پرسش اساسی است: نخست، بررسی میزان گرایش جوانان استان همدان به شبکههای اجتماعی مجازی و دیگری، فرصتهای احتمالی و چالشها و آسیبهای احتمالی از سوی این شبکهها برای جوانان ا که در قالب سؤالات زیر مطرح خواهد شد:
- آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر گرایش دینی جوانان تأثیر دارد؟
- آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اخلاق جوانان تأثیر دارد؟
- آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی جوانان تأثیر دارد؟
- آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت جوانان تأثیر دارد؟
بر اساس سؤالات فوق و با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهش، فرضیات زیر مطرح شدند:
- استفاده از شبکههای اجتماعی بر گرایش دینی کاربران جوان تأثیر دارد.
- استفاده از شبکههای اجتماعی بر اخلاق کاربران جوان تأثیر دارد.
- استفاده از شبکههای اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی کاربران جوان تأثیر دارد.
- استفاده از شبکههای اجتماعی بر اوقات فراغت کاربران جوان تأثیر دارد.
همچنین، در این پژوهش از مدل مفهومی زیر استفاده شده است:
|
|
|
اهداف استفاده |
|
میزان استفاده |
|
حالت استفاده |
|
متغیر مستقل |
|
متغیر واسطهای |
|
متغیر وابسته |
|
گرایش دینی |
|
اخلاق |
|
پیشرفت تحصیلی |
|
اوقات فراغت
|
|
شبکههای اجتماعی مجازی
|
شکل 2: مدل نظری پژوهش
روششناسی پژوهش
مطالعه حاضر به لحاظ هدف، جزو پژوهشهای کاربردی و ازلحاظ ماهیت، در زمره مطالعات توصیفی است که به دنبال شناسایی وضعیت گرایش به شبکههای اجتماعی مجازی با تأکید بر بررسی تأثیر این شبکهها بر گرایش دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت در بین جوانان استان همدان میباشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه جوانان استان همدان میباشند. بر اساس تصویب «شورای عالی جوانان» مورخه 11/9/1397 کلیه افراد 18 تا 35 سال جوان محسوب میشوند[55] و بر اساس آخرین سرشماری صورت گرفته جمعیت جوان استان همدان 627442 نفر اعلام شده است. روش نمونهگیری هم بهصورت خوشهای چندمرحلهای بود. حجم نمونه آماری موردنیاز بر اساس فرمول کوکران محاسبه و در نهایت 430 نفر به عنوان گروه نمونه در نظر گرفته شدند.
به منظور ساخت و تهیه ابزار جمعآوری اطلاعات، ابتدا مبانی نظری پژوهش مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت برای جمعآوری اطلاعات و دادهها، از پرسشنامههای محقق ساخته استفاده شد. روایی پرسشنامه با استفاده از فن روایی محتوایی بر اساس نظرات و بازخوردهای ده نفر از افراد صاحبنظر در حوزه شبکههای اجتماعی مجازی به دست آمد. همچنین برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه ابتدا پرسشنامه در بین حدود 10 درصد از افراد جامعه توزیع و با استفاده از روش آلفای کرونباخ میزان پایایی آن مقدار قابلقبول 79/0 به دست آمد. شکل 3 نمودار اجرای روش پژوهش را نمایش میدهد:
|
طرح تحقیق |
|
مبانی نظری و پیشینه طرح |
|
طراحی پرسشنامه |
|
دختران |
|
روایی- نمونهگیری- پایایی |
|
اجرای میدانی در بین افراد نمونه |
|
تحلیل توصیفی استنباطی |
|
پسران |
|
ورود داده |
|
تشکیل شبکه |
|
تحلیل داده |
|
تطبیق نظری و نتیجهگیری |
شکل 3: نمودار اجرای روش پژوهش
یافتههای پژوهش
به منظور تحلیل دادههای حاصل از پژوهش ابتدا جدولهای توزیع فراوانی و توصیفی گزارش شدهاند. همچنین برای بررسی معنیداری هر یک از گویه های مربوط به وضعیت شبکههای اجتماعی مجازی و جوانان علاوه بر جدول توصیفی، با استفاده از آزمون t تک نمونهای به سؤالهای پژوهش پاسخ داده شد. جدول 1، توزیع فراوانی نمونه آماری پژوهش را برحسب شهر محل زندگی نشان میدهد:
جدول 1: توزیع فراوانی نمونه برحسب شهر
|
ردیف |
شهر |
فراوانی |
درصد فراوانی |
ردیف |
شهر |
فراوانی |
درصد فراوانی |
|
1 |
همدان |
110 |
6/25 |
6 |
رزن |
32 |
4/7 |
|
2 |
ملایر |
74 |
2/17 |
7 |
کبودرآهنگ |
35 |
1/8 |
|
3 |
نهاوند |
45 |
5/10 |
8 |
بهار |
30 |
0/7 |
|
4 |
اسدآباد |
35 |
1/8 |
9 |
تویسرکان |
29 |
7/6 |
|
5 |
رزن |
32 |
4/7 |
10 |
فامنین |
40 |
3/9 |
|
مجموع: |
430 |
||||||
همانگونه که مشاهده میشود، بیشترین فراوانی با تعداد 110 نفر از همدان و کمترین فراوانی با تعداد 29 نفر از تویسرکان بوده است. جدول 2، توزیع فراوانی نمونه برحسب شبکههای اجتماعی مورد استفاده را نشان میدهد:
جدول 2: توزیع فراوانی نمونه برحسب شبکههای اجتماعی مورداستفاده
|
ردیف |
عنوان |
فراوانی |
درصد فراوانی |
ردیف |
عنوان |
فراوانی |
درصد فراوانی |
|
1 |
تلگرام |
416 |
7/96 |
6 |
لایکی |
35 |
1/8 |
|
2 |
واتساپ |
405 |
18/94 |
7 |
تانگو |
26 |
0/6 |
|
3 |
اینستاگرام |
390 |
8/90 |
8 |
توییتر |
22 |
1/5 |
|
4 |
فیسبوک |
53 |
3/12 |
9 |
ایتا |
16 |
7/3 |
|
5 |
لاین |
38 |
8/8 |
10 |
سروش پلاس |
15 |
48/3 |
با توجه به اینکه در اینجا هر شرکتکننده بیش از یک گزینه را میتوانست انتخاب کند، مجموع پاسخها بیش از مجموع پاسخدهندگان است. دادههای جدول بیانگر آن است که پراستفادهترین شبکه تلگرام است که 7/96 درصد از پاسخدهندگان از آن استفاده کردهاند. رتبه دوم به واتساپ تعلق دارد که حدود 18/94 درصد از پاسخدهندگان از آن استفاده میکنند. جدول 3، بیانگر اهداف جوانان در استفاده از شبکههای اجتماعی است:
جدول 3: اهداف استفاده از شبکههای مجازی
|
ردیف |
هدف استفاده |
میانگین رتبه |
ردیف |
هدف استفاده |
میانگین رتبه |
|
1 |
تفریح سرگرمی |
94/4 |
8 |
شغلی |
32/8 |
|
2 |
خانوادگی |
12/6 |
9 |
هنری |
35/8 |
|
3 |
علمی |
65/6 |
10 |
ورزشی |
38/8 |
|
4 |
اجتماعی |
23/7 |
11 |
تحصیلی |
68/8 |
|
5 |
خبری |
23/7 |
12 |
مذهبی |
70/8 |
|
6 |
آموزشی |
27/7 |
13 |
دوستیابی |
37/9 |
|
7 |
اقتصادی |
95/7 |
14 |
سیاسی |
86/18 |
در این سؤال از پاسخدهندگان خواستهشده بود، 14 گزینه مربوط به هدف استفاده از شبکههای مجازی را بر اساس اولویتهای خود از نمره 1 (مهمترین اولویت) تا نمره 15 (کمترین اولویت) رتبهبندی کنند. همانطور که در جدول مشخص است، برای تفریح و سرگرمی میانگین رتبههای دادهشده به این گزینه 94/4 بوده است که بر اساس انتخاب بیشترین عدد 1 و کمترین رتبه میانگینی محسوب میشود. درواقع میتوان گفت تفریح و سرگرمی، اولین هدفی است که پاسخدهندگان دنبال میکردهاند. پس از آن، هدفهای خانوادگی، علمی، اجتماعی، خبری، آموزشی اقتصادی، شغلی، هنری، ورزشی، تحصیلی، مذهبی، دوستیابی و در نهایت هدف سیاسی به عنوان آخرین اولویت در هدف استفاده افراد از شبکههای اجتماعی مجازی بیان شده است.
جدول 4، توزیع فراوانی افراد نمونه را بر اساس میزان ساعات استفاده از شبکههای مجازی در روز نشان میدهد.
جدول 4: میزان ساعات استفاده از شبکههای مجازی
|
ردیف |
ساعات استفاده در روز |
فراوانی |
درصد فراوانی |
ردیف |
ساعات استفاده در روز |
فراوانی |
درصد فراوانی |
|
1 |
کمتر از 1 ساعت |
93 |
6/21 |
5 |
4 تا 5 ساعت |
45 |
5/10 |
|
2 |
1 تا 2 ساعت |
103 |
0/24 |
6 |
6 تا 7 ساعت |
24 |
6/5 |
|
3 |
2 تا 3 ساعت |
58 |
5/13 |
7 |
بیش از 7 ساعت |
41 |
5/9 |
|
4 |
3 تا 4 ساعت |
66 |
3/15 |
مجموع |
430 |
0/100 |
|
در جدول بالا، درصد فراوانی و درصد تراکمی مشخصشده است. رایجترین میزان استفاده 1 تا 2 است که توسط 103 نفر معادل 24 درصد انتخاب شده است.
در جدول 5، نتیجه رتبهبندی انواع استفاده از شبکههای مجازی توسط پاسخدهندگان مشخصشده است:
جدول 5: انواع حالتهای استفاده از شبکههای مجازی
|
ردیف |
هدف استفاده |
میانگین رتبه |
ردیف |
هدف استفاده |
میانگین رتبه |
|
1 |
چت با دوستان |
95/2 |
5 |
پیگیری افراد معروف |
03/5 |
|
2 |
مطالعه |
71/3 |
6 |
پیگیری مطالب طنز |
92/4 |
|
3 |
عکس و فیلم |
74/3 |
7 |
مدیریت صفحه، گروه، کانال |
42/5 |
|
4 |
پیگیری دوستان |
43/4 |
8 |
بیهدف |
85/5 |
در این سؤال پرسشنامه از پاسخدهندگان خواستهشده بود، 8 گزینه مربوط به نوع استفاده از شبکههای مجازی را رتبهبندی کنند. همانطور که در جدول مشخص است برای مثال گزینه اول مربوط به چت است که کمترین رتبهای که به آن داده شده است 1 و بیشترین رتبه آن 8 بوده است. میانگین رتبههای دادهشده به این گزینه 95/2 بوده است که کمترین رتبه محسوب میشود. درواقع میتوان گفت بیشترین شکل استفاده از شبکههای مجازی، چت است.
در جدول 6 نتایج بهدستآمده از توصیف جوانان استان همدان از شرایط فرهنگی حاکم بر جو عمومی شبکههای اجتماعی پربازدید در استان همدان بر مبنای متغیرهای کلیدی پژوهش آمده است. لازم به ذکر است که نتایج حاصل درواقع نمایش میانگین و انحراف معیار گویه های مربوط به وضعیت فرهنگی شبکههای مجازی است که از پاسخ به سؤالات پرسشنامه در زمینه توصیف وضعیت موجود و همچنین رعایت این عنصر از سوی خود فرد و با در نظر گرفتن میانگین نظری 3 بهدستآمده است.
جدول 6: میانگین و انحراف معیار گویه های مربوط به وضعیت گرایش دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت جوانان در شبکه های مجازی
|
متغیر |
ردیف |
گویه |
میانگین |
انحراف معیار |
|
گرایش دینی |
1 |
همه افراد در شبکههای اجتماعی حدود دینی را رعایت میکنند. |
39/3 |
31/1 |
|
2 |
من در شبکههای اجتماعی حدود دینی را رعایت میکنم. |
47/2 |
19/1 |
|
|
3 |
هدف برخی افراد و محتواها در شبکههای اجتماعی، حمله به اعتقادات دینی است. |
49/3 |
24/1 |
|
|
اخلاق |
4 |
در شبکههای اجتماعی محتواهای غیراخلاقی منتشر نمیشود. |
42/3 |
35/1 |
|
5 |
اغلب افراد در شبکههای مجازی حریمهای اخلاق را رعایت میکنند. |
02/3 |
30/1 |
|
|
6 |
در شبکههای اجتماعی، حریم خصوصی افراد را به خطر میافتد. |
54/2 |
22/1 |
|
|
7 |
افراد مختلف ممکن است با عضویت در شبکههای اجتماعی درگیر نوع نادرستی از فرهنگ ارتباطاتی با جنس مخالف شوند. |
15/2 |
04/1 |
|
|
پیشرفت تحصیلی |
8 |
با استفاده از شبکههای اجتماعی، دانش آموزان و دانش جویان میتوانند به یادگیری بپردازند. |
29/2 |
04/1 |
|
9 |
استفاده افراطی از شبکههای اجتماعی باعث افت تحصیلی دانش آموزان و دانش جویان میشود. |
34/2 |
14/1 |
|
|
10 |
شبکههای اجتماعی میتوانند باعث تبادل اطلاعات تخصصی و عمومی افراد با یکدیگر شوند. |
34/2 |
45/1 |
|
|
اوقات فراغت |
11 |
در اوقاتی که در بین جمع خانواده و دوستان هستم مایلم از شبکههای اجتماعی استفاده نمایم. |
12/3 |
28/1 |
|
12 |
بیشتر اوقات فراغت خود را به بررسی محتوای شبکههای اجتماعی میپردازم. |
10/3 |
29/1 |
|
|
13 |
پرداختن به شبکههای مجازی من را از انجام برنامههای جدی زندگیام بازمیدارد. |
99/2 |
31/1 |
|
|
14 |
بازدید از شبکههای اجتماعی، بخش بزرگی از برنامه زندگی من است. |
12/3 |
36/1 |
|
|
15 |
دوستانم در شبکههای اجتماعی هرروز برایم پیام میگذارند. |
63/2 |
33/1 |
در جدول بالا میانگین و انحراف معیار برای گویه های پرسشنامه مشخص است. حد وسط 3 است. در گویه هایی که میانگین کمتر از 3 دارند، پاسخدهندگان با آنها موافق بودهاند و با گویه هایی که میانگین بالای 3 دارند، اعلام مخالفت بیشتری کردهاند.
گویه شماره 1 دارای میانگین 39/3 است و بیانگر این است که بهطورکلی پاسخ دهنگان بر این باور بودهاند که در شبکههای اجتماعی گرایش دینی افراد تضعیف میگردد.گویه شماره 2 دارای میانگین 47/2 است که درواقع نشان میدهد افراد خود را در رعایت شئون دینی مقید گزارش کردهاند. گویه شماره 3 بیانگر این است پاسخدهندگان بر این باور بودهاند که در شبکههای اجتماعی عدهای از افراد تعمداً به انتشار محتوای غیراخلاقی میپردازند.
گویه شماره 4 بیانگر این است پاسخدهندگان معتقدند که محتواهای غیراخلاقی بهوفور در این شبکهها دیده میشود. گویه شماره 5 بیانگر این است پاسخ دهندگان بر این باور بودهاند که افراد در این شبکهها به رعایت حدود اخلاقی اهمیت کمتری میدهند. گویه شماره 6 بیانگر این است که پاسخدهندگان اعتقاد دارند حریم خصوصی افراد در شبکههای مجازی به خطر نمیافتد. گویه شماره 7 بیانگر این واقعیت است که دنیای مجازی به آنها امکان برقراری روابط اجتماعی آسانتری با جنس مخالف را میدهد.
گویه شماره 8 بیانگر این است که پاسخدهندگان معتقدند با استفاده از شبکههای اجتماعی، دانش آموزان و دانشجویان میتوانند به یادگیری بپردازند.گویه شماره 9 بیانگر این است که پاسخ دهندگان بر این باور بودهاند که استفاده افراطی از شبکههای اجتماعی باعث افت تحصیلی دانش آموزان و دانش جویان میشود.
گویه شماره 10 بیانگر این است که پاسخدهندگان اعتقاد دارند شبکههای اجتماعی میتوانند باعث تبادل اطلاعات تخصصی و عمومی افراد به یکدیگر شوند. گویه شماره 11 دارای میانگین 12/3 است و بیانگر این است که بهطورکلی پاسخ دهنگان بر این باور بودهاند که در بین جمع خانواده و دوستان از شبکههای اجتماعی کمتر استفاده میکنند. گویه شماره 12 دارای میانگین 10/3 است که در واقع نشان میدهد بیشتر اوقات فراغت خود را به بررسی محتوای شبکههای اجتماعی نمیپردازند.
گویه شماره 13 بیانگر این است پاسخدهندگان بر این باور بودهاند که حضور در شبکههای اجتماعی افراد را از انجام برنامههای جدی زندگی بازمیدارد. گویه شماره 14 بیانگر این است که بازدید از شبکههای اجتماعی، بخش بزرگی از برنامه زندگی آنها نیست و گویه شماره 15 نشان میدهد که دوستان این افراد به صورت روزانه برای آنها پیام ارسال نمیکنند.
در ادامه و بر اساس تحلیل نتایج ارائه شده در جدول 7 ، به سؤالهای پژوهش در زمینه تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی پاسخ داده میشود و فرضیات مطروحه مورد آزمون قرار میگیرند.
جدول 7: نتایج آزمون t تک نمونهای برای مقایسه میانگین بهدستآمده برای گویه گرایش دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت جوانان
|
ردیف |
مؤلفه |
میانگین |
انحراف معیار |
مقدار t نظری: 3 |
||
|
t |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
||||
|
1 |
تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر گرایش دینی جوانان |
87/2 |
71/0 |
60/3- |
429 |
*00/0 |
|
2 |
تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اخلاق جوانان |
56/2 |
76/0 |
89/11- |
429 |
*00/0 |
|
3 |
تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی جوانان |
27/3 |
71/0 |
00/7 |
429 |
*00/0 |
|
4 |
تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت جوانان |
99/2 |
80/0 |
23/0- |
429 |
15/0 |
به منظور ارائه پاسخ به سؤالات پژوهش در زمینه تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر 4 متغیر گرایش دینی جوانان، اخلاق جوانان، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت، با استفاده از آزمون t تک نمونهای به بررسی و تحلیل یافتههای پژوهش پرداختیم. گفتنی است که بنا بر نظر کارشناسان و متخصصان، میانگین نظری 3 برای پاسخ به سؤالات در نظر گرفته شد. همچنین برای قضاوت درباره اینکه میانگین بهدستآمده برای هر مؤلفه با میانگین نظری یا حد وسط 3 دارای تفاوت معنیدار و قابلتعمیم بهکل جامعه است یا صرفاً دارای تفاوت جزئی و غیرقابلتعمیم است، آزمون آماری t تک نمونهای یکی از بهترین آزمونها خواهد بود. نتایج این آزمون در جدول 7 آمده است. در این جدول میانگین و انحراف معیار، مقدار t، درجه آزادی و سطح معنیداری مشخص است. موافقت و مخالفت با گویه هایی که سطح معنیداری برای آنها از 05/0 پایینتر است را میتوان به کل جامعه تعمیم داد. همچنین مقادیر t منفی نشانه پایین بودن میانگین بهدستآمده از میانگین نظری (موافقت با تأثیر منفی آن) و مقادیر t مثبت بیانگر بیشتر بودن میانگین آن مؤلفه نسبت به میانگین نظری 3 (موافقت با تأثیر مثبت آن) است.
سؤال اول: آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر گرایش دینی جوانان تأثیر دارد؟
با توجه به یافته های جدول 7، مقدار t بهدستآمده برابر با 60/3- و سطح معنیداری 00/0 نشان میدهد که استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی عامل تضعیف گرایش دینی در بین جوانان میباشد و فرض پژوهش مبنی بر تأثیر استفاده از شبکههای مجازی بر گرایش دینی جوانان تایید میگردد- البته این اثرگذاری بهصورت منفی است.
سؤال دوم: آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اخلاق جوانان تأثیر دارد؟
طبق نتایج جدول 7، مقدار t بهدستآمده برابر با 89/11- و سطح معنیداری 00/0 نشان میدهد که استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی عامل قوی در ایجاد اختلال اخلاق در بین جوانان است و فرض پژوهش مبنی بر تأثیر استفاده از شبکههای مجازی بر کاهش اخلاق جوانان تائید میگردد- البته این اثرگذاری بهصورت منفی است.
سؤال سوم: آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی جوانان تأثیر دارد؟
با توجه به یافته های جدول 7، مقدار t بهدستآمده برابر با 00/7 و سطح معنیداری 00/0 نشان میدهد که جوانان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی را عامل افزایش پیشرفت تحصیلی خود میدانند و فرض پژوهش مبنی بر تأثیر استفاده از شبکههای مجازی بر کاهش اخلاق جوانان تائید میگردد- البته این اثرگذاری به صورت مثبت است.
سؤال چهارم: آیا استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت جوانان تأثیر دارد؟
طبق نتایج جدول 7، مقدار t بهدستآمده برابر 23/0- و سطح معنیداری 15/0 نشان میدهد که جوانان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی را عامل تأثیرگذاری بر کم و کیف اوقات فراغت خود نمیدانند و میانگین بهدستآمده هم تفاوت معنیداری با حد متوسط پاسخها ندارد. در واقع باید گفت پاسخدهندگان موافقت یا مخالفت خاصی با این گویه ابراز نکردهاند و فرض پژوهش مبنی بر تأثیر استفاده از شبکههای مجازی بر کاهش اوقات فراغت جوانان تایید نمیگردد.
بحث و نتیجهگیری
امروز با رسانهای شدن جهان اجتماعی، این رسانهها هستند که دگرگونیهای ساختاری و فرهنگی عمیقی را نهتنها در نهادهای اجتماعی، بلکه در روابط اجتماعی بین انسانها به وجود آوردهاند. در همین راستا، رسانهها به افراد این امکان را دادهاند که با افرادی آنسوی فضای اجتماعی خود ارتباط گرفته، کنشگری کنند و اشکال جدیدی از رابطه، معنا، عواطف و احساسات مرتبط با پیوندهای انسانی محقق شود. شبکههای اجتماعی به عنوان یکی از فعال ترین رسانه های اجتماعی، به دلیل جذابیت ذاتی بیش از سایر رسانهها مورد توجه قرار میگیرند و استفاده از آنها روبه افزایش است. شبکههای اجتماعی مجازی، بیشترین شباهت را به جامعۀ انسانی دارند و فارغ از محدودیتهای زمانی، مکانی، سیاسی و فرهنگی، امکان ارتباط با شمار زیادی از افراد را به فرد میدهند. لذا آسیبهای استفاده از شبکههای اجتماعی که زمان چندانی هم از پیدایش آنها نمیگذرد، قابل تامل و با اهمیت هستند؛ چرا که این شبکهها نیز مانند سایر شبکههای ارتباطی میتوانند در جهت مثبت و منفی به کار گرفته شوند. شبکههای اجتماعی مجازی فواید زیادی دارند، اما آسیبهای ناشی از آنها نیز گریبان گیر جوانان و بهطورکلی جامعه و خانوادهها شده است.
مقاله حاضر به دنبال شناسایی میزان گرایش جوانان استان همدان به شبکههای اجتماعی مجازی و مشخص کردن تأثیرات استفاده از این شبکهها بر 4 متغیر گرایشهای دینی، اخلاق، پیشرفت تحصیلی و اوقات فراغت در زندگی جوانان میباشد.
ابتدا گونههای مختلف شبکههای اجتماعی مجازی مورد استفاده در بین جوانان استان همدان شناسایی شد. بر اساس یافته ها، شبکه اجتماعی تلگرام با 7/96 ، پیام رسان واتساپ با 18/94 و شبکه اجتماعی اینستاگرام با 08/90 ، پرطرفدارترین شبکههای اجتماعی مجازی در بین جوانان استان همدان هستند. در گام دوم، اهداف افراد از عضویت و استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی مورد بررسی قرار گرفت که در این زمینه یافتهها نشان داد که اهداف جوانان استان همدان به ترتیب اهمیت عبارت اند از: تفریح و سرگرمی، اشتراک محتوای خانوادگی، جستجو و بهره مندی علمی، بهرهگیری خبری و اجتماعی، دریافت محتوای آموزشی، افزایش ظرفیت های اقتصادی، افزایش آگاهی شغلی، تقویت جنبه های هنری، آگاهی از محتوای برنامه های ورزشی، تامین اهداف تحصیلی، دریافت محتوای مذهبی، دوستیابی و درنهایت، هدف سیاسی. در گام سوم، بررسی زمان حضور افراد در این شبکه ها نشان داد بیشترین زمان حضور در شبکههای اجتماعی برای جوانان 1 تا 2 ساعت با 24 درصد از فراوانی است. زمانهای کمتر از 1 ساعت با 6/21 درصد،3 تا 4 ساعت با 3/15 درصد، 2 تا 3 ساعت با 5/13 درصد و 4 تا 5 ساعت با 5/10 درصد در رتبههای بعدی قرار دارند و متأسفانه 5/9 درصد از جوانان هم بیش از 7 ساعت از وقت خود را در شبانهروز در این شبکه ها سپری میکنند.
بررسی تأثیرات استفاده این شبکههای اجتماعی بر گرایشهای دینی جوانان نشان میدهند که استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر وضعیت گرایش دینی جوانان تأثیرات منفی داشته و عملاً باعث ترویج مشکلاتی در این زمینه برای جوانان میگردد. این نتیجه با یافتههای پژوهش نعمتی فر، صفورایی پاریزی (1398)، عبدالرحمانى، حسین پور و بشیرى (1397)، موسیوند، صفایی، صفایی شکیب و ویسه (1396) و کمپل (2012) همخوانی دارد. در تحلیل این نتیجه پژوهش میتوان گفت که استفاده آزاد از شبکههای اجتماعی مجازی در جوانانی بیشتر رواج دارد که اعتقادات و باورها و درنهایت تربیت دینی آنها ضعیفتر است. البته این مسئله از عوامل دیگری نیز سرچشمه میگیرد؛ چون بهصورت منطقی رژیم مصرف برای محتوای رسانههای اجتماعی طراحی و فراگیر نمیشود، این رسانهها و امکانات اطلاعاتی و ارتباطاتی، بیشتر مروج فرهنگ مادی نگر و لذتجو و فردگرایانه هستند که یکی از جنبههای آسیبزای آن کاهش تعلقات دینی و اخلاقی در جوانان است.
یافته های پژوهش در مورد تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اخلاق جوانان گویای تأثیرات منفی این عامل بر روی این متغیر است و این یافته با نتایج پژوهشهای بور، بلیاد و ژیان باقری (1399)، طالعی و همکاران (1398)، روزبهانی، ساروخانی و پروین (1398)، عبدالرحمانى، حسین پور و بشیرى (1397)، شریفی و شهرستانی (1396)، مک دانیل، دروینو و کرونز (2017)، کارپینسکیو همکاران (2016) و راسل و کلیتون (2014) همسویی دارد. می توان گفت حضور بیشازحد در فضای مجازی، از یکسو سبب وقت گذاری کمتر برای خانواده و کاهش نظارت خانواده بر کنشهای افراد میشود و از سوی دیگر، وجود روابط ناسالم در فضای مجازی، فرد را به این شبکهها وابسته می کند و باعث دریافت و یا ارسال محتوای خارج از عرف و در فضای مجازی میشود که این امر به اخلاق فرد آسیب میزند.
همچنین یافتههای این پژوهش نشان میدهند که استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی جوانان تأثیرات مثبت دارد. یافتههای پژوهشهای الواری و مقامی (1397)، مالمیر و همکاران (1395)، امامی ریزی کبرا (1395)، حجازی و همکاران (1395)، عباس و همکاران (2019)، چیزوبا (2017) و تازر و همکاران (2017) مؤید این نتیجه پژوهش است. عامل تأثیرگذاری مثبت شبکههای اجتماعی بر بهبود پیشرفت تحصیلی جوانان را میتوان در ویژگیهای اصلی شبکههای اجتماعی چون تعاملی بودن، مشارکتی بودن و امکان استفاده از محتوای چندرسانهای دانست. در محیطهای مجازی آموزشی، افراد خود مسئول یادگیری شان هستند و فعالاند که همین عوامل موجب بهبود پیشرفت میگردد.
یافته این پژوهش در زمینه تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت جوانان نشانگر تأثیرات مشخص مثبت و یا منفی نیست و این یافته با نتایج یافتههای حاصل از پژوهشهای موسوی (1399)، توکلی و منصور لکورج (1399)، خانیکی و خجیر (1397) وفو، زیو، ژوآ و یو (2018) که تا حدود زیادی همخوانی دارد. در تحلیل این نتیجه نیز باید گفت که شبکههای اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد تأثیر میگذارند و تغییرات زیادی در زندگی و نحوه زندگی آنها ایجاد میکنند؛ از جمله میتوانند تغییراتی بر سبک زندگی افراد ایجاد کنند و نوعی جدیدی از سبک زندگی یا همان سبک زندگی مجازی را به وجود آورند. یکی از ابعاد سبک زندگی که میتوان گفت تا حدود زیادی تحت تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی است، اوقات فراغت میباشد. نکته اصلی اینجاست که کاربرانی که از شبکههای اجتماعی مجازی برای پر کردن اوقات فراغت خود استفاده میکنند، اغلب دو حالت دارند: یا بهصورت بیهدف در شبکههای مختلف گشت زنی میکنند و یا اینکه بهصورت هدفمند، اوقات فراغتشان را با توجه به شبکههای اجتماعی مجازی برنامهریزی مینمایند. بر این اساس، نتیجه پژوهش مؤید تأثیرات مشخص مثبت و یا منفی در این زمینه نبوده است.
بدین ترتیب، در دنیای کنونی که انفجار اطلاعات در آن به وقوع پیوسته و بخش عظیمی از انسانها بهویژه جوانان در معرض پیامدهای آن قرارگرفتهاند، بسیاری از متغیرها معنای گذشته خود را ازدست داده اند و شدت و دامنه تغییرات به حدی است که در برخی موارد چالشها و بحرانهای اجتماعی جدید را پدید آورده است. با توجه به اهمیت این موضوع و شناخت رابطه شبکه های اجتماعی مجازی و اوقات فراغت، این پژوهش نشان می دهد که فرآیند انتقال و نظارت درزمینه ارزشها، باورها و رفتارها از خانواده و اجتماعات محلی به رسانههای جمعی بهویژه رسانههای اجتماعی ملی و بینالمللی منتقلشده و برای جلوگیری و کاهش مسائل احتمالی نیاز به یک برنامه ریزی هماهنگ و منطبق با این فرایند است.
منابع
- افـراسیابی، محمدصادق. (1393). مطالعات شبکههای اجتماعی و سبک زندگی جوانان. تهران: انتشارات سیمای شرق
- الواری، شادی و مقامی، حمیدرضا. (1397). «بررسی تأثیر اجتماع یادگیری بر مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی». فصلنامه روانشناسی تربیتی. دوره 14، شماره 47، صص75-93.
- امامی ریزی، کبرا. (1395). «تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان». مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. سال 9، شماره 3، صص 206-214.
- بور، سمانه؛ بلیاد، محمدرضا و ژیان باقری، معصومه. (1399). «اعتیاد به شبکههای اجتماعی بر اساس روانبنههای ناسازگار و تحریفهای شناختی بامیانجیگری جو عاطفی خانواده در دانشجویان». اندیشه و رفتار. دوره چهاردهم، شماره 55، صص 67-79.
- توکلی، سعید منصور و لکورج، محمدهادی. (1399). «تأثیر شبکههای اجتماعی در تغییر ویژگیهای شخصیتی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب». فصلنامه مدیریت و چشمانداز آموزش. سال دوم، شماره اول.
- خانیکی، هادی و خجیر، یوسف. (1397). «نقش شبکههای اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران». فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال نوزدهم، شماره 44.
- روزبهانی، منیر؛ ساروخانی، باقر و پروین، ستار. (1398). «بررسی جامعهشناختی مصرف شبکههای اجتماعی مجازی و تسامح قومی در بین شهروندان تهرانی». فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. سال پنجم، شماره 20، صص 313-356.
- ساروخانی، باقر. (1394). جامعهشناسی ارتباطات. تهران: انتشارات اطلاعات
- شریفی، سید مهدی و شهرستانی، عقیله. (1396). «بررسی رابطۀ بین میزان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی موبایلی (تلگرام) با رفتار و اخلاق اجتماعی کاربران با رویکرد دینی». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره 7، شماره 24، صص 277-298.
- طالعی، علی؛ اسمعیلی، معصومه؛ فلسفی نژاد، محمدرضا؛ کاظمیان، سمیه و برجعلی، احمد. (1398). «آسیبشناسی ارتباط با جنس متفاوت در شبکههای اجتماعی مجازی: یک مطالعه پدیدارشناسی با نوجوانان». تحقیقات علوم رفتاری. دوره هفدهم، شماره 1، پیاپی 55.
- عبدالرحمانى، رضا؛ حسین پور، جعفر و بشیرى، هادى. (1397). «بررسى نقش مصرف شبکه پیامرسان تلگرام در گرایش جوانان به جرائم اخلاقى». دو فصلنامه پژوهشهای انتظامى- اجتماعى زنان و خانواده. صص 47-66.
- عدلی پور، صمد؛ قاسمی، وحید و میرمحمدتبار، سید احمد. (1393). «تأثیر شبکه اجتماعی فیسبوک بر هویت فرهنگی جوانان شهر اصفهان». تحقیقات فرهنگی ایران. سال هفتم، شماره 1.
- فرامرزیانی، سعید؛ هاشمی، شهناز و فرهنگی، علیاکبر. (1395). «نقش رسانهها مجاز در تغییرات ارزشها اجتماعی با تأکید بر شبکهها اجتماعی تلگرام و فیسبوک». توسعه اجتماعی. دوره دهم، شماره 4.
- فرقانی، محمدمهدی؛ مظفری، افسانه و کیهان، امیر. (1398). «نقش شبکههای اجتماعی موبایلی در بازتولید هویت قومی دانشجویان کرد دانشگاههای تهران». فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. سال پنجم، شماره 18، صص 97-129.
- فرقانی، محمدمهدی و بدیعی، بهار. (1394). «فرآیند اهلی سازی فناوری رسانهای: تجربه زیسته جوانان ایرانی در پذیرش تلفن همراه هوشمند». فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. شماره 4، صص 178-133.
- فروتنی، زهرا و بحرانی، عطیه. (1398). «سنجش تأثیر شاخصهای روانی و عملکردی بر تمایل دانشجویان به استفاده از شبکههای اجتماعی». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. سال نهم، شماره دوم، صص 231-251.
- قراباغی، حسن؛ یوسفی افراشته، مجید و صالحی، وحید. (1397). «تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر حجاب و عفاف، هویت دینی و فردی، تعامل با خانواده و افسردگی و انزوا در بین جوانان». فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. پیاپی ۴۲، صص 257 -۲۷۲.
- کریمی، فریده؛ صابری، زهرا و کریمی، مه لقاء. (1394). «شبکههای اجتماعی و تأثیر آن بر اخلاق جامعه». دومین کنفرانس ملی جامعهشناسی و اخلاق، تهران.
- مالمیر، مرتضی؛ زارع، محمد؛ فیضآبادی، نرگس و ساریخانی، راحله. (1395). «تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر پیشرفت تحصیلی و یادداری دانشجویان پرستاری در آموزش زبان انگلیسی». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی.
- مبارکی، احسان و شرفی، محمد. (1398). «بررسی رابطه بین استفاده از ماهواره، اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی و نگرش به دوستی با جنس مخالف قبل از ازدواج». فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، سال پنجم، شماره 18، صص 131-166.
- متانی، مهرداد؛ رئیسی نافچی، ابوالقاسم و تقی زاده، نسرین. (1398). «بررسی ارتباط بین استفاده از رسانههای جمعی و پایبندی به فرهنگ شهروندی (مطالعه موردی: افراد 18 سال به بالا در شهر قائمشهر)». فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد واحد شوشتر. دوره 13. شماره 4. پیاپی 47.
- موسوی، ولی اله. (1399). «شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی در نوجوانان و جوانان ایرانی». مجله طب نظامی. دوره 22، شماره 3، صص 281-288.
- موسیوند، مریم؛ صفایی، صفی الله؛ صفایی شکیب، علی و ویسه، مهدی. (1396). «بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مبتنی بر وب بر هویت دینی دانشجویان دهۀ دوم و سوم انقلاب اسلامی (مورد مطالعه: دانشگاههای همدان)». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره 7، شماره 25، صص 503-524.
- نارمنجی، سید مهدی؛ ریاحی نیا، نصرت؛ نو کاریزی، محسن و زره ساز، محمد. (1399). «بررسی تأثیرگذاری رفتار اشتراکگذاری اطلاعات در شبکههای اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی». پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. دوره 35. شماره 35، صص 604-633.
- نعمتی فر، نصرتالله؛ صفورایی پاریزی، محمدمهدی. (1398). «بررسیتأثیراستفادهازشبکههایاجتماعیبرحجابوپوششکاربران باتأکیدبرابعاددینداری». دو فصلنامه علمی- پژوهشی دین و ارتباطات. سال بیست و ششم، شمار اول پیاپی (55)، صص 362 -365.
- یاریگر روش، محیا؛ عامری، فریده؛ فرح بیجاری، اعظم و دهشیری، غلامرضا. (1398). «استفادۀ آسیبزا از شبکههای اجتماعی مجازی در مادران». فصلنامه خانواده و پژوهش شماره 46، صص 81.-63.
- Abbas Jaffar, Aman Jaffar, Nurunnabi Mohammad, Shaher Bano. (2019). “The Impact of Social Media on Learning Behavior for Sustainable Education: Evidence of Students from Selected Universities in Pakistan”. Sustainability 2019, 11, 1683; doi:10.3390/su11061683.
- Aytac, K.Y. (2010). “Investigating the Impact of Internet Dependency on Student Teachers' Loneliness of Adiyaman University”. Journal of Education and Training Studies, 6 (2), 58-64.
- Bailey, Arlene & Ojelanki, Ngwenyama. (2010). “Bridging the generate gap in ICT use: Interrogating Identity, Technology and interactions in community Telecenters”. Common wealth secretariat.
- Bipeta, R. Yerramilli, S. S. Karredla, A. R. & Gopinath, S. (2015). “Diagnostic Stability of Internet Addiction in obsessive-compulsive disorder: Data from a naturalistic one-year treatment study”. Innovations in Clinical Neuroscience, 12 (1), 14 -23
- Campbell, H. (2012). “The Relationship between Facebook use and Religiosity among Emerging Adults”. Ph. D Thesis, University of South Carplina.
- Chang, S. E. Liu, A. Y. & Shen, W. C. (2017). “User trust in social networking services: A comparison of Facebook and LinkedIn”. Computers in Human Behavior, 29, 312-302
- Chen, P.T. & S.C. Kuo. (2017). “Innovation Resistance and Strategic Implications of Enterprise Social Media Websites in Taiwan through Knowledge Sharing Perspective”. Technol. Forecast. Soc. Change: http://dx.doi.org/10.1016/j.techfore.2017.02.002
- Chizoba, P. (2017). “The Effect of Social Networking Sites on Academic Performance of Students of Abia State Polytechnic”. American Journal of Art and Design. 2(4): 100-104. doi: 10.11648/j.ajad.20170204.13
- Du, J. (2014(. “The information journey of marketing professionals: Incorporating work task-driven information seeking, information judgments, information use, and information sharing”. Journal of the Association for Information Science and Technology, 65 (9): 1850–1869.
- De Reuver Mark, Nikou Shahrokh, Bouwman Harry. (2016). “Domestication of smartphones and mobile applications: A quantitative mixed-method study”. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2050157916649989
- Fu, J. Xu, P. Zhao, L. & Yu, G. (2018). “Impaired Orienting In Youth With Internet Addiction: Evidence From The Attention Network Task (ANT)”. Psychiatry Research, 264, 54-57
- Gitonga, M. M. A. )2013). “Information sharing among humanitarian organizations in Kenya”. M.A. thesis. University of Nairobi.
- Grant, J. E. Potenza, M. N. Weinstein, A. & Gorelick, D. A. (2018). “Introduction to Behavioral Addictions”. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 36(5), 233–241.
- Karpinski, A.C. P.A. Kirschner, I. Ozer, J.A. Mellott & P. Ochwo. (2013). “An Exploration of Social Networking Site Use, Multitasking, and Academic Performance among United States and European University Students”. Computers in Human Behavior, 29: 1182-1192.
- Kin, W. H. (2015). “Social media marketing and its influence on international entrepreneurship”. Doctoral dissertation.
- Kuss D.J. & Griffiths, M. D. (2015). Internet Addiction: A Real Addiction? In: Internet Addiction in Psychotherapy. Palgrave Studies in Cyber psychology. Palgrave Pivot, London
- McDaniel, Brandon.T., Drouin, M., Cravens, J.D. (2017). “Do You Have Anything to Hide? Infidelity- Related Behaviors on Social Media Sites and Marital Satisfaction”. Computers in Human Behavior, Volume 66, pp. 88-95. Retrieved from: https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.09.031
- Russell B. & Clayton, MA. (2014). “The Third Wheel: The Impact of Twitter Use on Relationship Infidelity and Divorce”. Cyberpsychology Behavior and Social Networking, Vol. 17, No. 7. Retrieved from: https://doi.org/10.1089/cyber.2013.0570
- Tezer Murat, Taşpolat Ata, Sami Kaya Ömer, Fatih Sapanca Hamza. (2017). “The impact of using social media on academic achievement and attitudes of prospective teachers”. International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education, Vol. 5, No. 2, 2017.
- Tyler, T. (2012). “Social networking and Globalization”. Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 4, No. 6.
- Yermolayeva, Y.A, Pempek, T.A & Calvert, S.L. (2009). “College students' social networking experiences on Facebook”. Journal of Applied Developmental Psychology, 30, 227-238.
)