ارائه مدل تاثیر بازاریابی رابطه مند بر کیفیت خدمات ارائه شده با نقش میانجی برند سازمانی در باشگاه های ورزشی استان کرمانشاه
نریمان رحمانی تبار
زردشتیان، شیرین
شهاب بهرامی
تاریخ دریافت مقاله: 7/8/1397
تاریخ پذیرش مقاله:21/11/1397
مقدمه
امروزه سازمانها در محیطی پویا، پرابهام و متغیر فعالیت میکنند. یکی از بارزترین ویژگی های عصر حاضر، تغییرات و تحولات شگرف و مداومی است که در شرایط اجتماعی و فرهنگی- نظیر تحولات در طرز تفکر، ایدئولوژی، ارزشهای اجتماعی- سیاسی، اقتصادی، فناورانه و فراملی آنها روی میدهد (فتاحی و کاشف، 1395). پویاییهای محیطی و رقابت فزاینده، سازمانها را بر آن داشته است تا جهت فعالیت، رقابتپذیرتر شوند و رضایت مشتریان خود را به دست آورند و از طرفی مشتریان جدیدی نیز کسب کنند. یکی از مهمترین عوامل در جهت حفظ وکسب مشتریان جدید در سازمانهای خدماتی، کیفیت خدمات میباشد (طباطبایی هنزایی و اخوان، 1389). در واقع در سازمانهای خدماتی، منابع مزیت رقابتی کیفیت خدمات و نیروی انسانی ارائه دهنده آن خدمت میباشند. ارائه خدمات مناسب، یکی از راهبردهای اساسی برای بقای سازمان میباشد. فعالیتهای کارکنان در سازمانهای خدماتی با مشتریان سازمان در ارتباط است. این فعالیت ها عامل حیاتی در توسعه روابط موثر با مشتری میباشند. بنابراین مهارت ها، نگرشها و رفتاری کارکنان در این زمینه حائز اهمیت میباشد، چرا که افراد برای ارائه خدمات با کیفیتی که مطابق انتظار مشتری باشد، مسئولیت دارند (آواد و آگتی ، 2011). یکی از عواملی که میتواند مهارتها، نگرشها و رفتار کارکنان را در جهت ارائه کیفیت خدمات مناسب و مشتری مداری هدایت کند، بازاریابی میباشد (رودریگز و همکاران، 2010).
توجه اصلی علم بازاریابی، تمرکز بر نیاز های مصرفکنندگان است. امروزه بسیاری از شرکتها و سازمانها مفاهیم جدید بازاریابی را پذیرفتهاند و طبق آن عمل میکنند. آنها متوجه شده اند که تمرکز بر نیازهای مشتریان به معنی توجه به کیفیت محصول و ارائه خدمات به مشتریان است (تیموری بقسانی، 1395). در شرایط جدید روشهای بازاریابی گذشته کارایی لازم را ندارند و سودآوری کمتری می کنند. بیشتر بازارها بلوغ یافته و با رقابت فشرده و عرضه بسیار فراوانتر از تقاضا مواجه هستند. در این شرایط، مشتریان جدید به سختیمی توان یافت و نیاز مبرمی به حفظ و نگهداری مشتریان فعلی در بنگاه ها احساس میشود. شرکتها دائما در جستجوی راههایی هستند که ارتباطشان را با مشتریان ارزشمند حفظ کنند، زیرا مشتریان وفادار مهمترین منبع سودآوری آنها هستند. یکی از این راهها، «بازاریابی رابطه مند» است که روشی شناخته شده است که مشتریان ناراضی را محدود می کند و باعث فزونی مشتریان وفادار میشود (بوسه و بانسل ، 2002).
بازاریابى رابطهمند را فرایند شناسایى، استقرار، نگهدارى، رشد و در زمان نیاز، پایان دادن به روابط با مشتریان و ذىنفعان به گونهاى سودآور میدانند؛ چنان که کلیه افراد و سازمان هاى درگیر به هدفهاى خود برسند. بدیهى است که این وضعیت در پرتو وفاى به عهد شکل مىگیرد (افلاکی، 1389). با توجه به اهمیت رضایتمندى مشتریان، نگرش مشترى مدارى و کسب رضایت مشترى در عرصه فعالیتهاى اقتصادى جهان، یکى از اصول کسب و کار تلقى مىشود و عدم توجه به این اصول، احتمال حذف شدن از صحنه بازار را در پی خواهد داشت، زیرا اگر کالا و خدمات انتظارات مشتری را برآورده کند در او احساس رضایت ایجاد میشود و با خرید مجدد(حضور مجدد) خود و تشویق دیگران به خرید، به بقای آن سازمان و شرکت کمک میکند (دادخواه، 1388). سازمانهاى ورزشى نیز از قاعده مستثنى نیستند و باید براى حفظ مشتریان و رضایت آنان گام بردارند. به نظر مىرسد بازاریابی رابطهمند، یک راهبرد مناسب براى رضایتمندى و حفظ مشتریان ورزشى باشد (اکبری و کاوش، 1395).
یکی از با ارزشترین داراییهای هر شرکت، نام و نشان تجاری آن می باشد. هرچه ارزش نام و نشان تجاری در ذهن مصرفکنندگان بیشتر باشد، شرکت میتواند در سایه آن منافع بیشتری را از مصرفکنندگان کسب کند. ارزش نام و نشان تجاری مرتبط با این است که در مقابل آنچه که پرداخت میکنیم چه چیزی دریافت میکنیم (ولی پوری، 1393). برند عبارت است از: یک اسم، اصطلاح، علامت، نشان یا ترکیبی از همه اینها که با هدف شناسایی و تمیز دادن کالا یا خدمات یک فروشنده یا گروهی از فروشندگان به کار میرود و موجب متمایز شدن این کالاها و خدمات از کالاها وخدماتی می گردد که توسط رقبا عرضه میشوند (روستا و همکاران، 1395). برندسازی فرایندی است که در آن، سازمانهای ارائهدهنده کالا یا خدمات با اهداف تعریف شده خود در تلاش برای ساخت و انتقال مفاهیم و معانی مشخصی هستند تا در ذهن مشتریان قرارگیرند و در مسیر زندگی آنها از طریق تداعیات و یادآوریهای مثبت و متمایز، امکان فروش مجدد خود را فراهم سازند. به بیان دیگر، تلفیق محصول یا خدمت ارائه شده با بخش منطقی و سپس احساسی مخاطب به شکلی صورت میگیرد که در شرایط تصمیمگیری برای خرید جدید، نظام تصمیمگیری مشتری را به سمت با ارزش تر دیدن محصول برند هدایت کند. بنابراین منظور از برند، یک کالای لوکس و گرانقیمت نیست؛ بلکه مفهومی است ذهنی که با اتصال به عناصر عینی و ادراکی، قابلیت ورود و لانه کردن در زندگی روزانۀ مردم را فراهم میسازد و در قبال این مهم، به آنها ارزشهای مثبتی می افزاید(مشبکی اصفهانی و همکاران، 1394).
در بازاریابی پیچیده و رقابتی فعلی، کسب شهرت و اعتبار بسیار دشوار و از دست دادن آن بسیار آسان است(ولی پور،1393 . شرکتهایی که در پی تأمین رضایت مشتریان هستند، رسالت واقعی واحدهای بازاریابی آنها درک نیازها و خواستههای مشتریان و ارائه راهکارهایی برای تولید محصولاتی متناسب با آن نیازها و خواستههاست و به دنبال رضایت بلندمدت مشتریان از طریق ارائه محصولاتی با کیفیت برتر همراه با نیل به اهداف بلندمدت و حیات مستمر خودشان هستند (ولی پوری، 1393). در ابتدای هزاره سوم، جهان ورزش در حال تجربه دوران جدید و تازه ای است. تحولات سریع و گسترده در تمامی ابعاد ورزشی، استفاده از شیوهها و فنون بازاریابی را در ورزش مورد توجه قرار داده است. از طرفی دانش بازاریابی ورزشی در سالهای گذشته اهمیت بسزایی برای فدراسیون ها و باشگاه هاى ورزشی پیدا کرده است. این مهارت و دانش بدان حد اهمیت یافته که مىتوان آن را به عنوان یکی از اجزای مهم بقای سازمانهای ورزشی به شمار آورد (کشکر و همکاران، 1395). در این محیط، سازمانها و شرکتها مجبور شده اند که برقراری ارتباط با مشتریان و وفادار نمودن آنها را در اولویتهای کاری خود قرار دهند و برای دستیابی به موفقیت در یک بازار فناوری- محور، پیچیده و رقابتی به جست و جوی مواردی کلیدی برای وفادار ساختن مشتریان بپردازند. یکی از این موارد، نفوذ در روابط مشتری با سازمان برای دستیابی به اطلاعات مزیتی در مورد مشتریان است. برای رسیدن به این هدف، راهبردهای متعددی وجود دارد. یکی از مهمترین این راهبردها، راهبرد بازاریابی رابطهمند مبتنی بر ایجاد، توسعه و حفظ ارتباط با خریداران میباشد (تیموری بقسانی، 1395).
آنچه مشخص است برنامههای برندسازی تلاشی نظاممند برای انتقال مفاهیم از طریق ابزارهای اطلاعرسانی و تبلیغاتی با توجه به مخاطبان و مشتریان هدف بنگاه می باشد. مسلم است که وعدههای برندها سازندۀ ذهنیت در مشتریان است که میتواند به صورت کاملاً غیر ارگانیک یا صرفاً در حد آگاه سازی و یا کاملاً ارگانیک و بر اساس تبلیغات دهان به دهان منتقل شده باشد. به طور مثال، یک بنگاه گردشگری ارائه دهندۀ تورهای مسافرتی به شهرهای تاریخی، از طریق شبکههای ارتباطی خود، ذهنیت ارائهدهنده خدمات مطمئن، با سرعت و بی نقص را به مشتریان منتقل میکند. انتظار مشتریان پس از این ادعا، آن است که از کارکنان این سازمان و خدمات دریافت شده از آن، احساس اطمینان، سرعت و خدمات فاقد هرگونه نقص را نمایند. بنابراین زمینۀ لغزش یا تخریب این وعدهها در لحظۀ تماس به شدت وجود دارد؛ یعنی برخورد نامطمئن و ناشی از بیتجربگی کارکنان در محیط بسیار آرام و مطمئن طراحی شده سازمان (منظر خدمات)، میتواند حسی مخالف حس اطمینان را به مشتریان منتقل کند. یک برنامۀ تور شهری در مقصد موردنظر با استفاده از بهترین ماشینهای گردشگری روز دنیا، در صورت وجود راهنمای تور بی دقت و وقتنشناس، نمیتواند حس بینقصی و سرعت را در مشتریان تلقین کند. بنابراین مقولۀ جدیدی در این میان بروز میکند که آن را با عنوان «برندسازی داخلی» یا «برندسازی درونسازمانی» میشناسند(شفیعا، 1395).
مصطفایی (1394) درپژوهشی در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد به بررسی ارتباط بازایابی رابطه مند و کیفیت خدمات با رضایتمندی مشتریان استخرهای بانوان شهرستان کرمانشاه پرداخت که نتایج آن نشان داد بین بازاریابی رابطهمند و کیفیت خدمات با رضایتمندی مشهریان استخرهای بانوان شهرستان کرمانشاه ارتباط مثبت و معنیداری وجود دارد، اما بین بازاریابی رابطهمند و کیفیت خدمات و رضایت مندی بر اساس سن مشتریان ارتباط معنی داری مشهود نیست. نتایج آزمون نشان داد که بین بازاریابی رابطهمند و کیفیت خدمات و رضایتمندی بر اساس مدرک تحصیلی و نوع شغل مشتریان تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین، دو متغییر بازاریابی رابطهمند و کیفیت خدمات پیش بین مناسبی برای رضایتمندی مشتریان استخرهای بانوان شهرستان کرمانشاه میباشند.
انصاری رنانی و سیاه کمری (1394) در تحقیق خود با عنوان «بررسی رابطه بین بازاریابی رابطه مند و تصویر شرکت بر کیفیت خدمات» به این نتیجه رسیدند که بین بازاریابی رابطهمند و تصویر شرکت با کیفیت خدمات رابطه معناداری وجود دارد. (رنانی و سیاه کمری، 1394).
آقاجانلو (1394) در تحقیق خود با عنوان «بررسی تأثیر کیفیت خدمات بر برند سازمانی و وفاداری مشتریان» به این نتیجه رسید که بین کیفیت خدمات با برند و وفاداری مشتریان رابطه معنادار مثبت وجود دارد (آقاجانلو، 1394). قاضی زاده و همکاران(1390) به بررسی تأثیر بازاریابی رابطهمند بر وفاداری مشهریان با استفاده از مدل توسعه یافته بازاریابی رابطهمند پرداختند. نتایج حاکی از آن است که سه عامل منافع مالی، عوامل اجتماعی و پیوندهای ساختاری با تأثیرگذاری بر کیفیت ارتباط و احساسات و به همین صورت عامل احساسات با تأثیرگذاری بر کیفیت ارتباط میتوانند منجر به وفاداری مشتری شوند. در نهایت، میتوان نتیجه گیری نمود که بین بازاریابی رابطهمند و وفاداری مشهریان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
بنیادی نائینی و همکاران (1393) در تحقیق خود با عنوان »بررسی تاثیر بازاریابی داخلی و برند سازی داخلی بر کیفیت خدمات (مطالعه موردی: یک شرکت خدماتی)» به این نتیجه رسیدند که بازاریابی داخلی و برندسازی داخلی بر روی کارکنان تمرکز میکنند و از این طریق به افزایش کیفیت خدمات کمک مینمایند. همچنین بین برند سازی داخلی و کیفیت خدمات رابطه معنیداری وجود دارد و عملکرد برند بیشترین همبستگی را با کیفیت خدمات دارد (بنیادی نائینی و همکاران، 1393). ولیپوری (1393) در پژوهش خود با عنوان «بررسی تاثیر برند سازمانی بر بازاریابی رابطه مند» به این نتیجه رسید که که برند سازمانی بر بازاریابی رابطه مند تاثیرگذار میباشد (ولیپوری، 1393). دانش آموز (1393) در تحقیق خود با عنوان «بازاریابی رابطه مند و تأثیر آن بر وفاداری مشتری: بررسی نقش رضایت و کیفیت خدمات (مورد مطالعه: شعب منتخب بانک تجارت شهر تهران)» به این نتیجه رسید که بازاریابی رابطه مند بر رضایت، کیفیت خدمات و وفاداری مشتریان تأثیرگذار است (دانش آموز، 1393). چن (2013) در پژوهشی با عنوان «تأثیر راهبرد بازاریابی رابطه ای بر حفظ و نگهداری مشتری آنلاین» نشان داد که پیوند مالی فقط با ارزش ادراک شده مشتری رابطه مثبت و معناداری دارد، اما بین پیوند اجتماعی و پیوند ساختاری با ارزش ادراک شده مشتری و کیفیت هم رابطه مثبت و معناداری به چشم می خورد. بین هر سه نوع راهبرد بازاریابی رابطه ای به صورت غیرمستقیم از طریق ارزش ادراک شده مشتری و کیفیت رابطه، با هزینه جایگزینی رابطه وجود دارد. همچنین نتایج نشان میدهد که کیفیت رابطه، بیشترین اثر را روی وفاداری مشهریان دارد و بعد از آن هزینه جایگزینی و ارزش ادراک شده مشتری بر وفاداری تأثیرگذار است.
فرناندز و همکاران(2018) در پژوهشی برای درک ارتباط بین کیفیت ادراک شده و خدمات مناسب بر ارزش درک شده، رضایت و وفاداری مشتریان در سه مرکز تناسب اندام کم هزینه(یک مدل کسب و کار جدید) اسپانیا، 763 نفر را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان دهنده رابطه مثبت بین متغیرهای مورد مطالعه بود. نتایج گویای اهمیت مدیریت مناسب مشتریان غیر نقدی و کیفیت ادراک شده توسط مدیران این سازمان های ورزشی است، چرا که وفاداری مشتری می تواند به عوامل متعددی که در دنیای ورزش هر روز ظهور می کند، بستگی داشته باشد.
اُریاد و اسکافیلد (2018) در پژوهش خود با عنوان «بررسی نقش کیفیت خدمات و ارزش ادراک شده در تجربه گردشگران در انگلستان» نشان دادند که کیفیت ادراک شده از خدمات به طور مستقیم بر ارزش درک شده، رضایت گردشگران و نیت های رفتاری آنها تاثیر می گذارد. آنها به ارائه شواهدی مبنی بر این که ارزش ادراک شده از کیفیت خدمات تاثیر قابل ملاحظه ای بر رضایتمندی دارد پرداختند. همچنین کیفیت خدمات را در زمینه های مختلف بررسی کردند و نشان دادند بین کیفیت خدمات و متغیرهایی از قبیل قیمت، بهره وری، رضایت مشتری، منافع، رفاه، سودآوری و قصد رفتاری نیز ارتباط مثبت وجود دارد.
گال و اشرف (2012) در تحقیق خود با عنوان «تاثیر برند داخلی بر تعهد کیفیت خدمات کارکنان؛ بررسی بخش آموزش پاکستان» به این نتیجه رسیدند که برند داخلی تاثیر نسبتا مثبتی بر تعهد کیفیت خدمات کارکنان دارد. علاوه بر این، شواهد نسبتا ضعیفی نشان داد که سن کارمند، تجربه و همچنین سطح برند داخلی و تعهد کیفیت تا حدی تحت تاثیرگذار هستند (گال و اشرف، 2012).
کیم و تریل (2011 ) در پژوهشی با عنوان «چارچوبی مفهومی برای درک ارتباط بین مشتری و سازمان ورزشی با رویکرد بازاریابی رابطهمند»، ایجاد، بهبود و نگهداری یک رابطه خوب با مشتریان ورزشی را از اساسی ترین اصول بازاریابی ورزشی در عصر حاضر برشمردند و به این نتیجه رسیدند که کیفیت ارتباط که از زیر مجموعه های بازاریابی رابطهمند میباشد بر رفتارهای خرید مشتریان تأثیرمیگذارد و هر چه که رابطه قویتر باشد، سوددهی سازمان ورزشی افزایش خواهد یافت. آنها بیان داشتند که سازمان های ورزشی میتوانند از یک مزیت رقابتی به وسیله راهبردهای مؤثر بازاریابی رابطهمند و رشد قدرت ارتباط با مشتری ورزشی، در تضاد با شیوههای بازاریابی گذشته که بر فروش بلیط و سود آنی تأکید داشتند، استفاده کنند. آنان دریافتند برای ایجاد بهتر راهبردهای بازاریابی رابطهمند ضروری است تا کیفیت ارتباط بین مشتری ورزشی و سازمان ورزشی را درک کنیم. همچنین اثر کیفیت ارتباط روی مشتری ورزشی ممکن است به غیر از ساختهای مورد نظر یاد شده به شرایطی ازجمله چگونگی شکل ارتباط، ویژگی های انگیزشی ارتباط و گرایشهای میان فردی عمومی بستگی داشته باشد. کیم (2008) هم با بررسى تاثیر کیفیت ارتباط در بازاریابى رابطه مند بر رفتار دانشجویان باشگاه هاى ورزشى، ارتباط بالاى کیفیت ارتباط با رفتار دانشجویان باشگاههاى ورزشى را گزارش کرده است (کیم، 2008).
در ابتدای هزاره سوم، جهان ورزش در حال تجربه دوران جدید و تازه ای است. تحولات سریع و گسترده در تمامی ابعاد ورزشی، استفاده از شیوهها و فنون بازاریابی را در ورزش مورد توجه قرار داده است. از طرفی دانش بازاریابی ورزشی در سال های گذشته اهمیت بسزایی برای فدراسیون ها و باشگاه هاى ورزشی پیدا کرده است. این مهارت و دانش بدان حد اهمیت یافته که مىتوان آن را به عنوان یکی از اجزای مهم بقای سازمانهای ورزشی به شمار آورد(کشکر و همکاران، 1395). در این محیط، سازمان ها و شرکتها مجبور شده اند که برقراری ارتباط با مشتریان و وفادار نمودن آنها را در اولویتهای کاری خود قرار دهند و برای دستیابی به موفقیت در یک بازار فناوری- محور، پیچیده و رقابتی به جست و جوی مواردی کلیدی برای وفادار ساختن مشتریان بپردازند. یکی از این موارد، نفوذ در روابط مشتری با سازمان برای دستیابی به اطلاعات مزیتی در مورد مشتریان است. جهت رسیدن به این هدف راهبردهای متعددی وجود دارد. یکی از مهمترین این راهبرد ها، راهبرد بازاریابی رابطهمند مبتنی بر ایجاد، توسعه و حفظ ارتباط با خریداران میباشد(تیموری بقسانی، 1395). بازاریابی رابطهمند در باشگاه های ورزشی، قابلیت باشگاهها را در انطباق با شرایط پیچیده محیطی بالا میبرد و میتواند باعث افزایش بهرهوری در باشگاهها شود. در این میان، باشگاهی در عرضه رقابت می تواند پیروز گردد که بتواند مشتریان بیشتری را جذب کند و آنها را برای حضور بعدی راضی نگه دارد. باشگاههای ورزشی اکنون سخت در تلاش برای جستجوی راههایی برای تعامل بهتر با مشتری و تاثیر روی آن ها میباشند. بازاریابی رابطهمند سیستمی است که میتواند در این زمینه تاثیرگذار باشد.
در سالهای اخیر، به علت افزایش عرضه و رقابت، سازمان های تولیدی و خدماتی جهت حفظ بقا و افزایش سودآوری و سهم بازار خویش مجبور به ارائه کالاها و خدماتی متنوعتر، باکیفیتتر و متناسب با خواستهها، تمایلات و سلیقههای مشتریان شدند. از سوی دیگر، آگاهی مشتریان از کالاها و خدمات نیز افزایش یافته و با افزایش تعداد رقبا، دیگر پذیرای هر نوع کالا یا خدمتی نمیباشند. مشتریان امروزی به دنبال محصولی میباشند که به بهترین وجه نیازها، خواستهها و سلیقههای آنها را برآورده سازد و از کیفیت و قیمت مناسبی نیز برخوردار باشد. از این رو، ارزیابی کیفیت کالاها و خدمات برای سازمانهای تولیدی و خدماتی بیش از پیش اهمیت یافته است. بنابراین، سازمانهای امروزی اغلب بهدنبال یافتن راهکارهایی میباشند که بتوانند هرچه بهتر کیفیت کالاها و خدمات خود را بسنجند و در جهت ارتقای آن برآیند(انواری رستمی و همکاران،1384).
این تحقیق نیز به دنبال آن است که با تدوین مدل تاثیر بازاریابی رابطه مند بر کیفیت خدمات با نقش میانجی برند سازمانی به بررسی این موضوع در بین باشگاه های ورزشی استان کرمانشاه بپردازد، چرا که باشگاه های ورزشی شرکت های خدماتی هستند که برای حفظ و افزایش مشتریانشان باید بهترین نوع خدمات را فراهم آورند تا بتوانند در این فضای رقابتی باقی بمانند. امید است این پژوهش زمینه مطالعات بعدی را فراهم آورد و پیشنهادهای لازم را برای بهبود شرایط و عملکرد در سازمانهای ورزشی و باشگاههای ورزشی ارائه دهد. گفتنی است که یافته های حاصل از این تحقیق میتواند مورد استفاده مدیران سازمانهای ورزشی به خصوص مدیران باشگاه های ورزشی قرار گیرد.
چهارچوب مفهومی پژوهش
مدل مفهومی پژوهشحاضر به قرار زیر است:
روششناسی پژوهش
این تحقیق از نظر هدف، کاربردی از نوع توصیفی بود که به روش پیمایشی و مبتنی بر مدلیابی معادلات ساختاری (SEM) انجام شد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمامی باشگاه های ورزشی دارای مجوز رسمی از سوی اداره کل ورزش و جوانان استان کرمانشاه در سال 1395 بود. با توجه به محدود بودن جامعه تحقیق، نمونهگیری به صورت طبقه ای و تصادفی ساده و از بین 324 باشگاه های وررزشی استان انجام شد. چون از معادلات ساختاری برای آزمون فرضیه های تحقیق استفاده گردید، حداقل تعداد نمونه به ازای هر سوال بین 5 تا 10 نمونه در نظر گرفته شد. از آنجا که در معادلات ساختاری حداقل حجم نمونه براساس متغیرهای پنهان تعیین میشود نه متغیرهای مشاهدهپذیر، در اینجا 20 نمونه برای هر عامل (متغیر پنهان) لازم بود- به طور کلی حداقل 200 نمونه توصیه شده است (حبیبی و عدن ور،1396). روش گردآوری داده ها و اطلاعات شامل روشهای میدانی جهت جمع آوری داده ها و روش کتابخانهای جهت بررسی ادبیات و مبانی نظری پژوهش بود. به منظور جمعآوری دادهها از سه پرسشنامه استفاده شد: «پرسشنامه بازاریابی رابطهمند» آریا مدیر- که توسط شرکت آریا مدیر مجری تحقیقات و پروژههای مدیریت و مهندسی صنایع مبتنی بر نرمافزارهای این حوزه تخصصی با مجوز از اداره ثبت شرکتها و سازمان ارشاد اسلامی تهیه شده است- که به بافت ورزشی تغییر یافته و دارای 6 بعد و 23 گویه میباشد. به منظور تعیین پایایی، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای این پرسشنامه 88/0 بوده است.
«پرسشنامه کیفیت خدمات» ییچینلیو (2008) که پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 75/0 α= به دست آمده و مشتمل بر22 سوال است که پنج بعد را در میگیرد: عوامل فیزیکی ملموس، قابل اعتماد بودن، پاسخگو بودن، میزان اطمینان و همدلی.
«پرسشنامه برندسازمانی» کارستن بامگارس (2010) که به منظور بررسی متغیر میانجی استفاده شد و مشتمل بر19سوال است و چهار بعد را در بر میگیرد: ارزش، هنجارها، محصولات فرعی و رفتارها که مجموعا میزان توجه به برند سازمانی از سوی کارکنان را میسنجند. ضریب آلفای کرونباخ برای کل این پرسشنامه 90/0 بوده است. همچنین، روایی تمامی این پرسشنامه ها قبلا مورد تایید اساتید و خبرگان متخصص قرار گرفته است. پس از جمعآوری پرسشنامهها، پیش پردازش های لازم به منظور بررسی پرسشنامههای ناقص، داده های مفقوده، پرت و نرمال بودن توزیع داده انجام شد. در نهایت پرسشنامه های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار Amos22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته های پژوهش
در قسمت آمار توصیفی داده های جمع آوری شده از منظر جنسیت، سن و تحصیلات مورد بررسی قرار گرفتند:
جدول1: ویژگی های جمعیت شناختی
شاخص ها جنسیت سن تحصیلات
زن مرد 25تا35سال 36تا45سال 46تا55سال بالاتراز 56 دیپلم فوق دیپلم لیسانس فوق لیسانس
تعداد 72 252 63 134 95 32 101 49 138 36
با توجه به جدول 1 ، از مجموع 324 نفر نمونه که در این تحقیق حضور داشتند، 252نفر مرد و 72نفر زن بودند. 36نفر از آزمودنیها دارای مدرک فوق لیسانس و یا بالاتر،138 نفر داری مدرک لیسانس،49 نفر دارای مدرک فوق دیپلم و 101 نفر از آزمودنی ها دیپلم بودند. 63 نفر آزمودنیها بین 25 تا35 سال ، 134نفر بین 36تا45سال، 95 نفر بین 46سال تا55سال و 32 نفر بالای 56 سال سن داشتند.
در این پژوهش برای بررسی پیش فرض نرمال بودن تک متغیره و چند متغیره، از ضریب کشیدگی و چولگی استفاده گردید. نتایج تست نرمال بودن متغیرهای آشکار نشان داد که مقادیر کشیدگی و چولگی کلیه متغیرهای آشکار در دامنه قابل قبولی قرار دارند (کشیدگی در دامنه5± ؛ چولگی در دامنه 3±). در مورد چند متغیرهها نتایج نشان داد که کلیه متغیرها از توزیع نرمال بر خوردارند (جدول 2)
جدول 2: شاخصهای ارزیابی نرمال بودن متغیرها و پایایی پرسشنامهها
پایایی ترکیبی آلفای کرونباخ c.r. چولگی c.r. کشیدگی متغیرها
88/0 88/0 678/1 634/0 321/1 741/0 بازاریابی رابطه مند
78/0 90/0 823/0 412/0 456/1 734/0 برند سازمانی
73/0 75/0 598/0 215/0 789/1 664/0 کیفیت خدمات
نتایج جدول فوق نشان داد که توزیع متغیرها با چولگی بین مثبت و منفی 3 و کشیدگی بین مثبت و منفی 5 توزیعی نرمال است. به منظور تعیین روایی و پایایی پرسشنامه ها، از روش های روایی سازه و جهت تعیین پایایی از روشهای آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی (cr) استفاده گردید.
نتایج حاصل از تحلیل عامل تاییدی مرتبه اول (CFA) متغیرهای آشکار، بازاریابی رابطه مند، برندسازمانی و کیفیت خدمات توسط نرم افزار Amos22 بررسی شد. همچنین معیارهای مناسب بودن برازش مدل برای هر سه پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. روایی تمامی سوالات هر سه متغیر به دلیل اینکه بار عاملی آنها بیشتر از 5/0 و سطح معنیداری آنها بیشتر از 58/2 بود تایید گردید. باید خاطر نشان کرد که در تحلیل عاملی تاییدی بار عاملی باید بالای 5/0 و سطح معنی داری نباید بین (96/1±) باشد. پس از تحلیل روایی و پایایی سازه های موجود در تحقیق، مدل ساختاری مرتبط با آن ترسیم و با استفاده از نرم افزار Amos22 به بررسی برازش کلی مدل پرداخته شد.
جدول 3. نتایج حاصل از یافته های مدل ساختاری
متغیرهای تحقیق ESTIMATE خطای استاندارد S.E. C.R. P شاخص های برازش کلی مدل
برند سازمانی
RMSEA 078/0
GFI 93/0
کیفیت خدمات
CFI 92/0
IFI 96/0
کیفیت خدمات
NNFI 95/0
P-Value 005/0
در مورد تفسیر شاخصهای برازشی کلی در مدل ساختاری به همان شیوه بیان شده برای مدلهای اندازهگیری اقدام میشود. مطابق با جدول 3 و شکل 2 ، بازاریابی رابطهمند بر برندسازمانی باشگاه های ورزشی تاثیر دارد (99/0=β، 34/33=p-value). همچنین بازاریابی رابطهمند بر کیفیت خدمات تاثیر دارد(78/0=β، 15/16=p-value) و برندسازمانی بر کیفیت خدمات (83/0=β، 44/21=p-value) باشگاههای ورزشی استان کرمانشاه تاثیرگذار است.
در مورد نقش میانجی برندسازمانی بین بازاریابی رابطهمند و کیفیت خدمات می توان گفت با توجه به اینکه مسیر مستقیم اثر بازاریابی رابطهمند بر کیفیت خدمات و مسیرهای غیر مستقیم یعنی اثرات بازاریابی رابطهمند بر برندسازمانی و برندسازمانی بر کیفیت خدمات معنادار شده اند پس میتوان متغیر برندسازمانی را یک متغیر میانجی جزئی محسوب کرد.
همچنین مقدار ضریب تعیین (r2) نشان داد که متغیرهای بازاریابی رابطهمند و برندسازمانی حدود 91/0=r2 از تغییرات کیفیت خدمات را پیشبینی میکنند. متغیرهای بازاریابی رابطه مند حدود 98/0=r2 از تغییرات برندسازمانی را به تنهایی پیش بینی مینماید.
بحث و نتیجهگیری
بازاریابى رابطهمند، هنر کسب و کار امروز است. برای حفظ مشتریان موجود، مهارت در ایجاد برخورد صحیح با مشتری ضروری است. بازاریابی رابطه مند بر اساس درک نیازهای فردی مشتریان شکل میگیرد و به دنبال ارتباط دراز مدت با مشتریان می باشد و در نهایت بر آن است تا مشتریان وفادار ایجاد نماید. بنابراین هدف از این تحقیق، ارائه مدل تاثیر بازاریابی رابطه مند بر کیفیت خدمات ارائه شده با نقش میانجی برند سازمانی درباشگاههای ورزشی استان کرمانشاه میباشد. این پژوهش از لحاظ هدف، از نوع کاربردی و از نظر روش تحقیق، یک تحقیق توصیفی- همبستگی است که با استفاده از پرسشنامه و به صورت میدانی انجام شد.
یافتههای تحقیق نشان داد که بازاریابی رابطه مند تاثیر معنیداری بر برندسازمانی دارد. نتایج این یافته با نتایج تحقیقات ولی پوری (1393) و دانوسانتینی (2015) همخوان میباشد. ولیپوری (1393) در پژوهش خود با عنوان «بررسی تاثیر برند سازمانی بر بازاریابی رابطه مند» به این نتیجه رسید که برند سازمانی بر بازاریابی رابطه مند تاثیرگذار میباشد. همچنین دانوسانتینی (2015) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که گرایش بازاریابی رابطهمند تاثیر مثبتی بر توسعه برند دارد.
شدت رقابت در بازارها و اهمیت حفظ مشتریان برای سازمانها موجب شده تا آنها به تدریج به سمت ایجاد، حفظ و ارتقای رابطه با مشتریان گام بردارند و بر اساس یافتههای پژوهشگران، بازاریابی رابطهمند یکی از بهترین روش هاست. بازاریابی رابطه مند در جهت اطمینان مشتری به طرف مقابل کار میکند. هدف اصلی بازاریابی رابطهمند، جذب و جلب مشتری بر پایه اعتماد متقابل بین دو طرف میباشد و مفهومی است که در اثر تغییر پارادایمی در بازاریابی معاملاتی پدیدار گشته و با وجود نقش پررنگی که میتواند در موفقیت باشگاهها داشته باشد توجه زیادی به آن صورت نگرفته است. طی چند سال اخیر، بازاریابی رابطهمند مدیران برند را مجبور ساخته است که به دنبال راههای خلاقانهتری برای ایجاد یک رابطه منفعتدار دو طرفه با مشتریان باشند. در حقیقت بازاریابی رابطهمند باعث میشود تا باشگاهها از مزایای رقابتی نظیر کاهش هزینههای بازاریابی، آثار مثبت بازاریابی دهان به دهان و کاهش هزینههای شکست در بازاریابی برخوردار شوند. همچنین مشتری دوست دارد از خدمات باشگاهی استفاده کند که دارای نام و نشان معتبری در بین دیگر رقبا باشد. در جهان امروز اگر باشگاهی راهبردهای خود را با توجه به محیط رقابتی و پرتلاطم تدوین نکند، در عرصه رقابت حرفی برای گفتن نخواهد داشت. برای تشریح این موضوع میتوان گفت که وجود بازاریابی رابطهمند در باشگاههای ورزشی امری بدیهی و لازم است که باشگاهها باید راهبردهای خود را با توجه به آن تدوین کنند و با استفاده از ابزارهای آن برند سازمانی خود را در میان رقبا ارتقا دهند؛ به گونهای که به عنوان مزیت رقابتی می توانند از برند سازمانی استفاده لازم را ببرند. بنابراین به مدیران و مسئولان باشگاههای ورزشی توصیه میشود فرهنگ بازاریابی رابطهمند را ترویج و با استفاده از ابعاد و شاخصهای بازاریابی رابطه مند، اعتماد و اطمینان مشتریان را به دست بیاورند. همچنین باشگاهها باید در تلاش باشند تا با جذب مشتری بیشتر تصویر و نام باشگاهها را در بین دیگر رقبا حفط کنند و با ایجاد این امر به مزیت رقابتی دست یابند.
یافتههای تحقیق نشان داد که بازاریابی رابطهمند تاثیر معنیداری بر کیفیت خدمات دارد. نتایج این یافته با نتایج تحقیقات انصاری رنانی و سیاه کمری (1394) و دانش آموز (1393) در یک راستا میباشد. انصاری رنانی و سیاه کمری (1394) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که بین بازاریابی رابطه مند و کیفیت خدمات رابطه معناداری وجود دارد. همچنین اریاد و اسکافیلد(2018) و فرناندز و همکاران(2018) هر کدام در تحقیقات خود نشان دادند که کیفیت خدمات ارائه شده بر رضایت و وفاداری مشتریان تاثیری مثبت دارد که از جنبه ای می تواند با تحقیق حاضر همسو باشد. هرچند جنبه های دیگر در تحقیق اریاد و اسکافیلد بررسی نشده است، ولی فرناندز و همکاران (2018) در بحث و نتیجه گیری پژوهش خود نشان دادند عوامل نوظهور در ورزش مانند بازاریابی و ارتباط دائم با مشتریان، برند و... می تواند این رابطه را قوی تر کند. همچنین دانش آموز (1393) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بازاریابی رابطه مند بر رضایت، کیفیت خدمات و وفاداری مشتریان تأثیرگذار است.
کیفیت خدمات به عنوان یکی از مهمترین عوامل تعیینکننده موفقیت سازمان های خدماتی در محیط رقابتی امروز مورد توجه قرار گرفته است. هرگونه کاهشی در رضایت مشتری به دلیل کیفیت خدمت موجب ایجاد نگرانیهایی برای سازمانهای خدماتی است. مشتریان نسبت به استانداردهای خدمت حساستر شدهاند و همراه روندهای رقابتی، انتظار آنها از کیفیت خدمات نیز افزایش یافته است. میتوان گفت که کیفیت خدمات در زمان کنونی، ابزاری حیاتی در بهدست آوردن مزیت رقابتی در بین این باشگاهها شده است. همچنین باشگاهها برای باقی ماندن در صحنه رقابت، به دنبال به دست آوردن مزیت رقابتی از طریق راهبردهای متنوع دیگری هستند که یکی از این ابزارها، راهبرد بازاریابی رابطه مند است که میتواند در کیفیت خدمات باشگاهها هم تاثیرگذار باشد. بازاریابی رابطهمند در باشگاههای ورزشی، قابلیت باشگاهها را در انطباق با شرایط پیچیده محیطی بالا میبرد و میتواند باعث بهبود کیفیت خدمات در باشگاهها شود. در این میان باشگاهی در عرضه رقابت میتواند پیروز گردد که بتواند مشتریان بیشتری را جذب کند و آنها را برای حضور بعدی راضی نگه دارد. باشگاههای ورزشی اکنون سخت در تلاش برای جستجوی راههایی برای تعامل بهتر با مشتری و تاثیر روی آن ها میباشند. بازاریابی رابطهمند، سیستمی است که میتواند در این زمینه تاثیرگذار باشد. بنابراین مدیران باشگاه می توانند با به کارگیری مبانی بازاریابی رابطه مند در جهت رضایت مشتریان، تمایل حضور مجدد آنان و هر چه وفادار ساختن مشتریان خود گام بردارند و از مزایای یک مشتری وفادار برای مجموعه خود بهره گیرند تا علاوه بر افزایش مشتریان باعث سودهى بیشتر باشگاه در دراز مدت شود. وجود مشتریان وفادار برای یک باشگاهها فوائد زیادی از جمله کاهش هزینه های جذب مشتری، افزایش سود پایه، رشد درآمد، صرف جویی در هزینهها، جذب مشتری توسط دیگر مشتریان، سود اختلاف قیمت در نتیجه ماندگاری مشتری و افزایش بهرهوری را در بردارد. چنین فوائدی میتواند به بقا و ماندگاری آن باشگاهها در رقابت پیچیده دنیای امروزی کمک کند.
یافتههای تحقیق نشان داد برندسازمانی تاثیر معنیداری بر کیفیت خدمات دارد. نتایج این یافته با نتایج تحقیقات انصاری رنانی و سیاه کمری (1394)، آقاجانلو (1394)، بنیادی نائینی و همکاران(1393) و گال و اشرف (2012) همخوان است. انصاری رنانی و سیاه کمری (1394) در تحقیق خود نشان داد که بین تصویر شرکت و کیفیت خدمات رابطه معناداری وجود دارد. آقاجانلو (1394) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بین کیفیت خدمات و برند و وفاداری مشتریان رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. بنیادی نائینی و همکاران (1393) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که برند سازی داخلی بر روی کارکنان تمرکز میکند و از این طریق به افزایش کیفیت خدمات کمک میکند. گال و اشرف (2012) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که برند داخلی تاثیر نسبتا مثبتی بر تعهد کیفیت خدمات کارکنان دارد.
هدف برند سازمانی، تلاش برای ارتقای شرکت در محیط داخلی و خارجی آن است و در پی این میباشد که چه چیزی شرکت را برای کارکنان متمایز و مطلوب مینماید. شرکت با استفاده از برند سازمانی، تصویر داخلی و خارجی خود را بهبود می بخشد و کارکنان فعلی و بالقوه را جهت همکاری با سازمان متقاعد و مشتاق مینماید. امروزه برند یا نام تجاری، سرمایه بسیاری از کسب و کارها محسوب میشود. برند یک حرکت ذهنی و روحی است که باید در ذهن مصرفکنندگان، خریداران و کارکنان قرار گیرد. یک برند قوی به شرکت کمک می نماید تا خود را در بازار متمایز سازد و بیان نماید که چرا محصولات و یا خدماتش توانایی ارضای نیازهای مشتریان را به صورت منحصر به فرد دارد. برند نه تنها برای محصولات مصرفی، سازمانها و حتی مردم به کار میرود، بلکه یک حرکت ذهنی و روحی است و سازمان و شرکتی موفقتر است که بتواند برند خود را در ذهن مشتری ثابت کند. یکی از زمینه های ثبات برند ،ایجاد وفاداری در اذهان و افراد میباشد. شرکت ها در جهت موفقیت در این زمینه باید از روش های متفاوتی نسبت به رقبا در این زمینه استفاده کنند تا بتوانند در رقابت با دیگر برندها موفق تر باشند و توانسته باشند مؤلفه مهم و حیاتی وفاداری را در افراد ایجاد کنند. وفاداری موجب میگردد که برند در عرصه رقابت با رقبای سرسخت تحلیل نرود و رضایتمندی افراد از محصولات یک برند موجب وفاداری در آنها میشود.
بنابراین برندی که موجب رضایت افراد در تمام جهات گردد، موجب وفاداری آنها نسبت به برند مورد استفاده میگردد. همچنین وفاداری مشتری بر برند تأثیر دارد و موجب بهبود کیفیت خدمات باشگاه و پیشرفت و موفقیت آن در برابر دیگر رقبا میشود. این بدان معنا است که باشگاههای ورزشی از طریق ارتقای تصویر برند خود در ذهن مشتریان، می توانند کیفیت خدمات ارائه شده به مشتریان را بهبود بخشند و مشتریان وفادار بیشتری ایجاد نمایند. پس میتوان نتیجه گرفت که برند سازمانی باشگاههای ورزشی، کیفیت خدمات باشگاهها را تحت تأثیر قرار میدهد و هر چه معروفیت برند باشگاه ارتقا یابد، باعث افزایش کیفیت خدمات در باشگاهها میگردد. بنابراین مدیران باشگاههای ورزشی باید به حفظ و ارتقای کیفیت خدمات که منجر به قابلیت اعتماد برند و فاداری مشتریان میشود، توجه ویژهای نمایند و نقش مهم آن را در مدیریت ارتباط با مشتریان مدنظر قرار دهند و راهبرد ها و برنامههای مناسب تری در راستای توسعه مشتریان وفادار خود و ارتقای برند سازمانی طراحی نمایند.
با توجه به تاثیر بازار یابی رابطه مند بر برند سازمانی، به باشگاههای ورزشی پیشنهاد میشود فرهنگ بازاریابی رابطهمند را ترویج و با استفاده از ابعاد و شاخصهای بازاریابی رابطهمند اعتماد و اطمینان مشتریان را به دست بیاورند.
همچنین باشگاهها باید در تلاش باشند تا با جذب مشتری بیشتر، تصویر و نام باشگاهها را در بین دیگر رقبا حفط کنند و با ایجاد این امر به مزیت رقابتی دست یابند.
همچنین با توجه به تاثیر برند سازمانی بر کیفیت خدمات، مدیران باشگاههای ورزشی باید به حفظ و ارتقای کیفیت خدمات که منجر به قابلیت اعتماد برند و وفاداری مشتریان میشود توجه ویژهای نمایند و نقش مهم آن را در مدیریت ارتباط با مشتریان مدنظر قرار دهند و راهبردها و برنامههای مناسبتری در راستای توسعه مشتریان وفادار خود و ارتقای برند سازمانی طراحی نمایند.
به پژوهشگران علاقهمند توصیه میشود که تاثیر برند سازمانی بر رضایت مشتریان باشگاههای ورزشی با نقش میانجی کیفیت خدمات را بررسی کنند. پیشنهاد میشود رابطه بازاریابی رابطهمند با سایر مولفه ها مانند تمایل حضور مجدد مشتریان، وفاداری و رضایتمندی در باشگاههای ورزشی مختلف بررسی شود و دیدگاه های مشتریان مرد و زن باشگاه را مورد مقایسه قرار گیرد.
از آن جایی که تاکنون مدلی برای ارتباط این سه مولفه یعنی بازاریابی رابطه مند، کیفیت خدمات ارئه شده و برند سازمانی در سطح باشگاه های ورزشی استان کرمانشاه و سایر استان ها انجام نشده است، این مدل می تواند راهنمای خوبی برای بررسی این ارتباط و مقایسه با نتایج تحقیقات مشابه باشد.
همچنین در این پژوهش به بررسی تاثیر بازاریابی رابطه مند بر خدمات ارائه شده در باشگاه ها با میانجی برند سازمانی از دیدگاه مدیران باشگاه ها پرداخته شد که این میتواند به عنوان یکی از محدودیتهای این پژوهش- در کنار محدودیت عدم دسترسی به تمامی مدیران باشگاه های فعال در کل استان کرمانشاه- به شمار آید.