بررسی و تحلیل نگرش جوانان به ازدواج و فرزندآوری[1]

اعظم کریمی[2]

تاریخ دریافت مقاله: 21/11/1399

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله: 9/12/1399

مقدمه

یکی از موضوعات محوری جامعه‌شناسی خانواده، بررسی و مطالعه تغییرات و تفاوت‌های نگرشی به ازدواج و فرزندآوری است. از جمله دلایل اهمیت و ضرورت مطالعه تغییر نگرش‌ها به ازدواج و خانواده را می‌توان در تأثیرات سریع مدرنیته و فناوری‌های جدید دانست.

آلن ژیرار (1964؛ به نقل از ساروخانی، 1375: 11) می‌گوید که در میان همه مراسم و آداب و حوادث اساسی حیات انسانی، ازدواج اهمیت به سزایی دارد؛ هم از نظرگاه فرد، هم از دیدگاه زیستی و هم از منظر اجتماعی. هیچ نهادی نیست که همانند ازدواج، جهانی و از نظر غایت، ثابت و پایدار باشد. از این رو، هیچ نهادی همانند آن تحت تأثیر دگرگونی‌های اجتماعی قرار نمی‌گیرد.

از دهه 1960، جوامع صنعتی غربی تغییرات چشمگیری را در تشکیل خانواده، ازدواج و میزان فرزندآوری تجربه کرده‌اند؛ به طوری که اکنون در بیشتر کشورهای اروپایی شاهد پایین بودن نرخ باروری و فرزندآوری هستیم. تغییرات دیگر نظیر افزایش طلاق، همزیستی، فرزندان حاصل از ارتباط غیرزناشویی و بی فرزندی داوطلبانه باعث تحریک افراد به تنوع ترتیبات و مسیرهای زندگی شده است. این تغییرات جمعیتی با تغییر نگرش‌ها، ارزش‌های سنتی و هنجارهای خانوادگی همراه بوده است (گوبرنسکایا^[3]، 2010).

گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیشتر جوانان آمریکایی به ازدواج در آینده فکر می‌کنند و معتقدند که یک ازدواج خوب از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است (تورنتون^[4]، 1989). در همان زمان، حدود 40 درصد از زنان جوان و 35 درصد از مردان جوان مخالف خوشبختی افراد متأهل هستند و این تعداد از 1976 تا 1997 نسبتاً ثابت بوده است (تورنتون و یانگ-دمارکو^[5]، 2001).

از میان تغییرات خانواده در ایران می‌توان به کاهش باروری و کوچک شدن بُعد خانوار، گسترش خانواده هسته‌ای، به تأخیر انداختن ازدواج و فرزندآوری، افزایش طلاق و جدایی، افزایش خانوارهای زن سرپرست، گذار از ازدواج‌های ترتیب یافته به ازدواج‌های مبتنی بر انتخاب‌های فردی، تغییر روابط جنسیتی و بین نسلی اشاره کرد (محمدپور و همکاران، 1388 :7).

در تحلیل میزان ازدواج‌ها و طلاق‌های ثبت شده در پایگاه اطلاعات جمعیت کشور  (8 ماهه 1398 و 8 ماهه 1399) در سطح کشور شاهد پیشی‌گرفتن ازدواج بر طلاق در 8 ماهه 1399 نسبت به دوره مشابه سال گذشته هستیم. تعداد ازدواج‌های ثبت شده در کل کشور در 8 ماهه 1398، 429/352 مورد ازدواج بوده که این آمار در 8 ماهه 1399 به عدد 646/369 مورد افزایش پیدا کرده  و حاکی از افزایش 9/4 درصدی آمار ازدواج نسبت به 8 ماهه سال 1398 است. همچنین آمار تعداد طلاق‌های ثبت شده در کل کشور در طی این دو دوره (8 ماهه 1398 و 8 ماهه 1399) از عدد  928/111 به  309/115 مورد رسیده که نشان‌دهنده افزایش آمار طلاق به مقدار 3 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل است (دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی جوانان، 1399). این آمار ضرورت انجام این پژوهش را نشان می دهد، زیرا که نگرش‌های جوانان به ازدواج بخش مهمی از تغییرات خانواده در ایران را نمودار می سازد.

تغییر در افکار عمومی درباره ازدواج و فرزندآوری، پیامدهای مهمی در سیاست دارد. شواهد فزاینده‌ای در مورد ارتباط بین نگرش و رفتار درباره خانواده وجود دارد؛ به طوری که زنانی که نگرش مثبتی به ازدواج دارند، سریعتر ازدواج می‌کنند و کمتر به دنبال روابط خارج از ازدواج می‌روند (ساسلر و شوئن^[6]، 1999).

تقریبا نیمی از جمعیت جهان در کشورهایی با باروری زیر سطح جانشینی زندگی می‌کنند (سوبوکا و همکاران 2018 به نقل از رزاقی نصرآباد، 1398). ما شاهد یک روند کاهشی در میزان باروری در کشور هستیم تا جایی که در سال 1379 باروری در ایران به سطح زیر جانشینی 1/2 رسید. این روند کاهشی تا سال 1390 به طور ثابت تداوم یافته است، لیکن از سال 1390 تا 1395 تحت تأثیر متولدین دهه 60 که به سنین ادواج و باروری رسیده بودند شاهد مقداری افزایش باروری در کشور هستیم. بعد از سال 1395، دوباره میزان باروری در کشور با کاهش مواجه شده است (رزاقی نصرآباد، 1398).

همچنین نگرش مثبت به فرزندآوری و کودکان نیز منجر به فرزندآوری در اوایل زندگی و بالارفتن نرخ باروری می‌شود (باربر، 2001). با الهام از این یافته‌ها و نگرانی در مورد عواقب منفی «بحران ازدواج»، سیاست‌گذاران در برخی از کشورها به این اعتقاد رسیده‌اند که مسائلی مانند نرخ پایین زاد و ولد یا فقر خانوادگی ممکن است از طریق ارتقای نقش نان‌آوری (تکفل) زنان یا اداره خانواده توسط زنان حل شود (کولترن^[7]، 2001). روندهای افکار عمومی در مورد ازدواج و فرزندآوری تا حدی منعکس کننده چنین سیاست‌هایی است، اما پیش‌بینی می‌شود که به احتمال زیاد، نرخ آمار ازدواج پایین خواهد ماند و باروری جایگزینی در کشورها و یا مناطقی که حمایت عمومی از ازدواج و کودکان ضعیف شده باشد، با کاهش همراه خواهد بود؛ به طوری که در صورت عدم مهاجرت، این امر منجر به پیری سریع جمعیت خواهد شد. کاهش درک ضرورت ازدواج همراه با پذیرش زیاد فرزندآوری حاصل از غیرازدواج نشان می‌دهد که تعداد بسیاری از زنان سرپرست خانوار با خطر فقر شدید مواجه می‌شوند (گوبرنسکایا، 2010).

رویکردها و دیدگاه‌های مختلفی درباره تغییر نگرش به ازدواج و خانواده وجود دارد. یکی از تبیین‌های مهم در این زمینه، اشاره به نقش مدرنیته در تحولات خانواده است. مدرنیزاسیون با ترجیح خانواده هسته‌ای، فرد-محوری در مقابل خانواده- محوری، بهبود موقعیت زنان، گسترش تحصیلات عمومی، شهرنشینی و ازدواج‌های با انتخاب آزاد، تشکیل خانواده در سنین بالاتر را تشویق می‌کند (محمودیان، 1383: 34). مک دونالد^[8] (2006) معتقد است که اگرچه فرایند نوسازی، آزادی و استقلال بیشتری را برای افراد به ارمغان آورده است،ولی آنها را با عدم اطمینان بیشتری نسبت به آینده نیز رو به رو ساخته است. بنابراین تا موقعی که افراد شغل دائم و با ثبات و توانایی بر عهده گرفتن خانواده را نداشته باشند، ازدواج نمی‌کنند و تشکیل خانواده نخواهند داد.

تغییر در نگرش‌های مربوط به خانواده را می‌توان بخشی از تغییر جهانی ارزش‌های ماتریالیستی و سنتی به سمت ارزش‌های پساماتریالیستی و عقلانی سکولار دانست. طبق استدلال پست ماتریالیسم، توسعه اقتصادی موجب افزایش ثروت می‌شود. این امنیت اقتصادی به افراد مجال پیگیری خودشکوفایی و آزادی‌شان را  از محدودیت های هنجاری که همراه با وابستگی اقتصادی به خانواده و جامعه بود، را می‌دهد. ارزش‌های پسا مادی گرایی با سطح بالایی از قبول سقط جنین، طلاق و همجنس گرایی و سطح پایین حمایت از اهمیت زندگی خانوادگی و فرزندآوری، تسلط مردان و نقش های سنتی جنسیتی مرتبط است (اینگلهارت^[9]، 1997).

خودشکوفایی فردی  حتی در ازدواج نیز به یک اولویت تبدیل شده است (گیدنز^[10]، 1992) و شغل و تحصیلات بر برنامه‌های تشکیل خانواده حاکم شده‌اند. خیلی از مطالعات بر اهمیت افزایش سطح تحصیلات و مادیت به عنوان پیش بینی کننده تغییرات نگرش ها و ارزش ها تأکید می‌کنند.

گسترش سیستم آموزشی، بهبود کنترل بارداری و افزایش مشارکت نیروی کار زنان باعث تسهیل تغییر در رفتار و نگرش به خانواده شده است. به عنوان مثال، هر چقدر افراد دنبال تحصیل یا ایجاد شغل بروند، ازدواج و فرزندآوری به طور فزاینده‌ای به تأخیر انداخته می‌شود و این موضوع به فرسایش و نادیده گرفتن بیشتر نگرش‌ها و ارزش‌های سنتی خانواده‌ها کمک می‌کند (بومپاس^[11]، 1990).

علی رغم این واقعیت که زنان به‌طور فزاینده‌ای به سمت تحصیل و اشتغال پیش می‌روند، آنها همچنان مسئولیت اصلی تربیت فرزندان و انجام کارهای خانه را برعهده دارند. در واقع، زنان مجبور هستند که زندگی شغلی و خانوادگی را با هم ترکیب کنند و شاید به همین دلیل اشتیاق بیشتری به ازدواج سنتی نسبت به مردان ندارند.

تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد که عوامل سطح فردی نمی‌توانند تفاوت نگرش‌ها و ارزش‌ها را بین کشورها به طور کامل توصیح دهند. افکار عمومی در مورد مسائل خانوادگی و نقش های جنسیتی و همچنین رفتارهای جمعیت‌شناختی مرتبط تحت تأثیر عوامل زمینه‌ای نظیر رژیم سیاسی، سیستم آموزشی، قوانین خانواده، روندهای جمعیتی، رویکردهای دولت رفاه، سیاست‌های خاص خانواده و کمپین‌های رسانه‌ای است (سجوبرگ^[12]، 2004).

تحولات خانواده و تغییر نقش های جنسیتی در سال های 1988 ، 1994 و 2002 فرصتی منحصر به فرد برای تجزیه و تحلیل تغییر نگرش نسبت به ازدواج و فرزندان در شش کشور اتریش، آلمان غربی، انگلیس، ایرلند، هلند و ایالات متحده فراهم آورد. این کشورها دارای سیستم های سیاسی اجتماعی نسبتاً مشابه و سطح قابل مقایسه‌ای از توسعه اقتصادی هستند. با این حال، اختلافات جمعیتی بین این کشورها قابل اغماض نیست. ایالات متحده و ایرلند، بالاترین میزان زاد و ولد را در بین کشورهای صنعتی غربی دارند، در حالی که نرخ باروری آلمان و اتریش کمترین میزان در اروپاست. آلمان همچنین یکی از بالاترین نسبت‌ها را در اروپا در زمینه بدون فرزندی دارد (دوربریز^[13]، 2008). میانگین سنی بالا در اولین ازدواج (و اولین باروری) از ویژگی‌های جمعیتی هلند است، در حالی که در بین ایرلندی‌‌ها هنوز هم آمار طلاق بسیار پایین است.

بدین ترتیب، نظریات فوق پیش‌بینی می‌کنند که افکار عمومی از تصورات سنتی در مورد ازدواج و خانواده در حال دور شدن است.

صباغچی و دیگران (1396) در تحقیقی نگرش‌های ازدواج را در پنج بُعد شامل نگرش نسبت به تجرد، ازدواج غیرخویشاوندی، اولویت ازدواج بر تحصیلات برای دختران، تأخیرِ ازدواج جوانان و رابطه دوستی قبل از ازدواج مورد مطالعه قرار داده‌اند. داده‌های تحقیق از طریق پیمایش در بین  723 نفر از زنان 15-49 ساله شهر یزد گردآوری شده است. یافته‌ها بیانگر آن است که تفاوت‌های نگرشی زنان شهر یزد به ابعاد مختلف ازدواج و تشکیل خانواده، برحسب متغیّرهای زمینه‌ای (نظیر سن و وضعیّت تأهل) مستقل از تأثیر عوامل و متغیرهای فرهنگی و ارزشی چندان چشمگیر نیست. در مقابل، متغیرهایی نظیر فردگرایی، خودتحقق‌بخشی و سرمایه فرهنگی اهمیت نسبی بیشتری در تیببن این تفاوت‌های نگرشی ایفا می‌کنند.

پژوهش عباسی شوازی، عسکری ندوشن (1387) نشان داد که گسترش ایده‌آل‌های مرتبط با توسعه و پیشرفت، نیرویی عمده و تأثیرگذار بر نگرش‌های جمعیتی و خانوادگی افراد است. در این تحقیق، بیشتر پاسخگویان بر این باور بودند که توسعه می‌تواند موجب تغییرات خانواده شود و از سوی دیگر، تغییرات خانواده نظیر کاهش باروری و افزایش سن ازدواج می‌تواند به بهبود و تسریع توسعه کمک نماید.

ماکیکو^[14] (2014؛ به نقل از صباغچی، 1396) با بررسی ارتباط بین منابع اقتصادی زنان (اشتغال تمام وقت، تحصیلات و درآمد) به بررسی نگرش آنها نسبت به ازدواج در 31 کشور پرداخت. یافته‌های این تحقیق نشان داد که استقلال اقتصادی زنان به خودی خود جذابیت ازدواج را کاهش نمی‌دهد، اما ناسازگاری بین کار و زندگی خانوادگی، آرمان ازدواج زنان را کاهش می‌دهد.

لستهاق و نیلز^[15] (2002؛ به نقل از صباغچی، 1396) نیز در زمینه تفاوت گذار اول و دوم جمعیتی در زمینه‌های اجتماعی بیان می‌کنند که در گذر اول جمعیتی نیازهای اساسی مادی (درآمد، تحصیل، سلامت و ...) مورد توجه بوده است، در حالی که در گذار دوم نیازهای سطح بالا همچون خودشکوفایی مطرح می‌شود و باعث تأخیر در ازدواج و تغییر نگرش‌ها می‌گردد.

نتیجه‌گیری از پیشینه تحقیق نشان می‌دهد که تفاوت‌ها و تغییرات نگرشی ازدواج و خانواده را باید در کهکشان گسترده‌تر تحولات فرهنگی و ارزشی جوامع معاصر نگریست.

با توجه به مطالب بالا، هدف این تحقیق بررسی نگرش جوانان شهری و روستایی به ازدواج و فرزندآوری است که با الهام از نظریات مطرح شده، پرسشنامه‌‌ای تهیه و با استفاده از روش پیمایش در سطح کشور توزیع شده است و بخشی از یافته‌های آن در این مقاله ارائه خواهد شد.

در واقع، این تحقیق با توجه به دیدگاه‌های نظری و مطالعات موجود، اقدام به طرح و بررسی سوالات زمینه‌ای و تحلیلی در زمینه بررسی و تحلیل نگرش جوانان به ازدواج و فرزندآوری نموده است. سوالات این پژوهش عبارت اند از:

• ضرورت ازدواج از دیدگاه جوانان چگونه است؟
• دلایل عدم ازدواج جوانان چیست و چه تصمیمی برای ازدواج در آینده دارند؟
• مهمترین دلیل و ملاک برای ازدواج جوانان چیست و مهمترین عامل مؤثر در ازدواج موفق چه می‌باشد؟
• اهمیت نظر افراد در انتخاب همسر جوانان چیست و ترجیح جوانان در مورد نحوه آشنایی برای ازدواج چگونه است؟
• سن مطلوب ازدواج از نظر جوانان چیست و نگرش جوانان به ازدواج دختران در سن کم چگونه می‌باشد؟
• مواجهه جوانان با تأخیر در سن ازدواج چگونه است و نظر آنها درباره خواستگاری زن از مرد چیست؟
• نظر جوانان درباره مشاوره پیش از ازدواج چیست و چه نظری درباره روابط دوستی قبل از ازدواج دارند؟
• تأثیر فرزند بر خوشبختی زوجین از نظر جوانان چیست و جوانان تعداد فرزند مناسب برای خانواده را چند نفر می‌دانند؟

روش شناسی پژوهش

این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی در سطح کل کشور صورت گرفته است. گردآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه با همکاری دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی جوانان وزارت ورزش و جوانان و مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) صورت گرفته است. جامعه آماری شامل جوانان 18 تا 34 سال مجرد کل کشور در سال 1397 بوده است که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای (در مرحله اول «خوشه ها» انتخاب و در مرحله دوم در هر خوشه «افراد» به طور تصادفی انتخاب می‌شوند) تعداد 3021 نفر انتخاب شده‌اند.

جامعه آماری طرح حاضر شامل تمام جوانان 18 تا 34 سال مجرد در اسفند 1397 در سراسر کشور است- طبق سرشماری سال 1395، جمعیت جوانان 18 تا 34 کشور برابر با 25400912 نفر است. بنابراین هر یک از جوانان 18 تا 34 سال در سراسر کشور واحد آماری این طرح را تشکیل می‌دهند.

در طرح حاضر حجم نمونه با استفاده از فرمول زیر محاسبه گردید:
با جای گذاری پارامترها σ=0/5 e=0/018 در فرمول فوق، تعداد کل نمونه 2964 به دست آمد که با در نظر گرفتن درصدی ریزش، حجم نمونه نهایی برابر با 3040 نفر در نظر گرفته شد.

با توجه به اهداف پژوهش و سطح تعمیم از روش نمونه گیری چندمرحله‌ای استفاده شده است. در این طرح
هدف ارائه یک تصویر کلی از نگرش جوانان به ازدواج و تشکیل خانواده است و در مورد تمامی استان های کشور یافته ارائه نخواهد شد. بنابراین تلاش شد که با حفظ نمایایی (معرف بودن) نمونه، شیوه انتخاب استان های مورد مطالعه به گونه ای باشد که ابتدا استان ها از حیث متغیرهای تاثیرگذار و مرتبط با پژوهش «نرخ ازدواج و طلاق» و «نسبت طلاق به ازدواج» (استخراج شده از سرشماری 1395) خوشه بندی شوند و سپس از هر کدام از خوشه‌ها- که شامل استان های همگن از حیث متغیرهای اشاره شده است- یک یا چند استان انتخاب گردد. از این رو، اطمینان پیدا خواهیم کرد که نمونه انتخاب شده، تا حدود بسیار زیادی تنوع‌های موجود در جامعه آماری از حیث متغیرهای ذکر شده را پوشش می‌دهد.

بعد از مشخص شدن استان ها، شهرها و روستاهای نمونه، تعداد کل نمونه (3040) متناسب با حجم جمعیت خوشه‌ای که استان ها از آن انتخاب شده‌اند، بین استان ها توزیع گردید که تعداد نمونه هر استان به تفکیک شهر و روستا به شرح زیر است:

جدول 1: تعداد نمونه هر استان به تفکیک شهر و روستا

یافته‌های پژوهش

از مجموع 3021 نفر از پاسخگویان این پژوهش در بخش کمی، حدود نیمی از آنها را (3/50 درصد) مردان و نیمی دیگر را (7/49 درصد) را زنان تشکیل داده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان 3/26 سال بوده است. همچنین 5/33 درصد دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم و 2/23 درصد آنها محصل و یا دانشجو و 1/27 درصد نیز بیکار بوده‌اند. از لحاظ وضیعت فعالیت، 8/46 درصد شاغل، 1/27 درصد بیکار و 2/23 درصد دانشجو بودند.

در ادامه پیرو سوالات مطروحه از پاسخگویان و تحلیل آماری کای اسکوئر از آنها، یافته‌های تحقیق ارائه می‌شود.

* میزان باور به ضرورت ازدواج

در پاسخ به این سوال که آیا ازدواج یک ضرورت است، بیشتر جوانان (1/60 درصد) اظهار داشتند که ازدواج کردن در زندگی یک ضرورت است و آنها موافق امر ازدواج هستند. در مقابل، 9/38 درصد افراد معتقدند که لازم نیست آدم حتماً ازدواج کند و ازدواج کردن را امری لازم و ضروری ندانسته‌اند.

طبق آزمون کای اسکوئر، ضرورت ازدواج بین دختران و پسران و همچنین گروه‌های مختلف سنی اختلاف معناداری (007/0 درصد) نداشته است. نتایج حاصل از آزمون آماری نشان می‌دهد افراد دارای تحصیلات دانشگاهی (3/41 درصد) بیش از افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی (5/36 درصد) معتقدند که لازم نیست فرد حتما ازدواج کند.

جدول 2: ارزیابی پاسخگویان برحسب ضرورت ازدواج به تفکیک متغیرهای زمینه‌ای

* دلایل عدم ازدواج

جوانان در مورد دلایل عدم ازدواج و اینکه چه چیز باعث شده است که تاکنون ازدواج نکنند، نیافتن همسر
دلخواه را با 1/49 درصد به عنوان بیشترین دلیل خود بیان کرده‌اند. بالا بودن هزینه‌های زندگی مشترک با 9/34 درصد و نداشتن شغل با 4/30 درصد نیز در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. همچنین، ترس از ازدواج ناموفق دغدغه 3/26 درصد پاسخگویان بوده است.

مهمترین دلایل دختران برای عدم ازدواج تاکنون به ترتیب، نیافتن همسر دلخواه، ترس از ازدواج ناموفق، بی اعتمادی به جنس مخالف و مردد بودن در تصمیم‌گیری بوده است. مهمترین دلایل پسران برای عدم ازدواج مربوط به مسائل اقتصادی بوده است. بالا بودن هزینه زندگی مشترک و نداشتن شغل مهمترین دلایل پسرها بوده است. موارد دیگر برای پسرها شامل نیافتن همسر دلخواه و بالا بودن هزینه تشریفات ازدواج است.

* تصمیم به ازدواج در آینده

به منظور سنجش میزان تمایل پاسخگویان به ازدواج در آینده، تنها 3/4 درصد پاسخگویان گفته‌اند اصلاً ازدواج نخواهند کرد که این میزان بین پسرها 2/5 درصد و بین دخترها 5/3 درصد بوده است. 2/25 درصد نیز مطمئن نبوده‌اند که ازدواج کنند و 3/68 درصد گفته‌اند یک روز ازدواج خواهند کرد.

طبق آزمون کای اسکوئر، تصمیم برای ازدواج در آینده بین دخترها و پسرها در دو گروه تحصیلی تفاوت معناداری  از نظر آماری نداشته است، اما نتایج نشان می‌دهد در بین گروه‌های مختلف سنی اختلاف معناداری وجود دارد و هرچه سن جوانان مجرد بالاتر می‌رود، تمایل آنها به عدم ازدواج بیشتر می‌شود. 3/3 درصد افراد 18-21 ساله گفته‌اند اصلا ازدواج نخواهند کرد، درحالی‌که این میزان بین افراد30-34 سال به 4/6 درصد رسیده است. این الگو در مورد تردید در ازدواج نیز مشاهده می‌شود که 8/20 درصد در سن 18-21 سال گفته‌اند که مطمئن نیستند ازدواج کنند، اما این میزان در بین گروه سنی 30-34 ساله به 1/30 درصد رسیده است.

جدول 3:  ارزیابی پاسخگویان برحسب تصمیم به ازدواج در آینده به تفکیک متغیرهای زمینه‌ای

در ادامه از افرادی که گفته‌اند اصلا ازدواج نخواهند کرد یا مطمئن نیستند که ازدواج کنند پرسیده شده است
«اگر شرایط اقتصادی برای ازدواج شما فراهم شود آیا به ازدواج فکر می‌کنید؟»  8/62 درصد این افراد اظهار
کرده اند اگر شرایط اقتصادی ازدواج فراهم شود، به ازدواج فکر خواهند کرد. این میزان در بین افرادی که گفته
بودند اصلا ازدواج نخواهند کرد، 3/40 درصد و بین افرادی که مطمئن نبوده‌اند ازدواج کنند 6/66 درصد بوده
است.

در مجموع می توان گفت حدود 40 درصد افرادی که تصمیم قطعی به عدم ازدواج دارند، مهمترین دلیل‌شان شرایط اقتصادی است که در صورت رفع آن به ازدواج فکر خواهند کرد. از سوی دیگر، نزدیک به 49
درصد این افراد گفته‌اند حتی در صورت فراهم شدن شرایط اقتصادی نیز ازدواج نخواهند کرد.  طبق آزمون کای اسکوئر، تأثیر فراهم شدن شرایط اقتصادی بر تصمیم افراد به ازدواج بین دخترها و پسرها، گروه های مختلف سنی و همچنین تحصیلی تفاوت معناداری نداشته است.

جدول 4: ارزیابی پاسخگویان برحسب تصمیم به ازدواج در صورت فراهم شدن شرایط اقتصادی به تفکیک متغیرهای زمینه‌ای

* مهمترین دلیل برای ازدواج

مهمترین دلیل برای ازدواج از نظر جوانان، عشق (با 5/42 درصد) بیان شده است. داشتن همراه (3/19 درصد) و رسمیت یافتن در قالب خانواده (7/14 درصد) به ترتیب دلایل بعدی گفته شده توسط جوانان است.

با افزایش سن، تمایل به دلایل غیرعاطفی برای ازدواج اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. طبق آزمون کای اسکوئر، برای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی نیز داشتن همراه از اهمیت بیشتری برخوردار است. کسب منافع و حقوق قانونی بیشتر نیز در مقایسه دو گروه اختلاف معناداری داشته و برای افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی اهمیت بیشتری دارد.

* مهمترین ملاک های ازدواج

در بخش دیگر از جوانان خواسته شد که مهمترین ملاک های انتخاب همسر (حداقل سه مورد) را مشخص کنند. با توجه به یافته‌های به دست آمده، تفاهم با 7/35 درصد رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
اخلاق خوب و پسندیده با 4/34 درصد، دارا بودن شغل و درآمد مناسب با 8/32 درصد و عفت و پاکدامنی با 4/30 درصد در مراتب بعد قرار گرفته‌اند. جذابیت ظاهری (9/28 درصد)، عشق و علاقه (4/28 درصد)، اصالت خانوادگی (5/21 درصد) و تناسب فرهنگی و اجتماعی خانواده‌ها (2/20 درصد) از دیگر اولویت‌ها در مراتب بعدی بوده‌اند. دارا بودن شغل و درآمد مناسب، اخلاق خوب و پسندیده و تفاهم مهمترین ملاک‌های دختران برای ازدواج می‌باشد و در مقابل مهمترین ملاک‌های پسران به ترتیب عفت و پاکدامنی، تفاهم و جذابیت ظاهری است.

* ترجیح جوانان در زمینه نحوه آشنایی برای ازدواج

در سوالی از پاسخگویان پرسیده شده است «اگر تصمیم به ازدواج داشته باشید کدام یک از راه‌های زیر را برای
آشنایی ترجیح می‌دهید؟». بیش از نیمی از پاسخگویان (3/55 درصد) معرفی خانواده و فامیل را برای آشنایی
ترجیح داده‌‍اند و پس از آن 34 درصد دوستی قبل از ازدواج را انتخاب کرده‌اند.

طبق نتایج آزمون کای اسکوئر، ترجیح جوانان مجرد برای نحوه آشنایی بین دختران و پسران و گروه‌های مختلف سنی اختلاف معناداری نداشته است. افراد دارای تحصیلات دانشگاهی (9/38 درصد) بیش از گروه دیگر  (31 درصد) دوستی قبل از ازدواج را برای آشنایی ترجیح داده‌اند و افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی (3/61 درصد) نیز بیش از افراد دارای تحصیلات دانشگاهی (7/54 درصد) معرفی خانواده و فامیل را برای آشنایی ترجیح داده‌اند.

* اهمیت نظر افراد در انتخاب همسر

در سوالی از جوانان پرسیده شده است «اگر قرار باشد ازدواج کنید نظر چه کسی در انتخاب همسر آینده برای
شما بیشتر اهمیت دارد؟» نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که 7/43 درصد از پاسخگویان اظهار داشته‌اند که برای آنها نظر پدر و مادر بیش از هر کس در ازدواج‌شان اهمیت دارد. در مقابل، 9/46 درصد نیز گفته‌اند صرفاً نظر خودشان در مورد انتخاب همسر حائز اهمیت است. اهمیت نظر دیگر افراد از جمله فامیل با 5/3 درصد و دوستان با 6/2 درصد در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

* مهمترین عامل مؤثر در ازدواج موفق

از پاسخگویان خواسته شده است نظر خود را درباره مهمترین عامل مؤثر در ازدواج موفق بیان کنند که 8/51 درصد آنها مهمترین عامل را داشتن علایق مشترک دانسته‌اند. 3/19 درصد داشتن درآمد کافی، 2/9 درصد
رابطه جنسی رضایت بخش، 5/7 درصد باورهای مذهبی مشترک، 6/3 درصد داشتن فرزند، 6/2 درصد تقسیم
وظایف خانه و کمتر از یک درصد توافق سیاسی را مهمترین عامل مؤثر در ازدواج موفق دانسته‌اند.

طبق آزمون کای اسکوئر، اگر چه مهمترین عامل در ازدواج موفق از نظر بیشتر پاسخگویان علائق مشترک بوده است، اما میزان اهمیت هر عامل بین دخترها و پسرها و دو گروه تحصیلی اختلاف معناداری داشته است. طبق نتایج، دخترها (4/59 درصد) بیش از پسرها (8/50 درصد) داشتن علایق مشترک را عامل ازدواج موفق دانسته‌اند. از سوی دیگر، رابطه جنسی رضایت بخش و داشتن درآمد کافی از نظر پسرها نقش مهمتری در ازدواج موفق داشته‌اند. در بین دو گروه تحصیلی نیز افراد دارای تحصیلات دانشگاهی در مقایسه با گروه دیگر نقش مهمتری برای علایق مشترک قائل شده‌اند و داشتن فرزند نیز برای گروه فاقد تحصیلات دانشگاهی به طرز معناداری بیش از گروه دیگر در ازدواج موفق اهمیت داشته است.

جدول 5: ارزیابی پاسخگویان برحسب مهم ترین عامل در ازدواج موفق به تفکیک متغیرهای زمینه ای

* سن مطلوب ازدواج

 از نظر جوانان، سن مطلوب ازدواج برای آقایان بین سن 27 تا 30 سال است. به صورت کلی، میانگین سن مطلوب ازدواج آقایان از سوی پاسخگویان 8/27 اعلام شده است. در باره خانم‌ها نیز سن مطلوب بین سن 23 تا 26 بیان شده که میانگین سن مطلوب از نظر خانم‌ها، سن 1/23 است.

* نگرش جوانان به ازدواج دختران در سن کم

برای ارزیابی دیدگاه پاسخگویان پیرامون سن ازدواج دختران، در سوالی از پاسخگویان پرسیده شده است «در
چند وقت اخیر مباحثی پیرامون سن ازدواج دختران در جامعه مطرح شده است. در مورد ازدواج دختران برخی
معتقدند ازدواج در سن کم اشکالی ندارد و برخی معتقدند که ازدواج دختران در سن کم باعث برخی آسیب ها
می شود. نظر شما چیست؟»

حدود 1/77 درصد پاسخگویان معتقد بوده‌اند ازدواج در سن کم باعث برخی آسیب‌ها می‌شود. 3/22 درصد معتقد بوده‌اند ازدواج دختران در سن کم اشکالی ندارد. پسرها بیش از دختران، افراد دارای تحصیلات غیردانشگاهی بیش از افراد دارای تحصیلات دانشگاهی و ساکنین مناطق روستایی بیش از ساکنین مناطق شهری معتقدند ازدواج دختران در سن کم اشکالی ندارد. همچنین با افزایش سن، باور به اینکه ازدواج در سن کم آسیب‌زاست، افزایش می‌یابد.

* مواجهه با تأخیر در سن ازدواج

در این بخش از پاسخگویان پرسیده شده است «با توجه به این که در شرایط فعلی همه نمی‌توانند ازدواج کنند،
شما بهترین پیشنهاد را برای جوانان چه می دانید؟»

2/37 درصد پاسخگویان خویشتن‌داری را بهترین راه دانسته‌اند. 4/27 درصد ازدواج و زندگی در خانه والدین، 2/16 درصد دوستی با جنس مخالف، 8 درصد ازدواج موقت شرعی با اطلاع خانواده، 7/7 درصد دوستی با جنس مخالف بدون اطلاع خانواده و 5/2 درصد ازدواج موقت شرعی بدون اطلاع خانواده را به عنوان بهترین پیشنهاد برگزیده‌اند.

طبق آزمون کای اسکوئر، پاسخ به این سوال و ارائه پیشنهادات بین دختران و پسران و همچنین دو گروه تحصیلی اختلاف معناداری داشته است. دختران (2/43 درصد) با اختلاف معناداری بیش از پسران (32 درصد) معتقدند باید خویشتنداری کرد. از سوی دیگر، مواردی همچون ازدواج موقت و دوستی بدون اطلاع خانواده از سوی پسرها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

در مورد نگرش دو گروه دارای تحصیلات دانشگاهی و گروه فاقد تحصیلات دانشگاهی نتایج آزمون نشان می‌دهد افراد غیر دانشگاهی (7/31 درصد) بیش از گروه دارای تحصیلات دانشگاهی (5/24 درصد) گزینه ازدواج و زندگی در خانه والدین را به عنوان پیشنهاد انتخاب کرده‌اند

جدول 6: رزیابی پاسخگویان برحسب راهکار افراد مجرد به تفکیک متغیرهای زمینه ای

* خواستگاری زن از مرد

در بخشی دیگر از پاسخگویان پرسیده شده است «آیا با خواستگاری زن از مرد موافق هستید؟» 4/38 درصد پاسخگویان موافق خواستگاری زن از مرد بوده‌اند که طبق آزمون کای اسکوئر میزان آن بین مردان (4/44 درصد) به طور معناداری بیش از زنان  (6/33 درصد) بوده است. افراد دارای تحصیلات دانشگاهی (5/42 درصد) نیز بیش از افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی  (5/57 درصد) موافق خواستگاری زن از مرد بوده‌اند.

* روابط دوستی قبل از ازدواج

براساس نتایج تحقیق، 8/29 درصد پاسخگویان با داشتن روابط دوستی قبل از ازدواج کاملاً مخالف و مخالف
هستند. در مقابل 41 درصد اظهار کرده‌اند که با داشتن روابط دوستی قبل از ازدواج، موافق هستند. 7/28 درصد  پاسخگویان نیز در این خصوص نظر بینابینی داشته‌اند.

طبق آزمون کای اسکوئر نیز تفاوت معناداری بین جنس و سن و تحصیلات با متغیر روابط دوستی قبل از ازدواج نیست.

* مشاوره پیش از ازدواج

از پاسخگویان پرسیده شده است «موافق مشاوره پیش از ازدواج هستید؟ 8/80 درصد جوانان موافق و در مقابل 1/17 درصد پاسخگویان مخالف مشاوره پیش از ازدواج بوده‌اند. طبق نتایج آماری آزمون کای اسکوئر، دخترها (2/85 درصد) بیش از پسرها (8/79 درصد) و افراد دارای تحصیلات دانشگاهی  (4/86 درصد) نیز با اختلاف معناداری به لحاظ آماری بیش از افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی (5/77 درصد) موافق مشاوره پیش از ازدواج بوده‌اند.

* تأثیر فرزند بر خوشبختی زوجین

در سوالی از پاسخگویان پرسیده شده است «آیا فکر می‌کنید داشتن فرزند باعث خوشبختی زوجین می‌شود؟» بیشتر پاسخگویان (3/68 درصد) اعتقاد دارند داشتن فرزند در زندگی مشترک باعث خوشبختی زوجین
خواهد شد و 9/30 درصد رابطه‌ای بین داشتن فرزند و خوشبختی زوجین نمی‌بینند.

طبق نتایج آزمون کای اسکوئر، نگرش به نقش فرزند در خوشبختی زوجین بین زنان و مردان و همچنین گروه‌های مختلف سنی تفاوت معناداری از لحاظ آماری نداشته است. بین دو گروه با تحصیلات متفاوت (دارای تحصیلات دانشگاهی و فاقد تحصیلات دانشگاهی) اختلاف معنادار، اما ضعیفی در نگرش به سهم فرزند در خوشبختی زوجین مشاهده می‌شود.

* تعداد فرزند مناسب برای خانواده

طبق یافته‌های تحقیق، حدود نیمی از پاسخگویان (1/47 درصد) دو فرزند را برای یک خانواده مناسب و مطلوب می‌دانند.

8/28 درصد پاسخگویان نیز معتقد به یک فرزند هستند و حدود 9/3 درصد پاسخگویان نیز داشتن فرزند را  لزومی نمی‌بینند و می‌گویند بهتر است خانواده‌ها اصلاً فرزندی نداشته باشند.

بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به سولات مطرح شده می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که اهمیت خانواده، فرزندآوری و ضرورت ازدواج برای جوان ایرانی یک مسئله انکارناپذیر است که متأسفانه تحت تأثیر مسائل اقتصادی و برخی مسائل اجتماعی ناشی از تغییرات فرهنگی متأثر از مدرنیته و رسانه‌ها، جوانان ایران فاقد توانمندی مالی (به خصوص برای مردان) و روانی (به ویژه برای زنان) شده اند. در اینجا نیز می‌توان به نقش پراهمیت و انکارناپذیر مشاوره ازدواج اشاره داشت که در صورت اهتمام جوانان به مشاوره و فراهم آوردن امکانات آن توسط مراجع ذیربط، شاهد افزایش بیش از 50 درصدی آمار ازدواج در بین جوانان ایرانی خواهیم بود.

مطابق یافته بنی جمالی و صادقی (1398) روابط جوانان و خانواده در فرآینـد مـدیریت ازدواج بـر پایـۀ تعامـل و بـه‌گونه‌ای منعطف و بازاندیشانه تنظیم می‌شود. در این مورد جوانان ضمن آنکه بر حق انتخاب خود و همزمان بهره‌بردن از امکانات خانواده تأکید می‌کنند، نقش خانواده در نظارت بر آشنایی و سـازمان دادن بـه جریـان ازدواج را نیز می‌پذیرند. این موضوع در این تحقیق نیز کاملاً دیده می‌شود و بیشتر جوانان به نقش خانواده اذعان دارند.

باور به ضرورت ازدواج در بین بیشتر جوانان ایرانی (1/60 درصد)  نیز موضوعی است که در تحقیقات متعدد نیز به آن اشاره شده است. همچنین، فقط 3/4 درصد پاسخگویان گفته‌اند اصلاً ازدواج نخواهند کرد که این میزان بین پسرها 2/5 درصد و بین دخترها 5/3 درصد بوده است و بیش از 3/68 درصد گفته‌اند یک روز ازدواج خواهند کرد که با یافته تورنتون (1989) نیز همخوانی دارد که بیشتر جوانان آمریکایی به ازدواج در آینده فکر می‌کنند و معتقدند که یک ازدواج خوب از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

مهمترین دلیل عدم ازدواج جوانان، نیافتن همسر دلخواه با 1/49 درصد بیان شده است. با وجود این، برای مردان همچنان بالا بودن هزینه زندگی مشترک و نداشتن شغل از مهمترین دلایل عدم ازدواج است.

به همین دلیل حتی جوانانی که اعتقاد به ازدواج نداشتند نیز گفته‌اند (8/62 درصد) اگر شرایط اقتصادی ازدواج فراهم شود، به ازدواج فکر خواهند کرد. این یافته نیز همسو با نتایج پژوهش ساسلر و شوئن (1999) است که اشاره دارند زنانی که نگرش مثبتی به ازدواج دارند، سریعتر به دنبال آن و فرزندآوری می‌روند. همچین همسو با تحقیقات بومپاس (1990)، هر چقدر افراد دنبال تحصیل یا ایجاد شغل بروند، ازدواج و فرزندآوری به طور فزاینده‌ای به تأخیر انداخته می‌شود.

در بین جوانان ایرانی طبق ریشه‌های فرهنگی و سنتی، همچنان مهمترین دلیل برای ازدواج از نظر جوانان، عشق (با 5/42 درصد) بیان شده است. به همین دلیل از نظر جوانان، مهمترین ملاک های انتخاب همسر تفاهم با 7/35 و اخلاق خوب و پسندیده با 4/34 درصد گفته شده است.

با وجود تغییرات اجتماعی در جامعه، همچنان، نیمی از جوانان (3/55 درصد) معرفی خانواده و فامیل را برای آشنایی ازدواج ترجیج می‌دهند- 34 درصد دوستی قبل از ازدواج را مهم دانسته‌اند. همچنین بیش از 7/43 درصد جوانان، در مقابل 9/46 درصد که گفته‌اند صرفاً نظر خودشان در مورد انتخاب همسر حائز اهمیت است، اظهار داشته‌اند که برای آنها نظر پدر و مادر بیش از هر کس در خصوص ازدواج‌شان اهمیت دارد.

براساس نتایج تحقیق، 8/29 درصد جوانان با داشتن روابط دوستی قبل از ازدواج کاملاً مخالف و مخالف
بودند، در مقابل 41 درصد با داشتن روابط دوستی قبل از ازدواج، موافق و 7/28 درصد  نیز در این زمینه نظر بینابینی داشته‌اند.

مهمترین عامل مؤثر در ازدواج موفق از نظر جوانان (8/51 درصد) داشتن علایق مشترک است. طبق نتایج، دخترها (4/59 درصد) بیش از پسرها (8/50 درصد) داشتن علایق مشترک را عامل ازدواج موفق دانسته‌اند.

بحث سن مطلوب نیز با واقعیات آماری انطابق دارد که در اینجا نیز اشاره شده است.  از نظر جوانان، سن مطلوب ازدواج برای آقایان بین سن 27 تا 30 سال و برای خانم‌ها نیز بین سن 23 تا 26 می باشد. در این ارتباط حدود حدود 1/77 درصد پاسخگویان معتقد بوده‌اند ازدواج در سن کم باعث برخی آسیب‌ها می‌شود.

درباره نحوه مواجهه با تأخیر در سن ازدواج نیز حدود 2/37 درصد پاسخگویان خویشتن‌داری را بهترین راه دانسته‌اند؛ به طوری که  دختران با اختلاف معناداری بیش از پسران معتقدند باید خویشتنداری کرد.

حدود 4/38 درصد جوانان، موافق خواستگاری زن از مرد بوده‌اند که طبق آزمون کای اسکوئر میزان آن بین مردان و  افراد دارای تحصیلات دانشگاهی به طور معناداری بیش از زنان و  افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی  بوده است.

با توجه به اهمیت مشاوره، 8/80 درصد جوانان موافق و در مقابل 1/17 درصد پاسخگویان مخالف مشاوره پیش از ازدواج بوده‌اند. در این ارتباط نیز طبق نظریه اینگلهارت (1997) شاهد تغییر جهانی ارزش‌ها هستیم.

بیشتر پاسخگویان (3/68 درصد) اعتقاد دارند داشتن فرزند در زندگی مشترک باعث خوشبختی زوجین
خواهد شد و طبق یافته‌های تحقیق، حدود نیمی از پاسخگویان (1/47 درصد) دو فرزند را برای یک خانواده مناسب و مطلوب می‌دانند که مطابق با یافته‌های رزاقی نصر آبادی (1398) و باربر (2001) است.