تحلیل عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در ایران

بهناز خیاط[1]

 فریبا محمدیان[2]

 نیما ماجدی[3]

10.22034/SSYS.2022.1725.2223

تاریخ دریافت مقاله: 21/11/1399

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:25/1/1400

بانوان در سال های اخیر به خوداشتغالی و فرآیندهای کارآفرینی در ورزش روی آورده اند. از این رو، هدف پژوهش حاضر تحلیل عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور است. این تحقیق از نظر هدف کابردی بود که به شیوه آمیخته انجام شد. ابتدا برای شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان، به مطالعه مبانی نظری و مصاحبه با خبرگان پرداخته شد. پس از ساخت پرسشنامه با استفاده از عوامل شناسایی شده و تایید روایی صوری و محتوایی در بین جامعه آماری توزیع گردید. جامعه آماری شامل کلیه بانوان کارآفرین ورزشی کشور و صاحب کسب و کارهای ورزشی بود که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و پرسشنامه ها به صورت الکترونیکی بین آنها توزیع گردید. در مجموع 273 پرسشنامه بازگردانده شد. از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی برای شناسایی مولفه ها و گویه ها و از آزمون مدلسازی معادلات ساختاری برای ارزیابی تحلیل عاملی مدل مفهومی تحقیق استفاده شد.

در مجموع 4 عامل پیش برنده در قالب 23 گویه (عوامل پشتیبانی، اجتماعی، فردی و فنآورانه) و 6 عامل بازدارنده در قالب 31 گویه (عوامل فرهنگی، روحیه کارآفرینی، حمایتی آموزشی، مالی اقتصادی، سیاسی قانونی و ساختاری) شناسایی شد و مدل مفهومی تحقیق تایید گردید.

به طور کلی، می توان گفت برای بهبود وتوسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور، توجه به عواملی که رسیدن به مسیر را بهبود می بخشند در اولویت اول و عواملی که مسیر رسیدن به بهبود را کند می کنند، در اولویت بعدی قرار دارند. در پایان، پیشنهادهایی برای برون رفت از این آسیب ها بیان شد.

واژگان کلیدی: بانوان، توسعه، کارآفرینی ورزشی، عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده.

مقدمه

اثراتی که ورزش در اقتصاد جامعه مدرن می گذارد، غیر قابل تصور  است. در بخش ورزش در اتحادیه اروپا، بیش از 7/1 میلیون نفر مشغول به کار هستند و از سال 2012 تا 2017 رشد 1/2 درصدی را در مقایسه با 1/1 درصد از کل بخش ها  به خود اختصاص داده است(پوندر[4]، 2019). به همین دلیل، در دستور کار اتحادیه اروپا قرار گرفته است (کمیسیون اروپا[5]، 2017). همین عوامل مکررا سبب شده که برای توانمندسازی افراد، فعالیت های کارآفرینی در ورزش پیش بینی شود (ووکو[6] و همکاران، 2019) و فرصت­هایی برای افراد کارآفرین فراهم آید (وولکات و لیپیتز[7]، 2007). کارآفرینی ورزشی یک زمینه نوپا در تحقیقات کارآفرینی است که هنوز برای توسعه جای پیشرفت دارد (بوکانگرا و همکاران[8]، 2020) به همین دلیل کارآفرینی در ورزش، حوزه‌ای است که به سرعت در تحقیقات مربوط به کارآفرینی و مدیریت ورزشی در حال رشد کردن می باشد. فرآیند کارآفرینی در ورزش دربردارنده‌ فعالیت‌های کارآفرینی اجتماعی و نوآوری اجتماعی است که در زمینه‌ ورزشی انجام می‌شوند. ورزش در جایگاه یک صنعت، جزو بزرگ‌ترین صنعت‌های جهان محسوب می گردد و بر صنایع دیگر از جمله آموزش­‌و‌پرورش و گردشگری تأثیر می‌گذارد که خود آنها هم بر نوآوری اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی تمرکز یک‌پارچه‌ای دارند (یاشالوا[9] و همکاران، 2017).

توجه به موضوع کارآفرینی ورزشی به دلیل علاقه به مطالعه اقدامات ابتکاری، رقابتی و آینده­نگرانه نهادهای ورزشی، در سال های اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. کارآفرینی ورزشی را می­توان به عنوان توسعه سیستماتیک یک ایده مرتبط با ورزش توصیف کرد؛ این بدان معناست که مجموعه­ای از اهداف وجود دارد که باید برای پیشرفت ایده در بازار تحقق یابند.  ورزش به دلیل نیاز به تغییر و انطباق مداوم، یک محیط عالی برای کارآفرینی است (راتن و جونز[10]، 2017). بنابراین، کارآفرینی ورزشی می­تواند به معنای تغییر در سیستم تولید باشد که تبعات گسترده­ای دارد حتی اگر سطح نوآوری پایین باشد. ادبیات کارآفرینی ورزشی را می توان به چهار حوزه اصلی تقسیم کرد: اهمیت کارآفرینی برای ورزش، تأثیر نوآوری در ورزش، راهبرد­های کارآفرینی در ورزش و حمایت از فن­آوری­های کارآفرینی در ورزش (اسکامیلا-فاجاردو[11]، 2019). اهمیت کارآفرینی ورزشی به طوری است که محبویت آن با سایر کسب کارهای حرفه ای دیگر در یک سطح قرار دارد. این امر باعث شده است تا از راهبرد­های کارآفرینی به طور منظم در ورزش استفاده شود تا شاهد ظهور امکانات جدید باشد (جاکلیک[12] و همکاران، 2018). اهمیت و محبوبیت این پدیده باعث شده تا زنان نیز نقش محوری در فعالیت های کارآفرینانه ایفا ­کنند، اما با وجود این، آنها نیز با چالش های اساسی رو به رو هستند (آلوارز و همکاران[13]،2014). افزایش تعداد بانوان تحصیل کرده دانشگاهی و عدم توان جذب این افراد آماده به کار از سوی بخش دولتی و خصوصی و همچنین امکان استقلال و انعطاف‌پذیری بیشتر ساعات کار در کسب و کار شخصی که سبب ایجاد تعادل بین کار و زندگی خانوادگی می‌گردد، منجر به گرایش بیشتر زنان به راه‌اندازی کسب و کار در سال­های اخیر شده است (کاظمی و مقیمی، 1397). با این مطلب اهمیت کارآفرینی ورزشی در بانوان درک بیشتری پیدا می کند، زیرا که زنان بخش عمده ای از جامعه را شامل می­شوند. لذا کارآفرینی برای این قشر از جامعه از اهمیت چشمگیری برخوردار است؛ به گونه ای که یکی از شاخص­های مهم برای ارزیابی و سنجش توسعه و پیشرفت هر کشور میزان مشارکت زنان در تولید است. علی رغم این موضوع آمارها نشان می­دهد کمتر از 10 درصد از کارآفرینان در ایران زن هستند (آسایش، 1397) که مقدار بسیار پایینی در مقایسه با تعداد فارغ التحصیلان رشته تربیت بدنی می باشد. علاوه بر آن، پتانسیل پنهان کارآفرینی زنان، از طریق حساسیت روزافزون نقش و جایگاه اقتصادی اجتماعی آنها  در حال رونمایی است و زنان نیز با روند رو به افزایش در حال پی بردن به حقوق و اهمیت وجودی خود هستند.( تامبوئان[14]، 2017) مزایای اجتماعی و اقتصادی اشتغال باعث افزایش کارآفرینی زنان یا افزایش درآمد خانواده می­شود (فیجو و کوئنسا[15]، 2019). به همین دلیل کارآفرینی زنان، زمانی رخ می‌دهد که بانوان روی به کارآفرینی بیاورند (راتن[16]،2011). همان طور که بیان شد در سال­های اخیر کارآفرینی زنان در سراسر جهان رشد چشمگیری داشته (کارتر و شاو[17]، 2006)؛ به­طوری که تخمین زده شده که 126 میلیون زن در سراسر جهان در راه اندازی و اداره یک کسب وکار مشارکت دارند (رِول لاو[18]، 2016). با این حال، مشارکت زنان در فعالیت‌های کارآفرینانه تقریباً در تمام جوامع کمتر از مردان است (کابررا و ماریکیو[19]، 2017)؛ به­طوری که اگرچه زنان حدود پنجاه درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما در مقایسه با مردان فرصت کمتری برای رشد و فعالیت‌های اجتماعی دارند (رِونگا و شتی[20]، 2012). این در حالی است که زنان کارآفرین فرصت‌های کسب وکار متفاوتی را نسبت به مردان درک می کنند و شرکت هایی با رویکردهای جدید مدیریتی و همچنین راه حل‌های جایگزین برای مشکلات پیش رو در زندگی حرفه‌ای خود پدید می‌آورند (سریواستاوا[21]، 2012). در تحقیقات مختلفی که در مورد کارآفرینی ورزشی و به طور خاص، کارآفرینی بانوان وجود دارد، نشانه های خلاء تحقیقاتی به ویژه در پژوهش های داخلی مشهود است. راثن^[22] (2018) در تحقیقی با عنوان «آینده کارآفرینی ورزشی» با مرور پژوهش‌های انجام‌شده در این حیطه بیان می‌کند که آینده کارآفرینی در صنعت ورزش درگرو مشارکت اقتصادی شرکت‌های ورزشی است و به نقش مشارکت بیشتر بانوان به­عنوان متولیان کارآفرینی و نوآوری اشاره کرده است. تاز و همکاران[23] (2020) در پژوهش خود که به بررسی سطح کارآفرینی و درک اشتغال دانشجویان مقطع کارشناسی تحصیل در رشته‌های علوم ورزشی پرداخته بود  به این نتیجه رسید که با توجه به متغیرهای شرایط گذراندن دوره کارآفرینی و گروه، در ابعاد زیر مقیاس اشتغال‌پذیری و مقیاس کارآفرینی برای داوطلبان تفاوت معنی‌داری وجود داشت، اما براساس جنسیت تفاوت معنی‌داری نبود و زنان و آقایان فرصت های برابری برای کارآفرینی داشتند. کارابولوت و همکاران[24] (2018) در پژوهشی به بررسی روند کارآفرینی و سطح شایستگی عمومی دانشجویان  شاغل به تحصیل در دانشکده علوم ورزشی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که این گروه از سطح بالایی از صلاحیت و کارآفرینی برخوردار است و هیچ رابطه معنی‌داری بین متغیرهای جنسیتی و شایستگی عمومی و سطح کارآفرینی وجود ندارد. فراهانی و همکاران (1398) در تحقیق خود با عنوان «تحلیل عوامل بازدارنده رفتاری و انسانی در اشتغال و کارآفرینی ورزش ایران» به این نتیجه رسیدند که نگرش‌ها و مولفه‌های رفتاری جامعه‌ ایرانی در وابستگی به بدنه‌ دولتی و بالا بودن روحیه مطالبه‌گری از دولت، عدم اعتماد منابع انسانی به بخش خصوصی از یک طرف و زیاده‌خواهی و منفعت طلبی بخش خصوصی، ناکامی دولت در پیاده‌سازی اصل ۴۴ در واگذاری به بخش خصوصی از مهمترین عوامل بازدارنده می باشد. مندعلی زاده و احسانی (1392) نیز در بررسی موانع محیطی و فردی زنان کارآفرین در ورزش دریافتند که مهمترین موانع فردی شامل فقدان استقلال مالی، فقدان تجربه و اعتماد به نفس و مهمترین موانع محیطی شامل فقدان دسترسی به منابع است.

با توجه به مطالب بیان شده و مشکلات کشور در زمینه کارآفرینی و اشتغال، پتانسیل بالای ورزش در زمینه کارآفرینی برای مقابله با چنین چالش هایی از مهمترین راهکارهاست و یکی از زمینه­های مساعد برای رسیدن به تغییرات اقتصادی و اجتماعی مطلوب و باثبات به شمار می­آید. شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده کارآفرینی بانوان در ورزش کشور از این نظر ضروری است که به سیاست­گذاران و محققان بخش ورزش کمک می­کند تا بتوانند راه کارهای مناسبی برای فائق آمدن بر مانع های موجود و ایجاد راه حل ارائه کنند. از  آنجا که کارآفرینی ورزشی امری پویاست و بر حوزه های متعددی از مدیریت همچون: راهبرد کسب و کار، مدیریت بحران، توسعه ورزش های جدید، مدیریت عملکرد، نوآوری در تولید، راهبرد های ترویجی، موضوعات اجتماعی و توسعه فناوری اثر می گذارد، ورزش به عنوان عرصه ای گسترده، زمینه های فراوانی از اشتغال را در دل خود نهفته دارد. لذا این تحقیق به دنبال تبیین عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور است.

روش شناسی پژوهش

این تحقیق از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت اکتشافی- تحلیلی و از نظر شیوه اجرا به صورت آمیخته بود. ابتدا برای شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان، به مطالعه مبانی نظری و مصاحبه با خبرگان پرداخته شد. افراد مورد مصاحبه شامل خبرگان دانشگاهی، صاحب‌نظران علمی در حوزه‌های کارآفرینی و به‌خصوص کارآفرینی زنان و کارآفرینی ورزشی، اقتصاد و مدیریت ورزشی، مدیران و مالکان کسب‌وکارهای ورزشی و نیز زنان کارآفرین در حوزه‌های گوناگون بود که در مجموع 11 مصاحبه انجام شد. پس از شناسایی عوامل پیش­برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان و ساخت پرسشنامه با استفاده از عوامل شناسایی شده، برای تایید روایی صوری و محتوایی در اختیار 12 تن از متخصصان مدیریت ورزشی قرار گرفت. پس از اعمال نظرات آنان، پرسشنامه تحقیق ابتدا برای ارزیابی پایایی در حجم کوچک 30 نفره توزیع گردید و پس از تایید پایایی (آلفای 83/0) در بین جامعه آماری تحقیق پخش شد. جامعه آماری تحقیق در بخش کمی شامل کلیه بانوان کارآفرین ورزشی کشور و صاحبان کسب و کارهای ورزشی بود. روش نمونه گیری به صورت در دسترس بود و تمامی پرسشنامه ها به صورت الکترونیکی توزیع گردید. در نهایت 273 پرسشنامه به طور کامل و صحیح بازگردانده شد و تحلیل بر روی همین تعداد انجام گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی برای شناسایی عوامل و گویه های عوامل پیش برنده و بازدارنده و از آزمون معادلات ساختاری برای تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 و اسمارت پی.ال.اس نسخه 2 استفاده شد.

یافته های پژوهش

در جدول 1 اطلاعات جمعیت شناختی نمونه تحقیق بیان شده است:

جدول1: ویژگی های جمعیت شناختی  و فردی پاسخ دهندگان

 با استفاده از مصاحبه و مبانی نظری تحقیق، در مجموع 33 عامل بازدارنده و 25 عامل پیش برنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان شناسایی شد. این عوامل برای تایید در اختیار خبرگان قرار گرفت و پرسشنامه اولیه  برای تایید روایی صوری و محتوایی در اختیار جامعه آماری تحقیق قرار گرفت. در این پژوهش به منظور مشخص نمودن عوامل پیش­برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان کشور و تعیین مقدار واریانس تبیین شده توسط هر کدام از عامل های دسته بندی شده از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد.

بر اساس یافته های حاصل از تحلیل عاملی مقدار KMO عوامل پیش برنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان برابر با 949/0 و مقدار بارتلت برابر با 806/5361  بود که حاکی از همبستگی و مناسب بودن متغیرهای وارد شده برای تحلیل عاملی اکتشافی بود. به منظور دسته بندی عامل ها، از مقدار ویژه استفاده و عامل های مد نظر بودند که مقدار ویژه آنها بزرگتر از 1 باشد. بر اساس یافته های حاصل، 4 مولفه شناسایی شد که مولفه عوامل پشتیبانی به عنوان مهترین عامل پیش برنده 924/34 درصد واریانس را تبیین می کند. همچنین مقدار KMO عوامل بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان برابر با 911/0 و مقدار بارتلت برابر با 838/4726 بود. بر اساس یافته های حاصل، 7 مولفه شناسایی شد که مولفه عوامل فرهنگی به عنوان مهترین عامل بازدارنده 345/33 درصد واریانس را تبیین می کند. در جدول 2 و 3 عامل های استخراج شده از تحلیل عاملی اکتشافی برای عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان آمده است:

جدول 2: عامل های استخراج شده از تحلیل عاملی اکتشافی عوامل پیش برنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان

بعد از مرحله چرخش واریماکس از 25 متغیر وارد شده در تحلیل عاملی اکتشافی، دو عامل بار عاملی کمتر از 5/0 داشت که در دسته بندی های بالا جای نگرفتند و حذف شدند. نتایج چرخش واریماکس و بار عاملی هر گویه عامل پیش برنده در جدول 4 گزارش شده است:

جدول 3: عامل های استخراج شده از تحلیل عاملی اکتشافی عوامل بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان

بعد از مرحله چرخش واریماکس از 33 متغیر وارد شده در تحلیل عاملی اکتشافی، 2 مورد بار عاملی کمتر از 5/0 داشت که در دسته بندی های بالا جای نگرفتند و حذف شدند. نتایج چرخش واریماکس و بار عاملی هر گویه در جدول 5  گزارش شده است:

جدول4: بار عاملی گویه ها و سوالات استخراج شده عوامل پیش برنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان

جدول5: بار عاملی گویه ها و سوالات استخراج شده عوامل بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان

با توجه به یافته های تحلیل عاملی اکتشافی، مدل مفهومی زیر رسم شد. در ادامه نتایج حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری آمده است:

شکل1: مدل مفهومی تحقیق

ارزیابی مدل مسیری- ساختاری

برای آزمون مدل تحقیق، از مدل سازی مسیری- ساختاری استفاده شده است. این روش، مدلی آماری برای بررسی روابط خطی بین متغیرهای تحقیق و سؤالات پرسشنامه است. به عبارت دیگر، مدل سازی مسیری- ساختاری تکنیک آماری قدرتمندی است که مدل اندازه گیری و مدل ساختاری را با یک آزمون آماری همزمان ترکیب می کند. به منظور بررسی مطلوبیت مدل مسیری- ساختاری در روش حداقل مربعات جزئی (PLS) معیارهای متفاوتی برای ارزیابی مدل وجود دارد. ابتدا مدل اندازه گیری و سپس مدل ساختاری مورد بررسی قرار می­گیرد.

ارزیابی مدل اندازه گیری

در این بخش پایایی مدل با سه شاخص ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی ارزیابی شد. سپس روایی همگرا با استفاده از متوسط واریانس استخراج شده[25] تحلیل گردید و روایی واگرا نیز به روش فورنل– لارکر بررسی شد:

جدول6:  بررسی شاخص های روایی و پایایی سازه تحقیق

بر اساس نتایج آزمون در جدول بالا، میزان آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 است که ثبات درونی بالای پرسشنامه را نشان می­دهد. ضریب دیلون- گلد اشتاین یا پایایی ترکیبی  (شاخص سازگاری درونی مدل اندازه گیری) سازه ها می­باشد. این ملاک، معیار مدرن‌تری است که PLS برای ارزیابی پایایی مدل گزارش می دهد و طی آن پایایی سازه نه به صورت مطلق، بلکه با توجه به همبستگی سازه ها با یکدیگر محاسبه می­گردد که باید بیشتر از 7/0 باشد. مقادیر به دست آمده برای این شاخص‌ها نیز حاکی از پایایی قابل قبول مدل تحقیق حاضر می باشد. همچنین برای بررسی روایی همگرا از شاخص متوسط واریانس استخراج شده (AVE) استفاده شد. مقادیر بالای 5/0 در این بخش قابل قبول است. طبق نتایج آزمون مدل در جدول بالا، روایی همگرای مدل اندازه گیری به جز متغیر نیازسنجی قابل قبول بود.

ارزیابی مدل ساختاری

برای ارزیابی مدل درونی یا مدل ساختاری، شاخص­های متعددی وجود دارد که از جمله می­توان به ضریب تعیین (R²) و ضرایب مسیر اشاره کرد. ضریب تعیین یک معیار اساسی برای ارزیابی متغیرهای مکنون درونزا می باشد. مقادیر R²  برابر 18/0 و 52/0 در مدل های مسیری PLS به ترتیب ضعیف و قابل توجه توصیف می­شود. بر اساس نتایج جدول زیر، ضریب تعیین برای تمام متغیرهای درونزا مقدار قابل قبول است که کیفیت مدل ساختاری را نشان می­دهد:

جدول7: ضریب تعیین متغیرهای درونزای تحقیق

برازش کلی مدل

در این بخش برازش مدل اندازه­گیری با شاخص اشتراکی، برازش مدل ساختاری با شاخص افزونگی و برازش کلی با نیکویی برازش (GOF) اندازه­گیری می­شود. شاخص افزونگی فقط برای متغیرهای درونزا (متغیر ملاک) محاسبه می­گردد و مانند شاخص اشتراکی باید مقدار آن مثبت باشد. کتاب­های آماری سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 را به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF معرفی نموده­اند.

جدول8: برآورد پارامترهای مدل ساختاری

شکل2: مدل تحقیق در حالت ضریب مسیر استاندارد

شکل3: مدل تحقیق در حالت شاخص تی

بحث و نتیجه گیری

ورزش به عنوان یک صنعت رو به رشد و حتی توسعه یافته در دنیا محسوب می شود که افزایش فرآیندهای کارآفرینی در آن باعث ایجاد فرصت های شغلی جدیدی شده است. بانوان نیز در سال های اخیر به خوداشتغالی و فرآیندهای کارآفرینی در ورزش روی آورده اند. از این رو، هدف پژوهش حاضر تحلیل تماتیک عوامل پیش برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور بود. در واقع، محقق نخست به دنبال شناسایی عواملی بود که در وضع موجود کشور باعث پیش­برد اهداف کارآفرینی ورزشی بانوان می شوند و سپس عواملی که در وضع موجود، بازدارنده کارآفرینی ورزشی بانوان به شمار می آیند.

بر اساس یافته های تحقیق، در مجموع 4 مولفه در قالب 23 گویه شناسایی شد. این مولفه ها شامل عوامل پشتیبانی، عوامل اجتماعی، عوامل فردی و عوامل فنآورانه بود. در تحقیق مندعلی زاده و احسانی (1392) به مشکلات فردی برای زنان کارآفرین پرداخته شده که با نتایج این تحقیق همسویی داشت. این یافته ها نشان داد که کارآفرینی ورزشی بانوان تحت تاثیر عوامل مثبتی نیز می باشد که در قدم اول به پشتیبانی بانوان ختم می شود؛ مانند اینکه حمایت خانواده ها از کسب و کارهای بانوان بیشتر شده یا اتحادیه ها و اصناف های غیر دولتی تشکیل شده که از زنان کارآفرین پشتیبانی می کنند. از این رو، یک عامل پیش­برنده و محرک قوی برای کارآفرینان زن این است که از آنها پشتیبانی و مزایایی برای پشتیبانی آنها قرار داده شود. به همین دلیل پیشنهاد می گردد که از پشتیبانی هایی موجود در راستای کارآفرینی بانوان بهره گیری شود. به عنوان مثال، دولت برخی سیاست های تشویقی برای حضور بانوان کارآفرین فراهم کرده که جای امیدواری دارد، اما زمانی این پشتیبانی شکل عملیاتی به خود خواهد گرفت که دولت برنامه عملیاتی و انگیزشی نیز برای حضور بانوان در عرصه ورزش و کارآفرینی  فراهم کند. مولفه بعدی که موجب پیش­برد توسعه کارآفرینی بانوان می شود، عوامل اجتماعی است. این عامل نشان می دهد که از نظر اجتماع، مانند گذشته به زن فقط به چشم مادران خانه دار نگاه نمی شود و آنها باید وارد بازار کار شوند و از کسب و کارهای شان حمایت گردد. این عوامل به طور خاص اشاره می کند که بانوان نیز مانند آقایان باید کسب و کارهای مخصوص به خود داشته باشند و از آنجایی که در ورزش، مشاغل به صورت تخصصی درآمده اند، این ضرورت ایجاد می شود که بانوان به کارآفرینی روی بیاورند. در راستای این مفهوم باید بیان کرد که بانوان از یک مانع همیشگی که با آن روبه رو بوده اند خارج شدند و می توانند از مشاغلی که خاص بانوان و مورد مقبولیت آنهاست برای راه اندازی کسب و کارهای ورزشی خود استفاده کنند و بازار خود را شکل دهند. به عنوان مثال، ورزش هایی مانند یوگا، پیلاتیس، ایروبیک دنس و رقص از جمله ورزش هایی است که مورد استقبال بانوان قرار می گیرد. در نتیجه باید از این فرصت ها به بهترین شکل استفاده کنند. یکی دیگر از مولفه های پیش­برنده، عوامل فردی است که می تواند مزیتی رقابتی برای بانوان ایجاد کند. بی شک، بانوان توانایی بیشتری نسبت به آقایان برای متقاعد کردن دارند، در تعامل با محیط، انعطاف پذیری بیشتری دارند و در سال های اخیر با توجه به بیشتر شدن زنان شاغل، گرایش به خود مدیریتی آنها بیشتر شده است. در نتیجه یک عامل محرک قوی برای توسعه کارآفرینی ورزشی می باشد. این مولفه، استقلال بانوان را به عنوان یک عامل پیش برنده نشان می دهد و از سویی با وجود عوامل فردی باز هم بانوانی هستند که مشکل اعتماد به نفس یا انگیزه ورود به بازار و کارآفرینی را دارند. در اینجا بانوانی که چنین ویژگی هایی را دارا هستند بهتر می توانند به کارآفرینی روی بیاورند و یک نوع مزیت رقابتی بین خود بانوان ایجاد خواهد شد، چون منطقی هم نمی باشد که همه بانوان به کارآفرینی روی بیاورند و توانایی فردی داشته باشند. مولفه آخر به عوامل فنآورانه اشاره دارد. تغییر در کسب و کارها و ظهور شبکه های مجازی، فرصت های بسیاری برای کارآفرینی به وجود آورده است که در این تحقیق به طور خاص یک عامل پیش­برنده برای توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان محسوب می­شود. در نتیجه پیشنهاد می شود که بانوان در ابتدای راه اندازی کسب و کار ورزشی خود از طریق فضای مجازی و کانال های ارتباط فروش غیر مستقیم کار خود را شروع کنند تا میزان ریسک عدم موفقیت آنها کاهش یابد.

در ادامه یافته های تحقیق به بررسی عوامل بازدارنده توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان پرداخته شد. یافته ها نشان داد که 6 مولفه در قالب 31 گویه به عنوان عوامل بازدارنده توسعه کارآفرینی بانوان شناسایی شده اند. این مولفه ها شامل عوامل فرهنگی، روحیه کارآفرینی، عوامل حمایتی آموزشی، عوامل مالی اقتصادی، عوامل سیاسی و عوامل ساختاری بود. عامل فرهنگی نشان می دهد که بسیاری از فرصت های کارآفرینی بانوان به علت مسائل فرهنگی همچون فرهنگ مردسالاری، محدودیت های مذهبی، نگاه جنسیتی و ... از بین می رود یا دسترسی به آنها سخت می شود. این یافته با تحقیقات واسانت (2009) و  کوتانیز و بایراکتاگل (2002) همخوانی دارد. در این زمینه لیندسی و همکاران (2006)، به بررسی تئوری آمیخته مشارکت زنان با مردان پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در جوامع مردسالار زمانی که زن کارآفرین با یک مرد در انجام فعالیت اقتصادی مشارکت می­کند، به منابع و شبکه اجتماعی گسترده­تری دست می یابد. در نتیجه این عامل بازدارنده نیز فقط یک تصور فرهنگی غلط و اشتباه است و صرفا آقایان در امور کارآفرینی موفق تر نیستند. مولفه بعدی در مورد عوامل بازدارنده به روحیه کارآفرینی اشاره دارد. این عامل به طور خاص اشاره می کند که روحیه کارآفرینی باید تحمل شکست را داشت، از ریسک کردن منطقی ترس نداشت، واقع گرا بود، از راه اندازی کسب و کارهای پیچیده هراس نداشت و ... که این نتیجه با تحقیق قمبرعلی و رستمی (1394) نیز همسو بود. از این رو پیشنهاد می شود که برای افزایش اعتماد به نفس و تقویت روحیه کارآفرینی بانوان، انجمن های علمی که مسئولیت توسعه و ترویج کارآفرینی را دارند، با آموزش و واقع گرایی سعی در تبیین حس کارآفرینی برای بانوان کنند. عوامل حمایتی آموزشی نیز سومین عامل بازدارنده بود. موانع حمایتی در تحقیقاتی همچون خسروی پور و همکاران (1399)، حسین زاده و کاظمی (1396) و یاسوری و همکاران (1394) اشاره شده بود و نشان می دهد که یک عامل بازدارنده مهم است که باید مورد توجه قرار بگیرد. مسائل مالی اقتصادی نیز یکی دیگر از عوامل بازدارنده بود. از مهمترین دلایلی که بانوان با وجود ظرفیت های بسیار بالایی که دارند نمی توانند آنطور که شایسته است به توسعه کسب و کارهای ورزشی خود برسند، مشکلات مالی و فقدان سرمایه اولیه است که به مردان وابسته هستند. از این رو بسیار مهم است که برای بانوان کارآفرین به خصوص در بخش ورزش که مزایای فوق العاده ای برای سلامت جامعه نیز دارد، تسهیلات سرمایه گذاری و مالی فراهم شود. پیشنهاد دیگر این است که بانوان صندوق های سرمایه گذاری خصوصی برای خود ایجاد نمایند و با توسعه فرهنگ کارآفرینی بانوان، این صندوق ها را توسعه و ترویج دهند و به عنوان یک مرجع اصلی برای بانوان کارآفرین از آن استفاده کنند؛ به صورتی که بتوانند سرمایه خود را در آنجا پس انداز کنند و هم اینکه بتوانند از مزایای آن در آینده با گرفتن وام یا تسهیلات حمایتی استفاده نمایند. عوامل سیاسی، قانونی و ساختاری نیز از موانع بازدارنده دیگری بود که در این تحقیق به آنها اشاره شد. قمبرعلی و رستمی (1394) و یاسوری و همکاران (1394) به عوامل سیاسی و دولتی در توسعه کارآفرینی نیز اشاره کرده بودند که با این نتیجه همسو بود.

در ادامه برای تایید مدل مفهومی تحقیق، از مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد که تحلیل عاملی مولفه ها و گویه های شناسایی شده بررسی گردید. ابتدا به ارزیابی مدل اندازه گیری تحقیق پرداخته شد و در این قسمت پایایی متغیرهای پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی و روایی واگرا به روش فورنل لارکر بررسی شد. یافته هانشان داد که متغیرهای پیش برنده، بازدارنده و توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان ازپایایی بسیار بالایی برخوردار بودند و مجذور واریانس استخراج شده بالاتر از 5/0 بود که نشان دهنده روایی واگرای پرسشنامه بود. این یافته بدین معنی است که پیش فرض مدلسازی معادلات ساختاری طبق پرسشنامه و متغیرهای پژوهش برقرار است. در ادامه مدل ساختاری تحقیق ارزیابی شد. از آنجا که ضریب تعیین همه متغیرها بالاتر از 52/0 بود، می توان دریافت که هر متغیر مستقل  مشاهده  شده در مدل، تغییرات موجود در متغیر وابسته را تبیین می‌کند. بنابراین درصد نشان داده شده توسط این شاخص با فرض تاثیر همه متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته می‌باشد. این شاخص بیانگر میزان تغییرات هر یک از متغیرهای وابسته مدل است که به وسیله متغیرهای مستقل تبیین می‌شود. علاوه بر ضریب تعیین که توضیح داده شد، برای ارزیابی مدل ساختاری باید ضرایب مسیرها را بررسی کرد که بحث و تحلیل در مورد مدل تحقیق، حول محور این موضوع می چرخد. یافته های مدل تحقیق نشان داد که هر دو مسیر توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان به عوامل پیش برنده و بازدارنده معنادار و قوی وابسته می باشد، اما وابستگی مسیر به عوامل پیش برنده با ضریب مسیر استاندارد 812/0 مهم­تر بود. این یافته نشان می دهد که توسعه کارآفرینی ورزشی بانوان کشور بیشتر از عوامل پیش برنده متاثر خواهد شد. این نتیجه منطقی به نظر می رسد، چرا که کارآفرینی ورزشی بانوان کشور با وجود نقاط ضعفی که دارد اما در سالیان گذشته سعی در تقویت نقاط قوت خود داشته است و به همین وسیله توانسته نقاط ضعف خود را پوشش دهد. گفتنی است که وابستگی مسیر توسعه کارآفرینی ورزشی به عوامل بازدارنده نیز قوی و معنادار بود و عوامل بازدارنده سهم مهمی در توسعه کارآفرینی ورزشی کشور دارد و صرفا مباحث مطرح شده به دلیل ضریب مسیر بالاتر آن است. به همین دلیل کنترل عوامل بازدارنده را نباید نادیده گرفته شود، زیرا در بسیاری از موارد، عوامل بازدارنده سهم قوی تری دارند و مانع بسیاری از تحرکات مثبت می شوند. در یک نتیجه گیری کلی باید گفت که برای بهبود وتوسعه کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور، توجه به عواملی که رسیدن به مسیر را بهبود می بخشند باید در اولویت اول و عواملی که مسیر رسیدن به بهبود را کند می کنند، در اولویت بعدی قرار بگیرند.

همچین پیشنهاد می شود که جهت برون رفت از آسیب های کارآفرینی ورزشی بانوان در کشور به طرح راهکارهایی همچون آموزش بیشتر به بانوان در مورد مسائل کارآفرینی، ارتقای روحیه کارآفرینی، فرهنگ سازی در مورد کسب و کارهای بانوان، ارائه وام های سرمایه گذاری به بانوان کارآفرین با بهره کم و هموار کردن ساز و کارهای قانونی در جهت ایجاد کسب و کارهای ورزشی پرداخت.

منابع

• آسایش، حمید؛ نامجو، صادق و فلاحی، اکرم. (1397). «عوامل مؤثر بر کارآفرینی زنان در توسعه اقتصادی کشور ایران». دومین همایش تولید ملی و اشتغال پایدار: چالش ها و راهکارها. دانشگاه آیت اله العظمی بروجردی.
• حسین زاده، مهناز و کاظمی، عالیه. (1396). «شناسایی موانع و راهکارهای بهبود سیستم کارآفرینی زنان با استفاده از رویکردهای تحقیق در عملیات سخت و نرم». مدیریت صنعتی. 9(4)، صص 609-632.
• خسروی پور، بهمن؛ آنی، نادیا؛ آجیلی، عبدالعظیم و عبدشاهی، عباس. (1399). «عوامل موثر بر توسعه و موانع باز دارنده کارآفرینی زنان روستایی». نشریه علمی زن و فرهنگ. 12(44)، صص 61-70.
• فراهانی، ابوالفضل، صفرنژاد، مهری و فراهانی، زهرا. (۱۳۹۸). «تحلیل عوامل بازدارنده رفتاری و انسانی در اشتغال و کارآفرینی ورزش ایران». نشریه مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش. ۶(۱)، صص ۱۱-۲۱.
• قمبرعلی، رضوان و رستمی، فرحناز. (1394). «شناسایی مشکلات زنان کارآفرین استان کرمانشاه». کارآفرینی در کشاورزی. 2(1)، صص 1-17.
• کاظمی، عالیه و مقیمی، بهاره. (1397). «بررسی موانع توسعه کارآفرینی زنان در ایران با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی». فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه. 9(34)، صص 249-274.
• یاسوری، مجید؛ قرشی، محمدباسط و وطنخواه، ژیلا. (1394). «تحلیل موانع و راهکارهای توسعه‏ کارآفرینی زنان روستایی دهستان گوراب ‏پس فومن».پژوهش های روستائی. 6(2)، صص 223-242.
• Cabrera, E. M., & Mauricio, D. (2017). “Factors affecting the success of women’s entrepreneurship: a review of literature”. International Journal of Gender and Entrepreneurship, 9(1), 31-65.
• Carter, S. L., & Shaw, E. (2006). Women's business ownership: Recent research and policy developments. Report to the Small Business Service, London.
• Feijo-Cuenca, N., Navajas-Romero, V., & Ceular-Villamandos, N. (2019). “Study of the incursion of women in the field of entrepreneurship”. Revista ESPACIOS, 40(38).
• Karabulut, E. O., & Doğan, P. K. (2018). “Investigation of entrepreneurship trends and general competency levels of university students studying at faculty of sports sciences”. Journal of Education and Training Studies, 6(4), 212-220.
• Pounder, P. (2019). “Examining interconnectivity of entrepreneurship, innovation and sports policy framework”. Journal of Entrepreneurship and Public Policy.
• Ratten, V. (2018). “Perspectives of Sport Entrepreneurship”. Sport Entrepreneurship: Springer, p. 63-77.
• Ratten, V. (2011). Social entrepreneurship and innovation in sports. International Journal of Social Entrepreneurship and Innovation, 1(1), 42-54.
• Ratten, V., & Jones, P. (2018). “Future research directions for sport education: toward an entrepreneurial learning approach”.Education+ Training.‏
• Revell-Love, C., & Revell-Love, T. (2016). “Competencies of women entrepreneurs utilizing information marketing businesses”. Journal of Small Business and Enterprise Development, 23(3), 831-853.
• Revenga, A., & Shetty, S. (2012). “Empowering Women Is Smart Economics-Closing gender gaps benefits countries as a whole, not just women and girls”. Finance and Development-English Edition, 49(1), 40.
• Saiz-Alvarez, J. M., Martínez, A. C., & Martínez, C. C. A. (2014). “An entrepreneurial well-being model based on GEM data for Spain”. IJIMAI, 2(5), 38-47.
• Srivastava, S. (2012). “Motivational Factors Instrumental in the Emergence of Women Entrepreneurship”. Aweshkar Research Journal, 13(1).
• Tambunan, T. T. H. (2017). “Women entrepreneurs in MSEs in Indonesia: Their motivations and main constraints”.JWEE, (1-2), 56-86.
• Taze, M., & Karayol, M. (2020). “Investigation of Entrepreneurship Levels and Employability Perception of Undergraduate Students Studying Sports Sciences”. International Education Studies, 13(5), 35-43.
• Vujko, A., Tretiakova, T., Petrovic, M., Radovanovic, M., Gajic, T., & Vukovic, D. (2019). “Women’s empowerment through self-employment in tourism”. Annals of Tourism Research, 76, 328–330.
• Yashalova, N. Y. N., Akimova, M. A., Ruban, D. A., Boiko, S. V., & Usova, A. V. (2017). “Prospects for regional development of industrial tourism in view of the analysis of the main economic indicators of Russian tourism industry”. Economic and social changes: facts, trends, forecast, 10(2), 195-213.

Factors Promoting and Inhibiting the Development of Women's Sports Entrepreneurship in Iran

Behnaz Khayat

Ph.D. Student in Sport Management, Department of Physical Education and Sport Sciences, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran

 Fariba Mohamadian

Ph.D., Assistant Professor, Department of Physical Education and Sport Sciences, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran

 Nima Majedi

Ph.D., Assistant Professor, Department of Physical Education and Sport Sciences, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran

Received: 9 Feb. 2021

Accepted: 14 Apr. 2021

In recent years, women have turned to self-employment and entrepreneurial processes in sports. Therefore, the study is to analyze the factors that promote and inhibit the development of women's sports entrepreneurship in Iran. It was applied in terms of research purpose and mixed in terms of implementation. First, in order to identify the factors promoting and inhibiting the development of women's sports entrepreneurship, theoretical foundations were studied and interviews with experts were conducted. After making the questionnaire using the identified factors and confirming the validity of form and content, they were distributed among the statistical population. The statistical population included all women active in sports entrepreneurs and owners of sports businesses who were chosen by available sampling method and answered the questionnaire electronically. A total of 273 questionnaires were returned. The exploratory factor analysis test was used to identify components and items and structural equation modeling test was used to evaluate factor analysis of the research conceptual model.

A total of 4 driving factors in the form of 23 items (supportive, social, individual and technological factors) and 6 deterrents in the form of 31 items (cultural factors, entrepreneurial spirit, educational support, financial, economic, political, legal and structural) were identified and the conceptual model of the research was confirmed.

It was concluded that in order to improve and develop women's sports entrepreneurship in the country, paying attention to the factors that improve the way to reach the first priority and the factors that slow down the path to improvement should be the second priority. Finally, a few suggestions to get out of this damage were presented.

Key Words: Women, Development, Sports Entrepreneurship, Promoting Factors and Inhibitory Factors.

^[1]دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

[2] استادیار، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران (نویسنده مسئول)

E-mail: Faribamohamadian47@gmail.com

[3] استادیار، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران (نویسنده مسئول)

[4] Pounder

[5]. European Commission

[6]. Vujko

[7] Wolcott & Lippitz

[8] Bocanegra et al.

[9]. Yashalova

[10] Ratten & Jones

[11]. EscamillaFajardo

[12]. Jaklic

[13] Alvarez et al.

[14] Tambunan

[15] .FEIJO-CUENCA

[16] Ratten

[17] .Carter & Shaw

[18] .Revell-Love

[19] .Cabrera & Mauricio

[20] .Revenga, A. & Shetty

[21] Srivastava

[22]. Ratten

[23] Taze

[24] Karabulut

[25] . Average Variance extract (AVE)