شناسایی عوامل مؤثر بر بهره‌وری تور دوچرخه‌سواری بین‌المللی ایران- آذربایجان با تکیه بر سیستم‌های خودمدیریتی و سودآوری

 علی نعمتی خیاوی[1]

 جعفر برقی مقدم[2]

محمد رحیم نجف زاده[3]

حمید جنانی[4]

10.22034/SSYS.2021.2005.2425

تاریخ دریافت مقاله: 16/6/1400

مقدمه

    جهانی شدن فرآیندی در حال حرکت و توسعه است و افزایش رقابت جهانی بسیاری از صنایع را تحت تأثیر قرار داده است (هیسو-ون^[5]،2017)، ورزش ابزاری محبوب برای به دست آوردن اهداف مختلف است و کمتر جاذبه‌ای همچون ورزش وجود دارد که گروه‌های مختلف را جذب و سازمان‌دهی کند(کیم^[6] و همکاران، 2019). صنعت ورزش به یک صنعت بزرگ و در حال رشد و  صنعت میلیارد دلاری تبدیل شده است (جرمن و همکاران^[7]، 2016). رویدادها به ویژه رویدادهای ورزشی تبدیل به یک صنعت مهم شده اند و جهانیان اهمیت این حیطه را به خوبی شناخته‌اند و چنان که می بینیم کشورها در عرصه‌های مختلف تلاش‌های زیادی را به منظور کسب میزبانی رویدادهای ورزشی به عمل می‌آورند تا از مزایای متعدد آن برخوردار شوند. تحلیل شکاف صنعت ورزش ایران از منظر میزبانی رویدادهای بزرگ ورزشی نیز بیانگر آن است که وضع موجود به ترتیب در ابعاد فرهنگی- اجتماعی، عملیاتی، قانونی، مالی، بازاریابی، دانش و فناوری و زیست ‌محیطی نامطلوب می باشد و بیشترین شکاف برای بهبود ابعاد یاد شده در بعد دانش و فناوری، زیست‌محیطی، مالی، بازاریابی، قانونی، فرهنگی و عملیاتی است.

بهره‌وری عبارت است از: استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانایی‌های بالفعل و بالقوه منبع انسانی در جهت افزایش کمی و کیفی تولید و کاهش تلفات و ضایعات، به گونه‌ای که افراد ضمن ارائه کار بهتر و بیشتر، از زندگی کاری مطلبوب‌تری نیز برخوردار گردند (ویسنی ووسکی و سوکولووسکا^[8]، 2020). بهره‌وری، استفاده درست و بهینه از منابع و اجرای درست ‌کارها و دستیابی به هدف و انجام کارهای درست در جهت هدف و یا میزان تحقق اهداف است (صادقی، 1394). خودمدیریتی، فرآیندی است که طی آن افراد در نیل به خود‌هدایتی و خودانگیختگی لازم برای عمل، بر خود تأثیر می‌گذارند. به عبارتی، خودمدیریتی یک فرایند قادرسازی است که به کمک آن شخص یاد می­گیرد که خودش را بهتر بشناسد و زندگی خودش را بهتر هدایت کند. خودمدیریتی یک فرآیند تعریف شده است و مردم از طریق آن برای دستیابی به خود هدایتی و خود انگیزشی عملکرد خود را بهبود می‌بخشند (هاگو^[9] و همکاران، 2018). در دنیایی که تغییرات با شتاب و سرعت صورت می‌گیرد، خودمدیریتی بیش از هر زمان دیگری اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است و عامل ضروری برای کسب موفقیت به شمار می رود. خود مدیریتی، احتمال رسیدن به اهداف را افزایش می‌دهد و قادر به تنظیم اهداف و نظم‌دهی، توسعه‌ مهارت‌ها و نقاط ‌قوت می‌باشد (مالکوچ و دال^[10]، 2020). از طرفی سوددهی یعنی تفاضل درآمدها و هزینه­های مرتبط با تعامل با مشتریان در یک بازه ‌زمانی و اینکه چه عواملی در این راستا تأثیر گذارند.

میزبانی مسابقات مهم موجب توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور میزبان و در نتیجه مطرح ‌شدن در عرصه بین‌المللی می‌شود( صید ویسی، 1398). عوامل اقتصادی، اجتماعی روانی، فرهنگی، زیست‌‌محیطی و گردشگری از اثرات تور می‌باشد( محمدی ترکمانی و همکاران،1392). علاوه بر اثرات اقتصادی دارای اثرات غیراقتصادی همچون تأثیرات روانی و اجتماعی، غرور و افتخار، افزایش دلبستگی به جامعه، هیجان‌های موجود در رویداد ورزشی است. حامیان مالی در رویدادهای ورزشی معتبر و بزرگ همان هواداران می باشند که تمایل به سرمایه‌گذاری دارند (سوریانو^[11]، 2009). عوامل سخت‌افزاری و منابع پشتیبان سیاسی ارتباطی، نرم افزاری، منابع و جاذبه های محوری و عوامل اجتماعی به ‌عنوان عوامل تأثیرگذار بر میزبانی رویدادهای بزرگ ورزشی شهر ارومیه بوده است (وحدانی و همکاران،1394).

تور ایران - آذربایجان، یک تور بین‌المللی دوچرخه ‌سواری جاده‌ای در کشور ایران است. این تور معتبرترین تور دوچرخه ‌سواری ایران و قدیمی‌ترین تور دوچرخه ‌سواری در قاره آسیا به ‌شمار می‌آید که همه ساله در اواخر بهار در منطقه آذربایجان، ایران در استان‌های آذربایجان ‌شرقی، آذربایجان ­غربی و اردبیل زیر نظارت  فدراسیون بین‌المللی دوچرخه‌ سواری برگزار می‌شود. با وجود اعتبار ملی و بین‌المللی تور ایران- آذربایجان، این تور از عدم پوشش زنده تلویزیونی، نداشتن پشتیبان‌های مالی، نبود اسکان مناسب برای تیم‌های شرکت ‌کننده و کم بودن ارزش جایزه‌‌ها رنج می‌برد. مسئله مهمی که برگزار کنندگان تور دوچرخه ‌سواری همراه با آن درگیر بوده‌اند، مسئله تأمین مالی و راه‌های جذب بودجه مناسب برای برگزاری هر چه بهتر این تور و رساندن این رویداد ورزشی به سودآوری بوده است. بنابراین به ‌منظور برنامه‌‌ریزی برای گرفتن میزبانی این رویدادها، دستیابی به بهره‌وری و سوددهی هر چه بیشتر این رویداد، شناخت عوامل تأثیرگذار بر روی بهره‌وری تور دوچرخه ‌سواری ایران- آذربایجان ضرورت دارد و یک راهبرد مناسب برای برگزارکنندگان، مدیران، مسئولان، حامیان مالی و شرکت‌‌های تجاری است. رویدادهای ورزشی بزرگ همانند رویداد ورزشی دوچرخه‌سواری ایران- آذربایجان دارای ارزش و اهمیت زیادی می‌باشد که این ارزش و اهمیت در رقابت شدید بین شهرها یا کشورهای متقاضی میزبانی و همچنین برنامه‌ریزی‌های وسیع و گسترده برای برگزاری موفق رویداد مشاهده می‌شود. توردوچرخه‌سواری علاوه بر سرمایه‌گذاری زیاد در زمینه اماکن و تجهیزات ورزشی، مستلزم سرمایه‌گذاری در زیر‌بناهای غیرورزشی در شهر میزبان نیز است. این سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در شهر برای موفقیت رویداد و توسعه شهر دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. در نتیجه برگزاری این رویدادها نقشی کلیدی در راهبرد‌های توسعه منطقه‌ای و شهری دارد. با عنایت به این مسئله که اکثر کشورهای پیشرو در امر ورزش بیش از هر زمان دیگری از فرصت میزبانی رویدادهای ورزشی برای کسب منافع کوتا‌‌ه‌مدت و بلند‌مدت استفاده می‌کنند، ضروری به نظر می‌رسد که در کشور ما نیز به پدیده ورزش و رویدادهای ورزشی به عنوان فرصتی برای کسب منافع در همه زمینه‌ها نگریسته شود. برای رسیدن به این نقطه ابتدا باید جایگاه کنونی خود را در زمینه میزبانی و برگزاری موفق رویدادها و توانایی بهره‌مند شدن از تأثیرات آنها شناسایی کنیم تا بتوانیم با توجه به همه شرایط و پیش زمینه‌ها برنامه‌ریزی مناسبی جهت بهرمندی از منافع میزبانی رویدادهای ورزشی داشته باشیم. با توجه به سابقه طولانی برگزاری این رویداد ورزشی در منطقه آذربایجان شناسایی تأثیرات بهره‌وری تور دوچرخه‌سواری بین‌المللی ایران- آذربایجان بر اساس رویکردهای خودمدیریتی و سودآوری می‌تواند در بهبود توسعه اقتصادی و غیراقتصادی مفید باشد. بنابراین تحقیق حاضر به دنبال   شناسایی عوامل مؤثر بر بهره‌وری تور دوچرخه‌ سواری بین‌المللی ایران- آذربایجان با تکیه بر سیستم‌های خود مدیریتی و سودآوری بوده است.

روش شناسی پژوهش

روش پژوهش حاضر با توجه به هدف پژوهش کیفی و جامعه آماری آن 12 نفر از صاحب‌‌نظران و نخبگان صنعت ورزش  بود که به روش نمونه­گیری هدفمند مورد مصاحبه عمقی قرار گرفتند. اقدامات مرتبط به شناسایی کد‌های مفهومی از متن مصاحبه‌ها انجام شد و تجزیه و تحلیل داده­‌ها همزمان و به طور مستمر با جمع‎آوری اطلاعات انجام پذیرفت. در واقع تجزیه و تحلیل داده‌ها  براساس نظریه داده بنیاد رویکرد چارمز[12] (2006) انجام شد. سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی صورت گرفت. در کدگذاری محوری، پژوهشگر یک مقوله کدگذاری باز را انتخاب کرد و آن را به عنوان مقوله یا پدیده اصلی در مرکز فرآیند قرار داد. سپس سایر مقوله­‌های مرتبط با آن در آن دسته قرار گرفت. در این مرحله طبقه­ای که بیشترین فراوانی را دارد به عنوان متغیر اصلی در نظر گرفته شد. در این پژوهش متغیرهای بهره‌وری، سیستم­‌های خودمدیریتی و سودآوری به عنوان مقوله‌های اصلی مد نظر گرفته شدند و بقیه متغیرها حول محور آنها قرار گرفتند. برای آزمون روایی در این پژوهش چهار معیار اعتبار، قابلیت تأیید، قابلیت اطمینان و قابلیت انتقال پیشنهادی گوبا و لینکلن (1989) جهت افزایش کیفیت پژوهش مد نظر قرار گرفت. همچنین برای سنجش پایایی از روش پایایی باز آزمون استفاده گردید. برای محاسبه پایایی با روش توافق درون موضوعی دو کدگذار، از یک متخصص مدیریت ‌ورزشی که در مراحل انجام پژوهش حضور داشت و از آگاهی مناسبی در مورد این پژوهش برخوردار بود، استفاده شد. پایایی بین کدگذاران برای مصاحبه‌های انجام گرفته در این پژوهش معادل 74  درصد بود. جهت تجزیه و تحلیل داده­‌ها از روش نظریه داده بنیاد رویکرد (چارمز، 2006) در دستیابی به معیارهای اصلی استفاده گردید.

یافته های پژوهش

نخستین مرحله در ساخت نظریه زمینه­ای، انجام کدبندی ‌باز است. کدبندی ‌باز از نظر واحد تحلیل به صورت سطر به سطر، عبارت به عبارت، پاراگراف به پاراگراف یا به صورت صفحه­ جداگانه انجام می­شود. چنانچه واحد کدبندی، سطر باشد، به هر یک از سطرها یا جمله­ها، مفهوم یا کدی الصاق می­شود. این کدها یا مفاهیم باید بتوانند حداکثر فضای مفهومی و معنای آن را اشباع کنند (کریوگر و نیومن^[13]، 2006). در این قسمت به­جای ارائه تمامی صفحات نگارش شده از مصاحبه­ها، فقط کدهای باز براساس متون مصاحبه ارائه شده است:

جدول 1: کدگذاری باز

با استناد به کدبندی مرحله اول که به کدبندی باز معروف است، از طریق بازبینی مصاحبه­های انجام گرفته با صاحب­نظران 60 کدباز شناسایی گردید. گفتنی است برخی کدها منحصر به فرد و برخی نیز دو مرتبه یا بیش از دو مرتبه مطرح شده بود. حال که کلیه داده­ها کدبندی شده و کدها یا مفاهیم اولیه متعددی ساخته شدند، مرحله دوم کدبندی داده­ها با نام کدبندی محوری آغاز می­شود.

جدول 2: کدگذاری باز و کدگذاری محوری

با استناد به نتایج کدبندی‌محوری و روابط بین مقوله­های شناسایی شده 12 کدبندی‌ محوری با نام­­های    نرم­افزاری، جذب‌سرمایه، مدیریت‌بهره­وری، هیجانی، کارآیی، رفتاری، سرمایه‌انسانی، ساختار‌مالی، رشد‌اقتصادی، سخت‌افزاری، عملکردی و اثربخشی تشکیل گردید.    

جدول 3: کدگذاری محوری و کدگذاری نظری

شکل1: مدل مفهومی شاخص­های خودمدیریتی

   همچنین شاخص­های سود دهی شاخص­های است که سود دهی تابع آن است، این شاخص­ها شامل سخت افزاری، نرم­افزاری، جذب سرمایه، رشد ‌اقتصادی، ساختار ‌مالی، سرمایه انسانی و مدیریت بهره­وری است. در ادامه مدل مفهومی این متغیرها و زیرکدهای آن ارائه شده است:

شکل 2: مدل مفهومی شاخص­های سوددهی

به علاوه، منظور از بهره‌وری شاخص­هایی است که بهره‌وری تابع آن می باشد: کارآیی و اثربخشی. در ادامه مدل مفهومی این شاخص­‌ها و زیرکدهای آن ارائه شده است:

شکل 3: مدل مفهومی شاخص­های بهره‌وری

شکل 4: شناسایی عوامل موثر بر بهره‌وری با تکیه بر سوددهی و خود مدیریتی

بحث و  نتیجه گیری

     ورزش به ‌عنوان تولید­کننده اقتصادی و توسعه‌ دهنده اجتماعی ملی و محلی دیده می‌شود و در واقع به ‌عنوان یک صنعت است(مالکوچ و دال[14]، 2020). رویدادهای ورزشی یکی از انواع رویدادهای مهم و در حال رشد از صنعت رویداد محسوب می‌شود(آلن^[15]، 2008). رویدادهای ورزشی بیشترین توجه را به خود جلب می­کنند (گریتون [16]،2006) .باید اذعان داشت که برگزاری موفق یک رویداد ورزشی نیازمند برنامه‎ریزی صحیح، منسجم و به طور کامل هدفمند است. به این منظور ضروری است آگاهی کافی از ویژگی‎های رویداد ورزشی وجود داشته باشد. کد گذاری­‌ها نشان داد که عوامل مؤثر بر بهره‌وری تور دوچرخه‌ سواری بین­المللی ایران- آذربایجان با تکیه بر سیستم­های خود مدیریتی و سوددهی می باشد. لذا زمانی که مکانیسم اثر این عوامل به ­درستی شناسایی و تشخیص داده شوند، می­توان شاهد رشد و بالندگی رویدادهای ورزشی به خصوص رویداد‌های دوچرخه‌ سواری در ایران بود.

یکی از عواملی که در تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران مورد بررسی قرار گرفت، شاخص‎های خود مدیریتی بود. این شاخص­ها شامل 1) رفتاری، 2) هیجانی و 3) عملکردی بودند. خودمدیریتی، فرآیندی است که طی آن افراد در نیل به خود ‌هدایتی و خود انگیختگی لازم برای عمل، بر خود تأثیر می‌گذارند. به عبارتی، خود مدیریتی یک فرایند قادرسازی است که به کمک آن شخص یاد می­گیرد که خودش را بهتر بشناسد و زندگی خودش را بهتر هدایت کند. بنابراین، خیلی مهم است که برای برطرف کردن نقطه‌ ضعف چاره­‌ای اندیشیده شود تا به نقطه قوت تبدیل گردد. این امر موجب می شود تا امکان رسیدن به هدف که برگزاری تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران- آذربایجان است، افزایش یابد. مدیر قبل از رفتار باید به منابع، امکانات، محدودیت­ها، موانع و خیلی موارد دیگر در برگزاری تور دوچرخه‌سواری بین­المللی توجه کند. یکی از این موارد می­تواند فرصت‌ها باشد. بعضی از فرصت­ها ممکن است فقط یک بار اتفاق افتد و امکان دارد از دست مدیر خارج شود، ولی اگر آگاهانه به آن فکر شود، به محض وقوع، می­توان نهایت استفاده را از ان برد. بنابراین، توجه به شاخص­های‌ رفتاری و اهمیت آن می­تواند در خودمدیریتی برای برگزاری تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران- آذربایجان بسیار با اهمیت باشد، زیرا هم به صورت‌ مستقیم و هم غیرمستقیم می­تواند بر بهره­وری تأثیرگذار باشد و نتیجه عملکرد آن نیز مثبت شود. یکی دیگر از مهم­ترین مهارت­ها در خودمدیریتی، شاخص­های هیجانی است. شاخص­های هیجانی شامل 1) شناخت و پرورش ابعاد و صفات روحی و روانی مثبت، 2) بهبود دیدگاه­ها و عواطف درونی افراد، 3) کنترل کافی مدیران بر زمان و کار و افزایش حس مسئولیت‌­پذیری و تعهد در افراد است. سید جوادین (1387) معتقد است که خودمدیریتی توانایی کنترل عواطف و هیجانات و رفتارهای صادقانه و درست است (سیدجوادیان و همکاران، 2008). بنابراین مهارت استفاده از شاخص­های هیجانی می­تواند در لحظه انتخاب به مدیران ورزشی کمک نماید و آنان کنترل مؤثرتری بر خود و تأثیر مضاعفی بر دیگران داشته باشند. شاخص­های هیجانی در تمامی رده‌های سازمانی کاربرد زیادی دارند، اما در رده‎های مدیریتی اهمیتی حیاتی دارد؛ زیرا مدیران سازمان را به جامعه معرفی می­کنند و با بسیاری از افراد در داخل و خارج سازمان تعامل دارند و نقش مهمی در ایجاد روحیه و انگیزش کارکنان دارند (خاکی،1396). در تبیین نقش شاخص­های هیجانی در خودمدیریتی می‎توان گفت که افراد هوشمند از نظر هیجانی در برگزاری یک رویداد ورزشی می‎توانند اثربخشی را در تمام سطوح رویداد را گسترش دهند. بنابراین می­توان اشاره کرد که شاخص­های هیجانی برای موفقیت تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران- آذربایجان ضروری است و می­تواند بر بهره­وری تأثیرگذار باشد. شاخص­های هیجانی به تنهایی بزرگترین عامل برای پیش­بینی عملکرد فرد در برگزاری تور دوچرخه­سواری بین­المللی ایران- آذربایجان و قوی­ترین نیرو برای رهبری و موفقیت می تواند باشد. شاخص­های هیجانی  کمک کننده  فرد در زمینه های آگاهی بیشتر از روش­های بین فردی، شناسایی و مدیریت تأثیر عواطف بر تفکر و رفتار، توسعه توانایی تشخیص تحرکات اجتماعی در برگزاری رویداد و درک چگونگی مدیریت روابط و بهبود آنها هستند. از مهم‎ترین مهارت­ها در خودمدیریتی، شاخص­های عملکردی است که می­تواند تأثیر مستقیمی بر بهره­وری داشته باشد. شاخص­های عملکردی شامل 1) برنامه­‌نویسی در اجرای برگزاری تور، 2) تعاملات اداری در میزبانی بین سه استان آذربایجان ‌شرقی، آذربایجان ‌غربی، اردبیل و شهرهای میزبان عبور دوچرخه‌سواران، 3) استفاده عقلایی از امکانات و منابع، 4) وجود نظم در برگزاری، 5) انطباق فعالیت­ها با ارزش­ها و واقعیت­ها، 6) برگزاری منظم، 7) بهبود و افزایش عملکرد شخصی، 8) مدیریت روابط عمومی، 9) هماهنگی و همکاری نزدیک مسئولان استان­های مربوطه و 10) جمع­گرایی و مشارکت­پذیری مدیران فدراسیون بود. در تبیین نقش شاخص­های عملکردی در خودمدیریتی می‎توان گفت توجه عمیق به شاخص­های عملکردی در شناسایی و درک بهتر نارسایی­ها و کمبودها در برگزاری تور دوچرخه‌سواری بین‌المللی ایران- آذربایجان کمک شایانی می­کند. شاخص­ها معمولاً از نگرش­ها و موقعیت­ها سرچشمه می­گیرند و مانند علائمی که مسیر را مشخص می­سازند می‎توانند مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین باید بیان کرد که میزان تحقق اهداف برگزاری رویداد ورزشی مانند تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران- آذربایجان، یکی از مهم­ترین معیارهای سنجش عملکرد مدیر است.

از دیگر عواملی که در مورد تور دوچرخه‌سواری بین­المللی ایران مورد بررسی قرار گرفت، شاخص‎های سودآوری بود. این یافته­‌ها با نتایج مطالعات ویونینسکی و سوکوووسکا[17] (2020) و مالکوک و دال[18] (2020) همخوان بود. باید اذعان داشت که ورزش و رویدادهای ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و بازار ورزش­های امروزی بوسیله فرآیند جهانی ­شدن که در برگیرنده درگیری­­های رسانه‎ای، وابستگی به حامیان مالی و رشد صنایع مرتبط به ورزش است، توصیف می­شود (رجب زاده، 2018). بنابراین می­توان گفت که سودآوری یکی از عوامل تأثیرگذار در ورزش بخصوص رویدادهای ورزشی است. شاخص‎های سوددهی در این پژوهش شامل 1) سخت افزاری، 2) نرم­افزاری، 3) جذب سرمایه، 4) رشد اقتصادی، 5) ساختار مالی، 6) سرمایه انسانی و 7) مدیریت بهره­وری بودند. یکی دیگر از مهم‎ترین عوامل شاخص­ سوددهی، جذب سرمایه است. جذب سرمایه شامل 1) تدوین مشوق‌های لازم برای اسپانسرها، 2) سرمایه‌گذاری­های کلان توسط دولت و بخش خصوصی، 3) تبلیغ و توسعه جاذبه­های موجود و 4) ایجاد محیط و تسهیلات مناسب برای تحقق حداکثری اهداف شرکت­های حامی مالی بود.

با توجه به نتایج به ‎دست آمده می­توان گفت برای اینکه ساز و کار اجرای یک رویداد دوچرخه‌سواری فراهم شود باید 1) شاخص‎های خودمدیریتی، 2) شاخص­های سودآوری و 3) شاخص­های بهره­وری مورد توجه قرار گیرند.

 با توجه به این موارد می‎توان آینده­ای روشنی را برای رویدادهای دوچرخه‌سواری به خصوص تور دوچرخه­سواری بین­المللی ایران- آذربایجان تصور کرد.