نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
گروه مدیریت ورزشی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
هدف این تحقیق نظریه پردازی و ارائه مدل برای فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در اوقات فراغت در مراحل مختلف زندگی بود. روش تحقیق نظریه داده بنیاد، رویکرد نظام‌مند بود. همچنین نمونه‌گیری از نوع نمونه‌گیری نظری بود. تحلیل داده‌ها به روش «پرسش» و «مقایسه» مستمر انجام شد. به‌منظور رسیدن به اشباع‌نظری ضمن بررسی حدود 300 مقاله پژوهشی، با 136 خانم 7-78 ساله ایرانی که به طور مرتب به فعالیتبدنی می‌پرداختند بعلاوه 17 مادر و 6 پدر، مصاحبه‌های نیمهساختاریافته انجام شد. در پایان مرحله کدگذاری‌باز 12 مقوله اصلی شناسایی شد و فعالیتبدنی به‌عنوان مقوله محوری انتخاب شد. در پایان مرحله کدگذاری‌گزینشی، یک مدل‌مفهومی برای کل مراحل‌زندگی و یک نمودار از میزان فعالیتبدنی در مراحل‌مختلف‌زندگی طراحی شد. همچنین تفاوت‌های‌اصلی شرایط زنان‌ایرانی برای انجام فعالیتبدنی در مراحل‌مختلف‌زندگی نیز مشخص گردید. یافته‌ها نشان داد مادر در مرحله‌کودکی، پدر در مرحله‌نوجوانی، انگیزه‌های‌شخصی در مرحله‌جوانی، ترس در مرحله‌میانسالی و فرزندان در مرحله‌سالمندی مهمترین سوق‌دهنده زنان‌ایرانی برای انجام فعالیتبدنی هستند. همچنین مشخص شد میزان فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی به دلایل مختلف در نوسان است بطوریکه در پایان مرحله‌کودکی در بالاترین و در هنگام «فرزندآوری و فرزندپروری» و «کهولت‌سن» در پایین‌ترین حد خود قرار دارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Designing a model of physical activity of Iranian women in leisure time at different stages of life
نویسندگان [English]
- Ameneh Asadolahi
- Seyyed Hamid Sajjadi
- Zinat Nikaeen
- Ali Zarei
Department of Sport Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The purpose of this study was to theorize and designing a model of physical activity of Iranian women in leisure time at different stages of life. The research method was Grounded Theory, systematic approach. Sampling was also theoretical. Data analysis was performed through continuous "questioning" and "comparison". In order to achieve saturation while reviewing about 300 research articles, semi-structured interviews were conducted with 136 Iranian women aged 7-78 who were regularly participate in physical activity in addition to 17 mothers and 6 fathers. At the end of the open coding stage, 12 main categories were identified and physical activity was selected as the central category. At the end of the selective coding stage, a conceptual model for the whole life stages and a diagram of the amount of physical activity in different stages of life were designed. The main differences between the conditions of Iranian women for physical activity in different stages of life were also identified. Findings showed that mother in childhood, father in adolescence, personal motivations in adolescence, fear in middle age and children in aging stage are the most important drivers of Iranian women to do physical activity. It was also found that the level of physical activity of Iranian women in different stages of life fluctuates for various reasons, so that at the end of childhood is at its highest and at the time of "reproduction and child care" and "old age" is at its lowest.
کلیدواژه‌ها [English]
- Fitness
- Health
- Promoters
- Security and Safety
- Cultural Issues
ارائه مدل فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در اوقات‌فراغت در مراحل مختلف زندگی
آمنه اسدالهی[1]
سید حمید سجادی هزاوه[2]
زینت نیک آیین[3]
علی زارعی[4]
تاریخ دریافت مقاله: 10/6/1400
تاریخ پذیرش مقاله:1/9/1400
مقدمه
سلامتی زنان با فرزندآوری و بقای نسل بشر ارتباطی حیاتی دارد. زنان در هر مرحله از چرخه‌زندگی‌شان همچون یک محافظ نامحسوس بزرگ برای خانواده در برابر اختلالات فرهنگی و محیطی عمل می‌کنند (هیمن[5]، 2007). زنان دارای فعالیتبدنی[6] در مراحل‌مختلف‌زندگی درصد توده بدون چربی بالاتری نسبت‌به سایرین دارند و خیلی کمتر به بیماری‌های مزمنی همچون بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت و چاقی مبتلا می‌شوند (وولف[7] و همکاران، 2008). کم‌تحرکی زنان متاهل احتمال زایمان سزارین را افزایش می‌دهد، درحالی که فعالیت‌بدنی‌با‌شدت‌متوسط احتمال آن را کاهش می‌دهد (روسو[8] و همکاران، 2019). همچنین فعالیتبدنی و رضایت از بدن بعد از زایمان به بهبود سندروم افسردگی بعد از زایمان نیز کمک می‌کند (اِشلَف[9] و همکاران، 2020). تغییرات هورمونی مربوط به یائسگی، زنان میانسال را مستعد به سارکوپنی یا پوکی استخوان می‌کند که می‌تواند منجر به شکستگی استخوان و معلولیت در ادامه زندگی آنها شود. فعالیتبدنی ضمن اینکه تاثیرات قابل‌توجهی روی عضلات بدن دارد، می‌تواند در مراحل مختلف یائسگی نیز مفید باشد (اسپیلا[10] و همکاران، 2020). بنابراین حفظ و ارتقای سلامتی زنان جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخودار است و راهبردی‌ترین اقدام به‌منظور رسیدن به این هدف فعالیتبدنی است. در جامعه ایران از فعالیتبدنی با عناوینی همچون «ورزش‌کردن» یا «ورزش‌همگانی» یاد می‌شود، اما در متون علمی به آن «فعالیتبدنی» گفته می‌شود. نتایج‌تحقیقات نشان داده است عموماً علاقه و مشارکت زنان در ورزش کمتر از مردان است. همچنین انگیزه‌های مردان و زنان برای ورزش‌کردن نیز متفاوت است بخصوص در انتخاب میزان رقابت و ریسک. معمولاً زنان نسبت‌به مردان خواهان ریسک و رقابت کمتری هستند (دینر[11] و همکاران، 2016). تعداد رشته‌های ورزشی زنان نیز کمتر از مردان است و برخی رشته‌ها مردانه محسوب می‌شوند. همچنین در جوامع مردسالارانه تفاوت‌های جنسیتی منجربه محدودیت بیشتر زنان برای مشارکت در انواع فعالیت‌های‌بدنی می‌شود (دینر و اسمیت[12]، 2012). بنابراین فعالیتبدنی زنان و مردان تفاوت‌های قابل‌توجهی با یکدیگر دارد. کشکر و احسانی (1386) در تحقیقی به‌منظور اولویت‌بندی عوامل‌بازدارنده زنان ایرانی برای انجام فعالیتبدنی از یک مدل‌سلسله‌مراتبی تایید شده در سایر کشورها استفاده کردند، ولی نتایج، سلسله‌مراتب عوامل‌بازدارنده این مدل را در جامعه ایران تایید نکرد. بنابراین شرایط نیز در جوامع مختلف برای زنان متفاوت است. همچنین زنان در مراحل‌مختلف‌زندگی با شرایط متفاوتی رو به رو هستند. در این رابطه کائیم[13] (2015) بیان کرد میزان فعالیتبدنی زنان در مراحل مختلف چرخه‌زندگی در نوسان است. در مراحل‌مختلف‌زندگی عوامل و اتفاقات مختلف، مشارکت زنان در فعالیت‌های‌بدنی را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. از تولد تا 2 سالگی دوران نوزادی و 2-6 سالگی مرحله‌کودکی‌اولیه محسوب می‌شوند. مرحله‌کودکی‌اولیه، زمان یادگیری مهارت های‌پایه حرکتی محسوب می‌شود و فعالیتبدنی مورد بحث در این تحقیق یا اصطلاحاً ورزش‌کردن بیشتر از مرحله‌کودکی‌ثانویه (6-12 سالگی) شروع می‌شود. در مراحل مختلف کودکی، مادران نقش اساسی و حیاتی در تربیت، رشدجسمانی، پرورش و شکوفایی احساسات و عواطف‌انسانی و همچنین جامعه‌پذیری و سازگاری اجتماعی کودکان بخصوص دختربچه‌ها دارند (ملکوتی، 1397). بعد از مرحله‌کودکی‌ثانویه، مرحله‌نوجوانی (12-20 سالگی) شروع می‌شود. «مدیریت‌وزن»، «تعامل‌اجتماعی» و «لذت‌بردن» از جمله دلایل مشترک دختران‌نوجوان و جوان برای ورزش‌کردن هستند، ولی داشتن اندام‌زیبا برای دختران‌نوجوان یک انگیزه بسیار مهم محسوب می‌شود و زنان جوان بیشتر به اهمیت ورزش‌کردن در طول زندگی و اثرات مثبت آن در آینده تاکید دارند (آلندر[14] و همکاران، 2006). معمولاً افراد بالغی که در اوقات‌فراغت خود به فعالیتبدنی می‌پردازند نسبت‌به دیگر افرادی که به سایر فعالیت‌های اوقات‌فراغتی می‌پردازند، انگیزه‌های درونی‌تری دارند (بل[15] و همکاران، 2014). در مرحله‌جوانی (20-40 سالگی) خانه‌داری، فرزندآوری و فرزندپروری و اشتغال و به‌عبارتی چندگانگی نقش در مادران می‌تواند فشار روانی و استرس بیشتری به آنان تحمیل کند (نعمتی و همکاران، 1394). مرحله میانسالی یعنی 40-65 سالگی یکی دیگر از دوره‌های رشدی انسان است و زنان در این دوره علاوه بر تغییرات جسمانی، تغییرات‌هویتی در زمینه ادراک و ارتباط با خود، روابط با دیگران و جهان‌هستی را تجربه می‌کنند (رهبری و همکاران، 1399). یائسگی، واقعه جسمانی زندگی زنان در میانسالی است که در فواصل سنین 40-59 سالگی روی می‌دهد و کیفیت‌زندگی آنان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و فعالیتبدنی می‌تواند اثرات سوء آن را کاهش دهد. از حدود 65 سالگی دوران سالمندی شروع می‌شود و شرایط در این دوران نیز با مراحل قبلی زندگی فرد بسیار متفاوت است. زنان سالمند با مشکلات متعدد جسمانی، اجتماعی و روانی روبه‌رو می‌شوند؛ به طوری که این مشکلات بر روی کیفیت‌زندگی آنان تأثیر می‌گذارد (کلدی و همکاران، 1383). فوت‌همسر و اضطراب‌مرگ از تجربیات زنان در میانسالی و بیشتر در سالمندی است. زنان بعد از فوت‌همسر، هویت جدیدی را تجربه می‌کنند و باتوجهبه منابع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، روابط خانوادگی، سن و وجه‌مادری یکی از سه حالت شاد، غمگین یا سرگردان را تجربه خواهند کرد (بلوری و علیرضا نژاد، 1400). این درحالی است که فعالیتبدنی مستمر منجربه بهبود شاخص‌های کیفیت‌زندگی زنان سالمند شامل سلامت‌روانی، سلامت‌عمومی، انرژی‌و‌سرزندگی، عملکرد اجتماعی، مشکلات جسمانی، محدودیت‌های عملکرد بدنی، درد و مشکلات عاطفی می‌شود (احمدی و همکاران، 1396) و هرچه مشارکت سالمندان در فعالیت‌های‌بدنی بیشتر باشد، اضطراب مرگ در آنها کاهش پیدا می‌کند- اگر این فعالیتبدنی در بالاترین سطح باشد، فرد سالمند کاملاً در برابر اضطراب مرگ محافظت خواهد شد (موسوی و همکاران، 1398).
در بررسی پیشینه تحقیق باتوجهبه اینکه پدیده فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی مدنظر بود، حدود 300 مقاله علمی‌پژوهشی بررسی شد که در ادامه نتایج تعدادی از مهمترین این مقالات ارائه می‌گردد. نتایج تحقیق ولدی و حمیدی (1399) نشان داد دختران دبستانی تهرانی سطح سواد بدنی پایین‌تری نسبت‌به پسران دارند. نتایج همچنین نشان داد در شروع دوره دبستان سطح سواد بدنی دختربچه‌ها بسیار پایین است ولی در ادامه افزایش می‌یابد، اما در انتهای دوره کودکی‌ثانویه و همزمان با شروع مرحله‌نوجوانی سطح سواد بدنی مجدداً افت می‌کند. منوچهری‌نژاد و همکاران (1397) اقدامات خانواده و گروه‌های همسالان، سازمان‌های‌دولتی و غیردولتی، اقدامات مشترک بخش‌های‌دولتی و غیردولتی، نهادهای مذهبی و اقدامات تسهیل‌کننده را برای نهادینه‌سازی فرهنگ‌ورزش در کودکان و نوجوانان مهم شناسایی کردند. البته درحال‌حاضر خانواده نقش بسیار تاثیرگذارتری دارد. آصفی و قنبرپور نصرتی (1397) در این زمینه بیان‌کردند خانواده در نهادینه‌کردن فعالیتبدنی در کودکان چهار نقش مهم دارند: (1) الگو، (2) مشوق، (3) حامی، (4) هم‌کنش. چالش‌های فعالیتبدنی دختران‌دبستانی نیز موضوع تحقیقات بسیاری بوده است. قنبری و همکاران (1397) دختر بودن، پایین بودن سطح توان‌مالی و فرهنگی خانواده، کمبود و دسترسی محدود دختران به اماکن‌ورزشی در بیرون از مدرسه، ضعف‌مدیریتی و کمبود معلم‌ورزش‌متخصص و بودجه و امکانات در مدارس را به‌عنوان برخی از مشکلات فعالیتبدنی دختران‌دبستانی شناسایی کردند. حمیدی و همکاران (1397) نیز بیان‌کردند باوجود اینکه علاقه دختران‌دبستانی به ورزش‌کردن بسیار زیاد است و والدین نیز حمایت لازم را دارند، اما کمبود بودجه، اماکن و امکانات ورزشی از چالش‌های توسعه فعالیتبدنی در این دوران هستند. ون‌آکر[16] و همکاران (2011) روی همکاری دو و چندجانبه بین مدارس، خانواده و جامعه (سازمان ورزش شهرداری، باشگاه‌های ورزشی و سایر سازمان‌های‌اجتماعی مرتبط) برای توسعه مشارکت‌ورزشی کودکان تاکید و چارچوبی را برای این همکاری ارائه کردند. نتایج‌تحقیق مرزبان‌پناه (1389) نیز نشان داد ترکیب‌بدنی دختران 12 ساله یعنی انتهای مرحله‌کودکی‌ثانویه وضعیت مطلوب‌تری نسبت‌به اوایل مرحله‌نوجوانی یعنی 13-15 سالگی دارد و دختران ایرانی هرچه از 12 سالگی به‌سمت 15 سالگی می‌روند درصد دختران چاق بیشتر می‌شود. نتایج‌تحقیق بیانگر این است که علت چاقی و اضافه ورزن دختران نوجوان ایرانی در سنین 14 و 15 و بالاتر (مرحله نوجوانی) مربوطه به کاهش فعالیتبدنی آنهاست و کمبود فضای مناسب ورزشی مدارس، کمبود معلم ورزش متخصص، توانمند و با انگیزه، عدم‌تناسب در رشد عضلانی و استخوانی در فرآیند بلوغ، مشکلات روانشناختی و باورهای فرهنگی و اجتماعی بازدارنده ازجمله مهمترین دلایل کاهش فعالیتبدنی آنهاست. گرکا[17] و همکاران (2016) با بیان اینکه دختربچه‌ها کمتر از پسربچه‌ها به فعالیتبدنی می‌پردازند، به این نتیجه رسیدند در برزیل نیز کودکان (دختر و پسر) 8-12 ساله بیش از نوجوانان (دختر و پسر) 13-17 ساله به فعالیتبدنی می‌پردازند. نتایج‌تحقیق آصفی و عموزاده (1396) نشان داد معلمان، دوستان، همسالان و والدین به‌ترتیب بیشترین تاثیر را در مشارکت نوجوانان (دختر و پسر) در فعالیت‌های‌بدنی دارند. حسینی و همکاران (1391) سوء‌مدیریت و کمبود اماکن‌ورزشی در دسترس، عدم‌امنیت‌وایمنی، هزینه‌های‌بالای ورزش‌کردن و عقب افتادن از درس را به‌عنوان بازدارنده‌های آشکار و ویژگی‌های‌فردی (خجالتی‌بودن، تنبلی و ترس‌از شروع ورزش)، نگرانی والدین (بابت به‌خطر افتادن سلامتی، امنیت و درس فرزند) و محیط اجتماعی را به‌عنوان بازدارنده‌های نهان فعالیتبدنی دختران‌نوجوان ایرانی شناسایی کردند. عبداللهی (1392) آگاهی، خانواده، امکانات، مدارس، انتظارات و انگیزه‌های‌شخصی، وجود حریم‌امن دور از دید مردان، باور تندرستی و حمایت اجتماعی را به‌عنوان مهمترین عوامل تاثیرگذار بر فعالیتبدنی دختران‌نوجوان دبیرستانی شناسایی کردند. لوبانز[18] و همکاران (2012) نیز معتقدند دختران‌نوجوان کمتر از پسران نوجوان ورزش می‌کنند و انگیزه‌ها و متغیرهای پیش‌بینی‌کننده فعالیت‌های‌بدنی دختران‌نوجوان با پسران نوجوان بسیار متفاوت است و با ارائه یک مدل‌مفهومی شش مقوله «قابلیت و اراده فرد برای انجام فعالیتبدنی[19]»، «فیزیک‌بدنی مدنظر فرد[20]»، «پیامدهای مورد انتظار»، «راهبرد‌های‌رفتاری فعالیتبدنی[21]»، «موانع و تسهیل‌کننده‌ها»، و «فعالیتبدنی» را به‌عنوان مقولات اصلی فعالیتبدنی دختران‌نوجوان شناسایی کردند. الدر[22] و همکاران (2007) نیز مدل‌مفهومی فعالیت‌های‌بدنی دختران‌نوجوان دبیرستانی ایالات‌متحده‌آمریکا را طراحی کردند که در آن «سیاست‌های دبیرستان و نهادهای‌اجتماعی مرتبط» و «شعارها و مشوق‌ها» روی «محیط‌فیزیکی»، «محیط‌اجتماعی» و «دختران‌نوجوان دبیرستانی» تاثیر می‌گذارند، شرایط محیطی فیزیکی و اجتماعی و مشوق‌ها باعث افزایش «انگیزه‌های‌شخصی» دختران‌نوجوان می‌شود و در نهایت مجموع شرایط‌محیطی و انگیزه‌های‌شخصی افزایش‌یافته نیز منجربه «افزایش فعالیت‌های‌بدنی دختران‌نوجوان» می‌شود. همچنین «تقویت‌مثبت» که به‌دنبال انجام فعالیت‌های‌بدنی ارائه می‌شود باعث استمرار این فرآیند خواهد شد. در پایان مرحله نوجوانی، مرحله جوانی شروع می‌شود. حسینی و همکاران (1398) عوامل روانشناختی، خانواده، دسترسی به اماکن‌ورزشی، فرهنگ حاکم و تبلیغات را به‌عنوان عوامل تاثیرگذار بر ورزش‌کردن یا ورزش‌نکردن بانوان بالای 18 سال ایرانی شناسایی کردند. موتمنی و همکاران (1393) «عدم‌توجه مسولان به ورزش‌زنان»، «فرهنگ مرد محور»، «کمبود وقت»، «وضعیت‌اقتصادی» و «کمبود اماکن‌ورزشی مخصوص‌زنان» را به‌عنوان مهمترین موانع پیش‌روی زنان‌ایرانی برای انجام فعالیت‌های‌بدنی شناسایی کردند. نکته قابل‌توجه دیگر این است که زنان شاغل در ادارات و سازمان‌های مختلف در ایران بسیار زیاد هستند و فعالیتبدنی زنان کارمند (شاغل) نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نتایج‌تحقیق فراهانی و همکاران (1396) نشان داد مشکلات‌مالی و اقتصادی و کمبود تجهیزات‌وامکانات مهمترین عوامل‌بازدارنده مشارکت‌زنان‌کارمند برای انجام فعالیتبدنی می‌باشند و «نگرش‌خانواده» در اولویت آخر عوامل‌بازدارنده قرار دارد. قادرزاده و حسینی (1394) نیز بیان کردند زنان به‌‌دلیل تناسب‌اندام و ترس‌از افتادگی‌بدن به ورزش رویمیآورند و «برابری‌طلبی‌جنسیتی»، «ترویج گسترده فعالیتبدنی در رسانه‌ها و فراگیر شدن ورزش»، «تجربه و درک زنان از ورزش»، «آگاهانه‌بودن ورزش»، «واسازی ردهبندیهای اجتماعی»، «لذت‌طلبی»، «پذیرش‌اجتماعی»، «بازاندیشی» و «ارتقای سلامت جسمی و روانی» سایر مقولات مهمی هستند که سایر شرایط و پیامدها را شکل می‌دهند. بعد از سپری‌شدن مرحله‌جوانی که طولانی‌تر از مراحل قبلی است؛ مرحله‌میانسالی شروع می‌شود. سلیمانیان و همکاران (1393) با ارائه الگوی توسعه‌یافته باور سلامت بیان‌کردند «خودکارآمدی»، «موانع درک‌شده»، «منافع درک‌شده»، «تهدید درک‌شده» و «راهنمایی‌برای‌عمل» به‌طور مستقیم بر فعالیتبدنی زنان میانسال تاثیر می‌گذارند.
در چند تحقیق مهم دیگر، فعالیتبدنی زنان در ایران از زوایای دیگر مورد مطالعه قرار گرفته است که در ادامه نتایج آنها ارائه می شود. صدیقی و ذکایی (1394) بیان‌کردند زنان مشارکت‌کننده در فعالیت‌های‌بدنی از ورزش و مدیریت‌بدن خود خشنود می شوند و اعتمادبه‌نفس پیدا می‌کنند و این «خود» است که برای آنها در درجه اول اهمیت قرار دارد. در واقع بدن از سمت اُبژگی به‌سمت سوژگی حرکت می‌کند و هرچه از مدت ورزش‌کردن می‌گذرد، این سوژگی بیشتر می‌شود. فروتن (1399) نیز بیان کرد درحال‌حاضر زنان‌ایرانی به‌شدت از رویکردهای نوگرایانه و مدرن تاثیر می‌گیرند و کلیشه‌های‌جنسیتی اعتبار گذشته خود را از دست داده‌اند. درحال‌حاضر 50 درصد زنان بالای 50 سال و 75 درصد زنان زیر 35 سال به کلیشه‌های‌جنسیتی نگرش مثبت ندارند. از‌همین‌رو، دائماً بر تعداد زنانی که فارغ از قالب سنتی به فعالیتبدنی می‌پردازند افزوده می‌شود. قانع‌عزآبادی و قاسمی (1396) پدیده «داغ‌ننگ‌چاقی در زنان‌ایرانی» را مطرح و بیان کردند بدن بویژه برای زنان در حکم جولانگاهی بسیار مؤثر برای ابراز خود است. زیبایی و جذابیت‌ظاهری با وجود رشد فعالیت زنان در عرصه‌هایی از قبیل علم، اشتغال و... بازهم به صورت مهره‌ای قوی در زندگی زنان حکمرانی می‌کند؛ به‌گونه‌ای‌که حتی با موقعیت‌های مهم زندگی آنان مثل ازدواج نیز گره خورده است. بنابراین روزبه‌روز بر اهمیت فعالیتبدنی زنان به‌منظور رسیدن‌به تناسب و زیبایی‌اندام افزوده می‌شود. مرادی‌سیاسری و همکاران (1399) بر اهمیت مسئله امنیت در ابعاد جانی، اجتماعی و اخلاقی برای زنان فعال که در پارک‌های شهری به فعالیتبدنی می‌پردازند تاکید دارند و بیان‌می‌کنند درحال‌حاضر احساس‌امنیت زنان در فضای پارک‌های شهر تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. افتخاری و همکاران (1398) نیز به این نتیجه رسیدند که مهمترین چالش ورزشکاران زن در ایران به‌منظور رشد و توسعه استعدادهای ورزشی خودشان معضلات‌فرهنگی است.
باتوجهبه مطالبی که بیان شد فعالیتبدنی زنان در اوقات‌فراغت به‌منظور حفظ سلامتی آنها از الزامات ادامه نسل بشر و سلامت جامعه است. بنابراین باید به دنبال توسعه انواع فعالیت‌های‌بدنی در بین زنان جامعه بود. اما قبل از هر اقدامی باید این پدیده را به‌خوبی شناخت و برای آن مدل‌مفهومی طراحی کرد. از طرف دیگر، شرایط زنان در دوران مختلف زندگی متفاوت است و باید به شرایط متفاوت آنها در دوران مختلف زندگی توجه ویژه‌ای داشت. از این‌رو مسئله اصلی این تحقیق این بود:
مدل‌مفهومی و روند فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در اوقات‌فراغت در مراحل‌مختلف‌زندگی چگونه است؟
تفاوت‌های‌اصلی شرایط آنها برای انجام فعالیتبدنی در مراحل‌مختلف‌زندگی کدام اند؟
روش شناسی پژوهش
این تحقیق از نوع تحقیقات کیفی بود و در آن از روش‌تحقیق نظریه‌داده‌بنیاد[23] و رویکرد نظام مند[24] استفاده شد. در رویکرد نظام مند که مورد حمایت کوربین و استراوس[25] است، سه مرحله اصلی کدگذاری‌باز، کدگذاری‌محوری و کدگذاری گزینشی وجود دارد. در روش‌تحقیق نظریه‌داده‌بنیاد، همه چیز داده محسوب می‌شود؛ از جمله مصاحبه‌ها و متن‌ها (کتب، مقالات، مصاحبه‌های منتشر شده و ...). نمونه‌گیری در این روش‌تحقیق، از نوع نمونه‌گیری‌نظری است و جمع‌آوری و تحلیل‌داده‌ها همزمان انجام می‌شود و تا جایی ادامه پیدا می‌کند که محقق به اشباع‌نظری برسد. باتوجهبه اینکه از روش‌تحقیق نظریه‌داده‌بنیاد استفاده شد، روش تحلیل‌داده‌ها نیز «پرسش» و «مقایسه» بود. نمونه‌گیری‌نظری به معنای آن است که نمونه‌گیری بیش‌از آن‌که پیش‌از تحقیق مشخص باشد، در جریان تحقیق شکل می‌گیرد و مبتنی بر مفاهیمی است که از تحلیل بیرون آمده‌اند و به‌نظرمی‌رسد که به نظریه در حال تکوین ربط دارند. نمونه‌گیری و تحلیل باید یکی پس‌از دیگری رخ دهد و هر نوبت تحلیل، کار گردآوری داده در مرحله بعد را هدایت می‌کند. قاعده‌کلی به‌هنگام نظریه‌پردازی (با روش نظریه‌داده‌بنیاد) این‌است‌که به گردآوری‌داده‌ها تازمانی‌که مقوله‌ها اشباع شوند باید ادامه داد. هر مقوله‌ای زمانی به اشباع می‌رسد که دیگر هیچ اطلاعات تازه‌ای در جریان کدگذاری به دست نیاید؛ یعنی هیچ ویژگی، بُعد، شرایط، عمل/تعامل، یا پیامد جدیدی در داده‌ها مشاهده نشود. اما در عالم واقع، اگر با حوصله و دقت بنگریم، همواره ویژگی‌ها و ابعاد جدید می‌یابیم. همواره امکان ظاهرشدن چیزی نو وجود دارد. اشباع به معنای رسیدن به نقطه‌ای در تحقیق است که جمع‌کردن داده‌های بیشتر، غیرمولد به نظر آید و چیز تازه‌ای که آشکار شده چندان به قوت توضیح نمی‌افزاید (کوربین و استراوس، 1392: 220، 221، 230، 258). جامعه مورد بررسی در تحقیق حاضر دختران و زنان ایرانی بودند که به طور مستمر در اوقات فراغت خود فعالیتبدنی داشتند و بعد از انجام مصاحبه‌های نیمهساختاریافته با 159 نفر که 153 نفر آنها دختران و زنان 7 الی 78 ساله بودند و بررسی حدود 300 مقاله علمی‌وپژوهشی داخلی و خارجی مرتبط، اشباع‌نظری حاصل شد. باتوجهبه متفاوت‌بودن شرایط و ویژگی‌های گروه های مختلف سنی در مراحل مختلف زندگی، برای رسیدن به اشباع نظری در مرحله‌کودکی‌ثانویه با 17 دختربچه 7-12 ساله، 17 مادر و 6 پدر، در مرحله نوجوانی با 22 دختر نوجوان، در مرحله جوانی با 27 زن 20-40 ساله، در مرحله میانسالی با 35 زن 40-65 ساله و در مرحله سالمندی با 35 زن 65 سال به بالا مصاحبه شد. سوالات اصلی در روش‌تحقیق نظریه‌داده‌بنیاد رویکرد نظام مند، مربوط به شرایط علّی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، کنش/ واکنش‌ها، پیامدها و چگونگی روابط بین مقولات کشف‌شده در پدیده مورد‌نظر هستند؛ به طوری که در مرحله کدگذاری‌محوری، مقولات شناسایی‌شده در مرحله کدگذاری‌باز در شش مستطیل با همین عناوین دسته‌بندی می‌شوند و معمولاً با ترسیم شکل الگوی‌پارادایمی گزارش می‌شوند. نمونه‌گیری در این تحقیق به شکل مرحله‌ای بود؛ یعنی کل تحقیق در پنج مرحله مستقل و در طول یک سال از اردیبهشت 1399 تا اردیبهشت 1400 انجام شد. در هر مرحله به شکل هدفمند و نمونه‌های در دسترس مصاحبه‌ها شروع شد و به شکل گلوله برفی ادامه پیدا می‌کرد تا اشباع نظری حاصل شود. ویژگی‌های توصیفی مصاحبه‌شونده‌ها در جدول1 ارائه شده است:
جدول1: ویژگی‌های توصیفی مصاحبه‌شونده‌ها
|
|
سن |
تاهل |
فرزندپروری |
اشتغال |
تحصیلات |
|||||||||||||||||
|
|
کودکی‌ثانویه |
نوجوانی |
جوانی |
میانسالی |
سالمندی |
|||||||||||||||||
|
|
پدر کودک |
مادر کودک |
7-12 ساله |
12-20 ساله |
20-30 ساله |
30-40 ساله |
40-50 ساله |
50-65 ساله |
65-70 ساله |
بالای 70 سال |
مجرد |
متاهل |
همسر فوت کرده |
بدون فرزند |
دارای فرزند نیازمند مراقبت |
دارای فرزند مستقل |
تحت پوشش والدین |
خانه دار |
شاغل |
دیپلم و زیر دیپلم |
کارشناسی |
کارشناسی ارشد و دکترا |
|
فراوانی |
6 |
17 |
17 |
22 |
7 |
20 |
14 |
21 |
26 |
9 |
47 |
83 |
29 |
50 |
49 |
60 |
39 |
77 |
43 |
109 |
37 |
13 |
|
درصد |
7/3 % |
7/10 % |
7/10 % |
8/13 % |
4/4% |
5/12 % |
8/8% |
2/13 % |
3/16 % |
6/5 % |
5/29 % |
2/52 % |
2/18 % |
4/31 % |
8/30 % |
7/37 % |
5/24 % |
4/48 % |
27 % |
5/68 % |
2/23 % |
1/8 % |
|
جمع |
1/25 |
8/13 % |
9/16 % |
22 % |
22 % |
|||||||||||||||||
یافته‌های پژوهش
از آنجا که رویکرد نظام مند در روش‌تحقیق نظریه‌داده‌بنیاد شامل سه مرحله اصلی است، معمولاً یافته‌های این‌گونه تحقیقات نیز بر اساس همین سه مرحله ارائه می‌شوند. جدول2 ، نتایج مرحله کدگذاری باز را نشان می‌دهد که در آن مفاهیم شناسایی‌شده و دسته‌بندی‌های (مقوله‌سازی‌ها) انجام شده ارائه گردیده است. مقولات اصلی شناسایی‌شده در زمینه فعالیت‌های بدنی زنان ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی 12 مقوله است که شامل زیرمقولات و مفاهیم بسیاری می‌شوند، اما در جدول2 مهمترین مفاهیم آورده‌شده‌اند.
جدول2: نتایج مرحله کدگذاری‌باز
|
|
مقولات اصلی |
زیر مقولات |
مفاهیم |
|
1 |
انگیزه‌های‌شخصی |
دانش و آگاهی |
سطح تحصیلات، دانش و آگاهی شخصی، دانش و آگاهی نزدیکان، تجربه شخصی، تجربه نزدیکان، تجربه دوستان، تجربه دیگران، |
|
زیبایی‌اندام |
تناسب اندام، هیکل جذاب، خوش تیپ شدن، |
||
|
رویاپردازی |
کسب شهرت و ثروت، مربی شدن در آینده، باشگاه ورزشی تاسیس کردن در آینده، |
||
|
اعتیاد به ورزش |
اعتیاد به ورزش، آرامش پیدا کردن با ورزش |
||
|
اجتماعی شدن و دوستیابی |
دوستیابی، اجتماعی شدن، بهبود کار گروهی، تعامل داشتن، یادگیری کار تیمی |
||
|
برابری و برتری جویی |
برابری جویی مرد و زن، برتر بودن بین زنان، |
||
|
تخلیه انرژی و فشار روانی |
تخلیه انرژی اضافه، تخلیه فشار روانی، هیجان بالا، فرار از درگیری ذهنی، فرار از فشار زندگی، |
||
|
خروج از خانه |
بیرون رفتن از محیط خانه، |
||
|
ترس و پیشگیری |
ترس‌از پیر شدن، پیشگیری از بیماری، |
||
|
حرکت‌درمانی |
درمان بیماری های قلبی عروقی تنفسی، درمان مشکلات عضلانی اسکلتی، درمان بیماری‌های گوارشی، درمان بیماری‌های روحی، روانی و عصبی، |
||
|
2 |
ویژگی‌های‌فردی |
ویژگی‌های‌فردی |
استعداد، علاقه، شخصیت، پر انرژی بودن، |
|
3 |
مروجان فعالیتبدنی |
مروجان فعالیتبدنی |
مادر، پدر، خواهر، برادر، فرزندان، همسر، اعضای فامیل، همسالان، وزارت آموزش‌وپرورش و مدارس، معلم، وزارت ورزش‌و‌جوانان، وزارت علوم و دانشگاه‌ها، پزشکان، رسانه‌ها، قهرمانان ورزشی خانم، |
|
4 |
تمایل |
تمایل |
ارزش قائل شدن برای خود، اهمیت دادن به خود، |
|
5 |
تصمیم |
تصمیم |
تصمیم به انجام فعالیتبدنی با وجود چالش‌های موجود، سرسختی ذهنی، اراده داشتن برای انجام فعالیتبدنی، |
|
6 |
امکانات |
اماکن‌ورزشی |
اماکن ورزشی اختصاصی، اماکن‌ورزشی طبیعتی، اماکن عمومی ورزشی، |
|
ابزار ورزشی |
لوازم ورزشی، وسایل ورزشی، تجهیزات ورزشی |
||
|
7 |
شرایط جامعه |
شرایط جامعه |
شرایط اقتصادی، شرایط فرهنگی، وضعیت مدیریتی |
|
8 |
امنیتوایمنی |
امنیت |
امنیت جانی، امنیت اخلاقی، امنیت اجتماعی، |
|
ایمنی |
ایمنی سازه ورزشی، تجهیزات ورزشی ایمن، وسایل ورزشی استاندارد، رعایت نظافت، رعایت بهداشت، هوای پاک، |
||
|
9 |
مربی |
مربی |
دانش و تخصص فنی مربی، کاریزمای مربی، داشتن مهارت های مربیگری |
|
10 |
فعالیتبدنی |
فعالیتبدنی |
حلقه‌بازی، طناب‌زدن، رشته‌های رزمی، ژیمناستیک، شنا، بسکتبال، والیبال، ورزش در خانه، دوچرخه سواری، اسکیت، پارکو، باله، پیاده‌روی، کار با وزنه، ایروبیک، کوهنوردی، ورزش صبحگاهی در پارک‌ها، شرکت مسابقات، کار با دستگاه‌های ورزشی پارک‌ها، انجام حرکات ریتمیک گروهی در پارک‌ها، یوگا، و... |
|
11 |
تجربه فوائد |
سلامتی |
سلامت جسمانی، سلامت روحی، سلامت روانی، سلامت ذهنی، تنظیم خواب و خوراک، سرحالی و شادابی، و... |
|
رشد مهارت های حرکتی |
تکمیل یادگیری مهارت های‌پایه، یادگیری مهارت های جدید ورزشی، |
||
|
رشد عاطفی، روانی و اجتماعی |
بالا رفتن عزت نفس، بالا رفتن اعتمادبه‌نفس، تحریک انگیزه‌های پیشرفت، اجتماعی شدن، خودباوری، بهبود رفتارهای اجتماعی، و... |
||
|
استعدادیابی |
شناسایی علاقه و استعداد فردی |
||
|
غنی‌سازی اوقات فراغت |
سرگرمی، تفریح، علاقمند شدن به ورزش، |
||
|
آشنایی با صنعت ورزش |
آشنایی با رشته‌های ورزشی، آشنایی با قوانین و مقرارت رشته‌های مختلف ورزشی، آشنایی با کسب و کارهای مختلف موجود در ورزش، |
||
|
بهبود اخلاق و ارتباطات |
بهبود روابط با خانواده، بهبود روابط با دوستان، بهبود روابط با جامعه، |
||
|
پیش‌گیرنده و درمانگر اعتیاد |
پیش گیرنده از مصرف مواد مخدر، پیش گیرنده از مصرف دخانیات، پیش گیرنده از مصرف مشروبات الکلی، |
||
|
پاداش گرفتن |
تشویق شدن توسط مربی، تشویق شدن توسط هم تیمی ها، تشویق شدن توسط خانواده و دوستان، گرفتن جایزه نقدی، گرفتن مدال و لوح تقدیر |
||
|
زیبایی |
تناسب و زیبایی‌اندام، زیبایی پوست، خوش تیپی، پوست زیبا، |
||
|
بارداری و زایمان راحت |
بارداری راحت تر، زایمان طبیعی، زایمان راحت تر، |
||
|
بهبود روابط زناشویی |
رضایت زن از اندامش، رضایت شوهر از اندام همسر، |
||
|
بهبود جسمانی زنانه |
بهبود حالات خلقی پیش از قاعدگی، بهبود دردهای قاعدگی، تاخیر در یائسگی |
||
|
پیشگیری و درمان |
پیشگیری از بیماری‌ها، درمان بیماری‌ها، کاهش هزینه‌های درمانی |
||
|
اشتغال و درآمدزایی |
اشتغال، درآمدزایی، گرفتن پست و مقام ورزشی |
||
|
خودکارآمدی |
افزایش کارایی، انجام بهتر کارهای خانه و کارهای روزانه، بهبود روند تحصیلی، |
||
|
مزایای خانوادگی |
خوشحالی والدین، خوشحالی همسر، خوشحالی فرزندان، الگو شدن برای فرزندان، بهبود تعاملات درون خانوادگی، بهبود خلق و خو، |
||
|
12 |
چالش‌ها |
مدارس ضعیف |
اهمیت ندادن مدارس دخترانه به فعالیتبدنی دانش‌آموزان، کمبود امکانات مدارس دخترانه، نداشتن معلم‌ورزش‌متخصص، عدم برنامه‌ریزی، |
|
عدم‌امنیت‌وایمنی |
عدم امنیت جانی، عدم امنیت اجتماعی، عدم ایمنی اماکن‌ورزشی |
||
|
کمبود مربی خوب |
کمبود مربی ویژه کودکان، میانسالان، سالمندان، |
||
|
نشناختن استعداد |
عدم استعدادیابی در مدارس، کمبود مراکز استعدادیابی، |
||
|
محدودیت‌ها |
حجاب، تعداد رشته‌های ورزشی محدودتر برای دخترها، |
||
|
سوء‌مدیریت |
برنامه‌زمانی بد اماکن‌ورزشی اختصاصی، مسابقات کم، سوء‌مدیریت پارک‌ها، |
||
|
مشکلات زنانه |
قاعدگی، کم‌خونی، کیست تخمدان |
||
|
مشکلات مالی |
درآمد پایین، هزینه بالای ورزش، نداشتن حامی مالی، چشم روی هم چشمی، گرانی لوازم ورزشی، |
||
|
مشغله و نداشتن اراده |
خانه‌داری، مشغله کاری، مشغله تحصیلی، همسرداری، مهمان‌داری، کمبود وقت، نگهداری از نوه، رسیدگی به امور فرزندان، نداشتن اراده، تنبلی، |
||
|
فرزندآوری و فرزندپروری |
بارداری، زایمان، شیردهی، بچه‌داری، |
||
|
اشکالات فرهنگی |
مسخره کردن فعالیتبدنی دخترها، اولویت داشتن خانه‌داری، علاقه شوهر به زن چاق، نگاه آزار دهنده مردان به زنان در اماکن عمومی، فیلمبرداری غیرقانونی، مخالفت همسر، مزاحمت و نگاه آزار دهنده مردان، و... |
||
|
پزشکان کاسب |
تاکید بر مصرف دارو، تاکید بر عمل جراحی، |
||
|
کلاهبرداری ها |
فروش داروهای گیاهی تقلبی برای کاهش ورزن و درمان بیماری‌ها |
||
|
حیا داشتن |
خجالت کشیدن از تحرک داشتن، خجالت کشیدن از فعالیتبدنی در اماکن عمومی در حضور مردان، اعتقاد به حفظ کامل حجاب و شئونات اسلامی |
||
|
کمبود امکانات |
کمبود اماکن‌ورزشی در دسترس، کمبود تجهیزات ورزشی، |
||
|
بیماری‌های محدود کننده |
تنگی نفس، زانو درد، آرتروز، دیابت، کمردرد، پا درد، واریس، کم توانی جسمانی، دیسک کمر، کهولت سن، کرونا، |
||
|
نامساعد بودن آب و هوا |
سرمای زیاد، گرمای زیاد، باد، باران، آلودگی هوا، |
||
|
پزشکان کاسب |
اولویت دادن به دارو، تشویق به عمل جراحی، |
||
|
توجه کم رسانه‌ها |
توجه کم رسانه‌ها به ورزش کودکان، میانسالان، سالمندان، و... |
در مرحله کدگذاری‌محوری طبیعتاً فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی به‌عنوان مقوله‌محوری انتخاب شد و سایر مقولات و مفاهیم شناسایی شده در 5 مستطیل شرایط‌علّی، شرایط‌بسترساز، شرایط‌مداخله‌گر، عمل/تعامل (کنش/واکنش‌ها) و پیامدها دسته‌بندی شدند. شکل1 ، نتیجه نهایی مرحله کدگذاری محوری در این تحقیق است.
همچنین از آنجاکه هدف این تحقیق هم طراحی‌مدل و هم نظریه‌پردازی بود، خروجی مرحله سوم تحقیق شامل دو شکل و یک جدول است. شکل2 ، مدل کلی طراحی‌شده برای پدیده فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی را نشان می‌دهد. در شکل3 ، میزان فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی ارائه شده است:
در جدول3 تفاوت‌های‌اصلی شرایط زنان‌ایرانی برای انجام فعالیتبدنی در مراحل‌مختلف‌زندگی ارائه شده است. بدیهی است همان‌گونه‌که در جدول2 و شکل1 نشان‌داده‌شده‌است عوامل بسیاری در همه مراحل‌زندگی بر فعالیتبدنی زنان‌ایرانی تاثیرگذار هستند، اما در جدول3 روی مقولات خاصی که در هر مرحله‌زندگی نسبت‌به سایر مراحل زندگی تاثیرات بیشتری دارند تاکید شده است. به‌عنوان مثال، پدر، مادر، خواهر، برادر و همسالان همه هم در مرحله‌کودکی‌ثانویه و هم در مرحله‌نوجوانی روی فعالیتبدنی دختربچه و دختر نوجوان تاثیرگذار هستند، اما در مرحله‌کودکی‌ثانویه مادر و در دوره نوجوانی پدر نقش ویژه‌ای دارد.
جدول3: تفاوت‌های‌اصلی شرایط زنان‌ایرانی برای انجام فعالیتبدنی در مراحل‌مختلف‌زندگی
|
مراحل‌مختلف‌زندگی |
انگیزه‌های اصلی |
چالش‌های اصلی |
سوق‌دهنده اصلی |
|
کودکی‌ثانویه 7-12 سال |
هیجان، بازی‌کردن |
خام‌بودن کودک، مدارس ضعیف، کمبود امکانات |
مادر |
|
نوجوانی 12-20 سال |
زیبایی‌اندام، برتری‌جویی |
تحولات دوران بلوغ، معضلات‌فرهنگی، کمبود امکانات |
پدر |
|
جوانی 20-40 سال |
کنترل‌وزن، برابری‌جویی جنسیتی، سلامتی |
فرزندآوری و فرزندپروری، مشغله‌داشتن، معضلات‌فرهنگی |
انگیزه‌های‌شخصی |
|
میانسالی 40-65 سال |
سلامتی، پیشگیری از بیماری، به تاخیر انداختن پیری |
خانه‌داری |
ترس‌از پیر شدن، ترس‌از بیمار شدن |
|
سالمندی بالای 65 سال |
حرکت‌درمانی، سلامتی |
بیماری‌های‌محدودکننده، کهولت سن |
فرزندان |
بحث‌ونتیجه‌گیری
هدف این تحقیق، نظریه پردازی و ارائه مدل برای فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در اوقات فراغت در مراحل مختلف زندگی بود. یافته‌ها نشان داد 12 مقوله اصلی در زمینه فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی وجود دارند: انگیزه‌های‌شخصی، ویژگی‌های‌فردی، مروجان فعالیتبدنی، تمایل پیدا کردن به انجام فعالیتبدنی، تصمیم گرفتن برای انجام فعالیتبدنی، انجام فعالیتبدنی، امکانات، شرایط‌جامعه، امنیتوایمنی، مربی، چالش‌ها و تجربه فوائد انجام فعالیتبدنی. هر کدام از این مقولات دارای زیرمقولات و مفاهیم بسیاری هستند. در مدلی که برای شناخت بهتر پدیده فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در اوقات‌فراغت در مراحل‌مختلف‌زندگی طراحی شد انگیزه‌های‌شخصی، مروجان و ویژگی‌های‌فردی روی تمایل فرد برای انجام فعالیتبدنی تاثیر می‌گذارند- اگرچه در مراحل‌مختلف‌زندگی زنان‌ایرانی تاثیر هر کدام از این مقولات و زیرمقولات مختلف آنها متفاوت است. بعد از اینکه توجه فرد برای انجام فعالیتبدنی جلب شد و تمایل پیدا کرد فعالیتبدنی داشته باشد باتوجهبه امکانات، چالش‌ها و شرایط‌جامعه تصمیم خود را برای انجام فعالیتبدنی می‌گیرد. در هنگام انجام فعالیتبدنی کیفیت مربی و وضعیت امنیتوایمنی برای زنان‌ایرانی بسیار با اهمیت است. به‌هر‌حال انجام فعالیتبدنی فوائد حتمی در پی دارد و فردی که فعالیتبدنی دارد قطعاً فوائد آن را نیز تجربه خواهد کرد. تجربه فوائد فعالیتبدنی یا از طریق افزایش دانش و آگاهی فرد در مورد فوائد فعالیتبدنی و یا از طریق اعتیاد پیدا کردن به ورزش روی انگیزه‌های شخصی وی تاثیر می‌گذارد و یک حلقه در مدل‌طراحی‌شده شکل می‌گیرد و تا زمانی که مشکل خاصی پیش نیاید فعالیتبدنی استمرار پیدا خواهد کرد.
در بخش دیگر یافته‌ها همان‌گونه‌که در شکل3 نشان داده شده است مشخص شد درحال‌حاضر کمیت و کیفیت فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در مراحل‌مختلف‌زندگی به دلایل مختلف در نوسان است. در ابتدای مرحله‌کودکی‌ثانویه مقدار فعالیتبدنی دختربچه‌های‌ایرانی روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند و در انتهای این مرحله یعنی 12 سالگی به بالاترین حد خود می‌رسد، اما با شروع مرحله‌نوجوانی و تحولاتی که فرآیند بلوغ در دختران‌نوجوان بوجود می‌آورد و متعاقباً شرایط جدیدی که از طرف محیط و جامعه به آنها تحمیل می‌شود فعالیتبدنی آنها به شدت کاهش پیدا می‌کند. این یافته‌ها با نتایج مرزبان‌پناه (1389)، گرکا و همکاران (2016) و ولدی و حمیدی (1399) کاملاً همسو هستند و می‌توان به وجود این روند اطمینان داشت. با شروع مرحله‌جوانی و ازدواج وضعیت زنان‌ایرانی به یک ثبات کوتاه‌مدتی می‌رسد و فعالیتبدنی آنها افزایش پیدا می‌کند اما اکثراً با فرا رسیدن دوران فرزندآوری‌و‌فرزندپروری که شامل بارداری، زایمان، شیردهی و مراقبت از نوزاد تا 2 الی 3 سالگی می‌شود فعالیتبدنی آنان به‌طور کامل قطع می‌شود و عموماً از حجم توده بدون چربی بدن آنها کاسته شده و اصطلاحاً بدن آنها تحلیل می‌رود. بسته به تعداد دفعات فرزندآوری، این قضیه ممکن است چندین‌بار در زندگی زنان‌ایرانی تکرار شود. البته اشتغال نیز یکی دیگر از عوامل بسیار تاثیرگذار بر کاهش فعالیتبدنی آن دسته از زنان‌جوان‌ایرانی است که در ادارات و سازما‌های مختلف مشغول‌به‌کار هستند. در اواسط مرحله‌جوانی زنان‌ایرانی باتوجهبه فضای‌روانی‌جامعه به دلیل عدم تناسب اندام، افزایش‌وزن و چاقی به چالش کشیده می‌شوند. درنتیجه به‌منظور کنترل‌وزن و برابری‌طلبی‌جنسیتی، فعالیتبدنی خود را افزایش می‌دهند. این یافته‌ها با نتایج قادرزاده و حسینی (1394) کاملاً همسو هستند. قانع‌عزآبادی و قاسمی (1396) نیز بر پدیده داغ‌ننگ‌چاقی برای زنان‌ایرانی تاکید داشتند، ولی یافته‌های‌تحقیق‌حاضر ضمن همسو بودن با نتایج آنها نشان داد نمود پدیده داغ‌ننگ‌چاقی بیشتر در مرحله‌جوانی زنان‌ایرانی دیده‌می‌شود. زنان‌ایرانی در مرحله‌میانسالی از یک‌طرف به دلیل بزرگ‌شدن فرزندان و همچنین کاهش مشغله‌کاری و از طرف‌دیگر با نزدیک‌شدن به دوران‌پیری و پایان‌زندگی، فرصتی پیدا می‌کنند تا به خودشان نیز فکر می‌کنند و ترس‌پنهانی در درون آنان به وجود می‌آید. این یافته‌ها با نتایج‌تحقیق سلیمانیان و همکاران (1393) که در ارائه مدل توسعه یافته باور‌سلامت بر نقش «تهدید درک‌شده» در فعالیتبدنی زنان ایرانی در مرحله‌میانسالی تاکید داشتند کاملاً همسوست. بنابراین ترس از زود پیر شدن و ترس‌از ابتلا یا ابتلا به انواع بیماری‌ها منجربه این می‌شود که سلامتی دغدغه مهمی برای زنان میانسال ایرانی شود و درنتیجه میزان فعالیتبدنی در این مرحله افزایش می‌یابد. در واقع بحثی که صدیقی و ذکایی (1394) در مورد اهمیت پیدا کردن سوژگی بجای اُبژگی برای زنان ایرانی مطرح کردند در یافته‌های‌تحقیق‌حاضر در مرحله‌میانسالی بیشترین نمود خود را نشان داد. در واقع در مرحله‌میانسالی اصل «خود» اهمیت ویژه‌ای برای زنان‌ایرانی پیدا خواهد کرد. اگرچه همان‌گونه‌که فروتن (1399) بیان کرد زنان‌ایرانی بالای 50 سال تا حدود زیادی همچنان به کلیشه‌های‌جنسیتی پایبند هستند. در مرحله‌سالمندی بیشتر زنان‌ایرانی با انواع بیماری‌های مختلف روحی، روانی و جسمی درگیر هستند و برای درمان این بیماری‌ها راهی بهتر از فعالیتبدنی و حرکت‌درمانی وجود ندارد. بیماری‌های‌محدودکننده و کهولت‌سن به‌مرور زمان منجربه کاهش فعالیتبدنی زنان‌سالمند علاقمندبه‌ورزش می‌شوند تا اینکه کاملاً خانه‌نشین شده و توان فعالیتبدنی را نداشته‌باشند.
در بخش دیگری از یافته‌ها همان‌گونه‌که در جدول3 ارائه‌شده‌است، در مرحله‌کودکی مادران نقش اصلی را در انگیزش و هدایت دختربچه‌ها برای انجام فعالیتبدنی دارد اگرچه نقش پدر، همسالان، و مدرسه نیز مهم است. در این رابطه آصفی و قنبرپور نصرتی (1397) بر اهمیت نقش خانواده و منوچهری‌نژاد و همکاران (1397) علاوه بر خانواده بر همسالان و سایر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط در نهادینه‌کردن فعالیتبدنی در کودکان تاکید دارند، ولی یافته‌های‌تحقیق‌حاضر ضمن قبول این نتایج بر نقش مادر در انجام فعالیتبدنی دختربچه‌ها در مرحله‌کودکی‌ثانویه تاکید ویژه‌ای دارد. دختربچه‌ها بیشتر به‌دنبال تجربه‌هیجان و بازی‌کردن‌بادوستان هستند و خامی‌دختربچه‌ها و لزوم مراقبت از آنان در برابر خطرات‌احتمالی و همچنین آگاه‌سازی‌وهدایت آنان از چالش‌های اصلی این مرحله محسوب می‌شوند.
همچنین اگرچه آصفی و عموزاده (1396) بیان‌کردند معلمان، دوستان، همسالان و والدین به‌ترتیب بیشترین تاثیر را در مشارکت نوجوانان (دختر و پسر) در فعالیت‌های‌بدنی دارند، اما یافته‌های‌تحقیق‌حاضر نشان داد در مرحله‌نوجوانی نظر پدر برای دختران‌نوجوان‌ایرانی تعیین‌کننده است. اگر پدری با فعالیتبدنی دخترش مخالف باشد نقطه‌پایانی بر فعالیتبدنی دخترش در این مرحله خواهد گذاشت، اما اگر پدر نه‌تنها با فعالیتبدنی دختر نوجوانش مخالف نباشد بلکه مشوق وی نیز باشد و گاهی با وی به فعالیتبدنی بپردزاد تاثیر شگرفی در انجام فعالیتبدنی دختر نوجوان خواهد گذاشت. البته داشتن اندام‌زیبا و برتری‌جویی نسبت‌به دوستان از انگیزه‌های درونی مهم دختران‌نوجوان برای فعالیتبدنی می‌باشند. به‌عبارت دیگر، اگرچه نظر پدر برای فعالیتبدنی دختران نوجوان ایرانی تعیین‌کننده است، اما نظر مثبت و تشویق پدر کافی نمی‌باشد و بیشتر دختران‌نوجوان‌ایرانی که فعالیتبدنی مستمر دارند انگیزه بالایی نیز برای داشتن اندام‌زیبا و برتری‌داشتن نسبت‌به سایر دختران‌نوجوان دارند.
در مرحله‌جوانی فرزندآوری و فرزندپروری و برای برخی اشتغال و مشغله‌کاری، شرایط متفاوتی را برای زنان‌ایرانی رقم می‌زند. باتوجهبه شرایط‌موجود در ایران معمولاً فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در دوران فرزندآوری کاملاً قطع می‌شود و معمولاً بعد از 3 سالگی فرزندشان، ممکن است مجدداً از سر گرفته شود. اشتغال و مشغله‌کاری نیز بیشتر منجربه کاهش چشمگیر فعالیتبدنی زنان‌جوان‌ایرانی می‌شود.
زنان‌ایرانی در مرحله‌میانسالی کمتر دغدغه فرزندآوری و مراقبت از فرزندان را دارند و مشغله‌کاری آنان نیز کاهش می‌یابد. در این مرحله از زندگی ترس‌از زود پیر شدن و ابتلاء‌به بیماری و همچنین حرکت‌درمانی محرک‌های اصلی زنان‌میانسال ایرانی برای انجام فعالیتبدنی هستند. در مرحله‌میانسالی سلامتی اهمیت بسیار بالایی برای زنان‌ایرانی پیدا می‌کند و فعالیتبدنی آنان در این مرحله افزایش پیدا‌می‌کند و منظم‌تر انجام‌می‌شود.
در مرحله‌سالمندی بیشتر زنان‌ایرانی درگیر انواع بیماری‌ها می‌شوند و درنتیجه با توصیه‌پزشک و ترغیب و پیگیری فرزندان و همسرشان به‌منظور حرکت‌درمانی به فعالیتبدنی می‌پردازند و در این بین حمایت و تشویق فرزندان بسیار تاثیرگذار است. یافته‌ها نشان داد درحالی که حمایت‌وتشویق‌فرزندان مهمترین سوق‌دهنده زنان‌سالمند ایرانی برای فعالیتبدنی است، کهولت‌سن و بیماری‌های‌محدودکننده چالش‌های‌اصلی آنان برای انجام فعالیتبدنی هستند. برای‌مثال، زمانی که یک زن‌سالمند دچار پوکی‌استخوان شدید شود، دیگر نمی‌تواند پیاده‌روی کند یا از پله بالا و پایین برود و شاید تنها گزینه هیدروتراپی و فعالیتبدنی در استخر باشد.
به‌طور‌کلی همان‌گونه‌که حسینی و همکاران (1391)، عبداللهی (1392)، موتمنی و همکاران (1393)، فراهانی و همکاران (1396) و حسینی و همکاران (1398) تاکید داشتند کمبود امکانات به خصوص کمبود اماکن‌ورزشی‌اختصاصی (مجموعه‌های‌ورزشی، استادیوم‌های‌ورزشی، سالن‌های‌ورزشی) در مرحله‌نوجوانی و اوایل‌مرحله‌جوانی بیشترین تاثیر منفی خود را بر فعالیتبدنی زنان‌ایرانی می‌گذارد. قطعاً مدارس و دبیرستان‌های دخترانه نقش تعیین‌کننده در مرحله‌نوجوانی دارند اما درحال‌حاضر به‌علت کمبود امکانات، بودجه و معلم‌ورزش‌متخصص تاثیر بسیار ضعیف و منفی را در این رابطه دارند که باید تدبیری اساسی برای آن اندیشیده شود. اگر با فراهم‌کردن امکانات لازم بتوان مانع اُفت شدید فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در شروع مرحله‌نوجوانی شد و فعالیتبدنی آنان را تا پایان مرحله‌نوجوانی یعنی تا 20 سالگی در سطح بالایی نگه داشت درنتیجه آن می‌توان شاهد تحول بزرگی در توسعه فعالیتبدنی در بین زنان‌ایرانی بود. همچنین همان‌گونه‌که قنبری و همکاران (1397)، افتخاری و همکاران (1398) و مرادی‌سیاسری و همکاران (1399) بیان‌کردند کمبود مربیان‌متخصص، معضلات‌فرهنگی و مشکلات مربوطه به امنیتوایمنی در ابعاد مختلف، ازجمله چالش‌های فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در همه مراحل زندگی آنها هستند. انجام اقداماتی در جهت حل این مشکلات نیز قطعاً می‌تواند منجربه توسعه فعالیتبدنی زنان‌ایرانی در همه مراحل زندگی آنان شود.
همچنین باتوجهبه یافته‌های‌تحقیق‌حاضر به‌منظور توسعه فعالیتبدنی در بین زنان‌ایرانی، علاوه‌بر اقدامات مذکور می‌توان برای هر مرحله از زندگی آنان اقدامات خاصی را پیشنهاد داد. همان‌گونه‌که ون‌آکر و همکاران (2011) و الدر و همکاران (2007) تاکید دارند آگاه‌سازی و همکاری چندجانبه مدارس و دبیرستان‌های دخترانه با مادران در مرحله‌کودکی و پدران در مرحله‌نوجوانی می‌تواند منجربه توسعه فعالیتبدنی بین دختران‌ایرانی شود. همچنین آگاه‌سازی مردان و سایر اعضای خانواده در مورد لزوم همکاری و همیاری بیشتر با زنان‌جوان در دوران فرزندآوری‌و‌فرزندپروری، افزایش تهدید درک‌شده زنان‌میانسال ایرانی درباره خطرات کم‌تحرکی و زندگی‌غیرفعال با استفاده از رسانه‌های انبوه و آگاه‌سازی و ترغیب فرزندان زنان‌سالمند به تشویق و پشتیبانی بیشتر از مادران سالمند خود برای انجام فعالیتبدنی مستمر در اوقات‌فراغت از دیگر اقدامات پیشنهادی برخاسته از یافته‌های تحقیق حاضر هستند.
منابع
- احمدی، مجتبی؛ نودهی، محمدعلی؛ اسمعیلی، محسن و صدرالهی، علی. (1396). «مقایسه کیفیت‌زندگی زنان سالمند فعال و غیر فعال با تاکید بر فعالیت‌های بدنی». سالمند. 12(3)، صص 262-275.
- افتخاری، عذرا؛ گوهر رستمی، حمیدرضا و درویشی، ابوالفضل. (1398). «تحلیل عوامل موثر در توسعه استعدادهای موفق لیگ دسته اول و دسته دوم فوتسال زنان ایران». نشریه مطالعات مدیریت ورزشی. 11(55)، صص 117-142.
- آصفی، احمدعلی و عموزاده، زهرا. (1396). «تدوین مدل نقش دیگران مهم و مشارکت نوجوانان در فعالیتبدنی و ورزش». پژوهش در ورزش تربیتی. 5(13)، صص 17-38.
- آصفی، احمدعلی و قنبرپور نصرتی، امیر. (1397). «نقش خانواده در نهادینه‌کردن فعالیتبدنی در کودکان». پژوهش های فیزیولوژی و مدیریت در ورزش. 10(1)، صص 55-65.
- بلوری، مژگان و علیرضانژاد، سهیلا. (1400). «بازتعریف هویت زنان همسر از دست داده: مطالعه‌ای در محله‌های افسریه و عباس‌آباد تهران». زن در توسعه و سیاست. 19(1)، صص 141-166.
- حسینی، الهه؛ فرزان، فرزام و حسینی‌نیا، سیدرضا. (1398). «شناسایی عوامل موثر بر کناره گیری بانوان بالای 18 سال ایران از فعالیت‌های‌بدنی با رویکرد کیفی». مدیریت ورزشی. 11(4)، صص 739-759.
- حسینی، سیده وحیده؛ انوشه، منیره؛ عباس زاده، عباس و احسانی، محمد. (1391). «درک دختران نوجوان و والدین آنها از موانع عادت به ورزش». تحقیقات کیفی در علوم سلامت. 1(2)، صص 148-157.
- حمیدی، مهرزاد؛ رجبی، حسین؛ علیدوست‌قهفرخی، ابراهیم و زینی‌زاده، مهوش. (1397). «طراحی و تدوین برنامه راهبردی فدراسیون ورزش دانش آموزی ایران». پژوهش در ورزش تربیتی. 6(14)، صص 67-92.
- رهبری، شکرانه؛ اسمعیلی، معصومه و محمودپور، عبدالباسط. (1399). «مطالعه کیفی نقشِ گذار هویتی زنان‌میانسال در ارتباط با خود، دیگران و محیط». زن در توسعه و سیاست. 18(3)، صص 335-356.
- سلیمانیان، آتوسا؛ نیکنامی، شمس‌الدین؛ حاجی‌زاده، ابراهیم؛ شجاعی‌زاده، داود و طاووسی، محمود. (1393). «پیش‌بینی‌کننده‌های رفتار فعالیتبدنی به‌منظور پیشگیری از پوکی استخوان بر اساس الگوی توسعه یافته باور سلامت در زنان‌میانسال». پایش. ۱۳(۳)، صص ۳۱۳-۳۲۰.
- صدیقی، سعیده و ذکایی، محمد سعید. (1394). «زنانگی و ورزش». مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان. 13(2)، صص 67-92.
- عبداللهی، داود. (1392). «عوامل بی‌رغبتی دختران نسبت‌به شرکت در فعالیت‌های بدنی مدرسه (مطالعه موردی: دبیرستان‌های دخترانه استان اردبیل)». پژوهشنامه مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. 9(17)، صص 27-46.
- فراهانی، ابوالفضل؛ حسینی، معصومه و مرادی، راضیه. (1396). «اولویت موانع پیش روی بانوان شاغل در انجام فعالیت‌های‌بدنی استان البرز». 15(1)، صص 23-34.
- فروتن، یعقوب. (1399). «کلیشه‌های‌جنسیتی در ایران بر پایه رویکرد اجتماعی و جمعیت شناختی». جامعه‌شناسی کاربردی. 31(3)، صص 97-120.
- قادرزاده، امید و حسینی، سیده‌چیمن. (1394). «ورزش زنان و دلالت‌های معنایی آن». زن در توسعه و سیاست. 13(3)، صص 309-334.
- قانع‌عزآبادی، فرزانه و قاسمی، وحید. (1396). «پدیده داغ ننگ چاقی در زنان 44-15ساله در شهر یزد». جامعه‌شناسی کاربردی. 28(3)، صص 41-60.
- قنبری، هادی؛ شتاب‌بوشهری، ناهید؛ شفیع‌نیا، پروانه و مهرعلیزاده، یدالله. (1397). «آسیب‌شناسی تربیت‌بدنی و ورزش مدارس با استفاده از مدل سه‌شاخگی». پژوهش در ورزش تربیتی. 6(15)، صص 139-160.
- کشکر، سارا و احسانی، محمد. (1386). «بررسی اهمیت عوامل‌بازدارنده زنان تهران از مشارکت در ورزش تفریحی باتوجهبه متغیر خصوصیات فردی». مطالعات اجتماعی و روانشناختی زنان. 5(2)، صص 113-134.
- کلدی، علیرضا؛ اکبری‌کامرانی، احمدعلی و فروغان، مهشید. (1383). «مسائل و مشکلات جسمانی، اجتماعی و روانی سالمندان منطقه ۱۳ تهران». رفاه‌اجتماعی. ۴(۱۴)، صص ۲۳۳-۲۴۹.
- کوربین، جولیت و استراوس، انسلم. (1394). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. ابراهیم افشار. تهران: نشر نی
- مرادی‌سیاسری، غلامرضا؛ کشکر، سارا؛ سالار، روح‌الله و قبادی، عباس. (1399). «بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت فعالیت‌های‌بدنی بانوان در پارک‌های شهر تهران». پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی. 13(50)، صص 101-122.
- مرزبان‌پناه، توران. (1389). «بررسی ترکیب بدن و نقش آن بر ورزش دانش آموزان دختر». آموزش رشد تربیت‌بدنی. 11(2)، صص 41-44.
- ملکوتی، سیده عصمت‌الله. (1397). «نقش مادر در تربیت کودک». معارف اسلامی و علوم تربیتی. 4(8)، صص 25-40.
- منوچهری‌نژاد، محسن؛ همتی‌نژاد، مهرعلی؛ رحمتی، محمد مهدی و شریفیان، اسماعیل. (1397). «شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر نهادینه‌سازی فرهنگ ورزش در کودکان و نوجوانان از دیدگاه معلمان تربیت‌بدنی». مدیریت ورزشی. 10(1)، صص 163-179.
- موتمنی، علیرضا؛ همتی، امین و مرادی، هادی. (1393). «شناسایی و اولویت‌بندی موانع پیش روی بانوان در انجام فعالیت‌های‌بدنی». مطالعات مدیریت ورزشی. (24)، صص 111-130.
- موسوی، سید ولی‌الله؛ حومنی، المیرا؛ رضائی، سجاد و قربان‌پور لفمجانی، امیر. (1398). «تحلیل خوشه‌ای اثرات فعالیتبدنی بر اضطراب‌مرگ و معنای زندگی سالمندان شهر تهران». پژوهش در ورزش تربیتی. 7(17)، صص 207-228.
- نعمتی، ابراهیم؛ زاده‌محمدی، علی؛ فتح‌آبادی، جلیل؛ فنائی، حامد و علیدوستی، زهرا. (1394). «استرس والدگری و اثر تعاملی مراحل چرخه‌زندگی خانواده زنان شاغل و غیرشاغل شهر تهران». زن و مطالعات خانواده. 8(29)، صص 7-22.
- ولدی، سعید و حمیدی، مهرزاد. (1399). «بررسی سطح سوادبدنی دانش‌آموزان 8-12 ساله». پژوهش در ورزش تربیتی. 8(20)، صص 205-226.
- Allender, S; Cowbur, G; Foste, Ch. (2006). “Understanding participation in sport and physical activity among children and adults: a review of qualitative studies”. Health Education Research, 21(6): 826-835.
- Ball, J., Bice, M., Parry, Th. (2014). “Adults' motivation for physical activity: differentiating motives for exercise, sport, and recreation”. Recreational Sports Journal, (38): 130-142.
- Deaner, R; Balish, Sh; Lombardo, M. (2016). “Sex differences in sports interest and motivation: an evolutionary perspective”. Evolutionary Behavioral Sciences, 10(2): 73-97.
- Deaner, R; Smith, B. (2012). “Sex differences in sports across 50 societies”. Cross-Cultural Research, 47(3): 268-309.
- Elder, J.P; Lytle, L; Sallis, J.F; Young, D.R; Stecker, A; Simon-Morton, D; Stone, E; Jobe, J.B; Stevens, J; Lohman, T; Webber, L; Pate, R; Saksvig, B.I. & Ribisl, K. (2007). “Adescription of the social-ecological framework used in the trail of activity for adolescent girls (TAAG)”. Health Education Research, 22(2): 155-165.
- Greca, J.P.A; Silva, D.A.S; Loch, M.R. (2016). “Physical activity and screen time in children and adolescents in medium size in the South of Brazil”. Revista Paulista de pediatria, 34(3): 316-322.
- Hyman, M.A. (2007). “The life cycles of women: restoring balance”. Alternative Therapies in Health and Medicine, 13(3): 10-16.
- Kaim, D. (2015). “Barriers to women's participation in sport and active recreation”. International Journal of Physical Education، Sports and Health, 2(1): 96-98.
- Lubans, D.R; Okely, A.D; Morgan, P.J; Cotton, W; Puglisi, L; Miller, J. (2012). “Description and evaluation of a social cognitive model of physical activity behavior tailored for adolescent girls”. Health Education Research, 27(1): 115-128.
- Russo, L; Harvey, M; Pekow, P; Chasan-Taber, L. (2019). “Physical activity and risk of cesarean delivery in Hispanic women”. Journal of Physical activity and health, 16(2): 116-124.
- Schlaff, S; Baruth, M; LaFramboise, F; Deere, S. (2020). “Examining the impact of body satisfaction and physical activity change on postpartum depressive symptoms”. Journal of Physical Activity and Health, 17(2): 141-148.
- Sipila, S; Tormakangas, T; Sillanpaa, E; Aukee, P; Kujala, U.M; Kovanen, V; Laakkonen, E.K. (2020). “Muscle and bone mass in middle-aged women: role of menopausal status and physical activity”. Journal of Cachexia، Sarcopenia and Muscle, 11(3): 698-709.
- Van Acker, R; Bourdeaudhuij, I.D; Martelaer, K.D; Seghers, J; Kirk, D; Haerens, L; Cocker, K.D; Cardon, G. (2011). “A framework for physical activity programs within school-community partnerships”. 63(3): 300-320.
- Woolf, K; Reese, C.E; Mason, M.P; Beaird, L.C; Tudor-Locke, C; Vaughan, L.A. (2008). “Physical activity is associated with risk factors for chronic disease across adult women's life cycle”. Journal of the American Dietetic Association, 108(6): 948-959.
)