بررسی عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی (مطالعه موردی: گردشگران شرکت کننده در رویدادهای ورزشی در استان زنجان)

هما درودی[1]

حمید حسنی[2]

تاریخ دریافت مقاله: 27/11/1393

   تاریخ پذیرش مقاله:2/3/1394

 مقدمه

امروزه،  صنعت گردشگری[3] که از دیرباز مورد توجه بشر بوده، نقش ویژه‌ای در اقتصاد جهانی یافته است. علاوه بر آن، این صنعت عامل مؤثری در تعامل فرهنگ ها، گفتگوی تمدن ها و برقراری و تحکیم انس و الفت بین ملت هاست (وای گی و فایوسولا، 1390) تا جایی که بر اساس پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری[4](WTO) بیش از  43 درصد از مشاغل جهان مربوط به صنعت گردشگری خواهد بود. به همین منظور و با توجه به لزوم تقویت و توسعۀ صنعت گردشگری به دستیابی به اعتبار و جایگاه واقعی خود در سطح بین المللی، باید  بخش های مختلف این صنعت را شناسایی کرد و به بخش های پراهمیت‌تر توجه ویژه‌ای مبذول داشت. یکی از این بخش های مهم و پراهمیت که قابلیت تبدیل به امر فرابخشی در صنعت گردشگری را دارد، ورزش است که از آن به عنوان "گردشگری ورزشی" نام برده می‌شود.(خلیل‌زاده و همکاران، 1389)

امروزه، گردشگری ورزشی فراتر از یک صنعت، به پدیده ای اجتماعی- اقتصادی در سطح جهانی تبدیل شده است. این صنعت سفید بیش از هر زمان دیگر جایگاه خود را به عنوان پدیده ای چند بعدی در جوامع بشری باز کرده است و بسیاری از کشورها با سرمایه گذاری فراوان، فواید و اثرات این صنعت را خوب درک کرده و به عنوان منبعی مهم جهت بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی(Emery, 2010,) افزایش اشتغال، درآمد، توسعه زیرساخت ها (Higam&Hinch, 2006) و افزایش شهرت و برندسازی را هدف خود قرار داده اند.(Vanderzee,2011)

انجمن مسابقات المپیک بین المللی و سازمان گردشگری جهانی گزارش داده اند که گرایش به ورزش در سال های اخیر ادامه و افزایش یافته است. این منابع خبری، مدارک قاطعی را ارائه می‌دهند که نشان   می دهد سفر به قصد مسابقات ورزشی، همچنان در حال رشد و گسترش می باشد و توسعۀ گردشگری ورزشی و برگزاری رویدادهای مهم ورزشی و رشد آن علاقه تعداد زیادی از کشورها و مقامات را         بر انگیخته است. (Swart & Bob, 2007) اینک، بازاریاب های مقاصد گردشگری بر توسعۀ گردشگری ورزشی و میزبانی رویدادهای مهم ورزشی به عنوان یک استراتژی مهم جهت توسعه مقاصد گردشگری تمرکز دارند. (Costa et al., 2006) بر این اساس، بررسی پیرامون عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی بسیار مورد توجه می باشد. زیرساخت گردشگری در برگیرنده تمامی ساخت و سازهای زیر بنایی و روبنایی یک کشور است و به طور عمده شامل حمل و نقل و اجزای آن، هتل ها، رستوران ها، مراکز خرید، مراکز تفریح و ... می باشد. (ولاو بیچریل،1391) ایجاد، توسعه و بهره برداری مطلوب از اماکن و تاسیسات ورزشی و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای دسترسی علاقه مندان ورزش به این فضاها و ورزش ها (مجتبوی و بهمن پور، 1387)به عنوان زیرساخت ورزشی از دیگر عوامل موثر می‌باشد. رویداد ورزشی که شامل المپیادها، تورنمنت ها، مسابقات جهانی و منطقه ای، مسابقات ملی و ورزش های تفریحی (زمانی فراهانی، 1392) و توجه مسئولان و متولیان که با مدیریت آگاه، سازش‌پذیر با معیارهای جهانی و باخبر از ساز و کار و ویژگی های روحی و خلقی گردشگران و خواست های آنان باشد (وارثی و همکاران، 1390) از جمله عوامل تاثیر گذار در گسترش گردشگری ورزشی می‌باشد.    

در دنیای امروزی، گردشگری ورزشی، منبعی سرشار از سلامتی و در عین حال سود و درآمد است و هرکشوری که بتواند شرایط بهتر استفاده از این منبع را فراهم کند، از مواهب ومزایای آن بهره‌مند خواهد شد.(ابراهیم زاده و همکاران، 1390) آمارها بیانگر این است که بسیاری از کشورهای دارای شرایط مناسب برای گردشگری ورزشی، بخش عظیمی از اقتصاد خود را از طریق گردشگری ورزشی اداره می‌کنند.(cho,2004) تجارت ورزش و گردشگری، صنعتی ترکیبی است و آنچنان سودآوری دارد که تمامی کشورها، مناطق، دفاتر مسافرتی، سازمان های متولی ورزش و خود رشته‌های ورزشی نیز از آن بهره مند  می شوند؛ به طوری که بابت هر روز برگزاری رقابت ها گاهی تا حدود صدها میلیون دلار سود عاید کشور میزبان می‌گردد.

کشور ایران جزو 10 کشور اول جهان از لحاظ جاذبه های گردشگری، جزو 5 کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری، جزو 3 کشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی و دومین کشور جهان از لحاظ تنوع اقلیمی می باشد(باسمنجی و حیدری، 1391)- این رتبه ها نشانگر کم نظیر بودن قابلیت ها و پتانسیل های اشکال مختلف گردشگری کشور است. غنای جاذبه های گردشگری در کشور موجب گردیده که ایران را "جهانی در یک مرز" بنامند.(مهدوی و همکاران، 1387) گردشگری برای ایران که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد می تواند به عنوان راهی برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و خروج از اقتصاد تک محصولی باشد.(طیبی و همکاران، 1386) متاسفانه، علیرغم وجود پتانسیل های عظیم، هنوز کشور ما نتوانسته است از صنعت گردشگری بخصوص گردشگری ورزشی به خوبی استفاده نماید و درآمدهای حاصله از گردشگری، سهم بسیار ناچیزی از اقتصاد کشور ما را داراست. این در حالی است که بسیاری از کشورها به جهت استفاده از این فرصت بزرگ، تلاش های متعددی در راستای شناسایی عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی اعمال می نمایند که از آن جمله می توان به آماده سازی زیرساخت های کشور جهت دریافت میزبانی های رویدادهای بزرگ ورزشی اشاره کرد. سرزمین ایران با پتانسیل‌های طبیعی و جاذبه های سیاحتی و فرهنگی بسیار و آب و هوای به اصطلاح چهارفصل می تواند به عنوان کشوری توانمند جهت آماده سازی شرایطی مطلوب برای علاقه‌مندان به مسافرت های خارجی و قطبی مهم در صنعت گردشگری به معنای عام وگردشگری ورزشی در معنای خاص آن تلقی شود. در این راستا، استان زنجان به دلیل برخورداری از پتانسیل‌های فراوان، توانایی‌های لازم و موقعیت استراتژیک می تواند نقشی مهم و اساسی در جذب انواع گردشگر، بویژه گردشگر ورزشی داشته باشد. باتوجه به ناشناخته بودن عوامل موثر در جلب گردشگران به ایران و استان زنجان- به دلیل نبود مطالعات ویژه دراین زمینه- یکی از مشکلات پیشرو در برنامه ریزی و بازار یابی برای جلب گردشگر به طور اعم وگردشگر ورزشی به طور اخص، شناسایی عوامل موثر بر حضور آنهاست. این مشکل باعث می شود علیرغم هزینه‌های هنگفتی که از سوی وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی المپیک، فدراسیون ها و دیگر نهادهای مرتبط برای برگزاری رویدادهای ورزشی ملی انجام می شود، نتوان از فواید زیاد توسعه گردشگری حاصل ازاین رویدادها استفاده کرد. درصورت توسعه گردشگری حاصل از برگزاری رویدادهای ورزشی ملی در شهر زنجان     می توان بهره های اقتصادی رویدادی، ملی واستانی را  افزایش داد.

با بررسی عوامل موثر در توسعه گردشگری ورزشی می توان گردشگری ورزشی استان را بیش از پیش توسعه داد. سالانه «حدود 10000 گردشگر ورزشی»[5] به استان زنجان سفر می کنند و بررسی عوامل و ظرفیت های مرتبط با میزبانی رویدادهای مختلف ورزشی و توسعه آن می تواند در افزایش تعداد گردشگر ورزشی استان تاثیر گذار باشد. با توجه به فراگیر شدن گردشگری ورزشی در جهان، در کشور ایران نیز میزبانی مسابقات کشورهای اسلامی و بین المللی در رشته های متناسب با قوانین جمهوری اسلامی، در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به بررسی های انجام شده، در استان زنجان اهتمام زیادی به این حوزه نشده که امید است با انجام این مطالعات و توجه ویژه مسئولان استان به این پدیده اجتماعی – اقتصادی، از ظرفیت های موجود استفاده بهینه گردد. حال سوال اصلی این است که چگونه و با چه عواملی می توان توریسم ورزشی در استان زنجان را گسترش داد؟

در ایران تحقیقات مختلفی درباره گردشگری ورزشی انجام شده است که در ادامه به مرور نتایج آنها در می پردازیم:

نتایج هاشم کوزه چیان و همکاران(1390) در "بررسی چگونگی تأثیر ابعاد مختلف کیفیت خدمات گردشگری ورزشی بررضایتمندی گردشگران" نشان داد که از میان متغیرهای کیفیت دسترسی، کیفیت مجموعه ورزشی و کیفیت مسابقه، تأثیر کیفیت دسترسی بر رضایتمندی بیش از دو متغیر دیگر بود. علاوه براین، تأثیر کیفیت مجموعۀ ورزشی بر رضایتمندی معنادار نبود. بنابراین، می توان گفت که هر یک از ابعاد کیفیت خدمات گردشگری ورزشی، تأثیر بخصوصی بر رضایتمندی گردشگران دارند که باید به آنها توجه نمود.

یافته های مهدی محمودی یکتا (1391) نشان داد که باتوجه به میانگین مولفه های گردشگری، به ترتیب مولفه های زیرساخت ها، سیاسی، جاذبه های طبیعی و غیرطبیعی، مدیریت و فرهنگ دارای اولویت       می باشند.  براساس اطلاعات حاصله، امکان گرایش گردشگران ورزشی فعال به ایران، برای بهبود وضعیت اقتصادی ورزشی کشور، زمانی میسر است که همه مولفه های اثرگذار مورد توجه و بررسی مسئولان قرار گیرد.

 حسین بیات و همکاران(1392) به بررسی دیدگاه دست اندرکاران ورزشی و مدیران گردشگری استان زنجان در زمینۀ گردشگری ورزشی پرداخت و تجزیه و تحلیل یافته نشان داد که بین عوامل سوق دهنده، بازدارنده، جاذبه های طبیعی و قطب ورزشی با توسعه گردشگری ناشی از برگزاری رویدادهای ورزشی ملی از دیدگاه دست اندر کاران ورزشی در شهر زنجان ارتباط وجود دارد، در حالی که در خصوص عوامل جلب کننده رابطۀ معناداری مشاهده نشد.

پژوهش عباس مهدی زاده(1393) نشان داد از دیدگاه افراد مورد مطالعه، کیفیت اسکان در هتل ها مهمترین نقطه قوت، عدم وجود افراد متخصص در پست های مختلف، مهمترین نقطه ضعف، داد و ستد و بازار وسیع در مشهد، مهمترین فرصت و عدم وجود حامیان مالی، مهمترین تهدید در زمینه گردشگری ورزشی در شهر مشهد می باشد. همچنین، در اولویت بندی شاخص ها، شاخص اقتصادی و بازاریابی موثرترین شاخص ها در زمینه گردشگری ورزشی در شهر مشهد شناخته شد.

در واکاوی پیشینه خارجی پژوهش، کولزسکی^[6]وهالپنیبه^[7] (2009) به بررسی رفتارهای گردشگران فعال در برابر گردشگران غیرفعال پرداختند. نتایج این تحقیق به مدیران در شناخت بهتر گردشگران برای تماشای رویدادهای ورزشی کم اهمیت کمک کرد و به مسؤولان اجرایی ورزشی در شناخت بیشتر افرادی که به منظور شرکت یا تماشای رویدادهای ورزشی مسافرت می کنند، یاری رساند)ویژگی های شخصی و انگیزه(.

پارک^[8]و کیم^[9] (2009) در پژوهشی به بررسی دیدگاه اقامت کنندگان پیرامون میزبانی بازی های المپیک زمستانی پرداختند. یافته ها نشانگر سه اثر مثبت ناشی از برگزاری بازی ها در ناحیه گانک و انکه شامل اقتصاد، محیط فیزیکی و تقویت تصویر ذهنی بودند.

چن^[10]و همکارانش (2011) در پژوهش خود به ارزیابی رضایت توریستی و ارتباط آن با کیفیت خدمات با استفاده از یک مدل سلسله مراتبی^[11] - که ترکیبی از چهار عامل اولیه و هشت زیر ابعاد مربوطه می باشد- پرداختند. نتایج نشان داد که رابطۀ بین کیفیت خدمات و رضایتمندی گردشگران مثبت و معنادار است؛ به طوری که ارتباط مثبتی بین چهار بعد تأثیرگذار بر کیفیت خدمات (تعامل کارکنان، محیط فیزیکی، کیفیت دسترسی و کیفیت تکنیکی) و رضایتمندی وجود دارد. علاوه بر این، ارتباط مثبتی بین کیفیت خدمات، رضایتمندی و تمایل به بازدید مجدد وجود دارد.

پرسنزا^[12] و شیهان^[13] (2013) در تحقیقی برنامه‌ریزی گردشگری از طریق رویدادهای ورزشی را بررسی کردند. یافته‌ها نشان داد که نگرش ساکنان در جهت توسعه گردشگری به شدت به مقدار درک آنان از استراتژی و توسعه مربوط می شود. نتایج همچنین باورهای قبلی در مورد  افزایش علاقه به گردشگری ورزشی و حمایت از آن را در خصوص توسعه مقصد گردشگری مهم ارزیابی کرده است.

عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی

امروزه، ویژگی های فیزیکی محل اقامت مقصد مانند اتاق زیبا، کارمندان عالی و غذای خوب در یک هتل به تنهایی برای جلب رضایت گردشگران کافی نیست. طیف وسیعی از فعالیت های پیشنهادی برای فروش موفق در مقصد گردشگری مهم است.(Valak et al., 2014)  درحوزه توریسم به طور عام و توریسم ورزشی به طور خاص، مطالعاتی صورت گرفته است. این تحقیقات رویکردهای متنوعی به موضوع داشته اند. به طور مثال، مهمترین عوامل جذب گردشگران به رویدادهای ورزشی بین المللی عبارت اند از: انجام عملیات بازاریابی و بهبود خدمات آژانس های گردشگری، همکاری مؤسسات ورزشی و گردشگری، دسترسی به منابع طبیعی، رایج بودن ورزش های پرطرفدار، وجود تفریحات و سرگرمی های شبانه، زیباسازی محل برگزاری رویداد، سهولت در تهیه اقامتگاه مناسب، کیفیت تسهیلات اقامتی، ایجاد مراکز برگزاری همایش، هتل ها، رستوران ها و مراکز خرید بزرگ و وجود چشم اندازها و مکان های دیدنی در کشور میزبان.

 درمقابل، موانع جذب عبارت اند از: عدم دسترسی به بلیط، محدودیت برای گردشگران، تعصبات مذهبی و تردید در مورد کیفیت فعالیت های اوقات فراغت و بدی آب و هوا.  همچنین، برگزاری مسابقات و تورهای ورزشی، مطلوب بودن کیفیت حمل و نقل، برگزاری نمایشگاه های مختلف، ارائه خدمات پزشکی ورزشی، تبلیغات وسیع، تشکیل گروه های غیردولتی[14] به عنوان حامیان توسعه ورزش و گردشگری، تحکیم نهضت داوطلبی و...  همگی از عوامل توسعه و گسترش توریسم ورزشی است. براساس نتایج دیگر مطالعات، قیمت نسبی کالاها و خدمات و همسانی نرخ ارز به عنوان موثرترین عوامل رونق گردشگری می‌باشند.(شجاعی وهمکاران، 1391) زمان‌بندی و قراردادن رویدادها در فصل مناسب هم از جمله موارد حیاتی به شمار می آیند. (jonsson&lewis, 2014)

پیش بینی آب و هوای خوب، دوستی درک شده از ساکنان ، تصور مقدار ایمنی موجود در مقصد، در دسترس بودن جاذبه، در دسترس بودن مربوط به ورزش جاذبه، کیفیت محل اقامت، نزدیکی از محل اقامت به محل برگزاری ورزش، دسترسی به مقصد و محل ورزش و دیگر جاذبه ها، کیفیت محل برگزاری مسابقات، کیفیت غذا، جمعیت، استفاده از تلاش های بازاریابی مشترک، تعداد رویدادهای ورزشی و نوع رویدادهای ورزشی تاثیر مثبتی بر تعداد گردشگران دارد. (Roche, 2013)

به طور کلی، عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی به چهار گروه زیر دسته بندی می شوند:

الف) زیرساخت گردشگری مقصد

زیرساخت ها در برگیرنده تمامی ساخت و سازهای زیربنایی و روبنایی یک کشور هستند و به طور عمده شامل سیستم‌های ارتباطی‌، سیستم‌های بهداشتی، حمل و نقل واجزای آن، هتل‌ها، رستوران ها، مراکز خرید، مراکز تفریح و... می‌باشند.(ولاو بیچریل، 1391) ارجحیت ارائه امکانات اسکان به گردشگران ورزشی نسبت به گردشگران غیر ورزشی (Chen and Funk, 2010 ) و نیز اقامت در هتلی نزدیک به محل برگزاری ورزش(Mohan, 2010) از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ب) زیرساخت ورزشی مقصد

توسعۀ زیرساخت ها نیز ارتباط نزدیکی با چگونگی ارائه خدمات در گردشگری دارد؛ به گونه ای که یکی از مهمترین مشکلات گردشگری ورزشی کشور با توسعۀ زیرساخت ها در بخش گردشگری ورزشی مرتبط شناخته شد. (ادبی فیروزجاه و همکاران، 1385) ایجاد، توسعه و بهره برداری مطلوب از اماکن و تأسیسات ورزشی و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای دسترسی آسان علاقه مندان ورزش به این فضاها و ورزش ها در کنار برگزاری انواع مسابقات جهانی، ملی و منطقه ای، انگیزه ای قوی برای حضور و شرکت مردم در محل برگزاری مسابقات فراهم آورده است. جام جهانی فوتبال که هر چهار سال یک بار در یکی از کشور ها برگزار می گردد، خود نمونه گویای این رخداد ورزشی است؛ به طوری که همه کشور های میزبان از چندین سال قبل اقدام به برنامه ریزی های جامع و کلان جهت ساخت تاسیسات زیربنایی و روبنایی در کشور خود نموده اند.(مجتبوی،1387)

ج) رویداد ورزشی

 رویدادهای ورزشی، رویدادهای بزرگی هستند که المپیادها، تورنمنت ها، مسابقات جهانی و منطقه ای، مسابقات ملی و ورزش های تفریحی را شامل می شوند.(فراهانی،1392)

از آنجا که گردشگـری پسامدرن، گونه ای حق گذران اوقات فراغت را در عصـر فرا ـ پسامدرن شکل می دهد (پاپلی یزدی و سقایی، 1382) گردشگری ورزشی نیز گونه ای از گردشگری پسا مدرن محسوب می شود. از این رو، دو مقوله گردشگری و ورزش از ارتباط متقابل، تنگاتنگ و تاثیرگذاری سود می‌جویند؛ به‌گونه‌ای که ورزش حجم قابل توجهی از افراد را به سفر وا می‌دارد و رویدادهای بزرگ ورزشی، به خودی خود از مهمترین جاذبه‌های دوره‌ای کشورها به حساب می آیند و تاثیر بسزایی در وجهه گردشگری کشورهای میزبان دارند.Ritchie,2002))

مردمان بسیاری از شهرها می کوشند در مواقعی که هتل های آنها ظرفیت خالی دارند، با ترتیب دادن مسابقات ورزشی یا فستیوال ها و کارناوال هایی از ورزش برای کمک به صنعت گردشگری و هتلداری استفاده کنند. مطالعات بیانگرآن است که26 درصد از مردم کشور انگلستان، اهداف ورزشی را به عنوان هدف اصلی سفر برمی گزینند. در سال 1998، نخستین جشنوارة بازی ها و تفریح های ملی ژاپن، به مدت چهار روز برگزار شد. در این رویداد، 14000شرکت کننده در 15رشتة ورزشی به رقابت پرداختند. از آن سال به بعد،شمار توریست های منطقة یاماناشی، به سه میلیون نفر بالغ گردید.(مجتبوی و بهمن پور، 1387)

د) توجه مسئولان و متولیان

شهر نیاز به مدیریت آگاه، سازش پذیر با معیارهای جهانی و با خبر از ساز و کار و ویژگی های روحی و خلقی گردشگران و خواست های آنان دارد. (وارثی و همکاران،1390) ایجاد نگرش صحیح نسبت به مقولة گردشگری ورزشی در جامعه، وجود دیدگاه واحد در رده های مختلف هرم مسئولان کشور و درک و تفاهم مشترک آنها در زمینة اهمیت و جایگاه گردشگری ورزشی در توسعةگردشگری(ادبی فیروزجاه و همکاران، 1388) از اهمیت بسزایی برخوردار است. با توجه به اهمیت و اعتبار دو مقوله گردشگری و ورزش، دست اندرکاران و مسئولان بخش ورزش و گردشگری باید برای رسیدن به اهداف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خود متوسل به گردشگری ورزشی شوند.)محمودی یکتا و همکاران، 1391)

نظر به لزوم بررسی عوامل موثر در گسترش گردشگری ورزشی در تحقیق حاضر، مدل مفهومی پژوهش با بررسی مدل های مختلف و تحقیقات پیشین و با توجه به مدل ارائه شده در مقاله راچ و همکاران(2013) برای گردشگری ورزشی اقتباس و توسط محقق تدوین شده است. در این مدل، عوامل موثر در گسترش توریسم ورزشی شامل زیرساخت گردشگری مقصد، زیرساخت ورزشی مقصد، رویداد ورزشی و توجه مسئولان و متولیان معرفی گردیده است. مدل مفهومی پژوهش حاضر که بیانگر رابطه بین متغیر مستقل و وابسته می باشد، در قالب شکل1 ترسیم شده است.

شکل1: مدل مفهومی پژوهش

روش شناسی پژوهش

این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی - اکتشافی و از لحاظ روش استنتاج، توصیفی- تحلیلی به شیوه پیمایشی از نوع علّی است. جامعه آماری آن، 832 نفر ورزشکاران قهرمان و مربیان استان زنجان در سال های 1391 و 1392 بود که با استفاده از نمونه گیری تصادفی، تعداد 263 نفر از آنان به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. از روش کتابخانه ای در تدوین مبانی نظری و در مرحله بررسی میدانی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. پرسشنامه تهیه شده از 31 سوال تشکیل و برای هر سوال بر اساس طیف لیکرت 5 گزینه به عنوان پاسخ ( کاملا مخالفم، مخالفم، نظری ندارم،موافقم، کاملا موافقم) در نظر گرفته شده است. روایی پرسشنامه با استفاده از روش های صوری و روایی محتوایی(75/0CVR>) و تحلیل عاملی(75/0KMO>) تایید و پایایی به وسیله آزمون کرونباخ 843/0 به دست آمد. همچنین، در تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم‌افزار AMOS نسخه 22، از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی متناسب بهره گرفته شد. ابتدا با استفاده از آمار توصیفی، شناختی از وضعیت و ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان حاصل شد. سپس در بخش تحلیل استنباطی، برای بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده گردید. در ادامه، فرضیات تحقیق از طریق معادلات ساختاری بررسی شد.

یافته های پژوهش

1-   تحلیل داده ها و نتایج حاصل از آمار توصیفی

* از بین 258 پاسخ دهنده از کل نمونه مورد بررسی، بیشتر پاسخ دهندگان (59 درصد) مرد بوده اند. 66 درصد (بیشترین تعداد نمونه) را ورزشکاران و 34 درصد را مربیان تشکیل می دادند. 60 درصد تعداد نمونه را ورزشکاران فراملی و 40 درصد را ملی در بر می گرفتند. 48 درصد تعداد نمونه دارای تحصیلات لیسانس، 33 درصد فوق دیپلم و زیر آن، 16 درصد فوق لیسانس و 3 درصد دکتری بودند. میانگین سن 258 نفر پاسخ دهنده به پرسشنامه، 3/27 سال به دست آمد- میانگین سن ورزشکاران 7/26 سال و مربیان 4/28 سال بود. میانگین سابقه مربیگری و ورزشکاری 6/13 سال-  میانگین سابقه ورزشکاران 1/13 و مربیان 6/14 سال- به دست آمد. پاسخ دهندگان در رشته های ورزشی تکواندو، کاراته، بدمینتون، ووشو، بوکس، جودو، شنا و واترپلو، سنگ نوردی و کوهنوردی، دوومیدانی، تنیس، شمشیربازی، قایقرانی، دوچرخه سواری، بسکتبال، تیراندازی، رزمی، جانبازان و معلولان فعالیت می نمودند.

* بررسی شاخص های مرکزی متغیرهای تحقیق نشان داد که زیرساخت های گردشگری با میانگین16/3، زیرساخت های ورزشی59/3، رویداد ورزشی با میانگین08 /3 و توجه مسئولان با میانگین02/3 می باشد. در تحلیل توصیفی مولفه های زیرساخت گردشگری، مقادیر به دست آمده از میانگین نظری (مقدار 3)  بیشتر بود که این گویای آن است که پاسخ دهندگان در پاسخ به سوالات پرسشنامه، بیشتر گزینه های موافقم و کاملا موافقم را انتخاب نموده اند؛ یعنی، فراوانی گزینه های موافقم و کاملا موافقم نسبت به مخالفم و کاملا مخالفم بیشتر است. همچنین، متغیر گسترش توریسم ورزشی با میانگین 49/4 از میانگین نظری (مقدار 3) بیشتر بود که نشان می دهد پاسخ دهندگان در پاسخ به سوالات پرسشنامه، بیشتر گزینه های زیاد و خیلی زیاد را انتخاب نموده اند؛ یعنی، فراوانی گزینه های زیاد و خیلی زیاد نسبت به کم و خیلی کم بیشتر است.

2-   تحلیل داده ها و نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها

پس از پردازش داده­ها توسط ابزارها و نرم افزارهای آماری، نتایج زیر حاصل شدند :

ابتدا طبق جدول 1، برای بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد که نتایج نشان داد تمامی متغیرها دارای توزیع نرمال می باشند.

جدول1: آزمون کولموگروف- اسمیرنوف

سپس برای بیان مقبولیت مدل توسط شاخص های برازش تطبیقی، از شاخص های برازش هنجار شده بنتلر-بونت، برازنش نسبی، برازنش افزایشی، توکر- لویس و شاخص برازش تطبیقی و شاخص نیکویی برازش استفاده شد. نتایج به دست آمده از مدل متغیرها و کلی نشان داد که تمامی شاخص های برازش در حد مطلوب و استاندارد قرار گرفته‌اند. از این رو، مدل مورد قبول قرار گرفت و نشان داد که  برازش خوبی از داده ها را داراست.

جدول2: شاخص هایب رازش مدل

پس از برازش مدل، به تحلیل عاملی تاییدی پرداخته شد و مشخص شد که تمامی گویه ها به صورت معناداری 5 متغیر پنهان تحقیق را تبیین و اندازه گیری می‌کنند. مدل طراحی شده در نرم افزار به صورت نمودار 1  است. همانطور که مشاهده می شود 5 متغیر پنهان (I1 تا I5) توسط 31 متغیر مشاهده شده (X1 تا X31) اندازه گیری و تبیین شده است.

نمودار1: مدل طراحی شده در نرم افزار به همراه ضرایب مسیر

سپس به بررسی فرضیات پژوهش پرداخته شد.

• بررسی فرضیه اول

 بر اساس جدول 3 مشخص شد که زیرساخت های گردشگری بر گسترش توریسم ورزشی زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 268/0 (غیر استاندارد) و 250/0 (استاندارد) می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند. زیرساخت گردشگری به اندازه 25 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد.

جدول3: بررسی فرضیه اول

• بررسی فرضیه دوم

 پژوهش بر اساس جدول 4 مشخص نمود که زیرساخت های ورزشی در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 384/0 (غیر استاندارد) و 329/0 (استاندارد)     می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند. زیرساخت ورزشی به اندازه 32 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد.

جدول4: بررسی فرضیه دوم

• بررسی فرضیه سوم

 پژوهش بر اساس جدول 5 مشخص نمود که رویدادهای ورزشی در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 218/0 (غیر استاندارد) و 191/0 (استاندارد)     می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند. رویداد ورزشی به اندازه 19 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد.

جدول5: بررسی فرضیه سوم

• بررسی فرضیه چهارم

 پژوهش بر اساس جدول 6 مشخص نمود که توجه مسئولان و متولیان در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان302/0 (غیر استاندارد) و 253/0 (استاندارد)      می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند. توجه مسئولان به اندازه 25 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد.

جدول6: بررسی فرضیه چهارم

• همچنین بر اساس جدول 7 مشخص شد که میزان تاثیر هر کدام از فاکتورهای شناسایی شده بر گسترش توریسم ورزشی متفاوت است. بیشترین تاثیر مربوط به زیر ساخت های ورزشی می باشد. توجه مسئولان و متولیان، زیر ساخت های گردشگری و برگزاری رویدادهای ورزشی در رتبه های بعدی قرار دارند.

جدول7: میزان تاثیرگذاری هر یک از متغیرها

• بررسی فرضیه پنجم

 در جدول 8 از آزمون تی مستقل استفاده شد. با توجه به  سطح معنی داری آزمون مشخص می شود که میان ادراکات در متغیرهای زیر ساخت های ورزشی و توجه مسئولان تفاوت معناداری وجود ندارد، ولی در متغیرهای زیرساخت گردشگری و رویداد ورزشی تفاوت معناداری به چشم می خورد. همچنین، مربیان به زیرساخت های گردشگری و برگزاری رویداد ورزشی توجه بیشتری نسبت به ورزشکاران دارند.

جدول8: بررسی فرضیه پنجم

بحث و نتیجه گیری

بررسی فرضیه اول پژوهش بر اساس جدول 3 مشخص نمود که زیرساخت های گردشگری در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 268/0 (غیر استاندارد) و 250/0 (استاندارد) می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند و زیرساخت گردشگری به اندازه 25 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج تحقیق در آن بخش با یافته های ولاو بیچریل(1391)، نقی لو(1389)، محمودی یکتا(1391)، مهدی زاده(1393)، کزاک(2008)، شانک(2008)، چن و همکاران(2011)، راچ و همکاران(2013) و پرسنزا و شیهان(2013) همسو بوده است؛ به‌عبارت دیگر، این پژوهش ها نیز تاثیر زیرساخت های گردشگری در گسترش توریسم ورزشی را تایید نموده اند.

بررسی فرضیه دوم پژوهش بر اساس جدول 4 مشخص نمود که زیرساخت های ورزشی در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 384/0 (غیر استاندارد) و 329/0 (استاندارد) می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند و زیرساخت ورزشی به اندازه 32 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج پژوهش در آن بخش با یافته های نقی لو(1389)، کوزه چیان و همکاران(1390)، چن و همکاران(2011) و راچ و همکاران(2013) همسو بوده است؛ به عبارت دیگر،  این پژوهش ها تاثیر زیرساخت های ورزشی در گسترش توریسم ورزشی را تایید نموده اند.

بررسی فرضیه سوم پژوهش بر اساس جدول 5 مشخص نمود که رویدادهای ورزشی در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان 218/0 (غیر استاندارد) و 191/0 (استاندارد) می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند و رویداد ورزشی به اندازه 19 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج پژوهش در آن بخش با یافته های نقی لو(1389)، کوزه چیان و همکاران(1390)، بیات و همکاران(1392)، شانک(2008)، پارک و کیم(2009) و راچ و همکاران(2013) همسو بوده است؛ به‌عبارت دیگر، این پژوهش ها نیز تاثیر رویدادهای ورزشی در گسترش توریسم ورزشی را تایید نموده اند.

بررسی فرضیه چهارم پژوهش بر اساس جدول 6 مشخص نمود توجه مسئولان و متولیان در گسترش توریسم ورزشی استان زنجان تاثیر مثبت و معنادار می گذارد. این تأثیر به میزان302/0 (غیر استاندارد) و 253/0 (استاندارد) می باشد و مقدار مثبت این مقادیر نشان از مثبت بودن و مستقیم بودن میزان تأثیر دارند و توجه مسئولان به اندازه 25 درصد بر روی گسترش توریسم ورزشی تاثیر دارد. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج پژوهش در آن بخش با یافته های قیامی راد و همکاران(1387)، خواجه پور(1388)، نقی لو(1389)، محمودی یکتا(1391)، مهدی زاده(1393)، راچ و همکاران(2013) همسو بوده است؛ به‌عبارت دیگر، این پژوهش ها نیز تاثیر توجه مسئولان و متولیان در گسترش توریسم ورزشی را تایید نموده اند. همچنین بر اساس جدول 7 مشخص شد که میزان تاثیر هر کدام از فاکتورهای شناسایی شده بر گسترش توریسم ورزشی متفاوت است. بیشترین تاثیر مربوط به زیر ساخت های ورزشی می باشد. توجه مسئولان و متولیان، زیر ساخت های گردشگری و برگزاری رویدادهای ورزشی در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج پژوهش در آن بخش با یافته های قیامی راد و همکاران(1387)، خواجه پور(1388)، نقی لو(1389)، محمودی یکتا(1391)، مهدی زاده(1393)، کوزه چیان و همکاران(1390)، چن و همکاران(2011)، راچ و همکاران(2013) همسو بوده است. به‌ عبارت دیگر، این پژوهش ها نیز تاثیر عوامل موثر مطرح شده در این پژوهش را در گسترش توریسم ورزشی تایید نموده اند.

در بررسی فرضیه پنجم، بر اساس جدول 8 از آزمون تی مستقل استفاده شد. با توجه به  سطح معنی داری آزمون مشخص می شود تفاوت معناداری میان ادراکات در متغیرهای زیر ساخت های ورزشی و توجه مسئولان وجود ندارد، ولی در متغیرهای زیرساخت گردشگری و رویداد ورزشی تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، مربیان به زیرساخت های گردشگری و برگزاری رویداد ورزشی توجه بیشتری نسبت به ورزشکاران دارند. در تفسیر می توان بیان کرد که نتایج پژوهش در آن بخش با یافته های قیامی راد و همکاران(1387)، خواجه پور(1388)، نقی لو(1389)، محمودی یکتا(1391)، مهدی‌زاده(1393)، کوزه چیان و همکاران(1390)، چن و همکاران(2011) و راچ و همکاران(2013) همسو بوده است؛ به‌عبارت دیگر، این پژوهش ها نیز به تفاوت میان ادراک مربیان و ورزشکاران اشاره نموده اند.

با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که زیرساخت گردشگری، زیرساخت ورزشی،  رویداد ورزشی و توجه مسئولان و متولیان به گردشگری ورزشی از عوامل موثر در گسترش توریسم ورزشی در استان زنجان می باشند و میزان تاثیر هر کدام از فاکتورهای شناسایی شده بر گسترش توریسم ورزشی متفاوت است. بیشترین تاثیر مربوط به زیر ساخت ورزشی می باشد. دومین فاکتور مهم توجه مسئولان و متولیان می باشد و در رتبه های بعدی زیرساخت گردشگری و رویداد ورزشی قرار گرفته است. زیرساخت ورزشی و توجه مسئولان دو متغیری هستند که هر دو گروه مربیان و ورزشکاران در خصوص تاثیرگذاری آنها بر گسترش توریسم ورزشی اتفاق نظر داشته اند، ولی در مورد دو متغیر دیگر، مربیان به زیرساخت گردشگری و رویداد ورزشی توجه بیشتری نسبت به ورزشکاران دارند.

بدین ترتیب، جهت گسترش توریسم ورزشی ابتدا باید به زیرساخت ورزشی توجه نمود و سپس توجه مسئولان و متولیان را به این حوزه جلب کرد. این دو، فاکتور مهم در گسترش توریسم ورزشی می باشند که چنانچه متولیان بتوانند شرایط و منابع کافی را فراهم آورند موجب افزایش بیش از پیش توریسم ورزشی در استان خواهند بود. لازم به ذکر است که توجه به زیرساخت گردشگری و رویداد ورزشی نیز از عواملی هستند که نباید مورد غفلت واقع شوند و هرکدام به نوبه خود تاثیر بسزایی در گسترش توریسم ورزشی دارند. در نتیجه، توسعه گردشگری ورزشی ایجاب می کند که همه عوامل به ترتیب اولویت مورد توجه قرار گیرند تا زمینه برای گسترش توریسم ورزشی در استان فراهم گردد. همچنین، با توجه به جایگاه و اثرگذاری مربیان و شان و شخصیت آنان به عنوان الگو و تربیت کننده ورزشکاران، باید به دیدگاه‌های آنان و تفاوت نگرش آنان توجه بیشتری مبذول گردد.

پیشنهادها

با توجه به تاثیر مثبت و معنادار متغیرهای مستقل شناسایی شده در این تحقیق و به منظور بهبود گسترش توریسم ورزشی پیشنهادات زیر ارائه می شود:

• اطلاعات جامعی از وضعیت اماکن اقامتی و هتل ها، امکانات و خدمات رفاهی و تفریحی و وضعیت حمل و نقل تهیه و ضمن بررسی آنها، برنامه جامعی جهت بهبود و ارتقای آنها به سطح استاندارد های بین المللی و لازم برای گسترش گردشگری، در برنامه ششم توسعه استان لحاظ گردد.
• روند وضع گذشته و موجود شامل جاذبه های تاریخی و طبیعی، امکانات اقامتی، برآورد گردشگران و ... بررسی و ارزیابی عملکرد در قالب نقاط ضعف و قوت صورت پذیرد و بر مبنای آن راهبردهای توسعه گردشگری استان در قالب میان مدت و بلند مدت تدوین و اجرایی گردد.
• طرح آمایش سرزمینی در استان مورد توجه قرار گرفته و متناسب با استعداد استان، زیرساخت ها و امکانات مربوط به چند رشته ورزشی تخصصی که می توانند به عنوان رشته های مدال آور استان مطرح باشند، توسعه یابد.
• دوره های مربیگری و داوری بیشتری در سطوح درجه 3 و 2 و 1 در استان برگزار گردد و برنامه ریزی جهت برگزاری دوره های بازآموزی جهت ارتقای دانش مربیان و داوران صورت پذیرد.
• با برگزاری جلسات متعدد و کمک گرفتن از واحدهای صنعتی و اقتصادی استان، تیم های فعال و پرمخاطب معرفی و با نام این شرکت های اقتصادی، تیم های زیادی را از استان در لیگ های کشوری شرکت داد. بدیهی است که برگزاری مسابقات برگشت لیگ به میزبانی این استان، باعث افزایش شمار رویدادهای ورزشی در استان خواهد شد.
• با برگزاری کارگاه ها و سمینارهای توسعه گردشگری ورزشی ویژه برای مسئولان استان از سوی اساتید و صاحب نظران ملی با هدف همسویی و هماهنگی بین سازمان ها و ایجاد دغدغه و تغییر نگاه مدیران می توان یک منبع درآمدی و فرصتی برای توسعه اقتصادی زنجان را فراهم آورد.