بررسی رابطه دین داری و گرایش به جرم (مورد مطالعه: جوانان شهر دره شهر)

حسین ملتفت^[1]

 جابر مولایی^[2]

تاریخ دریافت مقاله: 14/12/1396

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:28/1/1397

مقدمه

انسان موجودی اجتماعی است و اجتماعی زندگی کردن، اسباب و لازمه هایی دارد که این حیوان ناطق باید از نوزادی این اسباب را یاد بگیرد تا بتواند خود را با جامعه ای که در آن زندگی می کند، تطبیق دهد. بنابراین رفتارهای اجتماعی انسان ها تحت تأثیر عوامل مختلفی که در جامعه وجود دارند، شکل می گیرند و هیچ رفتاری در خلأ بوجود نمی آید. پس باید ریشه تمام رفتارهای انسان را در خانواده، محل زندگی، اعتقادات و فرهنگ او جستجو کرد. هم اکنون، ایران جامعه ای در حال گذار و توسعه است. در چنین جامعه ای به دلیل فروپاشی نظام و ساختار های سنتی نظیر اجتماعات عشایری و روستایی و گسترش شهرنشینی، رسانه های جمعی، تحرکات جمعیتی و اجتماعی اغلب افراد به ویژه جوانان در برابر الگو های محلی، ملی و جهانی متفاوت و بعضا متعارض قرار گرفته اند و با کنده شدن از بنیاد های سنتی یا نبود ساختار های نوین و یا عدم تشخیص الگو های مناسب، دچار تعارض، سردرگمی و بلاتکلیفی می شوند و خود را در تعارض با ارزش های سنتی و مدرن می بینند (عبدالهی، 1375: 159). در چنین وضعیتی، زمینه نابسامانی اجتماعی و گرایش به جرم پدید می آید. گرایش به جرم علاوه بر ایجاد احساس ناامنی و بدبینی لطمات سنگین روانی، جسمی و مالی بر دوش شهروندان می گذارد. مهم تر این که وقوع جرایم، تعقیب و مجازات مجرمین و مقابله با ناهنجاری ها مستلزم تشکیلات گسترده قضایی، انتظامی، امکانات وسیع و صرف هزینه های گزاف مالی برای دولت و به طور کلی بخش عمومی جامعه است (محسنی تبریزی و سلیمانی، 14:1389).  بنابراین افزایش جرم در جامعه نه تنها موجب ایجاد ناامنی، هرج و مرج و آشفتگی در زندگی شهروندان شده، بلکه باعث گردیده که بخش عمومی جامعه بودجه و هزینه کلان، نیرو و زمان بسیاری را صرف کشف جرایم، دستگیری مجرمان، رسیدگی های قضایی و نگهداری و مجازات آن ها کنند که این مسئله هزینه های مادی و معنوی گسترده ای بر دوش جامعه می گذارد (رحیمی، 1385: 5).

یکی از نهادهای اساسی در جوامع مختلف از جمله ایران نهاد دین است. بنابراین، شکی نیست که یکی از عوامل مؤثر بر رفتار و نگرش انسان ها، دین داری است که می تواند بر میزان گرایش به جرم نقش قابل ملاحظه ای ایفا کند. در واقع، در جامعه ای نظیر ایران، که در آن نهاد دین به عنوان یک مؤلفه مهم زندگی جمعی ایفای نقش می کند، می توان اهمیت نقش دین و دینداری را در کاهش نابه هنجاری اجتماعی با اهمیت دانست، زیرا نهاد دین در محتوای جامعه ایران، علاوه بر استحکام و تثبیت در ذهنیت و گرایش های عمومی جامعه، دارای کارکرد عمیق مستقیم در سایر حوزه های فردی و اجتماعی زندگی است ( افشانی و پور رحیمیان، 1394). درهمین زمینه، هدن^[3] معتقد است که دینداری عامل اساسی اجتماعی شدن، انسجام فکری، علمی و جهت گیری در رفع مسائل و مشکلات اجتماعی است (آزاد ارمکی و بهار، 1377: 55). اینگلهارت نیز  بر اساس نتایج حاصل از تحقیقات تجربی و شواهد ارائه شده نتیجه می گیرد که در کشورهای پیشرفته صنعتی تحولی از ارزش های مادی به فرامادی در میان نسل ها رخ داده است. روند این تحول در جهت کاهش نگرش های مذهبی در میان جوان ترها در مقایسه با بزرگ تر هاست. او معتقد است که در همه کشورهای مورد مطالعه هرچه قدر از بزرگسالان به جوانان نزدیک تر می شویم، بر درصدی که بیان گر کاهش اهمیت خدا در زندگی گروه های جوان تر است، افزوده می شود و جوان ترین گروه دو برابر و نیم بیش تر از بزرگ ترین گروه پاسخ مادی داده اند (اینگلهارت، 1372). استان ایلام در غرب ایران  با 8 هزار و 220 پرونده وارده، جرم خیزترین استان کشور در سال 1393 بوده و استان های یزد با 6 هزار و 780 و تهران با 6 هزار و 109 ورودی پرونده در رتبه های بعد از ایلام قرار دارند. استان سیستان و بلوچستان با 2 هزار و 984، قم با 3 هزار و 95 و زنجان با 3 هزار و 559 ورودی پروند کم جرم خیزترین استان های کشور در سال 1393 بوده اند(شهریاری،1394). آمارها نشان دهنده روند افزایشی ارتکاب به جرم در سطح شهرستان دره شهر است (سالنامه آماری استان ایلام، 1380 تا 1386، به نقل از ایار و سایه میری، 81:1393). فرآیند مدرنیزاسیون و پیشرفت های فناورانه در استان ایلام که در گذار حرکت از سنت به مدرنیته قرار دارد، مسائل گسترده ای را در زندگی اجتماعی برجای گذاشته و پیامدهای مثبت و منفی متعددی را به همراه داشته است. از آن جا که پیامدهای مثبت، مقبولیت فراوان و مشتاقان بیش تر و پیامدهای منفی، متولی کم تری دارند، اغلب پیامدهای منفی باری سنگین تر از پیامدهای مثبت بر دوش مسئولان هر جامعه می گذارند. جرم از پیامدهای منفی عمده ای است که بر رفاه افراد، خانواده ها و جوامع تأثیر بسیار بر جای می گذارد. (حدیدی و همکاران، 1394: 133).

شهر دره شهر همانند سایر شهرهای کشور با مسائل و چالش های متعدد دوران گذار مواجه است و گاه این دوران اثرات نامطلوب و  بی شماری را در پی داشته است. مسائلی که در نتیجه تضاد زندگی به شکل گذشته و سنتی با نیاز های ناشی از هجوم زندگی جدید و مدرن است. عدم تعادل بین زندگی گذشته و نیاز های حال و آینده باعث بروز بی نظمی و آسیب های اجتماعی مانند خودکشی، طلاق، اعتیاد و خشونت شده است(شمس و همکاران، 1392: 104). از آن جا که در زمینه رابطه بین دین داری و گرایش به جرم در شهر دره شهر پژوهشی صورت نگرفته است، هدف اصلی این مقاله بررسی و شناسایی نقش دین در وضعیت و کاهش گرایش به جرم در جامعه مطالعه شده است.

پیشینه پژوهش

خسرو شاهی و جوادی حسین آبادی (1395) در پژوهشی با عنوان "تحلیل رابطه مؤلفه های هویت دینی و ییشگیری از جرم مورد مطالعه دانشگاه اصفهان" که با روش پیمایش انجام داده اند، به این نتایج دست یافته اند که بین ابعاد هویت دینی یعنی بعد اعتقادی، تجربی، مناسکی و پیامدی با ارتکاب به جرایم رابطه معناداری وجود دارد و زنان نسبت به مردان کم تر مرتکب جرم می شوند.

در پژوهشی که نیازی و خادمی (1391) با عنوان "تأملی درباره رابطه میان دین داری و گرایش به جرم و انحراف های اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان شهر کاشان)"  که با روش پیمایش انجام داده اند،  به این نتایج دست یافته اند که بین میزان دین داری و گرایش به جرم رابطه وجود دارد و با افزایش میزان دین داری، میزان گرایش به جرم کاهش می یابد. همچنین بیش ترین تأثیر را عوامل شرعیات و اخلاقیات دینی در کاهش گرایش به جرم داشته است.

کاظمی پژوهشی را (1389) با عنوان "بررسی عوامل موثر بر ارتکاب جرم با تأکید بر میزان دین داری در بین زندانیان استان قم" انجام داده است. این پژوهش در دو گروه مجرم و غیر مجرم با حجم نمونه برابر در بین 384 نفر و با استفاده از پرسشنامه و به شیوه مصاحبه اجرا شده است. نتایج نشان داده که بین میزان دین داری، کنترل و نظارت والدین، ارتباط با بزهکاران و جنسیت با ارتکاب به جرم رابطه وجود داشته، اما متغیر پایگاه اجتماعی و اقتصادی رابطه معناداری با ارتکاب جرم نداشته است. همچنین میزان دین داری 44 درصد از تغییرات متغیر ارتکاب جرم را تبیین نموده است. در متغیرهای ابعاد دین داری بیش ترین میزان پیش بینی را بعد تجربی با 426 درصد و سپس بعد پیامدی با 302 درصد داشته اند.

استانسفید و همکاران^[4](2017) به "رابطه بین حمایت دینی و بازپروری مجرمان" پرداخته‌اند. نتایج حکایت از آن دارد که حمایت دینی، نقش معنی داری در بازپروری مجرمان خشن و خطرناک و مصرف‌کنندگان مواد دارد، اما داده‌ها بیان می‌کنند که با وارد کردن متغیر حمایت اجتماعی در مدل تحقیق، از نقش حمایت مذهبی کاسته شده است.

وانگ و چانگ^[5] (2016) در تحقیقی با استفاده از داده‌های پیمایش اجتماعی عمومی در چین به "رابطه بین انواع پیروان دینی و گرایش به انحراف" پرداخته‌اند. در نهایت نتایج نشان داد که پیروان مقید و سازمان‌یافته دین نسبت به افراد بی دین، کمتر گرایش به مصرف سیگار و الکل دارند، اما بین پیروان دین‌های محلی و بی‌ دینان در این زمینه تفاوت معناداری وجود نداشت.

ازبای^[6](2015) در تحقیقی به"رابطه بین دین اسلام و گرایش به جرم در کشور سکولاری مانند ترکیه" پرداخته است. در نهایت یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است  باوجود این که بین التزام به دین اسلام و عدم استفاده از مشروبات الکلی رابطه‌ مثبت ضعیفی وجود دارد، اما در کل بین دین اسلام و گرایش به جرم تقریباً رابطه معناداری وجود ندارد.

بایرون و همکاران^[7] (2014) در پژوهشی با عنوان "دین داری، جرم و عدالت جنایی" به این نتیجه رسیده اند که رابطه بین دین و جرم بسیار قوی و همواره  به صورت معکوس است. علاوه بر این، رابطه بین دین  و جرایم، بینش مهمی برای رویکرد های مقدس و سکولار برای استراتژهای پیشگیری از جرم ارائه می دهد.

ریسیگ و همکاران^[8] (2012) پژوهشی با عنوان "خود کنترلی پایین و رابطه مذهب- جرم" انجام داده اند. این تحقیق با استفاده از پرسشنامه بر روی افراد 18 ساله انجام شد. در این پژوهش به بررسی تأثیر دین داری بر اعمال مجرمانه بعد از کنترل خود کنترلی پایین و هم چنین اثرات دین داری و خود کنترلی پایین بر جرائم، پرداخته شده است. نتایج مدل رگرسیونی نشان می دهد که اثر مذهب بر اعمال مجرمانه خود گزارشی، هیچ اختلاف معناداری بعد از کنترل کردن متغیر خود کنترلی پایین ندارد. این یافته هنگامی مشاهده شده که سنجش های مختلف دینداری مورد استفاده قرارگرفته شده اند. با این حال، دین داری جرم های جزیی (جرایم آزار دهنده) را که توسط زیاده روی های شخصی شکل گرفته مستقل از خودکنترلی کم پیش بینی می کند.

ویتن^[9](2005)  در پژوهشی که براساس یک نمونه از نوجوانان 13-17ساله در پیمایش ملی جوانان آمریکا (موج سوم) انجام داده است، رابطه متقابل میان دین، قومیت و شهر نشینی و اثر آن ها بر بزهکاری را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاکی از اثر مستقیم دین داری بر همه انواع جرم است. براین اساس دین داری در مقایسه با سایر عوامل، اثر بیش تری بر رفتار بزهکارانه دارد.

گیونس[10] (2003) در پژوهشی با عنوان "رابطه بین دین داری و جرم" که در بین دانشجویان دانشگاه ترکیه انجام داده است به این نتیجه رسید که بین تعداد دفعات ادای نماز و ا ستفاده از خشونت و افترا ارتباط معنادار منفی وجود دارد و رابطه دین داری با رفتارهای ارتکاب جرم معکوس است. همچنین، مذهب و دین داری عملکرد کنترلی مهمی روی ارتکاب جرم از طریق شکل دهی به عقاید مردم در مقابله با جرم دارد که این عملکرد را از طریق روش های گوناگون در جامعه اعمال می کند.

 بایر و رایت^[11] (2001) در کوششی علمی به فرا تحلیل 60 مطالعه در باب رابطه دین داری و ارتکاب جرم پرداخته اند. آن ها در پی نتایج این فراتحلیل نشان می دهند که عقاید و رفتارهای دینی تأثیر متعال کننده و باز دارنده ای بر رفتار مجرمانه فرد دارند. علاوه بر این، مطالعات پیشین به طور سیستماتیک در بر آورد اثر دین بر ارتکاب جرم تنوع داشته اند که این مسأله محصول تفاوت، هم در رهیافت های مفهومی و هم در رهیافت های روش شناسانه بوده است.

آنچه در این قسمت از مطالعات انجام شده  داخلی و خارجی بیان شد، همگی به نوعی در صدد بررسی رابطه میان دین داری و عوامل مرتبط با آن بود. در میان پژوهش های انجام شده داخلی، تحقیقاتی که در صدد تبیین رابطه میان دین داری و گرایش به جرم باشند، به ندرت یافت می شود- به استثنای چند مورد که بیش تر توصیفی و فاقد چارچوب نظری بوده اند. این موضوع بر روی  جوانان غیر مجرم کم تر مورد آزمون تجربی قرار گرفته است. در میان پژوهش های خارجی، تحقیقاتی پیرامون رابطه میان عوامل مختلف با جرم انجام شده است، اما نکته قابل توجه آن که آنان در یک بافت فرهنگی و اجتماعی متفاوت انجام شده اند و نمی توان نتایج شان را به راحتی به جامعه مورد بررسی تعمیم داد.

چارچوب نظری پژوهش

نظریه های جامعه شناسی مختلفی از جمله نظریه دورکیم و ساترلند در تبیین گرایش به جرم وجود دارند که در زیر به آنها پرداخته شده است.

دورکیم در تعریفش از دین بر دو امر تأکید می کند: یکی وجود نمادها و اشیای مقدس و دیگر ارتباط نمادها و اشیای مقدس با مراسمی که از طریق سازمان های دینی نظیر کلیسا سازمان می یابند (گیدنز، 1363). وی با تمایزی که بین امر مقدس و نامقدس ایجاد می کند، دین را تعریف می نماید و آن را نظام منسجمی از اعتقادات و اعمال مرتبط با امور مقدس می داند که از امور و پدیده های عادی متمایزند. این اعتقادات و اعمال، افرادی را که از نظر اعتقادی و رفتاری به آن ها وابسته اند در یک اجتماع اخلاقی واحد به نام کلیسا جمع می کند(ویلم، 1377: 22-21).

بنابراین به بیان دورکیم لازمه ی وجود دین، وجود امر مقدس است و سپس سازمان یافتن باورهای مربوط به امر مقدس و سرانجام وجود مراسم و مناسکی که به گونه ای کمابیش منطقی از باورها و عقاید ناشی شده اند. به نظر او مهم ترین کارکرد مناسک دینی عبارت است از:

1. یگانگی تعهد فرد
2. ثبوت و ظهور مجدد عقاید و ارزش ها
3. منسجم کردن فرد در جمع

همچنین اهمیت مناسک در این است که با مشارکت افراد در آن ها، قدرت اخلاقی جامعه افزایش یافته و در نتیجه انسجام و همبستگی اجتماعی حاصل می شود. به طور کلی، مهم ترین کارکرد دین از نظر دورکیم، همبستگی گروهی است. هاری آلپر[12] -پژوهشگر دورکیمی- چهار کارکرد عمده دین را از نظر دورکیم این گونه بیان می کند:

دین برای نیروهای اجتماعی

الف) انظباط بخش بود (با ایجاد تقوا)

ب) انسجام بخش بود (با مراسم)

ج) حیات بخش بود (با انتقال ارزش ها)

د) خوشبختی بخش بود (با الهام به امید و آرامش). (کوزر، 1380: 200 )

دورکیم اظهار می دارد: "شهوات بشری تنها در برابر یک نیروی اخلاقی معتبر باز می ایستد. اگر هیچ نوع اقتدار اخلاقی وجود نداشته باشد، تنها قانون جنگل حکم فرما خواهد بود و ستیزه جویی به صورت پنهان یا به شکل حاد، الزاماً حالتی مزمن به خود خواهد گرفت" (پرهام، 1377: 343).

دورکیم معتقد است در فرهنگ های کوچک سنتی تقریباً همه ابعاد زندگی زیر نفوذ دین قرار دارد. مراسم دینی، خاستگاه افکار جدید و مقولات تفکر و تحکیم ارزش های موجود است. معتقد است که با ظهور جوامع مدرن، نفوذ دین رفته رفته کم می شود. تبیین علمی کم کم جای تبیین دینی را می گیرد و مراسم و مناسک کاهش می یابد و بخشش بسیار کوچکی از زندگی مردم محدود می گردد. دورکیم با مارکس متفق القول است که دین کم کم تحلیل می رود. وی می نویسد: "خدایان قدیم می میرند"، ولی اضافه می کند: " به احتمال زیاد دین به شکل نسبتاً متفاوتی تداوم می یابد. جامعه مدرن هم برای انسجام خود وابسته به مناسکی است که ارزش هایش را تأیید کند." (گیدنز وساتن، 1395: 256-255) به گمان دورکیم، بحران جامعه مدرن به دلیل عدم جایگزینی اخلاقیاتی سنتی است که بر بنیان دین استوار بوده است. از نظر وی، جامعه شناسی می باید در خدمت بازسازی اخلاقی باشد که پاسخ گوی مطالبات روح عمومی است. همچنین، او بر سودمندی اجتماعی دین و نقش انسجام محوری آن تأکید می کند. (ارویولزه و دیگران، 1395: 55) دورکیم با تبدیل امر دینی به بعد ذاتی جامعه (ایده "جامعه روح دین را تشکیل می دهد") و با تأکید بر قدرت آن در ابراز و تحکیم بخشی پیوند اجتماعی، بی تردید بر کار کرد مهم امر دینی اصرار     می ورزد: کارکرد اجتماعی و تأیید نظم اجتماعی (همان: 56) به باور دورکیم، دین یک نیروست؛ نیرویی که کنش را ممکن می کند: "مومنی که با خدایش ارتباط برقرار می کند، نه تنها انسانی است که حقایق جدیدی را می بیند که فرد غیر مومن از آن بی خبر است، بلکه انسانی است که توانایی بیش تری دارد. او در خود احساس نیروی بیش تری می کند خواه برای تحمیل مشکلات وجودش خواه برای غلبه بر آن ها. مثل این است که او بر فلاکت های بشری چیره می شود، زیرا در فراسوی وضعیت بشری ایستاده است". (همان، 58-57) به نظر دورکیم، دین در افراد حس وظیفه ای اخلاقی ایجاد می کند که از طریق آن فشار اجتماعی محترمانه ای را احساس کنند که آنان را به تبعیت از خواسته های اجتماعی ودار می نماید. (کوزر، 1380: 197؛ همیلتون، 1381: 175).

از دیدگاه دورکیم، دین افراد را از نگرانی ها و دغدغه­ های زندگی اجتماعی نامقدس دنیوی دور می­کند و آن را وارد سپهر  متعادل تری می­کند ( گیدنز، 1386: 779). بر اساس نظریه دورکیم در مورد دین، انتظار می رود که هر چه افراد دین دار تر باشند، به علت همبستگی گروهی بیش تر و حس انسجامی که به واسطه دین شکل یافته است، گرایش به کج روی اجتماعی در بین آن ها کمتر دیده شود.

دورکیم نظرش از جرم را در بستر یک نظریه فراگیر درباره مدرن گری یعنی پیشرفت جوامع از شکل مکانیکی به شکل ارگانیک ارائه نمود. وی متعقد است که به موازات گذار جوامع مکانیکی به جوامع ارگانیک در فرایند مدرن گری، با مجموعه گسترده تری از رفتارها مدارا می شود. به علت دگرگونی هدف مجازات ها ازسرکوب گری به جبران خسارات، مجازات ها کم تر خشن خواهند بود و گسترش وسیعی از قانون "تخصصی" برای سامان بخشیدن به میان کنش های جامعه ارگانیک در حال پدیدار وجود خواهد داشت و در جوامع ارگانیک، میزان رفتار مجرمانه در طی دوره های دگرگونی اجتماعی سریع افزایش خواهد یافت. (ولد و دیگران، 1393: 185) به نظر گلاک و استارک^[13] (1997) در همه ادیان به رغم تفاوت هایی که در جزئیات دارند، عرصه های مشترکی وجود دارد که دین داری در آن جا متجلی می شود. این عرصه ها که می توان آن ها را ابعاد مرکزی دین داری به حساب آورد، عبارت از ابعاد اعتقادی، مناسکی، فکری، عاطفی و پیامدی هستند:

الف) بعد اعتقادی یا باور دینی که عبارت است از ایده ها و نگرش هایی که انتظار می رود پیروان یک دین به آن اعتقاد داشته باشند، همانند اعتقاد به خدا، دوزخ و... .

ب) بعد مناسکی یا اعمال دینی که انتظار می رود پیروان یک دین آن ها را به جا آورند که شامل نماز، روزه و ... در دین اسلام است.

پ) بعد عاطفی یا تجربه دینی ناظر به عواطف، تصورات و احساسات پیروان یک دین به وجودی ربوبی یا خداست.

ت) بعد فکری یا دانش دینی که مشتمل بر اطلاعات و دانسته های بنیادی در مورد معتقد هر دین است.

ث) بعد پیامدی یا آثار دینی که ناظر بر اثرات باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزانه و به عبارت دیگر تأثیر و انعکاس دین در رفتار های روزمره است (سراج زاده، 1377: 106).

با توجه به برخی ملاحظات، از جمله وجود آموزش های رسمی دینی در ایران، بعد دانش دینی از مجموع پنج بعد دین داری در این الگو حذف شده است (سراج زاده، 1383).

ساترلند در مورد  این که  زنان در فعالیت مجرمانه کم تر مشارکت دارند این تبیین را مطرح می­کند که دخترها و پسرها به شیوه­ های متفاوتی از سوی والدین شان تحت نظارت قرار گرفته و به صورت متفاوتی در جامعه تربیت می ­شوند. ( احمدی، 210:1388) بر همین اساس در این پژوهش با توجه به نظریه های دورکیم و گلاک و استارک فرضیه های مرتبط با رابطه دین داری و گرایش به جرم  و همچنین نظریه ساترلند، فرضیه رابطه جنس و گرایش به جرم استخراج شده اند.

فرضیه های پژوهش

 فرضیه اصلی

بین میزان دین داری جوانان و میزان گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد.

فرضیه های فرعی

• بین بعد اعتقادیی دینی جوانان و میزان گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد.
• بین بعد تجربی دین داری جوانان و میزان گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد.
• بین بعد پیامدی دین داری جوانان و میزان گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد.
• بین بعد مناسکی دین داری جوانان و میزان گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد.
• بین جنسیت (دختر و پسر) و گرایش جوانان به جرم تفاوت معنی­داری وجود دارد.

روش شناسی پژوهش

روش تحقیق حاضر از نظر هدف و ماهیت، کابردی و از حیث روش اجرا، پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را جوانان 18 -29 ساله شهر دره شهر در زمان مطالعه تشکیل می دهند که تعداد کل آن ها براساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، 16221  نفر بود است. براساس فرمول کوکران با سطح اطمینان 95 درصد و دقت احتمالی 5 درصد، حجم نمونه 376 نفر مشخص گردید. شیوه نمونه گیری، به صورت خوشه ای چند مرحله ای است که با استفاده از نقشه جغرافیایی شهر دره شهر به پنج منطقه شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم بندی شده است و هر منطقه به چند خیابان و هر خیابان به چند کوچه و سپس از هر خانواده هر چند نفر جوان بود، به صورت تصادفی نمونه گیری شده است. ابزار مورد استفاده، "پرسشنامه استاندارد دین داری گلاک و استارک" بوده است که اعتبار و پایایی سنجه دین داری گلاک و استارک بارها توسط محققان داخلی آزمون شده و بر اساس گزارش تمامی محققان این سنجه دارای اعتبار و پایایی بالایی بوده است (سراج زاده و پویافر، 1387). پایایی متغیرهای مورد مطالعه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به شرح زیر است.

جدول 1: ضرایب آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق

مفاهیم پژوهش

جرم

 بر اساس ماده  دو از قانون مجازات اسلامی، جرم عبارت است از: هر فعلی یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد (محسنی تبریزی و سلیمانی، 1389: 21). گرایش به جرم عبارت است از: تمایل فرد به انجام فعلی که قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد یا تمایل به ترک فعلی که قانون بر آن بر آن مجازات تعیین کرده باشد.  شایان ذکر است که گرایش به جرم  براساس پژوهش های تجربی پیشین (علی خواه، 1383: 127-126) شامل 18 گویه در قالب طیف لیکرت است: انجام دادن سریع کارها، گاهی باید خلاف قوانین وضعی عمل کرد، با فرار کردن از دست قانون  احساس لذت می کنم، خرید و فروش مواد مخدر در جامعه نباید آزادانه صورت گیرد و ....

دین داری

 متغیر دین داری شامل پنج بعد (اعتقادی، تجربی، مناسکی، دانشی و پیامدی) است که با توجه به برخی ملاحظات، از جمله: وجود آموزش های رسمی دینی در ایران، بعد دانش دینی از مجموع پنج بعد دین داری در این الگو حذف شده است (سراج زاده، 1383). برای سنجش این متغیر از سؤال های مربوط به متغیر دین داری در الگوی گلارک و استارک استفاده شده است- از طریق چهار بعد (اعتقادی، تجربی، مناسکی و پیامدها) که هر کدام چهار شاخص داشته اند. شاخص های بعد اعتقادی شامل قرآن کلام خدا است و هر چه می گوید حقیقت محض است، در روز قیامت به اعمال و رفتار ما دقیقا رسیدگی می شود و... ؛ تجربی شامل تقلب در پرداخت مالیات کار نادرستی است، به نظر می رسد بسیاری از قوانین اسلام را نمی توان در جامعه امروزی اجرا کرد و ...؛  مناسکی شامل تا چه حد قرآن می خوانید؟ در ایام ماه رمضان (چنانچه مریض یا مسافر نباشید) چقدر روزه می گیرید و... و پیامدی شامل کسی که به خدا ایمان دارد از مرگ نمی ترسد، بدون اعتقادات دینی احساس می کنم زندگیم پوچ و بی هدف است و...  با مقیاس رتبه ای سنجیده شده است.(گلاک و استارک، 1965، به نقل از، سراج زاده و پویافر، 1387).)

یافته های پژوهش

بر اساس یافته های توصیفی این پژوهش، 58 درصد از افراد نمونه را مردان و 42 درصد را زنان تشکیل   می دهند. 9/52 درصد از افراد، مجرد و 7/45 درصد آن ها متأهل و 3/1 درصد آن ها مطلقه بودند. 25درصد از افراد نمونه، در سنین 18-20، 5/16 درصد را سنین 21-23، 1/22 درصد سنین 24-26 و 4/36 درصد را سن 27-29 سال تشکیل می دهند. 9/6 درصد پاسخ گویان زیر دیپلم، 37 درصد پاسخ گویان دیپلم، 5/20 درصد فوق دیپلم، 3/29 درصد لیسانس و 4/6 درصد فوق لیسانس و بالاتر بوده اند.

جدول 2: توزیع فراوانی ابعاد دین داری

جدول 2 توزیع فراوانی ابعاد دین داری در این تحقیق را نشان می دهد. در توصیف بعد اعتقادیی- دینی می توان گفت که 0/63 درصد پاسخ گویان دین داری اعتقادی خود را در حد بالا و 4/14 درصد پاسخ گویان در حد متوسط و تنها 6/22 درصد در حد پایین اعلام کرده اند. بنابراین بعد اعتقادی دین داری در اکثر پاسخ گویان (0/63 درصد) در حد بسیار بالایی قرار دارد. در توصیف بعد تجربی، می توان گفت که 7/52 درصد پاسخ گویان تجربه دینی خود را در حد بالا، 1/30 درصد پاسخ گویان در حد متوسط و 3/17 درصد در حد پایین اعلام کرده اند. بنابراین، بعد تجربی دینداری در بیشتر پاسخ گویان (7/52 درصد) در حد بالاست. در توصیف بعد پیامدی دین داری می توان گفت که 3/38 درصد پاسخ گویان دین داری پیامدی خود را در حد بالا، 1/48 درصد پاسخ گویان در حد متوسط و 6/13 درصد در حد پایین اعلام کرده اند. بنابراین دین داری پیامدی نیز در بیشتر پاسخ گویان (3/38 درصد) در حد بالا، ولی در عین حال کمتر از بعد اعتقادی و بیش تر از  بعد مناسکی است. در توصیف بعد مناسکی می توان گفت که 6/14 درصد پاسخ گویان اعمال مناسکی خود را در حد بالا، 4/32 درصد پاسخ گویان در حد متوسط و 9/52 درصد در حد پایین اعلام کرده اند. بنابراین دینداری مناسکی در بیش تر پاسخ گویان در حد بالا (4/32)  که از میان سایر ابعاد کم ترین سطح بالا را دارد.

جدول 3: توزیع فراونی دین داری

جدول 3 توزیع دو متغیر اصلی این پژوهش (دین داری و گرایش به جرم) را به صورت کلی بیان می کند که بر طبق آن در توصیف مفهوم دین داری می توان گفت که  7/44 درصد پاسخ گویان میزان دین داری خود را در حد بالا،  6/38 درصد پاسخ گویان در حد متوسط و 8/16 درصد در حد پایین اعلام کرده اند. بنابراین، دین داری در بیش تر پاسخ گویان(7/44 درصد) در حد بالا قرار دارد.

جدول 4: توصیف آماره های متغیر وابسته

چنان که در جدول 4 مشاهده می گردد، میانگین گرایش به جرم 78/53 درصد است که نشان دهنده سطح متوسط گرایش به جرم در بین پاسخ گویان است.

جدول 5: آزمون رابطه بین دین داری و جرم

جدول 5 همبستگی میان ابعاد مختلف دین داری(اعتقادی، تجربی، پیامدی، مناسکی و گرایش به جرم) در بین جوانان را برای ما نشان می دهد که با توجه به نتایج به دست آمده می توان گفت که بین ابعاد مختلف دین داری جوانان و گرایش به جرم رابطه معنادار و در عین حال معکوسی وجود دارد. ضمن این که نتایج حاکی از آن است که بعد مناسکی دین داری با شدت قوی تری نسبت به سایر ابعاد توانسته است میزان گرایش به جرم را تبیین کند (428/0-).

جدول 6: رابطه دین داری و گرایش به جرم

جدول 6 اطلاعات مربوط به آزمون رابطه بین دو متغیر اصلی این مطالعه ( دین داری به عنوان متغیر مستقل و گرایش به جرم جوانان به عنوان متغیر وابسته) را نشان می دهد. این اطلاعات بیانگر این مطلب است که بین دین داری و گرایش به جرم رابطه معکوس و معناداری وجود دارد که شدت این رابطه نیز زیاد است (446/0-). به عبارت دیگر، این رابطه بیانگر این مهم است که هر چه میزان دین داری در بین جوانان فزونی یابد، با شدت زیادی گرایش به جرم در بین آن ها کاسته می شود.

جدول 7: آزمون تفاوت میانگین گرایش به جرم بر حسب جنسیت

چنان که داده های جدول 7 نشان می دهد میانگین گرایش به جرم در پسران 36/58 و در دختران 91/54 می باشد. با توجه به t به دست آمده در سطح معناداری 010/0 که برابر 58/2 می باشد، می توان نتیجه گرفت این اختلاف میانگین در بین دو گروه از نظر میزان گرایش به جرم معنادار می باشد. بنابراین فرضیه ای که مبین وجود تفاوت بین این دو گروه از نظر میزان گرایش به جرم می باشد پذیرفته می شود.

جدول 8 : خلاصه مدل رگرسیون

با توجه به جدول 8 خلاصه مدل رگرسیون مقدار ضریب همبستگی چندگانه بین متغیر وابسته ومتغیرهای مستقل 745/0 می باشد و مقدار ضریب تعیین برابر 556/0 نشان دهنده تأثیر تقریبی 56  درصدی تبیین متغیر وابسته بر اساس  متغیرهای مستقل را نشان می‌دهد.

جدول 9:  آزمون آنالیز واریانس برای آزمون رگرسیون

با توجه به جدول 9 چون سطح معنی داری (sig= /000)  کم تر از 05/0 است، بنابراین با اطمینان 95 درصد رگرسیون معنی دار است.

جدول 10: نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره

با توجه به جدول 10  و بر اساس ضریب استاندارد شده بتا متغیرهای مستقل،  7/36 درصد برای بعد تجربی دینداری به طور معکوس،  5/27 درصد بعد پیامدی دینداری به طور معکوس، 6/26 درصد بعد مناسکی دین داری به طور معکوس متغیر وابسته (جرم) را تبیین کرده اند.

نتیجه گیری

معضل جرم جوانان از دیر باز در جوامع مختلف انسانی، همواره موضوعی حساسیت ­زا و مورد توجه جدی اعضای این جوامع و بسیاری از صاحب ­نظران بوده است. نتایج توصیفی این پژوهش حاکی از آن است که میزان دین داری در جامعه آماری در سطح بالایی قرار دارد؛ به طوری که 7/44 درصد از افراد میزان دین داری خود را در سطح بالا اعلام کرده اند. لذا  دیدگاه اینگلهارت مبنی بر غیر دینی شدن نسل جوان (سکولاریته) بر اساس نتایج این پژوهش نمی تواند در مورد نسل جوان معاصر ایران مصداق داشته باشد. نتایج این تحقیق با پژوهش های پیشین داخلی که از سنجه مشابهی استفاده کرده اند، همخوانی دارد (سراج زاده، 1383، نیک خواه 1383، طالبان 1387 و بحری پور و نیازی،1393) همچنین، این یافته ها با پژوهش خارجی رام آکا نا نو و دیگران (2004) مبنی بر این که دین برای جوانان هنوز از اهمیت زیادی برخوردار است، هم سو می باشد.

میانگین گرایش به جرم 78/53 درصد است که نشان دهنده سطح متوسط گرایش به جرم در بین پاسخ گویان می باشد. اگر چه بر اساس دیده گاه دورکیم، بخشی از انحراف­ ها یا جرم ها در جامعه طبیعی است و بخشی از آن ها از ویژگی­ های خاص جامعه است و نباید آن­ها را نمونه بیماری اجتماعی تلقی کرد، ولی با توجه به ارقام این پژوهش گرایش به جرم در این جامعه آماری پدیده طبیعی نیست و نمونه بیماری اجتماعی است و می تواند پیامد های مخربی برای جامعه و افراد آن داشته باشد.

 یافته های پژوهش نشان داد که از میان ابعاد دین داری، بعد مناسکی با شدت  قوی تری(428/0-) با میزان گرایش به جرم جوانان رابطه دارد. با توجه به این یافته نتیجه می گیریم برای کاهش گرایش به جرم در بین جوانان مسئولان امر باید توجه خاصی به بعد مناسکی داشته باشند و در این زمینه باید اقدامات و برنامه ریزی هایی انجام شود.

نتایج استنباطی این پژوهش نیز مؤید تأثیر دین داری در ارتباط با گرایش به  جرم در بین جوانان است؛ به طوری که هر چقدر در بین جوانان میزان دین داری افزایش یابد، به میزان زیادی گرایش به جرم در بین آن ها کم تر می شود. همچنین در مورد رابطه بین ابعاد دین داری و گرایش به جرم نیز نتایج بیانگر این موضوع است که بین ابعاد باور دینی، تجربی، پیامدی، مناسکی و گرایش به  جرم جوانان رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد.. نتیجه این یافته با یافته ­های داخلی خسرو شاهی و همکاران(1395)، نیازی و خادمی (1391) و کاظمی (1389) و  یافته های خارجی استانسفید و همکاران(2017)، وانگ و چانگ (2016)، بایرون و همکاران (2014)، ریسیگ و همکاران (2012) ویتن (2005)، گیونس (2003) و  بایر و رایت (2001) هم سو می ­باشد، اما با یافته های ازبای(2015) همخوانی ندارد. این فرضیه نیز از دیدگاه دورکیم قابل تبیین است. از دیدگاه وی، دین افراد را از نگرانی ­ها و دغدغه­ های زندگی اجتماعی نامقدس دنیوی دور می­کند و آن را وارد سپهر متعادل تری می­کند.

 این فرضیه که بین جنسیت (دختر و پسر) و گرایش آن ها به جرم تفاوت معنی داری وجود دارد، تأیید شده و گرایش به جرم در بین پسران نسبت به دختران بیش تر بوده است. نتیجه این یافته با یافته های پژوهش خسرو شاهی و همکاران (1395) هم سو می باشد. این فرضیه بر اساس نظریه ساترلند است که دخترها و پسرها به شیوه­ های متفاوتی از سوی والدین شان تحت نظارت قرار گرفته و به صورت متفاوتی در جامعه تربیت می شوند. به همین دلیل  زنان در فعالیت مجرمانه کم تر مشارکت دارند. همچنین از دیدگاه گیدنز مبنی بر این که پسران بیش تر از دختران مرتکب جرم می شوند، قابل تبیین است.

یافته های به دست آمده در سطح تحلیل رگرسیونی، تأثیر تقریبی 56  درصدی تبیین متغیر وابسته بر اساس  متغیرهای مستقل را نشان می دهد.

به طور کلی بر اساس یافته های این پژوهش نتیجه می گیریم که نقش دین را نباید به دست فراموشی سپرد. بر این اساس، لازم است به نقش تربیت دینی والدین و نهادینه کردن ارزش های اخلاقی در فرزندان از دوران کودکی و نیز به نقش حساس و مؤثر روحانیون و مبلغین دینی توجه ویژه ای نشان داده شود. هم چنین با توجه به نقش دین در کاهش گرایش به جرم، نظریه عرفی شدن و بی نیازی جوامع از دین و راندن آن از زیست جهان جمعی به تاریک خانه فردی به بهانه بی­کارکردی شدن و یا کارکرد نداشتن آن به چالش کشیده می شود.

بنابر این، بر اساس نتایج به دست آمده در این پژوهش می توان پیشنهاد هایی در این حوزه به شرح زیر ارائه کرد:

  دین داری( اعتقادی، تجربی، پیامدی و مناسکی) از جمله عوامل مؤثر در کاهش گرایش به  جرم است. پس باید به آموزها و رهنمودهای دینی توجه ویژه داشت و سازمان های مسئول مثل اداره تبلیغات اسلامی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما، مدارس و دانشگاه ها باید توجه ویژه ای به این مهم داشته باشند. و در نشر درست اندیشه های اسلامی به صورت کارشناسی و دقیق نهایت سعی و تلاش خود را به کار بگیرند.

با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش  و نقش بیش تر بعد مناسکی دین داری  در کاهش گرایش به جرم، باید سرمایه گذاری هدفمند در این زمینه انجام شود. شایان ذکر است که مطالعاتی موردی در زمینه دین داری انجام شده، همانند تحقیق حاضر که جامعه آماری مورد مطالعه اش جوانان بوده اند و نتایج به دست آمده از این قبیل مطالعات قابل تعمیم به سایر افراد جامعه و سایر گروه های سنی نیست. بنابراین پیشنهاد می شود که انجام پژوهش بر روی نمونه های معرف تر که قابلیت تعمییم پذیری بیش تری داشته باشند، انجام شود. هم چنین به منظور نتیجه گیری بهتر و تعمیم پذیری بالاتر پیشنهاد می شود که سایر پژوهش ها به صورت تطبیقی و بر روی نمونه های متفاوت انجام شود و در این زمینه پژوهش های به روش کیفی انجام شود و در راستای تدوین سیاست گذاری ها جهت کاهش گرایش به جرم لازم است قبل از هر اقدامی پژوهش هایی کاربردی در این زمینه انجام گیرد تا ابتدا وضع موجود در این زمینه مشخص شود و در مرحله بعد با توجه به امکانات مورد نیاز، نقطه مطلوب و هدف برنامه تعیین شود. آن گاه با به کارگیری امکانات مختلف به تدوین برنامه های مشارکتی در جهت تغییر نگرش و در نهایت تغییر رفتار جوانان برای نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی اجرایی مناسب اقدام نمود.

وجود محدودیت و مشکلات بر سر راه هر پژوهش امری اجتناب ناپذیر است. این تحقیق نیز با محدودیت هایی  روبرو بود که دست یابی به اهداف تحقیق را دچار کندی کرد. در زیر به چند مورد از این محدودیت ها اشاره می کنم:

• وقت گیر بودن پرسش گری در بین جوانان شهر دره شهر برای اطمینان از این که پاسخ گویان به تمام سؤال های پرسش نامه جواب دهند.
• مشکلات تحقیق بیش تر در بعد عملی و میدانی تحقیق بود؛ جلب اعتماد کامل پاسخ گویان دشوار بود- با وجود آن که چندین بار تفهیم شد که هویت آنان پنهان خواهد ماند و هدف فقط انجام دادن یک پژوهش میدانی است. همچنین، کسب اطلاع از بعضی از رفتارهای خصوصی (مانند نگرش دینی و گرایش به جرم) با مشکلات زیادی مواجه بود.
• از محدودیت های پژوهش، گردآوری داده ها تنها در یک جامعه شهری بود که از توان تعمیم دهی نتایج می کاهد. بنابراین برای رفع محدودیت های یاد شده پیشنهاد می شود که در پژوهش های آینده از سایر جوامع شهری کشور برای جمع آوری نمونه و گردآوری اطلاعات استفاده شود.
• یکی دیگر از مشکلات، عدم تحویل پرسش نامه ها و عدم دسترسی به پاسخ گویان بود که صرف وقت و هزینه زیادی را در پی داشت.