تدوین مدل ارزیابی عملکرد فنی ادارات کل ورزش و جوانان استان های کشور

سیروس احمدی[1]

مهدی سوادی[2]

حمیدرضا سایبانی[3]

تاریخ دریافت مقاله: 10/5/1397

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:6/6/1397

مقدمه

ورزش به عنوان یک قدرت مؤثر در توسعه اجتماعی و اقتصادی، با تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم نقش مهمی در اقتصاد و سیاست کشورها دارد(علیان،1392). عملکرد ورزشی، پدیده­ای است مرتبط با تحلیل مدیریت که برای عملکرد بهتر ورزشی و برتری مدیریت در آن، ورزش را باید به مثابه یک سیستم نگریست و به عناصر کلیدی آن به عنوان یک سیستم یکپارچه توجه کرد (Chadwick, 2009). ارزیابی عملکرد در سازمان های ورزشی، یکی از مقوله­های مهم مورد توجه بسیاری از کارشناسان و مدیران این سازمان ها بوده است (ولی­قزوینی، شاه­بهرامی، نظری، مرادی و کلهر،1391 و Chadwick, 2009)، چرا که این سازمان ها نیازمند شناسایی وضع موجود خود به منظور توسعه برنامه­های بهبود در راستای دستیابی به وضع مطلوب خود هستند (ولی­قزوینی، شاه­بهرامی، نظری، مرادی و کلهر، 1391). ارزیابی عملکرد و میزان دسترسی به اهداف، از جمله نیازهای محسوس در هر سازمانی می­باشد (صیف، ایمانی فراهانی و ثابت، 1393). هر سازمانی به‌منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغوبیت فعالیتت های خود به ویژه در محیط­های پیچیده و پویا نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد. فقدان نظام ارزیابی و کنترل در یک سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون‌ سازمانی تلقی می­گردد که پیامدهای آن ‌کهولت و در نهایت مرگ سازمان در بخش خصوصی و انتفاعی (مجیبی میکلایی، ایمان و عرب، 1391) و از دست رفتن اعتماد عمومی به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه دولت­ها در بخش دولتی است. به منظور بررسی وضعیت ارزیابی عملکرد سازمان های متولی ورزش اعم از ادارات تربیت بدنی دانشگاه­ها، ادارات کل ورزش و جوانان استان ها، هیئت­های ورزشی، فدراسیون­های ورزشی و ...  مطالعات گسترده­ای صورت گرفته است. حسینی (1390) در پژوهشی نشان داد شاخص­های مالی و اقتصادی بیشترین تاثیر را بر عملکرد باشگاه ها برای بهبود عملکرد داشتند و باشگاه ها برای بهبود عملکرد، نیاز به مدیریت هزینه و ایجاد راه­های درآمد بیشتر دارند، ضمن اینکه ثبات در بازیکنان، مدیریت و مربیان باشگاه­ اهمیت ویژه­ای دارد. میرفخرالدینی و همکاران (1392) در مطالعه­ای نشان دادند که اداره کل تربیت بدنی استان یزد در دو عامل فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری، عملکرد مطلوب داشته و در دو عامل مشتری و مالی (مناظر کارت امتیازی متوازن) عملکرد مطلوبی نداشته است. علیان (1392) در پژوهشی نشان داد که عملکرد زیرساخت­های درونی اداره کل ورزش و جوانان اصفهان بر اساس کارت امتیازی متوازن و نیز عملکرد اداره مربوطه از لحاظ تعیین تاثیر سیستم مالی، مشتریان، فرآِندهای داخلی، آموزش و یادگیری مستمر در استقرار ارزیابی بر اساس روش کارت امتیازی متوازن به طور معنی داری کمتر از سطح متوسط بوده است. دی­دلینی (2008) طی پژوهشی به این نتیجه رسید که وقتی دانشگاه نظام ارزیابی عملکرد بخش ورزش را با استفاده از کارت امتیازی متوازن اجرا کرد، سه هدف عوامل مالی، مشتری و رشد و یادگیری و چهار هدف در فرآیندهای داخلی را داشت که سودآوری این بخش و گرایش دانشجویان به فعالیتت های ورزشی بویژه ورزش قهرمانی افزایش یافت. آلونسو آنگل و فرناندز پاتریسیو (2009) در تحقیقی با عنوان «کارت امتیازی متوازن برای سرمایه گذاری دولتی در بخش ورزش»، شاخص­های عملکرد را اقتضا، درجه سودمندی، کارآیی، مطلوبیت و دوام از عوامل موثر بر تصمیم­گیری می­دانند. اکمکی (2014) در پژوهشی با عنوان «کارت امتیازی متوازن برای وزارت ورزش و جوانان ترکیه» نشان داد که با روش کارت امتیازی متوازن، موسسات قادر به اندازه­گیری دارایی­های مادی و همچنین دارایی­های غیرمالی هستند و همچنین در مدیریت معاصر، ورزش باید مانند کشورهای توسعه یافته به طور مستقل مدیریت شود. ابویل (2015) در پژوهشی بیان نمود که عملکرد سازمانی به یک تابع مدیریت ضروری در زمینه ورزش غیرانتفاعی جهت افزایش فشار بر این سازمان ها برای ارائه خدمات با کیفیت به سهامداران به شیوه­ای پاسخگو و شفاف تبدیل شده است. گوهر رستمی و همکاران (2016) در پژوهشی با عنوان «مدل یابی معادلات ساختاری شاخص­های ارزیابی عملکرد اداره کل ورزش و جوانان استان گیلان» نشان دادند که در ارزیابی عملکرد سازمان باید به چهار منظر مورد مطالعه و ابعاد آن و شاخص­های تایید شده توجه ویژه­ای شود که بر اساس بارعاملی لازم است اولویت فعالیتت و ارزیابی به فرآیندهای داخلی، مشتری و نتایج ورزشی، رشد و یادگیری و مالی داده شود. طالب­پور و همکاران (2017) در پژوهشی با عنوان «طراحی مدل مدیریت عملکرد ورزشی دانشگاهی با ترکیب مدل BCS و EFQM» با استفاده از تکنیک QFD، اهداف استراتژیک و معیارهای ارزیابی را با رویکرد مدل برتری پس از تجزیه و تحلیل داده­ها اولویت بندی نمودند که اهداف «ارتقای سطح علمی و تجربی مربیان و کارشناسان»، «افزایش سطح سلامت جسمی و روحی، شادی و توانایی دانشجویان» در میان اهداف ذینفع، اهداف «بهبود فرآیند برنامه ریزی، سازماندهی و نظارت بر فعالیتت های ورزش دانشگاهی» و «عدم تمرکز در اجرا و جذب دانشگاه­ها در برگزاری کلیه فعالیتت های ورزش دانشگاهی» در میان اهداف فرآیند داخلی، اهداف «افزایش انگیزه دانشجویان و تعهد ملی از طریق برنامه های ورزشی» و «ترویج تبادل اطلاعات و ورزش و همکاری علمی با سازمان های وابسته به تربیت بدنی و امور ورزشی» در میان اهداف رشد و یادگیری، اهداف «توسعه دانشجویان انجمن­های ورزشی و حمایت و تشویق مربیان و دانشجویان فعال»، «ایجاد یک کمیته هماهنگی ورزشی دانشجویی» در میان اهداف مالی و بودجه به ترتیب تعیین شده است. بررسی این مطالعات نشان می­دهد که در تمام آنها از یک مدل استفاده شده است یا با ترکیب چند مدل سعی در جامع کردن نگاه خود داشته اند. این در حالی است که اثربخشی ترکیب مدل ها در هیچ مطالعه­ای اثبات نشده است و وجه مشترک تمام مطالعات این است که از مدل های غیر بومی و متناسب با بخش خصوصی استفاده شده است.

در نگاه بسیاری از صاحب‌نظران عرصه ورزش و تربیت‌بدنی، مشکلات ساختاری و انسانی و مدیریتی عدیده‌ای وجود دارد که توسعه و ترقی ورزش را دشوار ساخته است. شاخص‌های کلان ورزش و تربیت‌بدنی در بخش­های کمی و کیفی با ناهنجاری­های جدی و عمده­ای مواجهه است. عدم برنامه­ریزی مناسب، نداشتن طرح و برنامه قابل ‌اجرا، عدم امکان کنترل و نظارت و اصلاح مدیریت و عملکرد آنان، جریان مدیریتی غیر کارآمد و غیر متعهد، عدم توجه به استفاده از پژوهش­ها و علوم ورزشی به‌صورت مستمر و اصولی، عدم توجه به شایسته­سالاری و به‌کارگیری نیروهای لایق و متعهد ورزشی در بخش­های مختلف ازجمله ناهنجاری­هایی هستند که همواره پیکر جامعه ورزش کشور­ها را با آفات متعددی رو به رو ساخته است (علیان، 1392). رصد کردن برنامه­های این ادارات و هدایت آن­ها در مسیر اهداف مدون    می­تواند بخشی از این ایرادات را مرتفع سازد. از طرف دیگر، هدایت و رصد کردن مستلزم وجود ابزار کنترلی قوی است که دو موضوع را مشخص کند: اولاً، انتظارات جامعه ورزش و جوانان و مقام های ذیصلاح از ادارات کل استانی؛ ثانیاً، میزان موفقیت مدیران کل در برآوردن این انتظارات. این ابزار کنترلی در علوم مدیریت، «ارزیابی عملکرد» نامیده می­شود.

تعدد مدل های ارزیابی عملکرد سازمانی از جمله الگوی مدیریت عملکرد جهان‌شمول، چهارچوب نتایج، تعیین‌کننده‌ها، EFQM، BSC، منشور عملکرد، الماس سازمانی، چهارچوب مدیریت عملکرد، پنل بهره­وری، مدل عملکرد سازمان دولتی، مدل مدیریت عملکرد سازمانی، مدیریت عملکرد در بافت خط­مشی، مدل سنجش و... گویای عدم اجماع بر روی یک مدل خاص است. از سوی دیگر، استفاده از این مدل ها با هدف سنجش عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان دارای نواقصی از جمله بومی نبودن مدل ها و عدم همخوانی و تناسب آن­ها با محیط مدیریتی ایران بخصوص مدیریت در حوزه ورزش، تک بعدی بودن آنها و عدم اثبات مفید بودن استفاده ترکیبی از مدل هاست. از منظر اجرایی نیز وجود قوانین، دستورالعمل­، بخشنامه و آیین­نامه­های اجرایی متعدد، از یک‌سو و ضعف عملکردی ادارات کل ورزش و جوانان استان ها که تأثیر خود را در برنامه­های استعداد­یابی و مسابقات برون‌مرزی نشان می­دهد، از سوی دیگر بر ضرورت انجام این مطالعه می­افزاید. بدیهی است که عدم انجام این مطالعه موجب غفلت مدیران و مراجع تصمیم­گیر و دارای دو تأثیر بسیار منفی است: 1- هدر رفتن بودجه اختصاص داده شده به دو مقوله بسیار مهم سلامت فردی و اجتماعی جامعه (به‌عنوان شایع­ترین نتیجه شکست برنامه­ها و تلاش­های ورزشی)؛ 2- سرخوردگی جوانان به علت عدم ساماندهی امورات آن‌ها. با توجه به موارد فوق این سؤال در ذهن محقق ایجاد می­شود:

مدل ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان استان های سراسر کشور چگونه است؟

روش شناسی پژوهش

روش پژوهش این مطالعه از نوع کیفی می­باشد. به منظور احصای مفاهیم، مقوله­ها، ابعاد و در نهایت استخراج مدل از روش پدیدارشناسی تفسیری استفاده ­گردید؛ چنان که از طریق مصاحبه با خبرگان (علمی و اجرایی) و روش هفت مرحله­ای کلایزی به استخراج مفاهیم، مقوله­ها و ابعاد و در نهایت مدل اقدام شد.

در مرحله اول، در پایان هر مصاحبه و ثبت یادداشت برداری­های میدانی، بیانات ضبط شده شرکت کنندگان گوش داده و اظهارات آن­ها، تایپ و جهت درک پاسخ­های مصاحبه­کنندگان به دقت مطالعه گردید. در مرحله دوم، پس از مطالعه پاسخ­ها، اطلاعات با معنی و بیانات مرتبط با پدیده مورد بحث، مشخص شد. در مرحله سوم، استخراج مفاهیم فرموله آغاز گردید و بعد از مشخص کردن عبارات مهم هر مصاحبه، از هر عبارت یک مفهوم که بیانگر معنی و قسمت اساسی تفکر فرد است استخراج شد. بعد از استخراج کدها، در مرحله چهارم، پژوهشگر مفاهیم تدوین شده را به دقت مطالعه و براساس تشابه مفاهیم دسته­بندی کرد-بدین ترتیب، دسته­های موضوعی از مفاهیم تدوین شده تشکیل شد. در مرحله پنجم، نتایج برای توصیف جامع از پدیده مورد مطالعه به هم پیوند داده شد و دسته­های کلی­تری به وجود آمد. در مرحله ششم، توصیف جامعی از پدیده مورد مطالعه ارائه شد و در مرحله هفتم، اعتبار بخشی با ارجاع به هر نمونه درباره یافته ها صورت گرفت.

بخش کمی

بعد از تایید روایی پرسشنامه ساخته شده با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، پایایی ابزار سنجیده شد و در مرحله بعد با استفاده از آزمون کلموگروف – اسمیرونف نرمالیتی متغیرها و سپس با توجه به نتایج آزمون قبلی به منظور تعیین رابطه و همچنین نقش مولفه­ها از آزمون­های پارامتریک (همبستگی پیرسون و رگرسیون) یا آزمون­های ناپارامتریک استفاده گردید. در نهایت به منظور بررسی برازش مدل از مدل معادلات ساختاری بهره گیری شد و ابزارانجام این آزمون ها، نرم افزارهای SPSS و Lisrel بود.

یافته های پژوهش

ورزش قهرمانی

نتایج این بخش با تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب شده از مصاحبه با 9 تن از خبرگان  به دست آمد. نتایج پژوهش در بخش ورزش قهرمانی به شرح جدول زیر است:

جدول 1: کدهای توصیفی بخش ورزش قهرمانی

جدول 2: مفاهیم اصلی و فرعی بخش ورزش قهرمانی

ورزش همگانی

نتایج این بخش با تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب شده از مصاحبه با 11 تن از خبرگان به دست آمد. نتایج پژوهش در بخش ورزش همگانی به شرح جدول زیر است:

جدول 3: کدهای توصیفی بخش ورزش همگانی

جدول 4: مفاهیم فرعی و اصلی بخش ورزش همگانی

ورزش بانوان

نتایج به دست آمده در این بخش با تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب شده از مصاحبه با 11 خبره حاصل شد. پس از تجزیه و تحلیل داده­های حاصل از مصاحبه، نتایج پژوهش به شرح جدول زیر بیان گردیده است:

جدول 5: کدهای توصیفی بخش ورزش بانوان

جدول 6: مفاهیم فرعی و اصلی بخش ورزش بانوان

حوزه جوانان

نتایج این بخش با تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب شده از مصاحبه با 11 تن از خبرگان به دست آمد. نتایج پژوهش در حوزه جوانان به شرح جدول زیر است:

جدول 7: کدهای توصیفی حوزه جوانان

جدول 8: مفاهیم فرعی و اصلی حوزه جوانان

بررسی مفاهیم

1. ورزش قهرمانی

اولین مفهوم، استنباط شده ورزش قهرمانی بود که از طریق 6 مفهوم فرعی «شرکت در مسابقات داخلی و بین­المللی، مقام ها و عناوین کسب شده، میزبانی مسابقات، سازماندهی ورزشکاران، آموزش و توسعه و سیاست­گذاری» به دست آمده است.

در این پژوهش بسیاری از خبرگان اظهار داشتند که ورزش قهرمانی نقش موثری در جامعه دارد و برای سنجش عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان باید به مواردی از این دست که در چند مسابقه بین­المللی و حتی داخلی شرکت کرده، چه مقام هایی کسب کرده­اند، آیا تا بحال با میزبانی از مسابقات بزرگ نشاط رو به جامعه تزریق کرده این و یا حتی برای رشد و توسعه ورزش قهرمانی داور و یا مربی به اندازه کافی پرورش داده­ایم، توجه کرد.

بعضی از گفته های مشارکت کنندگان به شرح زیر است:

«باید بررسی شود که این اداره کل و یا این استان چند نفر ورزشکار نخبه تحویل تیم­های ملی داده است و از این تعداد چند نفر در فهرست نهایی تیم­های ملی هستند، در مسابقات جهانی و آسیایی چه جایگاهی برای ورزشکاران این استان قائل اند، چند تا از تیم های این استان در مسابقات استانی و بین المللی مشارکت دارند و موفق به کسب مقام شده­اند».

دیگری می گفت:

«اگر تیم های ما به مسابقات قهرمانی جهان دعوت و اعزام شده اند، زنگ تفریح رقبا بوده اند یا توانسته اند مقامی کسب کنند؟ مقام های انفرادی کسب شده توسط ورزشکاران ما در بازی های جهانی، آسیایی و پاراآسیایی و مسابقات قهرمانی آسیا چه بوده است».

یکی دیگر می­گفت:

«آیا تا کنون میزبان مسابقات قهرمانی جهان بوده ایم؟ ایا عرضه داریم و یا حتی از حمایت کافی برخوردار هستیم که میزبان مسابقات قهرمانی آسیا باشیم؟ به منظور برگزاری دوره های مربیگری و داوری از چند هیئت ورزشی حمایت کرده ایم؟ چند نفر داور و مربی نخبه با شاخص­های مدون انتخاب و  به کارگاه های تخصصی بین المللی اعزام کردیم؟»

1. ورزش همگانی

دومین مفهوم استنباط شده، ورزش همگانی بود که از طریق 4 مفهوم فرعی «شرکت در مسابقات، برنامه­ها و جشنواره­های داخلی و بین­المللی، فعالیتت های ترویجی، مقام های کسب شده در مسابقات بین المللی و داخلی و ورزشکاران سازمان یافته » به دست آمده است.

هدف اصلی و واقعی وزارت ورزش و جوانان و ادارات کل استانی توسعه ورزش همگانی یا به عبارت دیگر، همگانی کردن ورزش است و بر همین اساس باید ادارات کل در این حوزه بیشتر فعال باشند و از این نکته نیز نباید غافل شد که ورزش همگانی و قهرمانی با هم رابطه­ای دو سویه و متعامل دارند؛ به این صورت که ورزش همگانی زمینه و اساس ورزش قهرمانی است و ورزش قهرمانی باعث ایجاد نشاط در جامعه و ترغیب مردم به سمت ورزش و فعالیتت های بدنی می­شود. برای مثال، تعدادی از خبرگان بیان نمودند:

«بررسی کنیم که در طول سال اداره کل استان از چند دوره مسابقه و جشنواره ورزش همگانی میزبانی کرده است؟ چند دوره جشنواره و مسابقه بین المللی و قهرمانی آسیا در این استان برگزار شده است؟ چندتا همایش ورزش همگانی و صبحگاهی با حمایت اداره کل ورزش استان در سطح استان برگزار شده است؟»

نفر بعدی می­گفت:

«این استان با حمایت اداره کل ورزش و جوانان چند تیم در لیگ برتر دارد؟ این اداره کل چند نفر و یا تیم به مسابقات و جشنواره های جهانی، آسیایی، بین المللی و کشوری اعزام کرده است؟».

دیگری می­گفت:

«به طور متوسط چند نفر در یک بازه زمانی مشخص ماهانه، فصلی و یا سالانه در برنامه های ورزش همگانی شرکت می کنند و نقش اداره کل در صورت کم یا زیاد بودن این افراد چه بوده است؟ در مسابقات و جشنواره­های جهانی، آسیایی، بین المللی و کشوری چند مقام توسط تیم‌های این استان کسب شده است؟ واکنش اداره کل ورزش و جوانان استان در برابر قهرمانان چه بوده است؟»

1. ورزش بانوان

سومین مفهوم استنباط شده، ورزش بانوان بود که از طریق 5 مفهوم فرعی «حمایت های مالی، برگزاری و میزبانی، ایجاد زیرساختها، مقام ها و سهمیه های کسب شده و فعالیتت توسعه‌ای» به دست آمده است.

با توجه مطرح شدن برابری حقوق زن و مرد در جامعه، بیشتر مباحث در این مفهوم در تقابل با آقایان قرار می­گرفت؛ به این معنی که اگر به ورزش آقایان این میزان اعتبار مالی داده می­شود، از ورزش بانوان چقدر حمایت مالی می­شود و یا اگر برای آقایان این تعداد مکان ورزشی داریم برای بانوان چقدر داریم و مواردی از این قبیل. بخشی از اظهار نظرهای خبرگان این حوزه به شرح زیر است:

یکی می­گفت:

«مدیران ما از سرجمع اعتبارات ماده 88 چه درصدی به بخش بانوان اختصاص می­دهند؟ ورزش بانوان چقدر برای مدیران ما ارزش دارد و حاضرند از محل اعتبارات ماده 94 چه درصدی به بخش بانوان اختصاص می دهند؟ سهم بانوان از کل بودجه اداره کل ورزش و جوانان چقدر است؟ آیا ورزش بانوان آنقدر مهم است که از سایر منابع اعتباری برای آنها هزینه کنیم؟ در واقع سهم آنها از این محل چقدر است؟ چندتا مکان ورزشی ویژه بانوان داریم؟ در سال چند فقره مجوز باشگاه ویژه بانوان صادر می کنیم؟ سهم بانوان از باشگاه های ورزشی احداث شده در سطح استان چقدر است؟»

دیگری می­گفت:

«حاضریم استعدادهای دختران را کشف کنیم؟ چند برنامه استعدادیابی ویژه دختران برگزار می کنیم؟ از چند دوره مسابقه و اردوی استانی ویژه بانوان حمایت کردیم؟ برای بانوان روستایی چطور؟ برنامه ای خاص آنها تدارک دیدیم؟ چندتا؟ آنقدر به ورزش بانوان اهمیت می‌دهیم که از مسابقات کشوری ویژه بانوان حمایت کنیم؟ چند دوره را میزبانی کردیم؟».

1. حوزه جوانان

چهارمین مفهوم استنباط شده، حوزه جوانان بود که از طریق 5 مفهوم فرعی «سیاست گذاری، توانمند سازی و تبلیغ و ترویج» به دست آمده است.

با توجه به جایگاه جوانان به عنوان سرمایه­های آتی خبرگان بر این باور بودند که دولت باید نقش حمایتی و نظارتی را ایفا کند و اجرا را به سازمان های مردم نهاد بسپارد. بخشی از اظهار نظرهای پاسخگویان به شرح زیر می­باشد:

یکی می­گفت:

«به فعالیتت های سازمان های مردم نهاد اهمیت داده می­شود؟ مجوزهای لازم برای فعالیتت آنها صادر می­شود؟ در تصمیم گیری ها و اجرای تصمیمات چقدر به آنها اعتماد می شود؟ ادارات کل ورزش و جوانان چه میزان از اجرای طرح ها ی سمن های جوانان حمایت می­کنند؟ توسعه و سنجش مراکز تخصصی مشاوره ازدواج و خانواده چگونه است؟».

دیگری با تاکید بر سیاست گذاری دولت می­گفت:

«از راه­اندازی و فعالیتت مجامع استانی و مجمع ملی سازمان های مردم نهاد جوانان حمایت می­شود؟ آیا به خروجی جلسات هم­اندیشی نخبگان جوان با مسئولان اهمیت داده می­شود؟ آیا مسائل مطرح شده در سیاست گذاری ها لحاظ می­شود؟».

اینک به توصیف وضعیت متغیرهای مرتبط با شاخص­های جمعیت شناختی و در ادامه به سوال­های پژوهش پرداخته می شود.

با توجه به داده­های جدول فوق، 42 درصد زن و 58 مرد، 2/70 درصد پاسخگویان متأهل، 8/29 درصد مجرد، 2/34 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات دکتری و 8/65 درصد دارای تحصیلات کارشناسی ارشد، 1/38 درصد پاسخگویان دارای وضعیت شغلی رسمی، 82/49 درصد پیمانی، 1/12 درصد قراردادی بودند.

بررسی پرسش های پژوهش

• ·        سوال اول: معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان سراسر کشور چه هستند و مدل ارزیابی عملکرد  به چه صورت است؟

برای بررسی معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان، از روش تحلیل عامل تأییدی استفاده شد. عوامل به دست آمده از مرحله کیفی مد نظر قرار گرفت و براساس دسته­بندی به دست آمده مدل تدوین شد. سپس شاخص­های برازندگی مورد محاسبه و ارزیابی قرار گرفت. مقادیر به دست آمده برای شاخص­ها در جدول زیر نشان داده شده است:

جدول 9: شاخص­‌های برازندگی مدل

بر اساس جدول فوق، شاخص­های برازندگی مورد بررسی نشان داد، مجذور کای نرم شده برای مدل اندازه گیری در این پژوهش 19/2 بود که بیان کننده برازندگی قابل قبول مدل با داده است. شاخص برازندگی تطبیقی^[4] (CFI) بالاتر از 9/0، شاخص نکویی برازش^[5] (GFI) برابر 95/0، شاخص تعدیل شده برازندگی^[6] (AGFI) 91/0 و شاخص ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب^[7] RMSEA برابر با 061/0 بود که بر اساس مقادیر به دست آمده می­توان گفت مدل به دست آمده برازش مناسبی با داده­ها دارد. مدل به انضمام ضرایب مسیر به شکل زیر بود:

نمودار 5: مدل به انضمام ضرایب مسیراستاندارد

با توجه به مدل فوق، عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان بر اساس هفت معیار سنجیده می­شود. ضرایب در تمام مسیرها معنادار بود. ابعاد هر معیار عبارت اند از:

• ابعاد معیار اول: مشارکت در تیم­های ملی، مشارکت در مسابقات جهانی، مقام های تیمی در تورنمنت­های داخلی، مقام های انفرادی در تورنمنت­های داخلی، مقام های تیمی در تورنمنت­های بین المللی، مقام های انفرادی در تورنمنت­های بین المللی، میزبانی مسابقات داخلی و بین المللی، تعداد ورزشکاران سازمان یافته و فعالیتت های دانش افزا که این ابعاد با عنوان «ورزش قهرمانی» نام­گذاری شد.
• ابعاد معیار دوم: تعداد ورزشکاران سازمان یافته، فعالیتت های ترویجی مانند همایش ­و برنامه­های تبلیغاتی در حوزه ورزش همگانی، مشارکت در تورنمنت­های بین المللی ورزش همگانی، مشارکت در برنامه­های ورزش همگانی، مقام های بین المللی کسب شده، مقام های کسب شده در مسابقات کشوری که این ابعاد با عنوان «ورزش همگانی» نام­گذاری شد.
• ابعاد معیار سوم: فعالیتت های مالی مانند جذب اسپانسرها برای این حوزه خاص، برگزاری رویدادهای ورزشی ویژه بانوان، فعالیتت های زیرساختی، میزبانی مسابقات، مدال­ها و عناوین کسب شده، اقدامات دانش­افزا ویژه بانوان که این ابعاد با عنوان «ورزش بانوان» نام­گذاری شد.
• ابعاد معیار چهارم: اقدامات سیاست­گذارانه، توانمند­سازی سازمان های مردم نهاد، اقدامات تبلیغی و ترویجی که این ابعاد با عنوان «حوزه جوانان» نام­گذاری شد.

برای بررسی روابط معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان از روش تحلیل مسیر^[8] استفاده شد. معیارهای ارزیابی به دست آمده از مرحله تحلیل عامل تأییدی مد نظر قرار گرفت و براساس ادبیات پژوهش و مصاحبه­های انجام شده روابط بین آنها ترسیم شد. سپس شاخص­های برازندگی مورد محاسبه و ارزیابی قرار گرفت.

جدول 10: شاخص ‌های براززندگی مدل

بر اساس جدول فوق، شاخص­های برازندگی مورد بررسی نشان داد، مجذور کای نرم شده برای مدل اندازه­گیری در این پژوهش 67/1 بود که بیان کننده برازندگی قابل قبول مدل با داده است. شاخص برازندگی تطبیقی^[9] (CFI) بالاتر از 9/0 ، شاخص نکویی برازش^[10] (GFI) برابر 97/0 ، شاخص تعدیل شده برازندگی^[11] (AGFI) 92/0 و شاخص ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب^[12] RMSEA برابر با 054/0 بود. که بر اساس مقادیر به دست آمده می­توان گفت مدل به دست آمده برازش مناسبی با داده­ها دارد. مدل به انضمام ضرایب مسیر به شکل زیر بود:

نمودار 2: مدل به انضمام ضرایب مسیراستاندارد

با توجه به مدل فوق، ضرایب در تمام مسیرها معنادار بود. روابط معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان عبارت اند از:

1. بعد مالی بر بعد جوانان، ورزش بانوان، ورزش همگانی و ورزش قهرمانی تأثیر معنادار دارد.
2. بعد فناوری اطلاعات و تحول اداری بر حوزه جوانان تأثیر معنادار دارد.
3. بعد منابع انسانی بر ورزش بانوان و ورزش همگانی تأثیر معنادار دارد.
4. حوزه جوانان با ورزش قهرمانی رابطه دو سویه معنادار دارد.
5. ورزش بانوان با ورزش همگانی رابطه دو سویه معنادار دارد.

سوال دوم: اولویت­بندی معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان سراسر کشور چگونه است؟

ابتدا چگونگی توزیع متغیرهای فوق و آلفای کرونباخ بررسی  و سپس برای پاسخ به سوال مورد نظر از آزمون تحلیل واریانس فریدمن استفاده گردید. نتایج توزیع متغیرهای فوق وآلفای کرونباخ در جدول زیر آمده است:

جدول 11: اولویت­بندی ابعاد فنی عملکردی ادارات کل ورزش و جوانان سراسر کشور

با توجه به نتایج جدول فوق، توزیع همه متغیرهای عملکردی ادارات کل ورزش و جوانان با توزیع نرمال تفاوت معنادار نداشت. ضرایب آلفای کرونباخ از 734/0 الی 897/0 بود که نشانگر پایایی حیطه­های عملکرد است. نتایج تحلیل واریانس فریدمن در جدول زیر نشان داده شده است:

جدول 12: اولویت­بندی ابعاد فنی عملکردی ادارات کل ورزش و جوانان سراسر کشور

نمودار 3: رتبه معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان

نتایج آزمون تحلیل واریانس فریدمن نشان داد میانگین رتبه معیارهای ارزیابی عملکرد ادارات کل ورزش و جوانان تفاوت معنادار داشت (001/0= P ،6df= ،731/63= 2c) بعد مالی از بالاترین رتبه و بعد فناوری اطلاعات و تحول اداری از پایین ترین رتبه برخوردار بودند.

بحث و نتیجه گیری

به موجب مفاد قانون اساسی، یکی از وظایف اصلی دولت تأمین تربیت‌بدنی رایگان است. بر همین اساس از جنبه قانونی، قانون تأسیس «سازمان تربیت­بدنی» و «وزارت ورزش و جوانان» تدوین و تصویب شد و از نظر ساختاری در رأس هرم سازمان تربیت‌بدنی و در ادامه وزارت ورزش و جوانان رار گرفت. در ادامه، در سطوح پایین­تر ادارات کل ورزش و جوانان استان های سراسر کشور و ادارات شهرستان به وجود آمدند. با توجه به اینکه هدایت این ادارات از وظایف وزارت ورزش است، کنترل و نظارت بر عملکرد آن‌ها به‌منظور هدایت درست و منطقی هم موضوع مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد. اولین گام در کنترل و نظارت و ارزیابی، داشتن شاخص و درواقع مدل ارزیابی است که در این مطالعه، محقق به‌عنوان کسی که در بدنه ورزش کشور مشغول به خدمت است و از نزدیک با مشکلات و مسائل آشنا می باشد، اقدام به مطالعه و تدوین شاخص و طراحی مدل ارزیابی عملکرد کرده است.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که در بعد ورزش قهرمانی، مشارکت در تیم‌های ملی، مشارکت در مسابقات جهانی، مقام های تیمی در تورنمنت­های داخلی، مقام های انفرادی در تورنمنت­های داخلی، مقام های تیمی در تورنمنت­های بین‌المللی، مقام های انفرادی در تورنمنت­های بین‌المللی، میزبانی مسابقات داخلی و بین‌المللی، تعداد ورزشکاران سازمان‌یافته و فعالیتت‌های دانش افزا، معیارهای اصلی و تعیین‌کننده هستند.

 همچنین، نتایج حاصل نشان داد که در بعد ورزش همگانی، تعداد ورزشکاران سازمان‌یافته، فعالیت‌های ترویجی مانند همایش و برنامه­های تبلیغاتی در حوزه ورزش همگانی، مشارکت در تورنمنت­های بین‌المللی ورزش همگانی، مشارکت در برنامه­های ورزش همگانی، مقام های بین‌المللی کسب‌شده و مقام های کسب‌شده در مسابقات کشوری، معیارهای اصلی هستند.

در بعد ورزش بانوان، فعالیتت‌های مالی مانند جذب اسپانسرها برای این حوزه خاص، برگزاری رویدادهای ورزشی ویژه بانوان، فعالیت‌های زیرساختی، میزبانی مسابقات، مدال­ها و عناوین کسب‌شده و اقدامات دانش افزا ویژه بانوان معیارهای اصلی هستند.

در بعد جوانان، اقدامات سیاست­گذارانه، توانمند­سازی سازمان های مردم‌نهاد، اقدامات تبلیغی و ترویجی معیارهای اصلی هستند. در بعد مالی برگزاری منظم جلسات کمیسیون ماده 88، تعداد اماکن ورزشی واگذارشده در مرکز استان، اماکن ورزشی واگذارشده در سطح شهرستان های استان، نسبت اعتبارات تخصیصی به اعتبارات مصوب، میزان درآمد حاصله از محل واگذاری اماکن ورزشی و میزان اعتبارات جذب‌شده از محل خیرین ورزشی­یار معیارهای اصلی هستند.

در بعد منابع انسانی، اقدامات لازم در جهت جانشین­پروری، میزان استفاده از نیروهای داخلی در انتصابات، میزان اثربخشی برنامه­های آموزشی و بهسازی، میزان ارتقای سطح جبران خدمات کارکنان، میزان الکترونیک شدن دبیرخانه و منطقی بودن ساختار سازمانی، معیارهای اصلی هستند.

در بعد فناوری اطلاعات و تحول اداری، تعداد فرآیندهای احصا شده، تعداد فرآیندهای مستند­سازی شده، تعداد فرآیندهای اصلاح‌شده و میزان اجرای سیاست­های دولت الکترونیک معیارهای اصلی هستند.

نکته امیدبخش در این مطالعه، تمرکز مصاحبه‌شوندگان بر تمام ابعاد اعم از ابعاد صفی و پشتیبانی مانند بعد مالی، منابع انسانی و تحول اداری و فناوری اطلاعات بود. نتایج این مطالعه با پژوهش‌های اسکندری و همکاران (1397) همخوانی دارد. آن‌ها نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که برای ارزیابی عملکرد فدراسیون‌های ورزشی باید عواملی مانند منابع انسانی، ساختار سازمانی، معیار مالی، نوآوری، مدیریت و فرهنگ سازمانی را در نظر گرفت.

نتایج این مطالعه در بخش مالی و اعتباری و همچنین فرآیندهای کاری با نتایج مطالعه کشاورز (1396) همخوانی دارد، چراکه او نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسید که برای ارزیابی مدیریت بازاریابی در فدراسیون‌های ورزشی باید به ترتیب عواملی چون: توانمندی، حامیان، مشتریان، فرآیند، مالی، خلاقیت، برنامه‌ریزی، دارایی­های نامحسوس، اثربخشی و پیشبرد نقش را در نظر گرفت. نتایج این مطالعه با یافته های مطالعات مارکوس و همکاران (2011) نیز همخوانی دارد. آنان نیز در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که معیار فرآیندها، نتایج مشتری، رهبری بیشترین تأثیر و معیارهای شرکا و منابع، نتایج کارکنان، استراتژی­ها، نتایج کلیدی عملکرد و نتایج جامعه کمترین سهم را در کیفیت برنامه‌های تمرینی داشتند. بین نتایج این مطالعه و دستاوردهای کارستاسیس و همکاران (2014) نیز همخوانی وجود داشت، زیرا آنان نیز دریافتند معیار نتایج کلیدی عملکرد، بالاترین میانگین و معیار نتایج کارکنان، پایین‌ترین میانگین را دارد. نکته جالب‌توجه اهمیت پایین منابع انسانی در تمام این مطالعات است و این می‌تواند گویای موضوعی بسیار مهم باشد، چراکه در سراسر جهان و در تمام صنایع نیروی انسانی به‌عنوان مهم‌ترین منبع شناخته‌ شده است.

نتیجه این که به‌منظور ارزیابی عملکرد ادارات کل و رزش و جوانان و تعیین انتظارات از مدیران کل این ادارات باید ابعاد ورزش قهرمانی- کسب سکوهای قهرمانی جهانی بین‌المللی، المپیک و آسیایی، میزبانی مسابقات، اعزام تیم‌ها و آماده‌سازی آن‌ها، بعد مالی کسب اعتبارات لازم از محل مواد قانونی- ورزش همگانی- برنامه‌های ترویج ورزش همگانی، میزبانی همایش و جشنواره­ها، ساماندهی امور جوانان توانمندسازی سمن‌ها، آموزش و توسعه توانمندی آن‌ها-  امور ورزش بانوان- اختصاص اعتبارات خاص این حوزه تأسیس اماکن ورزشی ویژه بانوان- منابع انسانی- جانشین پروری و تأمین نیرو از داخل- و فناوری اطلاعات و تحول اداری- شناسایی، مستندسازی و اصلاح فرآیندهای کاری- را در نظر گرفت.

پیشنهادها

با توجه به اینکه این شاخص­ها با کمک خبرگان علمی و اجرایی و همچنین بدنه کارشناسی این وزارتخانه به دست آمده است، پیشنهادهی زیر ارائه می­گردد:

• مدیران سازمان به‌منظور افزایش اثربخشی در ارزیابی­ها و تشخیص مدیران قوی از مدیران ضعیف نگاه همه‌جانبه ای به موضوع داشته باشند و با توجه به نقشی که این ابعاد در سرزندگی جامعه دارند، به آن‌ها اهمیت داده شود.
• مدیران ادارات کل ورزش و جوانان استان های سراسر کشور نسبت به اولویت‌بندی این شاخص‌ها حساس و بر آن‌ها متمرکز شوند و با توجه به جامعیت آن، موارد دیگر را نادیده بگیرند تا بتوانند نقش مؤثری بر توسعه ورزش قهرمانی، همگانی و بانوان و همچنین ساماندهی امور جوانان داشته باشند.
• با توجه به نقش حمایتی ابعاد مالی، منابع انسانی و فناوری اطلاعات و همچنین اولویت بالای بعد مالی، مدیران کل باید حداکثر تلاش خود را در این بخش‌ها به کار بگیرند تا بتوانند نقش حمایتی خود را بخوبی ایفا کنند و در جهت اهداف مدون حرکت نمایند.
• اهمیت بعد مالی و برتری آن بر ابعاد ورزش همگانی، ورزش بانوان و همچنین ساماندهی امور جوانان نشان داد که پیشنهاد اصلاح بند «3» اصل سوم قانون اساسی مبنی بر تربیت بدنی رایگان نیاز به بازبینی دارد. بر همین اساس پیشنهاد می­گردد یا این بند از قانون حذف گردد تا متولیان ورزش در اقتصادی سازی ورزش با موانع کمتری مواجه بشوند و یا این بند حفظ شده و دولت بودجه مورد نیاز ورزش را تمام و کمال تامین کند. 
• با توجه به نقش اساسی ورزش در تامین سلامت فردی و اجتماعی جامعه و همچنین کاهش هزینه­های بهداشتی و قضایی پیشنهاد می­گردد دولت و تصمیم­گیرندگان نظام نگاه خود را نسبت به ورزش و اعتباراتی که در این حوزه هزینه می­شوند تغییر دهند و نگاه سرمایه­گذاری را جایگزین آن کنند.
• با توجه به اینکه ورزش قهرمانی دارای اولویت اول می­باشد پیشنهاد می­شود مدیران کل شرایطی را فراهم آورند که ورزشکاران استانی توان رقابت خود را بالا ببرند و بتوانند به تیم ملی راه یابند، با حمایت از میزبانی مسابقات و همچنین اعزام تیم­ها و ورزشکاران باعث شرکت تیم ها و ورزشکاران در مسابقات داخلی و بین­المللی شده و عناوین و افتخارات لازم را کسب کنند تا در انتها به تشویق سایر استعدادها و ارتقای سطح اعتماد به نفس استان شوند.
• با گرد هم آوردن بخش­های تعاونی، خصوصی در کنار بخش دولتی از میزبانی مسابقات داخلی و خارجی حمایت کنند و همچنین مشکلات موجود بر سر راه برگزاری دوره­های آموزشی در استان و یا اعزام نخبگان داوری و مربیگری را مرتفع نمایند.
• با برگزاری جلسات شورای ورزش استان و همچنین اجرای مصوبات آن گام بزرگی در سر راه توسعه ورزش استان بردارند.
• با توجه به جایگاه منابع و اعتبارات مالی در توسعه ورزش و ساماندهی امور جوانان پیشنهاد می­گردد مدیران کل ورزش و جوانان استان های سراسر کشور از ظرفیت­های قانونی موجود نهایت استفاده را ببرند و با برگزاری منظم جلسات کمیسیون ماده 88  و واگذاری اماکن ورزشی در مرکز استان و شهرستان های اطراف نسبت به تقویت بنیه مالی و توزیع متوازن این اعتبارات اقدام نمایند و از این محل بخشی از اعتبارات مورد نیاز را تامین کنند.
• یکی دیگر از این ظرفیت­های قانونی، خیرین ورزش یار هستند. پیشنهاد می­گردد از ظرفیت­های موجود در ورزش استفاده شود و نسبت به جذب و درگیر کردن خیرین در هیئت­ها، باشگاه ها و همچنین اماکن ورزشی اقدامات لازم و کافی به عمل آید.
• با انتصابات درست و شایسته در حوزه بودجه و معاونت توسعه مدیریت و منابع، میزان اعتبارات تخصیصی را بالا ببرند.
• ورزش همگانی به عنوان بستر ورزش قهرمانی نقش زیادی در سلامت فردی و اجتماعی ایجاد می­کند. بر همین اساس پیشنهاد می­گردد مدیران کل استانی تبلیغ هرچه بیشتر این حوزه ورزشی را در دستور کار خود قرار دهند و نسبت به برگزاری جشنواره­ها، همایش­ها و مسابقات حوزه ورزش همگانی اقدام نمایند.
• با کمک بخش های غیر دولتی اقدام به اعزام تیم­ها و ورزشکاران به مسابقات ورزش های همگانی شود و با تشویق مدال­آوران حوزه ورزش­های همگانی حس رقابت در جامعه تقویت گردد.
• با هماهنگی فدراسیون پزشکی و ورزشی، شرایط بیمه ورزشی تسهیل شود تا ورزشکاران راحت­تر بتوانند از بیمه ورزشی استفاده کنند.
• با توجه به اینکه جوانان سرمایه­های اصلی و مهم یک جامعه و حکومت به شمار می­آیند، پیشنهاد می­شود مدیران کل مشکلات جوانان استان را به دقت شناسایی و آنها را در جلسات استانی مطرح کنند و پیگیر اجرایی شدن مصوبات این جلسات باشند.
• با توجه به نقش مهم و غیر قابل انکار سازمان های مردم نهاد، حمایت های لازم از جمله تسهیل صدور مجوز، حمایت مالی و غیر مالی از آن­ها را در دستور کار خود قرار دهند و با کمک آن­ها ساماندهی امور جوانان را تسهیل کنند. حمایت از برگزاری جلسات هم­اندیشی نخبگان، اردو­های گردشگری هویتی و جشنواره­های حوزه جوانان را در دستور کار خود قرار دهند.
• بانوان بخش مهمی از جامعه ایران را تشکیل می­دهند و این مهم در ورزش نیز وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می­گردد مدیران کل ورزش و جوانان استان های سراسر کشور شرایط لازم را برای برگزاری میزبانی مسابقات ورزش بانوان مهیا سازند و زیرساخت های ورزش بانوان را توسعه و تقویت بخشند. حمایت از استعدادهای بانوان و تشویق و تقدیر ویژه از بانوان قهرمان زمینه ورود سایر بانوان به حوزه ورزش قهرمانی را مهیا سازند.
• یکی از نکات جالب این مطالعه، جایگاه منابع انسانی در حوزه ورزش است. بی تردید، منابع انسانی و توسعه آن در تمام صنایع و در تمام جهان در اولویت اول مدیران قرار دارد. بنابراین، به منظور تقویت تعهد و دلگرمی کارکنان ورزش و جوانان استان های سراسر کشور باید از نیروهای داخل در انتصابات و ارتقاها استفاده  شود و با توجه به اهمیت بهسازی و توسعه منابع انسانی بعد از انجام نیازسنجی آموزشی و برگزاری دوره­های آموزشی، اثربخشی آنها به بوته آزمایش و ارزیابی گذاشته و باعث تقویت نقش آموزش در توسعه منابع انسانی و نقش منابع انسانی در دستیابی به اهداف سازمانی شوند.
• با توجه به ضعیف بودن سطح جبران خدمات کارکنان نسبت به هزینه­های زندگی و تورم افسار گسیخته و با هدف حفظ تمرکز پرسنل پیشنهاد می­شود منابع مالی مورد نیاز برای جبران این عقب ماندگی تامین و اقدامات لازم در این حوزه به عمل آید.
• سرعت سر سام آور تغییرات فناوری و نقش مفید و انکار ناپذیر آن در انجام کارها باعث شده است که بعد فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری در فهرست ابعاد پیشنهادی برای ارزیابی ادارات کل قرار گیرد بر همین اساس پیشنهاد می­شود فرآیندهای انجام کار احصا، مستند و اصلاح گردند.
• کاهش هزینه­های مالی و زمانی و همچنین افزایش سطح رضایت ارباب رجوع ایجاب می نماید که دولت الکترونیک کامل اجرا شود.