نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه جامعه شناسی، دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی، بروجرد، ایران(نویسنده مسئول) E- mail: Tajbakhsh@abru.ac.ir
2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
هدف از انجام این پژوهش، ارائه مدل جامع و نظام مند مؤلفههای سبک ازدواج در کشور میباشد. انتخاب همسر در هر جامعهای، بنابر فضا و موقعیت اجتماعی، هنجارها، معیارها و شرایط خاص آن جامعه صورت میگیرد. روش پژوهش در این مطالعه، کیفی و نوعی از فرا مطالعه به نام «فراترکیب» است که برای گردآوری دادهها از روش کتابخانهای استفاده شده است. جمعیت مورد مطالعه پژوهش را تمامی مقالههای مرتبط با موضوع پژوهش شامل میشود. برای انجام این پژوهش، پس از طراحی سوالات تحقیق، جستجویی نظام مند بر اساس کلیدواژههای مرتبط نظیر سبک ازدواج، ازدواج سنتی و ازدواج مدرن در پایگاههای داده تمامی نشریات علمی ـ پژوهشی معتبر داخلی طی سالهای 1388 تا سال 1396 صورت گرفت. نتایج حاصل از بررسی 22 مقاله از 44 مقاله اولیه پژوهشگران، 8 بعد و 35 مؤلفه را به عنوان ابعاد سبک ازدواج که در پژوهشهای مختلف داخلی در سالهای 1388 تا اواخر 1396 به آن اشاره شده، شناسایی کردند و بر اساس همین ابعاد، مدل یکپارچه نهایی ارائه و اعتبار سنجی شد.
نتیجه آن که این مقاله با شناسایی تمامی ابعاد سبک ازدواج در منابع موجود در سالهای 1388 تا اواخر 1396 میتواند به عنوان مبنایی برای شناسایی سبک ازدواج در ایران برای محققان و سایر گروهها همچون برنامهریزان و مدیران دولتی جهت آموزش جامعه و مشاورههای قبل از ازدواج قرار گیرد.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
A Model for Explaining the Components of Marriage Style in Iran with the Meta-Combination Method
نویسندگان [English]
- Gholam Reza Tajbakhsh 1
- Amin Goodarzi 2
1 Ph.D., Associate Professor, Sociology Department, Ayatollah Ozma Boroujerdi University, Boroujerd, Iran
2 Ph.D. Student in Sociology of Social Issues, Universityof Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]
The study is to present a comprehensive and systematic model of marriage style components in the country. The choice of a spouse in any society is made according to the social space and situation, norms, criteria and special conditions of that society. The research method is qualitative and a type of meta-study called meta-combination, which has been used as a library method to collect data. The study population includes all articles related to the research topic. In order to conduct the research after designing research questions, a systematic search based on related keywords, marriage style, traditional marriage, modern marriage, from databases that included all valid domestic scientific-research journals from 2009 to 2017.
The results of reviewing 22 articles out of 44 initial articles by researchers revealed 8 dimensions and 35 components as dimensions of marriage style that were mentioned in various domestic studies from 2009 to late 2017. Based on these dimensions, the final integrated model is presented and validated. Therefore, this article by identifying all aspects of marriage style in the available resources from 2009 to late 2017, can be used as a basis to identify the marriage style in Iran for researchers and other groups, such as planners and government managers for community education and premarital counseling
کلیدواژهها [English]
- Key Words: Components of Marriage
- Marriage Style
- Meta-Composition and Systematic Qualitative Method
طراحی الگوی تبیین مولفه های سبک ازدواج در ایران با روش فراترکیب
غلامرضا تاجبخش[1]
امین گودرزی[2]
تاریخ دریافت مقاله: 25/5/1399
تاریخ پذیرش مقاله:12/7/1399
مقدمه
خانواده، گستردهترین و مهمترین نهاد اجتماعی است؛ به طوری که میتوان گفت در تجربه زیسته و زندگی روزمره انسانها، نقشی اساسی دارد. آنچه موضوع خانواده را مسئلهمند مینماید، تغییراتی است که در حیطه تداوم ازدواج و تعهدات زوجین صورت گرفته است. تعهد در ازدواج به عنوان یک مورد خاص از تعهد است که شامل پیچیدگیهای فردی، اجتماعی و حقوقی است و در انواع روابط دیگر یافت نمیشود (آدامز و جونز[3]، 1997 و ناک[4]، 1995). با شتاب گرفتن روند تحولات اقتصادی و اجتماعی در کشور، الگوی سنتی خانواده نیز به تدریج دچار تغییر شده است. افزایش سطح تحصیلات و آگاهیهای عمومی، حق انتخاب سبک زندگی را به افراد داده و باعث شده ذهنیتها و ایدهآلهای افراد در مورد ازدواج، طول دوران تجرد، سن مناسب برای ازدواج، نحوه انتخاب همسر و همسر گزینی از میان خویشاوندان و دوام ازدواج تغییر کند (سرایی، 1385: 50-53)؛ به طوری که ازدواجهای امروزی در سنین بالاتر رخ میدهد، روابط جنسیتی زوجین در خانواده نیز با استقلالطلبی زنان دگرگون گردیده و وقوع طلاقها نیز ضمن تغییر ماهوی بیشتر شده است (عباسی شوازی و عسکری ندوشن،1384: 35). سیر صعودی افزایش سن ازدواج و همچنین کاهش سرعت ازدواج نسبت به طلاق طی سالهای اخیر حکایت از این دارد که نهاد خانواده در ایران یکی از نهادهایی است که هم در ساختار و هم در کارکردهای خود از این تغییرات تأثیر شگرفی پذیرفته است (سرایی، 1387: 133-138). در حقیقت، به موازات تحولات رفتار در خانواده، هنجارها، ارزشها، باورها و عقاید افراد درباره ازدواج و خانواده نیز تغییر مییابد و مجموعهای از ارزشهای نوین خانوادگی شکل میگیرد. بحث تغییر ارزشها و نگرشهای مربوط به ازدواج در چارچوب تئوری تحولات ارزشی اینگلهارت و گذار دوم جمعیتی و در فضای مدرنیته قابل بحث است (اینگلهارت، 1373: 76). در چارچوب تئوری دوم گذار جمعیتی، مشخصه ذاتی در حوزه خانواده، تغییر ارزشها و رفتارها در حوزه ازدواج و فرزندآوری است (وان دی کا[5]، 1996: 432-389). از این رو، انجام دادن مطالعاتی که به تشریح فرایند ازدواج به منزلۀ پدیدهای اجتماعی که جهت تشکیل خانواده رخ میدهد، حایز اهمیت است. بر این اساس، در تحقیق حاضر محقق به دنبال واکاوی الگوی سبک ازدواج و ارائه مدل برای آن در جامعه ایران میباشد. بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضر این است: مؤلفههای اصلی ازدواج در ایران کداماند؟
پیشینه پژوهش
در مورد مقوله ازدواج، تحقیقات متعددی هم در حوزه کمی و هم کیفی انجام گرفته است و دامنه این تحقیقات به خصوص در علوم اجتماعی بسیار زیاد میباشد؛ به نحوی که مخاطبانی که قصد درک این مقوله را دارند، برای رسیدن به یک جمعبندی در زمینه ازدواج به دلیل تعدد این نوع از پژوهشها گاهی با نوعی سردرگمی روبهرو میشوند. لذا در پژوهش حاضر با بررسی تحقیقات انجام گرفته در مورد ازدواج، محقق در صدد ارائه یک مدل تبیینی پیرامون مقوله ازدواج برآمده است. در این بخش، تمامی تحقیقات مورد بررسی در این پژوهش به عنوان پیشینه پژوهشی مطرح گردیده اند.
جدول 1: تلخیص مطالعات انجام شده در رابطه با سبک ازدواج
|
ردیف |
محقق و سال انجام تحقیق |
روش پژوهش |
یافتههای پژوهش |
|
1 |
فرامرزی، مهدوی و ترکمان (1396) |
کیفی |
همباشی در حقیقت خوانشی نو از مفهوم ازدواج در عصر حاضر است. خوانشی نو در جامعهای که در حال تجربه کردن اشکال و صورتهای جدید از واقعیتهای اجتماعی دنیای مدرن است که هر چند در فضای فردی افراد به وقوع میپیوندد، ولی حاصل شرایط جدید اجتماعی و اقتصادی جامعه است. |
|
2 |
اصغرپور ماسوله، کرمانی و برادران کاشانی (1396) |
کیفی |
سه الگوی قالب برای گزینش همسر وجود دارد: سبک مبتنی بر الگوهای سنتی، سبک مبتنی بر تعاملات دوستانه، سبک بینابینی. |
|
3 |
بیبی رازقی نصرآباد و فلاحنژاد (1396) |
کمی |
تفاوت معناداری در ارزش ازدواج در نسلهای مختلف وجود دارد. ترکیبی از ارزشهای سنتی و مدرن در ازدواج در سه نسل مشهود است. بیشترین تفاوت نسلی مربوط به گویههای معاشرت دختر و پسر قبل از ازدواج و سپس ازدواج با اقوام نزدیک است. |
|
4 |
قادر زاده، محمدی و محمدی (1396) |
کیفی |
جوانان پیش از ازدواج به دلایل مشکلات عاطفی، شدت یافتن امیال جنسی و عضویت و تسهیل پذیرش در گروه دوستان به رابطه با جنس مخالف به مثابه زمینه ای تسهیلگر نگاه می کنند و فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی به منزله شرایط مداخلهگر در این فرایند عمل می نمایند. |
|
5 |
گلچین و صفری (1396) |
کیفی |
در این پژوهش مقولات تقلیل کارکرد و اهمیت خانواده، مهاجرت و تهران، شهر بینظارت به عناون شرایط زمینهای، دید منفی به ازدواج مرسوم، باورهای فمنیستی و اعتقاد نداشتن و پایبند نبودن به ارزشهای دینی جامعه به عناون شرایط علی، درگیری در فرآیند عاشقانه و آشنایی با همخانگی به عناون شرایط میانجی، هم خانگی، رابطه برابر و همخانگی، رابطه با پایان باز تجربه رضایت بخش از این سبک زندگی، موانع داخلی رابطه و محدودیتهای خارجی رابطه به عنوان تعاملات، تحمل ضرر و زیان ناشی از پایان رابطه و اقدام به ازدواج و یا قول به ازدواج جهت بر طرف کردن موانع خارجی به عناون پیامدهای این سبک زندگی تعیین شدند. |
|
6 |
زرندی، هاشمیان فر و کیانپور (1396) |
کیفی |
گروهی از زنان با ارزیابی مثبت از موقعیت ازدواج خود و با استفاده از آموزش صحیح و تقویت مهارتهای زندگی موجب میشوند تا ازدواج و دوام تعهد محور به موقعیتی بهنجار تبدیل گردد، اما درمقابل گروهی دیگر با ارزیابی منفی از ازدواج خویش و جدایی پنهان از همسر با پیامدهای منفی چون: عهدشکنی، گسترش روابط چندگانه عاطفی و جنسی، طلاق و عدم سلامت روحی مواجه میشوند. |
|
7 |
سهرابزاده و پرنیان (1396) |
کیفی |
هفت سنخ گرایش به ازدواج وجود دارد که شامل گرایش محاط شده، گرایش سلسله مراتبی، گرایش خود پیروی عقلانی، گرایش خود پیروی عاطفی، گرایش برابرنگر، گرایش سیال و گرایش ضد ازدواج می شود. |
|
8 |
فتحی، اسماعیلی، فرحبخش و دانشپور (1395) |
کیفی |
در این پژوهش همسر گزینی متناسب مبتنی بر شناخت به عنوان شرایط علی و شرایط میانجی در چهار سطح فردی، زوجی، خانوادگی و والدینی طبقه بندی گردیده است. |
|
9 |
حسینی و ایزدی (1395) |
کیفی |
بیشتر سوژهها احساسات دوگانهای به تجرد دارند؛ آنها از یک سو از استقلال و آزادی ناشی از تجرد راضی و خشنود هستند و از سوی دیگر، احساس تنهایی می کنند و دیگران را به ازدواج توصیه می نمایند. |
|
10 |
خجسته مهر، دانیالی و شیرالینیا (1395) |
کیفی |
عواملی مانند آمادگی اخلاقی، عاطفی و روانی برای ازدواج، کسب استقلال عاطفی و مالی از خانواده اصلی، آمادگی فداکاری، گذشت و متعهد بودن در قبال همسر، پذیرش مسئولیتها و چالشهای زندگی مشترک، کسب مهارتهای لازم برای زندگی مشترک، آمادگی سنی، الزام آور بودن نیازها و حمایت اطرافیان نقش مهمی در آمادگی افراد برای ازدواج ایفا میکنند. |
|
11 |
خجسته مهر و محمدی (1395) |
کیفی |
خوشبختی در ازدواج، داشتن معنایی از احساس آرامش و رضایت است که زوجین با دیدگاه معنوی و اخلاقی و با انجام رفتارهای مولد خوشبختی در حضور دیگران با ازدواج سازنده خود، آن را تشکیل میدهند. |
|
12 |
خسروان، مشکی، مسلم و آرمان مهر (1394) |
کیفی |
از دیدگاه این پژوهش، مسائل به وجود آمده در ازدواج ناشی از تعجیل، شناخت ناکافی و اجبار است. |
|
13 |
کریمیان، سالاری و ملکاری (1394) |
کیفی |
شش مقوله اصلی با عناوین آمادگی برای ازدواج و نگرانی از پیامدهای آن، مزایای اقتصادی، نیازهای عاطفی و جنسی، نگرانی از پیامدهای طلاق، کم رنگ شدن نقش نظارتی و حمایتی خانواده، آزمودن سازگاری و ازدواج آزمایشی به عناون دلایل افراد به روابط همخانگی استخراج گردیده است. |
|
14 |
فراهانی خلجآبادی، کاظمیپور و رحیمی (1391) |
کمی |
تجربه معاشرت پیشرفته قبل از ازدواج، یکی از عواملی است که تعیین کننده افزایش سن ازدواج در بین دانشجویان است. |
|
15 |
محبی، سیاح و حسینی (1388) |
کیفی |
علل تأخیر در ازدواج تنگنای ازدواج، ریسک ازدواج، زاویهگیری خانواده از ازدواج، آنومی در ازدواج، تغییر فضا و ترجیحات نوین همسر گزینی، محاسبه هزینه ـ فایده ازدواج، سپر روانی تجرد، بی اخلاقیهای اجتماعی و بازاندیشی در هویت زنانه را به عنوان مهمترین مقولات در نظر گرفته است. |
|
16 |
هولمن و لی[6] (1997) |
کمی |
با استفاده از پرسشنامه آمادگی ازدواج[7] دریافتند که ویژگیهای جمعیتشناختی مانند میزان درآمد، تحصیلات و سن، ارتباط زیادی با آمادگی ازدواج افراد داشت. آنها همچنین دریافتند که عوامل زمینهای، صفات و نگرشهای فردی و حمایت افراد مهم زندگی فرد بر ادراک آمادگی ازدواج افراد تأثیر میگذارد. بنابراین، افرادی که در سنین بالاتر ازدواج میکنند، تجربه تحصیلی بیشتری دارند، از لحاظ مالی احساس امنیت بیشتری میکنند، از حمایت و تأیید خانواده و دوستان برخوردارند، گزارش خوبی از رابطه خود با کسی که به عنوان همسر انتخاب کردهاند، ارائه مینمایند و نسبت به افراد دیگر احساس آمادگی ازدواج بیشتری دارند. هولمن و لی با استفاده از مدل فرایند بین فردی[8] کیت و لوید[9] مشخص ساختند که شاخصهای فرایندهای تعاملی[10] در درک آمادگی ازدواج افراد مهم است و این فرایندها، واسطه رابطه صفات شخصیتی[11]، عوامل خانواده اصلی، عوامل محیطی ـ اجتماعی و آمادگی ازدواج هستند. |
|
17 |
شافر و بازینی [12] (1997) |
کیفی |
در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که معیارهای زنان و مردان در بسیاری از جوامع به هم شبیه است و تفاهم میان آنها در مورد خصوصیات ارائه شده بسیار چشمگیر است. هم مردان و هم زنان تلاش میکنند تا بهترینها را از نظر جذابیت، اندام، شخصیت و خصوصیات اخلاقی انتخاب کنند. |
|
18 |
لوبنکویک و آرکنیک[13](2007) |
کمی |
نشان میدهند که خصوصیاتی همچون: هوش، پختگی، عطوفت، ایمان، صمیمیت و صداقت از نظر زنان و مردان مورد مطالعه، در اولویت اول و خصوصیاتی مانند شجاعت، وقار، آراستگی، استیل خوب بدنی، قدرت و قناعت در اولویت دوم قرار دارند. خصوصیاتی از قبیل غرور، خودخواهی، تندمزاجی، ترس و سست عنصری نیز کمترین اهمیت را داشتهاند. |
مبانی نظری پژوهش
تقسیمبندیهای متفاوتی از معیارهای ازدواج با توجه به نظریهها و دیدگاههای مختلف انجام شده است که در کنار تفاوتها، شباهتهای زیادی نیز با یکدیگر دارند (اسکانزونی[14] و همکاران، 1989، به نقل از اسپرچر و رگان[15]، 2002: 10ـ11). بر اساس دیدگاههای «شبکه اجتماعی» و «تبادل اجتماعی»، معیارهای انتخاب همسر و ازدواج به چهار دسته جنسی مانند فعالیت جنسی (هوس)، درونی مانند خود ـ افشاگری[16] و حمایت عاطفی (صمیمیت)، بیرونی مانند پول و یا شغل (موقعیت اقتصادی) و رسمی (پایگاه قانونی مشترک) دستهبندی شده است. از نظر آنها، شبکههای اجتماعی افراد از انواع رابطههای نزدیک (درونی) تشکیل شده است که میتوان آنها را بر حسب نوع وابستگی متقابلی تعریف کرد که تبادل در رابطهها مشخص میسازد. وابستگیهای متقابل عبارت است از: فعالیتهای مشترک با پایگاههای مرتبط و تبادلات الگو یافته بین دو نفر (کنعانی و همکاران، 1395: 245).
«نظریه تبادل اجتماعی» فرض میکند که انسانها در تبادل روابط با یکدیگر در پی دریافت «سود» هستند و مایل اند رفتارشان از جمله روابط دوستانه، صمیمی و عاشقانه آنان به نوعی سود و بازده برابر منجر شود (مهرابیزاده هنرمند و داودی، 1385: 3). اینان نگاهی اقتصادمآبانه به عشق، صمیمیت و ازدواج دارند و گزینش همسر را ناشی از سودی میدانند که برای فرد دارد. این سود میتواند تأمین نیازهای مالی، احساسی، جنسی و ... را شامل شود و با توجه به هر دوره زمانی و مکانی متفاوت باشد؛ به شکلی که در گذشته، انتخاب همسر از جانب والدین و بنا بر مصلحت خانوادگی با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی فرد انجام میگرفت، در حالی که امروزه این انتخاب همسر بیشتر بر اساس تصمیم خود فرد و با توجه به ملاکهایی چون: پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صورت میگیرد (کنعانی و همکاران، 1395: 237).
«نظریه تکاملی» بر این باور است که مردان و زنان از زمانهای قدیم توسط مکانیسمهای جنسی به خصوصی رشد یافتهاند که باعث میشود آنها از لحاظ روانشناختی متفاوت باشند. بنابراین از آنها انتظار میرود که در رفتار کردن و هنگام تصمیمگیری از لحاظ جنسی رفتار متفاوتی داشته باشند (شومک[17]، 2007: 35). طبق این نظریه، مردان به صورت بالقوه توانایی تولید مثل بالایی دارند، اما زنان با توجه به طول مدت بارداری و سنین باروری مشخص، توانایی داشتن معدودی فرزند را دارند. از آنجا که ارزیابی و تشخیص نشانههای توانایی تولید مثل (مانند سن و سلامت) به طور مستقیم دشوار است، مردان از نشانههای جذابیت جسمانی به جای آن استفاده میکنند (باس، 1994؛ باس و اسمیت، 1993و خالد،2005: 156).
یکی از مهمترین معیارها که سابقهای بس طولانی در بین ارزشهای مرتبط با ازدواج و همسرگزینی دارد و در اغلب نظریهها نیز مورد توجه قرار گرفته است، وجود عشق بین دو طرف است. همانطور که دو هزار سال قبل لوکان[18] به آن اشاره کرد و قرنها بعد فرانسیس بیکن [19]حرف او را تکرار کرد: «این جزئی از طبیعت عشق است که تنها معنی آن عبارت است از دل را به دریا زدن و خود را به دست تقدیر سپردن» (باومن[20]، 1392: 27). در برخی از موارد، عشق را معادل هوس دانستهاند و آن را ضامنی برای بقای نسل آدمی تلقی کرده اند (همان، 27)، اما گروهی دیگر بر این باور هستند که عشق به معنای صمیمیت بین دو نفر است؛ صمیمیت به معنای توانایی همدلی و برقراری رابطه عمیق با دیگران بهخصوص جنس مخالف و توانایی ایجاد حس نزدیکی و شناساندن خود به دیگران (کوزهگران، 1387: 11ـ12).
روششناسی پژوهش
روش پژوهش این مطالعه، کیفی و نوعی از فرامطالعه به نام «فراترکیب» است. استفاده از روش فراترکیب برای شناسایی سبک ازدواج بدین صورت است که مشابه فراتحلیل و فراترکیب برای یکپارچهسازی چندین مطالعه به منظور ایجاد یافتههای جامع و تفسیری استفاده میشود. از آن جا که بیشتر مقالات در زمینه ازدواج مطالعههای کیفی و بدون دادههای کمی هستند، از روش فراترکیب به عنوان روشی مناسب برای به دست آوردن ترکیب جامعی از این موضوع بر پایه مطالعههای کیفی محدود شده است. همانطور که بیان شد، فراترکیب نوعی مطالعه ثانویه است که با هدف مرور ساختاریافته مطالعات کیفی که متمرکز بر مطالعه کیفی یافتههای استخراج شده از مطالعههای با موضوع مرتبط و مشابه میباشد. البته باید در نظر داشت که فراترکیب، مرور یکپارچه ادبیات کیفی موضوع مورد نظر نیست و لزوماً ادبیات موضوعی زیادی را درگیر نمیکند. همچنین، عصارهای از تفسیرهای مطالعههای مشابه نیز نیست، بلکه یکپارچهسازی تفسیر یافتههای اصلی مطالعات منتخب به منظور ایجاد یافتههای جامع و تفسیری است (زیمر[21]، 2006: 311-318) که حاکی از فهم عمیق پژوهشگر در این باب است (بک[22]، 2002). از طریق بررسی یافتههای مقالههای اصلی پژوهش، پژوهشگران واژههایی را آشکار و ایجاد میکنند که نمایش جامعتری از پدیده مورد بررسی را نشان میدهد (زیمر، 2006: 311-318). نوبلت و هیر[23] سه فاز اصلی انتخاب مطالعات، ترکیب ترجمهها و ارائه ترکیب را برای فراترکیب و باروسو و ساندلوسکی[24] روشی هفت گامی را معرفی میکنند. در این جا محقق پژوهشهای گذشته در حوزه ازدواج را در ایران مورد کنکاش قرار داده و در این راه از روش هفت مرحلهای باروسو و ساندلوسکی استفاده کرده است که خلاصه این مراحل در شکل 1 آمده است:
شکل 1: مراحل پیادهسازی روش فراترکیب
بر اساس شکل 1، مراحل مبسوط پیاده سازی روش فراترکیب به شرح زیر میباشد:
گام اول: تنظیم سوال تحقیق
برای تنظیم سوال پژوهش از پارامترهای مختلفی مانند جامعه مورد مطالعه[25]، چهچیزی[26]، چه موقع[27] و چگونگی روش[28] استفاده میشود. در این پژوهش، سوال زیر مورد کنکاش قرار گرفت: مؤلفههای اصلی ازدواج کدام اند و گروهبندی آنها چگونه است؟
گام دوم: مروری بر ادبیات به شکل نظاممند
در این مرحله، محقق جستجوی نظاممند خود را بر مقالات منتشر شده در نشریههای مختلف متمرکز کرد و واژگان کلیدی مرتبط را انتخاب نمود. در واقع، محققان برای پاسخگویی به سوال مطرح شده در مرحله اول اجرای فراترکیب، با استفاده از کلید واژههای سبک ازدواج، ازدواج سنتی، ازدواج مدرن و ازدواج سفید در پایگاههای داده Google search، در سالهای مختلف مقالات مرتبط را بررسی کردند.
گام سوم: جستجو و انتخاب متون مناسب
در این گام، محقق در هر بازبینی تعدادی از مقالات را رد میکند و این مقالهها در فرایند فراترکیب مورد بررسی قرار نمیگیرند. به محض اینکه مقالات برای تناسب با پارامترهای مطالعه بررسی شد، در قدم بعدی پژوهشگر باید کیفیت روششناختی مطالعهها را ارزیابی کند. هدف از این گام، حذف مقالههایی است که پژوهشگر به یافتههای ارائه شده اعتمادی نداشته باشد. بنابراین ممکن است مقالهای که باید در ترکیب وجود داشته باشد را هم رد کند. ابزاری که معمولاً برای ارزیابی کیفیت مطالعات اولیه تحقیق کیفی استفاده میشود، «برنامه مهارتهای ارزیابی حیاتی[29] (CASP)» 10 سؤالی است که به محقق کمک میکند تا مفهوم تحقیق کیفی را دریابد و دقت، اعتبار، و اهمیت مطالعات کیفی تحقیق را مشخص نماید. این سؤالات بر موارد زیر تمرکز دارد: (1)اهداف تحقیق (2)منطق روش (3)طرح تحقیق (4)روش نمونهبرداری (5)جمعآوری دادهها (6)انعکاسپذیری که شامل رابطه بین محقق و شرکتکنندگان میباشد (7)ملاحظات اخلاقی (8)دقت تجزیهوتحلیل دادهها (9)بیان واضح و روشن یافتهها (10) ارزش تحقیق. در این مرحله، محقق به هرکدام از این سؤالات یک امتیاز کمی میدهد و سپس یک فرم را ایجاد میکند. بنابراین او میتواند امتیازاتی را که به هر مقاله میدهد جمع کند و بهآسانی و بهاجمال مجموعه مقالات را بررسی کند و نتایج ارزیابی را ببیند. برنامه مهارتهای ارزیابی حیاتی برای ارزیابی مطالعات مورداستفاده قرار میگیرد (گریبلر و نوواک، 2012).
هنگام استفاده از این ابزار، محقق مقاله را بهصورت کامل میخواند تا از محتوا آگاهی دوباره پیدا کند. سپس بر یک معیار CASP در یکزمان تمرکز مینماید (مانندهدف تحقیق) و تلاش میکند تا مدرک و دلیل مستقیمی به شکل منتخب از مقاله مربوط به معیار اصلی (مانند هدف) و معیارهای فرعی آن (مانند آیا نویسنده ارتباط هدف را برقرار کرده است؟) به دست آورد. بهمنظور ایجاد یک رد ممیزی، محقق بهطور الکترونیکی نقلقولهای نمونه را از مقاله بهعنوان مدرک و دلیل عملکرد نویسنده حذف میکند، سپس منتخبها را در سطر مناسب در ستون توضیحات CASP روبریک کپی می نماید و شمارههای صفحه را از مقاله- جایی که مدرک و دلیل قرار داشت- اضافه میکند. اگر محقق دریابد که عملکرد نویسنده در هر زمینهای ناکارا میباشد در ستون توضیحات CASP روبریک یادداشتی را قرار میدهد و در آن، مسئله موردنظر را شرح میدهد. محقق امتیاز معیار ویژه را بر اساس اندازه و وسعت نقایص یادداشت شده خود پایین میآورد. او با تمام 11 معیار CASP ادامه می دهد و سپس امتیاز کلی را جمعبندی میکند. بر اساس امتیاز کلی و ماهیت مدرک پشتیبانیکننده در محتوا با هر نوع نواقص یادداشت شده، محقق تصمیم بر پذیرش یا عدم پذیرش مقاله را میگیرد.
محقق بر اساس مقیاس 50 امتیازی CASP روبریک، سیستم امتیازبندی زیر را مطرح میکند و هر مقالهای را که پایینتر از امتیاز خوب (پایینتر از 30) است، حذف میکند:
- عالی: 41 – 50 (E)
- خیلی خوب: 31 – 40 (VG)
- خوب: 21 – 30 (G)
- متوسط: 11 – 20 (F)
- ضعیف: 0 – 10 (P)
در این پژوهش نیز بر مبنای «برنامه مهارتهای ارزیابی حیاتی» به بررسی کیفیت مقالات بر اساس 10 معیار زیر پرداخته شد (هر معیار حداکثر 5 امتیاز):
هدف پژوهش، اصول و روشها، ساختار پژوهش، نمونه، مرتبسازی دادهها، انعکاسپذیری، مبانی اخلاق حرفهای، دقت تحقیق، تبیین روشن نتایج، نتیجهگیری کلی تحقیق.
نتایج نهایی بیست و دو مقاله نهایی به این شرح است:
جدول :2 امتیازات داده شده به بیست و دو مقاله منتخب
|
مقاله |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
|
نمره نهایی |
38 |
40 |
34 |
38 |
35 |
44 |
48 |
40 |
39 |
|
مقاله |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
|
نمره نهایی |
37 |
39 |
42 |
45 |
37 |
43 |
44 |
48 |
44 |
|
مقاله |
19 |
20 |
21 |
22 |
|
||||
|
نمره نهایی |
40 |
39 |
38 |
44 |
|
||||
در این مرحله، از بین 44 مقاله ابتدا 10 مقاله بر اساس معیارهایی مانند عنوان، چکیده و محتوا حذف گردید و سپس 32 مقاله باقیمانده بر اساس ده معیار یاد شده از لحاظ کیفیت مورد بررسی نهایی قرار گرفت که در نهایت 22 مقاله جهت بررسی تایید نهایی شد. با توجه به نتایج حاصل شده حداکثر امتیاز داده شده به مقالات 48 و حداقل امتیاز داده شده 34 بوده است.
جدول 3: نتایج گزینش مقالات نهایی
|
تعداد کل مقالات و منابع اولیه:44 |
|
تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس عنوان تحیق: 10 |
|
تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس چکیده تحقیق: 10 |
|
تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس محتوای کلی تحقیق: 2 |
|
تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس کیفیت تحقیق: 0 |
|
تعداد مقالات پذیرفته شده نهایی: 22 |
گام چهارم: تبیین و استخراج نتایج
در سراسر فراترکیب، پژوهشگر به طور پیوسته مقالات منتخب و نهایی شده را به منظور دستیابی به یافتههای درون محتوایی مجزایی که در آنها مطالعههای اصلی و اولیه انجام میشوند، چندبار مرور میکند. در پژوهش حاضر، اطلاعات مقالات بدین صورت دستهبندی شد: مرجع مربوط به هر مقاله ثبت گردید (نام و نام خانوادگی نویسنده، سالی که مقاله منتشر شده و عوامل حیاتی موفقیتی که هر مقاله به آنها اشاره کرده است) و اطلاعات روششناختی کلیدی مانند هدف پژوهش، روش، رویه و وسایل سنجش یادداشت شد و در نهایت صفحاتی که به مولفهها کرده است، درج گردید.
جدول 4: ابعاد و مؤلفههای ازدواج در ایران
|
ردیف |
ابعاد |
مؤلفه |
منابع |
|
1 |
شناختی |
همسرگزینی متناسب مبتنی بر شناخت، شناخت کافی، آگاهی و شناخت یکدیگر |
(فتحی و همکاران، 1395)،(خسروان و همکاران، 1394) و(خجسته و همکاران،1395) |
|
2 |
جنسی |
تأمین نیازهای جنسی، اصالت نیازها (عاطفی، جنسی) و رضایت جنسی |
(خسروان و همکاران،1394)،(فرامرزی و همکاران، 1396)، (اصغرپور و همکاران، 1396)، (قادرزاده و همکاران، 1396)، (کریمیان و همکاران، 1394)، (سهراب زاده و پرنیان، 1395) و (محسنزاده و همکاران، 1393) |
|
3 |
اقتصادی |
تمکن و تلاش اقتصادی، امنیت اقتصادی، مادیگرایی و تغییر نگاه به ازدواج، ناامنی شغلی، مزایای اقتصادی و مدیریت مالی و اقتصادی |
(خسروان و همکاران،1394)، (فرامرزی و همکاران، 1396)، (محبی و همکاران، 1395)، (عباسی شوازی و همکاران، 1395)، (کریمیان و همکاران، 1394)، (محسنزاده و همکاران، 1393) و (خجسته و همکاران،1395) |
|
4 |
جمعیتی |
فاصله سنی، آمادگی سنی، نسل جوان، نسل میان سال و بزرگسال و سن ازدواج |
(محبیمنش، 1388)، (خجستهمهر، 1394)، (رازقی نصرآباد و همکاران، 1396) و (کریمیان و همکاران، 1394) |
|
5 |
خانوادگی |
حریم سازی زوجین با خانواده، حمایت خانواده از زوجین و برعکس، سلطه کامل خانواده، کنترل والدین و دخالت والدین |
(فتحی و همکاران، 1395)، (محبیمنش، 1388) و (کریمیان و همکاران، 1394) |
|
6 |
تجانس |
مذهبی، خانوادگی، اقتصادی و منزلت اجتماعی |
(خلجآبادی و همکاران،1392)، (خجستهمهر و همکاران، 1395)، (محسنزاده و همکاران، 1393)، (گلچین و صفری، 1396)، (زرندی و همکاران، 1396)، (محبیمنش، 1388) و (فتحی و همکاران، 1395) |
|
7 |
شخصیتی |
صداقت، انعطاف پذیری، مهربانی و دلسوزی |
(فتحی و همکاران، 1395)، (خلجآبادی، 1392)، (حسینی و ایزدی، 1395)، (زرندی و همکاران، 1396) و (گلچین و صفری، 1396) |
|
8 |
اخلاقی |
تناسب، پایبندی به اعتقادات مذهبی، وفاداری، الگوهای عقیدتی، تعهدات پایدار و صمیمیت عاطفی |
(صادقی فسایی و عرفان منش، 1391)، (خلجآبادی فراهانی و شجاعی 1392)، (محسنزاده و همکاران، 1393)، (عباس زاده و نیکدل، 1395)، (گلچین و صفری، 1396) و (خجستهمهر و محمدی، 1395) |
گام پنجم: بررسی و ادغام نتایج
با توجه به اینکه هدف فرا ترکیب ایجاد تفسیر یکپارچه و جدیدی از یافتهها میباشد، این روش جهت شفافسازی مفاهیم و الگوها و نتایج در پالایش حالتهای موجود دانش و ظهور مدلهای عملیاتی و تئوریها پذیرفته شده است (فینفگلد[30]،2003). بدین منظور محقق موضوعات یا تمهایی[31]را جستجو میکند که در میان مطالعات موجود در فرا ترکیب پدیدار شدهاند. سندلوسکی و باروسو (2007) به این مورد بهعنوان «بررسی موضوعی» اشاره میکنند که طی آن، محقق تمها یا موضوعاتی را مشخص میکند. بهمحض اینکه موضوعات شناسایی و مشخص شدند، بررسیکننده یک طبقهبندی[32] را شکل میدهد و طبقهبندیهای مشابه و مربوطه را در موضوعی قرار میدهد که آن را به بهترین نحو توصیف میکند. تمها، اساس و پایهای را برای ایجاد «توضیحات و مدلها، تئوریها یا فرضیات کاری» ارائه میدهند (سندلوسکی و باروسو، 2007).
در پژوهش حاضر، ابتدا تمام عوامل استخراجشده از مطالعات بهعنوان کد در نظر گرفته شد. سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از این کدها، آنها در قالب یک مفهوم مشابه دستهبندی شدند. بهاینترتیب مفاهیم (تمها) تحقیق شکل گرفتند.
گام ششم: تعیین کیفیت نتایج
درروش فرا ترکیب، محقق رویههای زیر را برای حفظ کیفیت در مطالعه خود در نظر میگیرد:
- محقق هر دو راهبرد جستجوی الکترونیک و دستی را به کار میبرد تا مقالات مربوطه را پیدا کند.
- محقق، روشهای کنترل کیفیت استفاده شده در مطالعات تحقیق کیفی اصلی را به کار میبرد.
- در ارزیابی کیفیت تلفیق تحقیق مطالعات تحقیق کیفی اصلی، محقق از ابزار CASP(2006) جهت ارزیابی فرا مطالعات استفاده میکند؛ 10 سؤالی که به وی کمک میکند تا بررسیها معقول به نظر برسد.
- در سرتاسر تحقیق، محقق تلاش میکند تا با فراهم کردن توضیحات و توصیف روشن و واضح برای گزینههای موجود در تحقیق گامهای اتخاذ شده را بردارد.
- در زمان مناسب، محقق رویکردها و نگرشهای مستقر را جهت تلفیق مطالعات اصلی در تحقیق کیفی استفاده میکند.
- در زمان مناسب، محقق از برنامههای مستقر و محرز (مانند CASP، 2006) جهت ارزیابی کیفیت مطالعات اصلی تحقیق کیفی استفاده میکند.
گام هفتم: اعلام نتایج
در این مرحله از روش فرا ترکیب، یافتههای حاصل از مراحل قبل ارائه میشوند. 22 مقالۀ انتخاب شده از سوی پژوهشگران در مدت یک ماه به دقت مورد بررسی قرار گرفت و اطلاعات مورد نیاز بر اساس هدف اصلی این مقاله که طراحی الگوی تبیین مؤلفههای سبک ازدواج در ایران میباشد، شناسایی شد. ترکییب یافتهها پس از اعمال نظر خبرگان دانشگاهی (4 تن از استادان علوم اجتماعی و مدیریت) در 8 بعد و 35 شاخص دستهبندی شده که در جدول 2 آمده است.
روایی و پایایی مدل
مدل طراحی شده شامل 8 بعد و 35 مؤلفه میباشد. پس از تکمیل مراحل روششناسی فراترکیب، مدل طراحی شده طی جلسههایی با شرکت خبرگان علوم اجتماعی و مدیریت ارائه شد. روایی مدل حاضر، از طریق روایی محتوا به دو شکل حاصل شده است: اول، استفاده از اجزا و عوامل مدلهای ارائه شده پیشین که خود به روایی مدل منجر میگردد و دوم، تشکیل جلسههای گروه کانونی و ارائه مدل در این جلسهها به متولیان علوم اجتماعی ومدیریت. بنابراین به منظور سنجش پایایی مدل طراحی شده از شاخص کاپا استفاده شده است؛ بدین طریق که شخص دیگری (از نخبگان علوم اجتماعی) بدون اطلاع از نحوه ادغام کدها و مفاهیم ایجاد شده توسط پژوهشگران، اقدام به دستهبندی کدها در مفاهیم کرده است. سپس مفاهیم ارائه شده توسط این فرد مقایسه شده است. در نهایت با توجه به تعداد مفاهیم ایجاد شده مشابه و مفاهیم ایجاد شده متفاوت، شاخص کاپا محاسبه شده است. همانطور که در جدول 5 مشاهده میگردد، پژوهشگران 8 مفهوم و فرد خبره دیگر 7 مفهوم ایجاد کردهاند که از این تعداد 6 مفهوم مشترک هستند. مقدار شاخص کاپا نیز برابر با 666/0 محاسبه شد که با توجه به جدول 6 در سطح توافق معتبر قرار گرفته است (جنیس و آلن[33]، 1996).
جدول 5: وضعیت تبدیل کدها به مفاهیم توسط پژوهشگر و فرد دیگر
|
نظر محقق |
|
|||
|
مجموع |
خیر |
بله |
||
|
7 |
B=1 |
A=6 |
بله |
نظر خبره دیگر |
|
2 |
D=0 |
C=2 |
خیر |
|
|
9 |
1 |
8 |
مجموع |
|
= توافقات مشاهده شده
جدول 6: وضعیت شاخص کاپا
|
مقدار عددی شاخص کاپا |
وضعیت توافق |
|
0 |
ضعیف |
|
2/0- 0 |
بی اهمیت |
|
4/0-21/0 |
متوسط |
|
6/0-41/0 |
مناسب |
|
61/0-8/0 |
معتبر |
|
1-81/0 |
عالی |
= توافقات مشاهده شده
الگوی نهایی مولفههای سبک ازدواج
الگوی مستخرج از یافتههای پژوهش پیرامون مولفههای ازدواج شامل 8 بعد اصلی و 36 مولفه
فرعی است.
|
سبک ازدواج |
|
بعد اقتصادی |
|
بعد جنسی |
|
بعد جمعیتی |
|
بعد شناختی |
|
بعد خانوادگی |
|
بعد تجانس |
|
بعد شخصیتی |
|
بعد اخلاقی |
|
تأمین نیازهای جنسی، اصالت نیازها (عاطفی، جنسی)، رضایت جنسی |
|
تمکن و تلاش اقتصادی، امنیت اقتصادی، مادیگرایی و تغییر نگاه به ازدواج، ناامنی شغلی، مزایای اقتصادی، مدیریت مالی و اقتصادی |
|
فاصلة سنی، آمادگی سنی، نسل جوان، نسل میان سال و بزرگسال، سن ازدواج |
|
حریم سازی زوجین با خانواده، حمایت خانواده از زوجین و بلعکس، سلطه کامل خانواده، کنترل والدین، دخالت والدین |
|
مذهبی، خانوادگی، اقتصادی، منزلت اجتماعی |
|
صداقت، انعطاف پذیری، مهربانی و دلسوزی |
|
تناسب، پایبندی به اعتقادات مذهبی، وفاداری، الگوهای عقیدتی، تعهدات پایدار، صمیمیت عاطفی |
|
همسرگزینی متناسب مبتنی بر شناخت، شناخت کافی، آگاهی و شناخت یکدیگر |
شکل 1: طراحی الگوی تبیین مولفههای ازدواج
بحث و نتیجهگیری
انتخاب همسر امری اتفاقی نیست، بلکه پدیدهای است که تحت تأثیر عوامل مختلف و در فرایندی مشخص صورت میگیرد. هر جامعه و فرهنگی، بنا به شرایط و مقتضیات خود، معیارها، هنجارها و محدودیتهایی را برای انتخاب همسر در نظر میگیرد. هدف از انجام پژوهش حاضر، طراحی الگوی سبک ازدواج در ایران بوده است. در این مطالعه تلاش شد که با بررسی مقالات و پژوهشهای به عمل آمده در زمینه سبک ازدواج در ایران- که بیشتر با روش کیفی انجام گرفته بودند- به ارائه یک مدل تبیینی در این مورد بپردازیم. این پژوهش در راستای دستیابی به هدف که همانا فراترکیب پژوهشهای انجام گرفته در زمینه سبک ازدواج در ایران بوده است، هفت مرحله را پشت سر گذاشت: در مرحله نخست که مرحله ایجاد سوال پژوهش است، محقق با توجه به هدف پژوهش از پارامترهای مختلفی مانند جامعه مورد مطالعه[34]، چهچیزی[35]، چه موقع[36] و چگونگی روش [37] استفاده کرد؛ در مرحله دوم، به مرور نظام مند ادبیات، یعنی تمامی مقالات و پژوهشهایی که در زمینه مورد نظر در نشریات علمیی- پژوهشی معتبر داخلی از سال 1388 تا 1396 چاپ شدهاند پرداخت. تعداد 44 مقاله که از نظر عنوان و محتوا با موضوع پژوهش همخوانی داشتند، مورد بررسی قرار گرفتند؛ در مرحله سوم، جستجو و انتخاب متون مناسب انجام گرفت که محقق در هر بازبینی تعدادی از مقالات را رد کرد. ابزار ارزیابی مقالات، معیار CASP بود که در نهایت تعداد 22 مقاله از بین آنها انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت؛ در مرحله چهارم، به منظور دستیابی به یافتههای درون محتوایی مجزایی که در آنها مطالعههای اصلی و اولیه انجام میشوند، مقالات منتخب چندبار مرور و نتایج استخرج گردید. در مرحله پنجم با عنوان «بررسی و ادغام نتایج»، ابتدا تمام عوامل استخراجشده از مطالعات به عنوان کد در نظر گرفته شدند. سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از این کدها، آنها در قالب یک مفهوم مشابه دستهبندی گردیدند. در مرحله ششم با عنوان «تعیین کیفیت نتایج»، محقق رویههای دهگانه را برای سنجش کیفیت نتایج به کار برد. سرانجام، در مرحله هفتم با عنوان «اعلام نتایج»، یافتههای حاصل از مراحل قبل ارائه گردیدند. 22 مقاله انتخاب شده از سوی پژوهشگران در مدت یک ماه به دقت مورد بررسی قرار گرفت و اطلاعات مورد نیاز بر اساس هدف اصلی این مقاله که طراحی الگوی تبیین مؤلفههای سبک ازدواج در ایران میباشد، شناسایی شد. ترکییب یافتهها پس از اعمال نظر خبرگان دانشگاهی (4 تن از استادان علوم اجتماعی و مدیریت) در 8 بعد (35 شاخص) دستهبندی شد: بعد شناختی، جنسی، اقتصادی، جمعیتی، خانوادگی، تجانس، شخصیتی و بعد اخلاقی.
به طور کلی آنچه که از یافتههای این پژوهش قابل نتیجه گیری است اینکه در زمینه بعد شناختی انتخاب همسر نیازمند شناخت کافی از مقوله ازدواج و ملازمات آن است؛ به شکلی که این شناخت باید همراه با آگاهی از زندگی مشترک و مسائل مرتبط با آن باشد. در پژوهش های انجام گرفته اغلب زوجینی که همراه با شناخت و آگاهی کافی اقدام به تشکیل خانواده کردهاند، زندگی موفق تری را تجربه کردهاند. این نتایج به دست آمده با یافته های تحقیقات نیازی (1398) و خسروان و همکاران (1394) همخوانی دارد.
سبک های ازدواج در ایران به طور کلی به سه دسته قابل تقسیم است: سبک ازدواج سنتی که بر اساس قواعد و معیارهای سنتی به شکلی انجام میشود و از قبل و طی سالیان متوالی مرسوم بوده است. این نوع از ازدواج که فراوانی زیادی نیز برخوردار است، از بین هشت بعد یاد شده تقریباً بیشترین همخوانی را با الگوی طراحی شده دارا میباشد. با این وجود در برخی از ابعاد نظیر بعد تجانس و شخصیتی ممکن است با معایبی همراه باشد. نتایج به دست آمده با پژوهشهای خجسته مهر و محمدی (1395) و بی بی رازقی نصر آباد (1396) همخوانی دارد. سبک دوم ازدواج در ایران سبکی است که تا حدی معیارهای سنتی ازدواج را کنار گذاشته و به معیارهای مدرن روی آورده است. این سبک از ازدواج که با عنوان «ازدواج مدرن» از آن نام برده میشود، در نقطه مقابل «سبک سنتی» قرار گرفته است و تمامی معیارهای آن را به چالش میکشد. در این سبک از ازدواج که الزاماً مبتنی بر ثبت رسمی نمیباشد، زوجین به شکل غیر رسمی با یکدیگر به شکلی هم بالین زندگی میکنند. این سبک از ازدواج که گاهی با عناوین دیگری همچون «همخانگی»، «همبالینی» و «ازدواج سفید» نیز خوانده میشود، از نظر ابعاد و مولفههای بعد شناختی در حین و بعد از رابطه ایجاد میشود. همچنین زوجین از نظر جنسی صرفاً بر طرف کردن نیازهای جنسیشان را مد نظر دارند و قائل به ارتباطی صحیح در قالب تعهد به شریک جنسیشان نیستند. در زمینه بعد خانوادگی، در این سبک از ازدواج مفهومی با عنوان خانواده هستهای شامل پدر، مادر و فرزند شکل نخواهد گرفت. در زمینه سایر ابعاد شخصیتی، اخلاقی و جمعیتی هم قاعده بر همین منوال است. شاید بتوان گفت که این سبک از ازدواج تمامی قواعد سنتی جامعه در حوزه ازدواج را به چالشی اساسی فرا خوانده است. سومین سبک از ازدواج که جامعه ایرانی نیز در حال حرکت به سمت آن است، «سبک ازدواج تلفیقی» است؛ بدین معنا که این سبک از ازدواج با کنار گذاشتن نقاط ضعف دو سبک پیشین در صدد تلفیق نقاط قوت هر دو سبک ازدواج است- به شکلی که زوجین قادر باشند در انتخاب همسر نقشی کلیدی داشته باشند و در عین حال تحت نظارت محیط خانوادگی شناختی عمیق همراه با آگاهی کسب کنند. با توجه به نتایج به دست آمده از یافتههای پژوهش میتوان گفت که فرآیند انتخاب همسر در بین مردان و زنان به شکلی متفاوت و با معیارهایی جداگانه با توجه به ویژگیهای فرهنگی و وضعیت اجتماعی حاکم بر جامعه استصورت می گیرد. در فرآیند انتخاب همسر ویژگیهایی در نظر گرفته میشوند که در سبکهای نام برده در بالا این ویژگیها (معیارها) وضعیتی متفاوت به خود میگیرند؛ از جمله این معیارها میتوان به وضعیت تحصیلی، ارزشهای اجتماعی، موقعیت اجتماعی متناسب، ارتباطات اجتماعی و معاشرتی، پایگاه اجتماعی اقتصادی و مواردی از این قبیل اشاره کرد. به هر میزان که تفاوت در این معیارها بیشتر باشد، زوجینی که اقدام به ازدواج کردهاند با مشکلات بیشتری در زندگی زناشویی روبهرو خواهند شد. بنابراین پیشنهاد حاصل از یافتههای پژوهشی این است که بیشترین انطباق و همسانی در معیارهای انتخاب همسر بین زوجین وجود داشته باشد. در واقع ناپایداری ازدواج در بین جوانان ایرانی تا حد زیادی ناشی از ناهمخوانی در معیارهای گزینشی همسر است. جوانان معمولاً در انتخاب همسر با نگاهی مدرن و بدون درکی عمیق، عشق و علاقهای را که در اولین تجربه آشنایی خود داشتهاند، به عنوان اصل و پاشنه آشیل زندگی مشترک قرار میدهند که این دیدگاه، معیارهای سبک سنتی ازدواج را که در آن نگاه والدین و نظر آنها مهم تلقی میگردد، به حاشیه می راند و ارزشهای انفرادی را جایگزین آن میکند.این در حالی است که ازدواج زوجین در هر زمان و به هر سبکی که باشد در یک بستر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رخ میدهد که به شدت در ارزشهای اجتماعی و به خصوص ارزشهای خانوادگی ریشه دارد. همچنین، این جوانان که استقلال اقتصادی بیرون از خانواده را تجربه نکردهاند، در صورت پافشاری بر سبک مدرن ازدواج با نوعی تعارض ارزشی با جامعه و خانواده سنتی روبهرو خواهند شد.
منابع
- اصغرپور ماسوله، احمدرضا؛ کرمانی، مهدی و برادران کاشانی، زهرا. (1396). «پدیدارشناسی همسرگزینی دختران جوان در شهر مشهد». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ 9، شمارۀ 1.
- اعزاری، شهلا. (1382). جامعه شناسی خانواده. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
- اینگلهارت، رونالد. (1373). تحول فرهنگی در جوامع صنعتی. مریم وتر. تهران: کویر
- بام، روزن. (1363). «خانواده به منزله ساختاری در مقابل جامعه». محمد صادق مهدی. نشر دانشگاهی
- بیبی رازقی نصرآباد، حجیه و فلاحنژاد، لیلا. (1396). «تفاوتهای نسلی ارزش ازدواج (مورد مطالعهی شهر هشتگرد)». فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. دوره 19، شماره 75.
- پارسونز، تالکوت. (1363). «ساختار اجتماعی خانواده در مبانی و رشد جامعه شناسی. حسن پویان. انتشارات چاپخش
- حسینی، سید حسن و ایزدی، زینب. (1395). «پدیدارشناسی تجربه زیسته زنان مجرد جمعیت مورد مطالعه: زنان مجرد بالای 35 سال شهر تهران». مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان. سال14، شمارۀ 1.
- خجستهمهر، رضا؛ دانیالی، زینب و شیرالینیا، خدیجه. (1394). «تجارب دانشجویان متأهل از آمادگی ازدواج: یک پژوهش کیفی». روانشناسی خانواده. دورۀ 2، شمارۀ 2.
- خجستهمهر، رضا و محمدی، رزگار. (1395). «تجربه خوشبختی در ازدواجهای پایدار: یک مطالعه کیفی». روانشناسی خانواده. دورۀ 3، شمارۀ 2.
- خجستهمهر، رضا؛ محمدی، علی و عباسپور، ذبیحاله. (1395). «نظریه زمینهای فرایند شکلگیری نگرش به ازدواج: یک مطالعه کیفی». مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت. سال 6، شمارۀ 3.
- خسروان، شهلا؛ مشکی، مهدی؛ مسلم، علیرضا و وجیهه، آرمانمهر. (1394). «ازدواج مسألهدار زوجهای مطلقه: یک مطالعه کیفی». مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت. سال 4، شماره 2.
- خلجآبادی فراهانی، فریده و شجاعی، جواد. (1392). «نگرش دانشجویان دانشگاههای تهران نسبت به تأثیر معاشرت با جنس مخالف قبل از ازدواج در رضایت زناشویی». فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. سال 16، شمارۀ 6.
- دفتر پژوهش های فرهنگی وابسته به مراکز فرهنگی- سینمایی. (1369). حیات اجتماعی زن در تاریخ، دفتر اول: قبل از اسلام. تهران: انتشارات امیرکبیر
- زرندی، مرجان؛ هاشمیانفر، سیدعلی و کیانپور، مسعود. (1396). «زنان و تعهد زناشویی مورد مطالعه: شهر اصفهان». راهبرد فرهنگ. شمارۀ 38.
- سرایی، حسن. (1387). «گذار جمعیتی دوم، با نیم نگاهی به ایران». نامه انجمن جمعیتشناسی ایران. سال 3، ش 6.
- سفیری، خدیجه و میرزامحمدی، مومنه. (1393). اعتماد به همسر. مجله مطالعات اجتماعی. شماره 12.
- سهرابزاده، مهران و پرنیان، لیلا. (1395). «سنخبندی گرایش به ازدواج در بین دختران، مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شیراز». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. دورۀ 9، شمارۀ 1.
- شکرکن، حسین؛ خجسته مهر، غلامرضا وشهنی ییلاق، منیژه. (1385). «بررسی ویژگیهای شخصیتی، مهارتهای اجتماعی، سبکهای دلبستگی و ویژگیهای جمعیتشناسی به عنوان پیش بینهای موفقیت و شکست رابطه زناشویی در زوجهای متقاضی طلاق و عادی در اهواز». مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. 1، صص 1ـ30.
- صادقی فسایی، سهیلا و عرفانمنش، ایمان. (1391). «وضعشناسی و تحلیل گفتمان نظریهپردازیهای اجتماعی از الگوی خانوادهی مطلوب در ایران». فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. سال 15، شمارۀ 58.
- عباسزاده، محمد و نیکدل، نرمین. (1395). «مطالعۀ بسترهای زمینهساز تأخیر در ازدواج دختران با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ 8، شمارۀ 4.
- عباسی شوازی، محمدجلال و عسکری ندوشن، عباس. (1384). «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران، مطالعه موردی یزد». نامه علوم اجتماعی. ش 25.
- عباسی شوازی، محمدجلال و خانی، سعید. (1395). «ناامنی اقتصادی و ایدهآلهای ازدواج و باروری: مطالعه دو نسل مادران و فرزندان در شهرستان سنندج». دوفصلنامه مطالعات جمعیتی. دورۀ 1، شمارۀ 2.
- فتحی، الهام؛ اسمعیلی، معصومه؛ فرحبخش، کیومرث و دانشپور، منیژه. (1395). «ارائه مدل ازدواج رضایتمند در فرهنگ ایرانی: مطالعه نظریه داده بنیاد». پژوهش در سلامت روانشناسی. دوره دهم، شماره دوم.
- فرامرزی، فرزانه؛ مهدوی، محمدصادق و ترکمان، فرح. (1396). «برساخت اجتماعی همباشی بر اساس تجربه زیسته نمونهای از همباشان». مجله مطالعات اجتماعی ایران. دورۀ یازدهم، شماره 1.
- فراهانی خلجآبادی فراهانی، فریده؛ کاظمیپور، شهلا و رحیمی، علی. (1391). «بررسی تأثیر معاشرت با جنس مخالف قبل از ازدواج بر سن ازدواج و تمایل به ازدواج در بین دانشجویان دانشگاههای تهران». خانواده پژوهی. سال نهم، شماره 33.
- قادرزاده، امید؛ محمدی، فردین و محمدی، حسین. (1396). «جوانان و روابط پیش از ازدواج، مطالعه کیفی زمینهها، تعاملات و پیامدهای آن». راهبرد فرهنگ. شمارۀ 38.
- کرایی، امین؛ خجسته مهر، رضا،؛ سودانی، منصور و اصلانی، خالد. (1395). «شناسایی عوامل مؤثر در ازدواجهای پایدار رضایتمند در زنان». مجله مشاوره و رواندرمانی خانواده. 6، صص 129ـ164.
- کریمیان، نادر؛ سالاری، سمانه و ملکاری، بختیار. (1394). «رابطه همخانگی در ایران: بررسی کیفی علل و انگیزههای گرایش به آن». فصلنامه مطالعات روانشناسی. شمارۀ 21.
- کنعانی، محمدامین و همکاران. (1395). «انتخاب همسر و معیارهای آن : مطالعهای در بین مردان و زنان ازدواج کرده شهر رشت». دوفصلنامه جامعهشناسی نهادهای اجتماعی. شماره 3.
- کوزهگران، مریم. (1387). صمیمیت: سطوح و ابعاد صمیمیت و چگونگی راهیابی به آن. تهران: قطره
- گلچین، مسعود و صفری، سعید. (1396). «کلانشهر تهران و ظهور نشانههای الگوی تازهای از روابط زن و مرد، مطالعه زمینهها، فرایند و پیامدهای همخانگی». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. دوره دهم، شماره 1.
- محبی، سیده فاطمه؛ سیاح، مونس و حسینی، شیما سادات. (1395). «دلالتهای معنایی تأخیر در ازدواج دختران دانشجو». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. سال6، شمارۀ 2.
- محبیمنش، حسینی. (1388). «تغییرات اجتماعی ازدواج». مجله کتاب زنان. شماره 26.
- محسنزاده، فرشاد؛ مرادی کوچی، سمیرا و خدادادی سگنده، جواد. ( ). «مطالعه پدیدارشناختی دلایل رضایت از ازدواج از دیدگاه زنان راضی از ازدواج». فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. سال هفدهم، شماره 65.
- Adams J. & Jones, W. (1997). “The Conceptualization of marital Commitment: An Integrative Analysis”. J Pers Soc Psychol. 72 (5): 1177-1196.
- Beck, j. (2002). “Mothering multiples: A meta-synthesis of the qualitative research. MCN”. The American Journal of Maternal/child Nursing, 2002; 93.
- Buss, D. M. (1994). “The strategies of human mating”. American Scientist, 82, 238–249.
- Jensen, L. Allen A. (1996). “Meta-synthesis of qualitative findings”. Qualitative Health Research, 1996; 6: 553–60.
- Khallad, Y. (2005). “Mate selection in Jordan: Effects of sex, socio-economic status, and culture”. Journal of Social and Personal Relationships, 22(2), 168-155
- Rosen-Grandon, J. R, Myers, J. E. & Hattie, J. A. (2004). “The relationship between marital characteristics, marital interaction processes and marital satisfaction”. Journal of Counseling and Development, 55 (2)
- Shaffer, R.D. & Bazzini B.G. (1997). “What do you look for a prospective date? Reexamining the preferences of men and women who differ in self-monitoring propensities”. Personality and Social Psychology Bulletin, N.23, P.605-616.
- Sprecher, S., & Regan, P. C. (2002). “Liking some things (in some people) more than others: Partner preferences in romantic relationships and friendships”. Journal of Social and Personal Relationships, 19.
- Shoemaker, E, G. (2007). “Human mate selection theory: An integrated evolutionary and social approach”. Journal of Scientific Psychology, 35-41. www.psyencelab.com
- Todosijevic, B., Ljubinković, S. &Arančić, A. (2003). “Mate selection criteria: A trait desirability assessment study of sex differences in Serbia”. Evolutionary Psychology, 1, 116-126.
- Van de Kaa, D. J. “Anchored Narratives: The Story & Findings of Half a Century of Research into the Determinants of Fertility”. Population Studies, 50 (3), (1996)
- Zimmer, L. (2006). “Qualitative meta-synthesis: a question of dialoguing with texts”. Journal of Advanced Nursing, 2006;53: 311–318
)