Document Type : Original Article
Authors
1 University of Tabriz
2 Department of sport management, Faculty of physical education and sport sciences, tabriz, iran.
3 University of tabriz
Abstract
Sport industry by having many capabilities in holding sports events, especially in the field of professional leagues has a great ability to generate income. The Premier Football League is one of the most important businesses in the Iranian sports industry. Therefore, addressing this issue is one of the issues that is very necessary for the country's sports industry. The present study was conducted with the aim of explaining the business model of the Iranian Football Premier League in two parts with two qualitative and quantitative approaches. The qualitative part was done with the help of MAXQDA software by phenomenological method and by using semi-structured interviews by interpreting the views and impressions of 30 experts who were selected by snowball method. In this section, the business canvas of the Iranian Football Premier League was obtained based on Osterwalder ontology. The quantitative part was conducted using a standard questionnaire and the participation of 80 informed people as a research sample who were selected by purposive non-random sampling method. Data analysis in this section was performed using Smart PLS software. The results showed that there is no significant relationship between key partners with the structure of costs and key resources, customer segments with revenue stream and key resources with the proposed values and distribution channel. The results of the present study are a roadmap for structural pathology and developing compensatory strategies to create an integrated structure and a comprehensive communication framework in all aspects of the Iranian Football Premier League business canvas.
Keywords
تبیین مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر اساس هستی شناسی استروالدر
خیام اکبری اصل هاسونی[1]
یعقوب بدری آذرین[2]
محمدرسول خدادادی[3]
10.22034/SSYS.2022.1088.1744
تاریخ دریافت مقاله: 17/9/1398
تاریخ پذیرش مقاله:19/11/1398
مقدمه
امروزه صنعت ورزش به عنوان عاملی مؤثر در رشد و توسعه ابعاد اجتماعی و اقتصادی با اثرات مستقیم و غیرمستقیم، نقش مهمی در اقتصاد کشورها ایفا میکند به طوری که از بزرگترین صنایع پردرآمد در قرن 21 به شمار میآید (ویسی و همکاران، 2015). تحقیقات کالیگنان و نیکولاس[4](2014) نشان میدهد از سال 2009 تا 2014 صنعت ورزش هر ساله به طور متوسط هفت درصد رشد داشته است که این مقدار رشد از متوسط نرخ رشد اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیا بالاتر است (محمدکاظمی و همکاران، 1395). صنعت ورزش با داشتن ظرفیتهای زیادی به خصوص در زمینه لیگهای حرفهای ورزشی توان درآمدزایی بسیار بالایی دارد. در بسیاری از کشورها، برگزاری لیگهای حرفهای و صنعت باشگاه داری حرفهای فوتبال باعث رشد و توسعه اقتصادی مطلوبی در صنعت فوتبال آنها شده است (رضایی و همکاران، 1395). زیمانسکی[5] (2003) باشگاههای ورزشی را نوعی واحدهای کسب و کار با اندازههای متفاوت بیان میکند. نقدی و همکاران (1392) باشگاهها را مهمترین بخش صنعت فوتبال عنوان کرده و ادامه حیات صنعت فوتبال را منوط به ادامه حیات باشگاهها می دانند. در سالهای اخیر شاهد رقابتیتر شدن عرصه کسب و کار در صنایع مختلف بودهایم. بنا بر نظر محققان عرصه کسب و کار، دستیابی به جایگاه رقابتی مناسب برای یک شرکت، تنها با کمک یک الگوی مناسب کسب و کار امکانپذیر است. دو رویکرد اصلی در خصوص مدل کسب و کار وجود دارد: رویکرد اول، جنبه "مدل" بودن؛ برخی محققان بر این رویکرد تمرکز دارند و فرض را بر این میگذارند که مدل کسب و کار ابزاری برای کاهش پیچیدگی دنیای واقعی است و نشان میدهد یک شرکت چگونه کار میکند و رویکرد دوم، هستیشناسی[6] (استروالدر و پیگنر[7]، 2010). استروالدر (2004) مدل کسب و کار را یک ابزار مفهومی تعریف میکند که شامل مجموعهای از اهداف و مفاهیم و ارتباط آنها است که با هدف بیان منطق اختصاصی یک بنگاه گردآوری شده است. این مجموعه نشان میدهد که چه چیز و چگونه به مشتریان پیشنهاد میشود و عواید مالی آن چیست. استروالدر و همکاران[8] (2005) مدل کسب و کار را با نگاهی جامع، در سطحی وسیعتر از صرف مدل یعنی هستی شناسی پذیرفتهاند. تحقیق حاضر از رویکرد دوم بهره گرفته و هستی شناسی کسب و کار استروالدر را برگزیده است. هستی شناسی استروالدر، یک طرح کسب و کار را در قالب ساختاری منظم و جامع ارائه میکند و یک ابزار استراتژیک برای سازمانها به حساب میآید. هستی شناسی دارای 9 عنصر است؛ بخشهای مشتریان، ارزش پیشنهادی، کانال توزیع، ارتباط با مشتریان، جریان درآمدی، منابع کلیدی، فعالیتهای کلیدی، شرکای کلیدی و ساختار هزینه که در کنار یکدیگر چشماندازی منسجم از عوامل کلیدی محرک یک کسب و کار را تشکیل میدهند (شکل1). استروالدر پس از شناسایی سنگ بناهای مدلهای کسب و کارهای پیشنهاد شده توسط سایر نویسندگان این حوزه، بر مینای آنها مدل جدیدی را ایجاد نموده است که این مدل، یکپارچه شده تمامی موارد قبلی است (نقدی و همکاران، 1392).
هرچند تاکنون تحقیقی کسب و کار فوتبال ایران را بر اساس هستی شناسی استروالدر بررسی نکرده است ولی تحقیقات زیادی وجود دارد که به صورت مجزا به هریک از عناصر 9 گانه هستی شناسی پرداختهاند که به نمونهای از آنها اشاه میشود. ملکیان و همکاران (1396) ترکیب دو مدل پیوستار روانشناختی و مقیاس ارزیابی و سیاهه فراغت جدی را به عنوان ابزاری کاربردی جهت استفاده و راهنمایی بازاریابان و صاحبان باشگاهها برای بخشبندی تماشاگران ورزشی و آگاهی از اهداف مشارکت آنها و طراحی راهبردهای بازاریابی هدفمند با هدف حفظ و ارتقای وفاداری تماشاگران معرفی کردند (ملکیان و همکاران، 1397). ایزدی و همکاران (1393) به نیاز باشگاههای کشور به تلاش گستردهای برای حفظ و نگهداری هواداران جاری و جذب هواداران جدید با فراهم نمودن امکانات مناسب، مدیریت و هدایت برنامههای مشتری محور و ایجاد دانش و اطلاعات مورد نیاز از طریق کانالهای مختلف ارتباطی نیاز اشاره میکنند. نریمانی و خسروجردی (1395) نشان دادند کیفیت بازی و نتایج مسابقات بر تصمیم تماشاگران مسابقات لیگ برتر فوتبال برای حضور مجدد در ورزشگاهها تأثیر مثبت دارد. احسانی و همکاران (1393) در تحقیق خود به وجود خلاء و فاصله دیدگاه دانشگاهی و دیدگاه اجرایی در مورد جذب حامیان مالی در صنعت فوتبال کشور اشاره نمودند و رفع موانع موجود در جذب حامیان مالی را منوط به استفاده از دیدگاههای تمامی گروهها گزارش کردند. فلاح کاظمی و همکاران (1396) در تحقیق خود عدم جذابیت بازیها و تیم و هزینه بلیط،رفت و آمد و تغذیه در استادیومها را مهمترین عوامل عدم حضور تماشاگران و خالی بودن صندلیهای استادیوم گزارش کردند. نتایج تحقیق سلطانی و همکاران (1396) نشان داد منابع سازمانی (منابع انسانی، دارایی معنوی، منابع ارتباطی و اطلاعاتی، منابع مالی، زیرساختها و اماکن ورزشی) و مزیت رقابتی (کارایی، کیفیت، نوآوری و پاسخ گویی به مشتری) بر میزان سودآوری باشگاههای فوتبال حرفهای ایران تأثیر معناداری دارد. نتایج تحقیق نادریان و همکاران (1393) نشان داد اکثر باشگاههای فوتبال حرفهای ایران مبتنی بر کمکهای مستقیم دولت و سازمانهای صنعتی میباشد (65%) و دولتی بودن باشگاهها، عدم شفافیت صورتهای مالی، امتناع صداو سیما از پرداخت حق پخش آگهی مسابقات به باشگاهها، عدم رعایت قانون حق مؤلف، برنامهریزی نامناسب مسابقات، عدم موفقیت بازاریابی باشگاهها، عدم آگاهی مدیران باشگاهها از روشهای تأمین مالی، استفاده محدود از مدیران خلاق و با تخصصهای تجاری و مالی در سطوح مختلف، از جمله موانع مهم تأمین مالی در باشگاههای فوتبال حرفهای لیگ برتر ایران میباشد. نتایج پژوهش شعبانی (1395) نشان داد؛ بین دو متغیر هزینه و رتبه در لیگ برتر فوتبال کشور رابطه معنادار معکوس وجود دارد. بدین معناکه هرچه هزینه تیمها بالاتر رفته است رتبه تیمها در لیگ کاهش پیدا کرده است و پیشبینیها نشانگر این است که حدود 24 درصد تغییرات رتبه در لیگ برتر فوتبال مرتبط با هزینههای لیگ میباشد.
با گسترش خصوصیسازی در همه سازمانها و ابعاد کشور، سازمانها باید اتکای خود را به بودجه دولتی کاهش دهند. سازمانهای ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و باید به دنبال راهکارهای درآمدزایی باشند از این رو برنامهریزی دقیق برای درآمدزایی و ارتقای مزیتهای رقابتی و افزایش توان تجاری لیگهای ورزشی اهمیت دوچندانی مییابد این بدان معناست که تمام قسمتهای کسب و کار میبایست بهینهسازی و تقویت شده و این امر باعث تغییر در جزئیات الگوهای کسب و کار میشود. مدل کسب و کار به نوبه خود میتواند منشا مزیت رقابتی باشد با بهرهگیری از مزیتهای رقابتی مختلف، یک مدل کسب و کار جدید میتواند باعث پرش و جهش قابل توجهی در رقابتهای اقتصادی باشد. مطالعه ادبیات کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران نشان میدهد پژوهشگران قبلی به فهرست کردن ارکان پیشنهادی خود پرداختهاند؛ برخی، آنها را توضیح دادهاند و گروهی دیگر آنها را مفهوم سازی کردهاند. این مطالعه، کارهای انجام شده قبلی را یکپارچه کرده و با بهرهمندی از مدل بوم به جای برنامههای سنتی چندین صفحهای کسب و کار، در قالب ساختاری منظم و جامع، چشماندازی منسجم از عوامل کلیدی محرک کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران عرضه میکند و با تحلیل کمّی ارتباط و تأثیر هر جزء بر اجزاء دیگر، توصیفی شفاف از وضعیت مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران ارائه میدهد.
شکل 1: بوم کسب و کار استروالدر
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر، به روش ترکیبی و در دو بخش کیفی و کمی انجام گرفت به طوری که با توجه به هدف از نوع کاربردی میباشد و جمعآوری اطلاعات در دو بخش کمی و کیفی با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه انجام گرفته است. جامعهی آماری پژوهش حاضر را کلیه مدیران و مسئولان باشگاهها و لیگ حرفهای فوتبال ایران، مسئولان فدراسیون و سازمان لیگ فوتبال ایران، پژوهشگران و استادهای (اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور که در حوزه های اقتصاد ورزشی، بازاریابی ورزشی و کسب و کار ورزش مطالعه کرده اند) حوزههای مدیریت ورزشی، اقتصاد، بازاریابی و کسب و کار و رسانههای ورزشی(تحلیلگران برنامه های ورزشی تلویزیونی و رادیویی و نوسندگان روزنامه ها و مجلات ورزشی ) تشکیل دادهاند. برای بخش کیفی 30 نفر با روش نمونهگیری گلوله برفی و تا حصول اشباع نظری انتخاب شدند مصاحبهها تا مرحله اشباع دادهها پیش رفت. مصاحبه بر مبنای سوالات اساسی و استاندارد طراحی بوم کسب و کار استروالدر(استروالدر و پیگنر، 2010). انجام گرفت. دادههای کیفی از خلال مصاحبههای نیمه ساختار یافته با مشارکتکنندگان در پژوهش گردآوری شد. و تحلیل کیفی به روش آنالیز محتوا با نرم افزار مکس کیودا[9] انجام شد.
در بخش کمّی بر اساس روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند، تعداد 80 نفربه عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تعیین تعداد نمونه از روش 10 برابر بیشترین روابط مربوط به یک متغیر موجود در بخش ساختاری مدل اصلی پژوهش که توسط بارسلی و همکاران (1995) ارائه شده است (بارسلی و همکاران[10]، 1995) استفاده شد. ابزار تحقیق در این بخش پرسشنامه استاندارد بوم کسب و کار(استروالدر و پینگر، 2010) شامل دو بخش اطلاعات دموگرافیک پاسخدهندگان و سوالات مربوط به هستی شناسی استروالدر در قالب 9 سازه منطبق بر بلوکهای 9 گانه هستی شناسی که بر اساس مقیاس پنج ارزشی لیکرت امتیازدهی شد، میباشد.
مدل معادلات ساختاری جهت بررسی وجود، میزان و جهت ارتباط بین متغیرها (بلوکهای 9 گانه بوم) مورد استفاده قرار گرفت. یک مدل معادلات ساختاری که از روش حداقل مربعات جزئی (PLS) در حل آن استفاده شده است، میبایست در دو مرحله مورد تحلیل و تفسیر قرار گیرد. منظور از بررسی مدل اندازهگیری، بررسی وزنها و بارهای متغیرهای مکنون (شکل2) و منظور از بررسی مدل ساختاری بررسی ضرایب مسیر بین متغیرهای مکنون میباشد (شکل3). مدل معادلات ساختاری رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای مکنون است. از طریق این رویکرد میتوان قابل قبول بودن مدلهای نظری را در جامعههای خاص با استفاده از دادههای همبستگی، غیرآزمایشی و آزمایشی آزمون کرد. بنا به نظر هومن (1393)، مدلسازی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری است و یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیههایی درباره روابط مستقیم و غیرمستقیم بین متغیرها است (هومن، 1393). با این روش میتوان قابل قبول بودن مدلهای نظری را در جامعههای مشخص آزمود.
یافتههای پژوهش
بخش کیفی
جدول 1: ویژگی های نمونه
بخش کیفی |
||||
ویژگی |
نوع و درصد فراوانی |
|||
سن |
زیر 30 سال |
30 تا 40 سال |
40 تا 50 سال |
بالای 50 سال |
10 درصد |
40 درصد |
30 درصد |
20 درصد |
|
تحصیلات |
پایین تر از لیسانس |
لیسانس |
فوق لیسانس |
دکتری |
0 درصد |
20 درصد |
23 درصد |
57 درصد |
|
نوع ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران |
مدیر یا مسئول |
کارشناس یا پژوهشگر |
اصحاب رسانه |
استاد مدیریت یا اقتصاد ورزش |
33 درصد |
40 درصد |
17 درصد |
40 درصد |
|
سابقه ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران |
1 تا 5 سال |
5 تا 10 سال |
10 تا 15 سال |
بیشتر از 15 سال |
30 درصد |
20 درصد |
27 درصد |
23 درصد |
|
بخش کمی |
||||
ویژگی |
نوع و درصد فراوانی |
|||
سن |
زیر 30 سال |
30 تا 40 سال |
40 تا 50 سال |
بالای 50 سال |
25 درصد |
37.5 درصد |
25 درصد |
12.5 درصد |
|
تحصیلات |
پایین تر از لیسانس |
لیسانس |
فوق لیسانس |
دکتری |
12.5 درصد |
37.5 درصد |
25 درصد |
25 درصد |
|
نوع ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران |
مدیر یا مربی |
کارشناس یا پژوهشگر |
اصحاب رسانه |
استاد مدیریت یا اقتصاد ورزش |
25 درصد |
18.75 درصد |
18.75 درصد |
37.5 درصد |
|
سابقه ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران |
1 تا 5 سال |
5 تا 10 سال |
10 تا 15 سال |
بیشتر از 15 سال |
12.5 درصد |
25 درصد |
25 درصد |
37.5 درصد |
فرایند تحلیل محتوا برای تعیین زیربخشهای بلوکهای 9 گانه بوم کسب و کار انجام شد و در این فرایند 1174 کد اولیه استخراج گردید. با بازبینی و ادغام کدها بر اساس تشابه در چندین مرحله در نهایت 33 زیربخش به عنوان کدهای محوری در قالب 9 بلوک به عنوان بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران استخراج گردید. (جداول 2، 3، 4 و 5).
جدول 2: بعد مشتری بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران
مقوله |
کد محوری |
کدهای باز |
مصاحبه شونده |
فراوانی |
بخش های مشتری
|
بازار انبوه |
هواداران- تماشاگران |
I1-I6,I8 -I21,I24-I26,I30 |
42 |
بازار بخشی |
وفاداران، سنین مختلف، جنسیت مختلف- فوتبالیست ها- داوران- مربیان |
I1,I2,I4-I7,I9,I10,I12-I14,I16,I18,I20,I22,I24,I27,I28,I30 |
24 |
|
بازار خاص کوچک |
باشگاههای فوتبال خارجی- شرکتهای تجاری و تبلیغاتی- رسانه |
I2,I5,I8, I11-I13, I15,I17, I19-I21,I23,I26,I29,I30 |
21 |
|
ارتباط با مشتری
|
انجمن ها |
کانال ها و گروه های مجازی- همایش ها و کانون هواداران |
I1,I8-I15,I17-I24,I26,I29,I30 |
27 |
سرویس های مساعدت خودکار |
فناوری های نوین ارتباطی- سایت اینترنتی |
I1,I9,I10,I12,I17,I22,I23,I26,I30 |
9 |
|
سلف سرویس |
رسانه ها ی عمومی-رسانه های اختصاصی- حضور در استادیوم و اماکن |
I1,I4-I9, I11-I16, I18-I21, I25-I27,I29,I30 |
54 |
|
مساعدت فردی |
روابط عمومی |
I9 |
1 |
|
مساعدت فردی اختصاصی |
ارتباط از طریق نمایندگان باشگاه ها |
I5,I13,I24 |
3 |
|
کانال توزیع
|
کانال توزیع مستقیم |
رویدادها و کنگره های فوتبال- کانون هواداران- استادیوم ها و اماکن |
I1,I2,I4- I19,I21-I25,I27,I30 |
46 |
کانال توزیع غیر مستقیم |
فروشگاه های اختصاصی- اماکن عمومی و نمایشگاه ها - رسانه- فضای مجازی |
I1-I30 |
81 |
جدول 3: بعد محصول و خدمات بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران
مقوله |
کد محوری |
کدهای باز |
مصاحبه شونده |
فراوانی |
ارزش های پیشنهادی
|
انجام کامل کار |
پرکردن اوقات فراغت تماشاگران- ارائه خدمات به هوادار و تماشاگر |
I2-I4,I7-I11,I15-I22,I24,I26,I30 |
28 |
برند |
برند |
I11,I12,I15,I28 |
4 |
|
تازگی |
گستره وسیع- تنوع- غیرقابل پیش بینی بودن رقابت ها- کیفیت خوب مسابقات- جذابیت- بازی های تماشاگرپسند |
I2,I4-I8, I10-I16, I18,I20-I22,I24,I25,I27,I28 |
44 |
|
سفارشی سازی |
توسعه تیم و باشگاه-جذب بازیکنان و مربیان مطرح |
I2,I3,I5,I7,I8,I10,I17,I20 |
8 |
|
طراحی منحصر به فرد |
پرورش بازیکن |
I5,I29 |
2 |
|
عملکرد |
تعهد و مسئولیت پذیری- شفافیت مالی و مدیریتی-اثرات سیاسی- اثر اقتصادی -اثر فرهنگی و اجتماعی |
I1-I11,I13,I14,I16-I23,I25-I27,I29,I30 |
60 |
|
قابلیت دسترسی |
دسترسی آسان به استادیوم ها |
I10,I11,I16,I18,I25,I27,I28 |
7 |
|
کاهش هزینه |
کاهش هزینه |
I2,I5,I24 |
3 |
جدول 4: بعد مالی بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران
مقوله |
کد محوری |
کدهای باز |
مصاحبه شونده |
فراوانی |
جریان درآمدی
|
درآمدهای تراکنشی |
پاداش قهرمانی- فروش بازیکن- بلیت فروشی- درآمد حاصل از برگزاری رویداد - فروش محصولات تبلیغی- آموزش - پروژه های اقتصادی غیر فوتبالی |
I1-I28,I30 |
71 |
درآمدهای تکرارپذیر |
حق عضویت و حمایت مالی هواداران- حامیان مالی - درآمد از قرارداد تبلیغ- اجاره اماکن- پخش تلویزیونی- کمک مالی دولت |
I1-I20,I22,I24,I25,I27-I30 |
67 |
|
ساختارهزینه |
هزینه های ثابت |
هزینه های زیرساختی فناورانه- تجهیز اماکن و استادیوم- ساخت اماکن و استادیوم |
I1-I16,I18-I23,I25-I30 |
52 |
هزینه های متغیر |
مالیات- حقوق پرسنل- برنامه های فرهنگی و خدمات رفاهی- هزینه آموزش- قراردادهای ورزشی- هزینه ایاب و ذهاب، اسکان و تغذیه- هزینه برگزاری مسابقات |
I1-I10,I12-I30 |
59 |
جدول5: بعد فعالیت بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران
مقوله |
کد محوری |
کدهای باز |
مصاحبه شونده |
فراوانی |
فعالیت های کلیدی |
فعالیتهای کلیدی تولید |
برنامههای فرهنگی آموزشی- کشف، جذب و پرورش استعدادهای فوتبال- تامین رضایت تماشاگران و هواداران- مدیریت بهینه منابع - بهبود اماکن و استادیومهای فوتبال- برنامه ریزی موثر برگزاری و پخش رویدادها |
I1-I8,I10,I12-I18,I20-I25,I27-I29,I30 |
80 |
فعالیتهای کلیدی حل مسئله |
توسعه برنامه های راهبردی- کاهش وابستگی به دولت و درآمدزایی- حرکت به سوی خصوصی سازی - مبارزه با فساد و تقلب |
I1,I3-I7, I9-I12,I14-I23,I25,I26,I28-I30 |
41 |
|
فعالیت کلیدی پلتفرم |
ایجاد و حفظ شبکههای اجتماعی موثر- ارتباط با صاحبنظران فوتبال- توسعه ارتباطات بین الملل- توسعه تکنولوژی و جریان دانش فوتبال |
I1-I4,I6-I9,I11-I13,I15,I16,I18-I21,I24-I28,I30 |
27 |
|
شرکای کلیدی
|
تامین کنندگان |
تولیدکنندگان ورزشی- مدارس فوتبال |
I2-I8,I10- I23,I27 |
30 |
رقبای شریک |
مالکان باشگاههای خصوصی- دولت |
I1-I7,I9-I14,I16-I22,I24,I25,I27,I28,I30 |
65 |
|
سرمایه گذاران شریک |
سهامداران باشگاهها- شرکت های خصوص و دولتی- حامیان مالی |
I4,I6-I17,I19-I23,I26-I28,I30 |
34 |
|
همکاران استراتژیک |
کمیته ملی المپیک- تشکلهای صنفی فوتبال- فدراسیون ملی و بینالمللی فوتبال- رسانه |
I1-I13,I15-I26,I28,I30 |
52 |
|
منابع کلیدی
|
منابع انسانی |
داوطلبان- تیم ها و فوتبالیستهای مطرح و محبوب- هواداران-مدیران موثر- مربیان برتر |
I1-I14,I16-I18,I21,I22,I24-I30 |
40 |
منابع فکری و داشته های نا مشهود |
جایگاه بینالمللی لیگ و تیمها- رسانه- برند- سازمان لیگ و باشگاه های فوتبال ساختارمند- قوانین و مقررات حمایتی |
I2-I8,I10-I12,I14-I16,I18-I20,I22 -I25,I27,I29,I30 |
36 |
|
منابع فیزیکی |
اماکن اختصاصی و استاندارد- پشتیبانی لجستیک تیمهای فوتبال |
I2-I8,I10-I14,I16,I18,I21,I25-I28,I30 |
26 |
|
منابع مالی |
حمایت مالی دولت- حامیان مالی- حق پخش |
I1,I6,I8,I10-I12,I14-I21,I25-I27,I30 |
30 |
بخش کمی
دغدغه روایی و پایایی در همه شیوههای پژوهش مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار دارد. معیار سنتی محاسبه پایایی، آلفای کرونباخ است. آلفای کرونباخ براساس میزان پراکنش دادهها تعیین میشود و انحراف معیار عامل اصلی سنجش پایایی است. از سوی دیگر پایایی ترکیبی براساس هماهنگی درونی سوالات هر عامل محاسبه میشود بنابراین معیار دقیقتری است (حبیبی و عدنور، 1396). برای بررسی همسانی درونی و پایایی، مقدار میانگین واریانس استخراج شده (AVE) و پایایی مرکب (CR) بررسی میشود (جدول6). میانگین واریانس استخراج شده یا AVE مخفف Average Variance Extracted میباشد. روایی همگرا زمانی وجود دارد که AVE از 5/0 بزرگتر باشد. پایایی مرکب یا CR مخفف Composite Reliability میباشد. روایی همگرا زمانی وجود دارد که CR از 7/0 بزرگتر باشد. همچنین CR باید از AVE بزرگتر باشد. در اینصورت هر شرط روایی همگرا وجود خواهد داشت. با توجه به نتایج جدول 6 کلیه شرایط روایی و پایایی محقق شده است. برای تجزیهوتحلیل دادهها از ضریب همبستگی و برای طراحی مدل از روش مدلسازی معادلات ساختاری[11](SEM)، از نرمافزار Smart PLS استفاده شد.
جدول 6: واریانس سازهها، اعتبار ترکیبی، واریانس تبیین شده و ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق
متغیرها |
AVE
|
Composite Reliability |
R Square |
ارتباط با مشتری |
بخش های مشری |
ساختار هزینه |
کانال توزیع |
جریان درآکمدی |
فعالیت کلیدی |
شرکای کلیدی |
منابع کلیدی |
ارزش پیشنهادی |
ارتباط با مشتری |
69/0 |
87/0 |
22/0 |
00/1 |
61/0 |
69/0 |
62/0 |
43/0 |
69/0 |
42/0 |
62/0 |
47/0 |
بخش های مشری |
50/0 |
75/0 |
46/0 |
|
00/1 |
50/0 |
62/0 |
38/0 |
53/0 |
45/0 |
48/0 |
41/0 |
ساختار هزینه |
89/0 |
96/0 |
43/0 |
|
|
00/1 |
64/0 |
60/0 |
64/0 |
48/0 |
54/0 |
56/0 |
کانال توزیع |
59/0 |
89/0 |
53/0 |
|
|
|
00/1 |
55/0 |
76/0 |
68/0 |
72/0 |
63/0 |
جریان درآمدی |
57/0 |
90/0 |
38/0 |
|
|
|
|
00/1 |
46/0 |
44/0 |
43/0 |
55/0 |
فعالیت کلیدی |
56/0 |
83/0 |
25/0 |
|
|
|
|
|
00/1 |
50/0 |
70/0 |
56/0 |
شرکای کلیدی |
88/0 |
94/0 |
|
|
|
|
|
|
|
00/1 |
50/0 |
43/0 |
منابع کلیدی |
65/0 |
85/0 |
65/0 |
|
|
|
|
|
|
|
00/1 |
52/0 |
ارزش پیشنهادی |
059/0 |
81/0 |
33/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
00/1 |
(p<0/001) * |
|
|
|
اولین عاملی که در ارزیابی مدلهای سنجش، باید مورد توجه قرار گیرد، تکبعدی بودن شاخصهای مدل است. یعنی هر شاخصی در مجموعه شاخصها، باید با یک مقدار بار عاملی بزرگ، تنها به یک بعد یا متغیر نهفته، بارگذاری گردد. بدین منظور باید مقدار بار عاملی بزرگتر از 60% باشد و مقدار بار عاملی کوچکتر از 40% کوچک محسوب شده و باید از مجموعه شاخص ها حذف گردد. بنابراین گویههایی که دارای بار عاملی کم بودند، حذف شدند (شکل2). مقدار ضریب قابلیت اطمینان ساختاری[12] عامل دیگری است که در ارزیابی قابلیت اطمینان سازگاری درونی مدلهای سنجش قابل استفاده است. مقدار این ضریب نیز، از 0 تا 1 متغیر است که مقادیر بالاتر از 70% پذیرفته شده و مقادیر کمتر از 60% نامطلوب ارزیابی میگردد.
شکل 2: بارهای عاملی مربوط به گویههای مدل پیشنهادی
اعتبار همگرایی، همبستگی زیاد شاخصهای یک سازه را در مقایسه با همبستگی شاخصهای سازههای دیگر نشان میدهد که در مدلهای سنجش باید ارزیابی شود. به منظور ارزیابی اعتبار همگرایی در نرمافزار اسمارت PLS از [13]AVE استفاده میشود. مقدار این ضریب نیز، از 0 تا 1 متغیر است که مقادیر بالاتر از 50% پذیرفته شده است. اعتبار تشخیصی، بیانگر وجود اعتبار تشخیصی، که در مدلهای سنجش باید ارزیابی شود. معیار فرونل- لارکر اشاره به این مسئله دارد که ریشه دوم مقادیر واریانس شرح داده شده (AVE) هر سازه، بزرگتر از مقادیر همبستگی آن سازه با سازههای دیگر باشد. اعتبار اشتراک[14] کیفیت مدل اندازهگیری سازهها را می سنجد. اگر شاخص وارسی اعتبار اشتراک مثبت باشد نشان دهنده کیفیت خوب مدل اندازهگیری است. لذا از میزان واریانس تبیین شده[15] جهت آگاهی از درصد تغییرات پیشبینی شده توسط هرکدام از متغیرها استفاده میشود. بنابراین نتایج جدول (6) نشان میدهد همه سازههای مدل دارای اعتبار ترکیبی قابلقبول هستند و این نشاندهندهی تحقق شرط پایایی مدل هست.
پس از ارزیابی مدلهای سنجش، نوبت به ارزیابی مدل ساختاری میرسد. در این مرحله، محقق، باید علامت جبری ضریب، اندازه و سطح معنیداری آن را بررسی نماید. اندازه ضریب مسیر، نشان دهنده قدرت و قوت رابطه بین دو متغیر نهفته است. برخی محققین بر این باور هستند که ضریب مسیر بزرگ تر از 100% یک میزان مشخصی از تأثیر در مدل را نشان میدهد. نتایج به دست آمده برای ضرایب مسیر و سطح معنیداری(آماره تی) آنها در شکلهای 3 و 4 نمایش داده شده است.
در نرم افزار «پی.ال.اس»، ارزش «تی[16]»، معنیدار بودن اثر متغیرها را برهم نشان میدهد. اگر مقدار «تی»، بیشتر از 96/1 باشد یعنی اثر مثبت وجود دارد و معنیدار است. اگر بین 96/1+ و 96/1- باشد، اثر معنیداری وجود ندارد و اگر کوچکتر از 96/1- باشد یعنی اثر منفی دارد ولی معنی دار است. مقدار آماره تی در واقع ملاک اصلی تأیید یا رد فرضیات است اگر این مقدار آمار به ترتیب از 64/1 ، 96/1 و 58/2 بیشتر باشد نتیجه میگیریم که آن فرضیه در سطوح ۹۰، ۹۵ و ۹۹ درصد تأیید می شود. همچنین ضرایب مسیر اگر بالای 6/0 باشد بدین معنی است که ارتباط قوی میان دو متغیر وجود دارد. اگر بین 3/0و 6/0 باشد ارتباط متوسط و اگر زیر 3/0 باشد ارتباط ضعیفی وجود دارد. همچنین اعداد بالاتر از 96/1 در سطح 05/0 و بالاتر از 58/2 در سطح 01/0 معنیدار هستند (جدول 6). همچنین باید گفت که اگر مقدار ضریب مسیر بین متغیر مکنون مستقل و متغیر مکنون وابسته مثبت باشد نتیجه می گیریم که با افزایش متغیر مستقل شاهد افزایش در متغیر وابسته خواهیم بود و بالعکس. اگر مقدار ضریب مسیر بین متغیر مکنون مستقل و متغیر مکنون وابسته منفی باشد نتیجه میگیریم که با افزایش متغیر مستقل شاهد کاهش در متغیر وابسته خواهیم بود. مقدار «آر.دو[17]»، نشاندهنده توانایی مدل در توصیف سازه است در حقیقت مقدار« آر.دو »، بیانگر میزان برازندگی مدل است و نشان میدهند که چند درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین میشود. این مقدار هرچه قدر به یک نزدیکتر باشد برازش بیشتری را نشان می دهد.
شکل 3: ضرایب مسیر
شکل 4: معنی داری ضرایب مسیر
حال با توجه به معنادار بودن رابطهی متغیرهای فرضیههای پژوهش، میتوان به مدل نهایی پژوهش پرداخت. نتایج آزمون فرضیههای پژوهش بر مبنای مدلسازی معادلات ساختاری، مسیرهای علّی به همراه ضرایب رگرسیونی و مقادیر شاخصهای جزئی مربوط در شکل 5 نشان داده شده است.
شکل 5: مدل نهایی پژوهش
بحث و نتیجهگیری
تحقیق حاضر با هدف تبیین مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران در دو بخش و با دو رویکرد کیفی و کمی انجام گرفت. در بخش کیفی، بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر پایه هستی شناسی استروالدر به دست آمد و در بخش کمی تحلیلی از ارتباط و تأثیر هر جزء بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر اجزاء دیگر انجام شد.نتایج نشان داد بین شرکای کلیدی با ساختار هزینه ها و منابع کلیدی، منابع کلیدی با ارزش های پیشنهادی و کانال توزیع و بخش های مشتری با جریان درآمدی رابطهی معنادار وجود ندارد.
روابط معنادار بین متغیرها که اکثرا مثبت و در حد متوسط بودند. توصیفی از وضعیت نرمال و متوسط مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران میباشد. در حالی که عدم ارتباطها یا اصطلاحاً ارتباطهای بیمعنی، نشان از خلاء ها و کمبودهای مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران میباشد و نیازمند بررسی و تحلیل میباشد.
عمده دلیل عدم ارتباط بین شرکای کلیدی و ساختار هزینه را میتوان در نقش دولت در فوتبال ایران جستجو کرد؛ جبران سهم بسیار بالایی از هزینههای باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران از طریق دولت (کردنوری، 1392)، دولت را تبدیل به یکی از منابع مالی لیگ برتر فوتبال ایران کرده است در حالی که دولت به عنوان رقیب در ساختار لیگ برتر فوتبال ایران مطرح میباشد و تحقیقات بسیاری وجود دارد که این منبع را مورد نکوهش قرار داده و دخالت آن را عامل اثرات منفی در فوتبال ایران میدانند (رمضانی زاده و همکاران، 1396، سلطانی و همکاران، 2017؛ السان، 1392).
و از طرف دیگر عدم شفافیت مالی و افزایش بیرویه هزینه باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران (کردنوری، 1392)، مناسب نبودن قوانین مالیاتی و افزایش بیرویه قیمت بازیکنان و مربیان (دلدار و همکاران، 1396) و نظام ناقص ارزیابی و انتخاب بازیکنان (خدامرادی و همکاران، 1390)، چهرهای نابسامان از ساختار هزینه لیگ برتر فوتبال ایران نمایش میدهد و این یکی از دلایل عدم تمایل حضور بخش خصوصی به عنوان حامیان مالی در لیگ برتر فوتبال ایران و قبول سهمی از هزینهها میباشد.
ضعف منابع فکری و داشتههای نامشهود را میتوان از دلایل عدم ارتباط بین شرکای کلیدی و منابع کلیدی عنوان کرد؛ تحقیقات زیادی (احسانی و همکاران، 1393; رضائی و همکاران، 1395; سلطانی و همکاران، 1396; زارعی و همکاران، 1396) بر نقش مؤثر منابع فکری و داشتههای نامشهود لیگ برتر فوتبال ایران بر جذب بنگاههای اقتصادی و تجاری و حامیان مالی و رسانهها تأکید کردهاند. در حالی که ساختار نامناسب فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ برتر (همتی نژاد و همکاران، 1394) ضعف قوانین (رمضانی زاده و همکاران، 2017; شفیعی و افروزه، 1397)، ناشناخته بودن و اعتبار کم برند باشگاههای فوتبال (دلدار و همکاران، 1396) و کیفیت کم و سو گیری سیاسی رسانهها (امیری و همکاران، 1392)، انگیزه مشارکت حامیان مالی و رسانهها را در لیگ برتر فوتبال ایران از بین میبرد.
عدم معنیداری ارتباط منابع کلیدی با ارزشهای پیشنهادی در تحقیق حاضر، هم سو با تحقیقات قبلی و توصیفی جامع از نتایج آنها میباشد؛ دلدار و همکاران (1396) بر ضعف برند لیگ برتر فوتبال ایران در ارائه یک تصویر قوی و معتبر تاکید کردند. رضایی و همکاران (1395) بیثباتی مدیران باشگاههای فوتبال لیگ برتر ایران را عامل عملکرد و نتایج ضعیف معرفی میکنند. رسولی و همکاران(1395) نبود مدیر متخصص، نداشتن امکانات فیزیکی مناسب و نبود نیروی انسانی متخصص را چالشهای برند باشگاههای فوتبال میدانند. نادریان و همکاران (1394) وجود مدیران سیاسی را عامل دور شدن باشگاههای فوتبال از اهداف اصلی آنها دانسته و تکیه باشگاهها بر منابع مالی دولتی را موجب عدم شفافیت مالی، هزینه بر و زیان ده شدن آنها معرفی میکنند. اکبری یزدی و همکاران (1393 ) علت عدم رضایت تماشاگران را استادیوم ها و خدمات ضعیف اعلام میکنند (اکبری یزدی و همکاران، 1393).
نابسامانی حق پخش تلویزیونی باشگاه های فوتبال ایران را می توان یکی از دلایل عدم ارتباط کانال توزیع با جریان درآمدی عنوان کرد. درآمد از حق پخش، در کنار درآمد روز مسابقه و حامیان مالی یکی از سه منبع مهم درآمدی باشگاه های فوتبال جهان میباشد (ساموئل، 2017) به طوری که اصلیترین منبع درآمدی باشگاههای فوتبال انگلستان با سهم 31 درصد از درآمد کل، میباشد در ایران نیز برخلاف سهم ناچیز 93/0 درصد از درآمد کل باشگاه های فوتبال (نادریان و همکاران، 1394)، حق پخش به عنوان منبعی بالقوه برای درآمدزایی باشگاههای فوتبال عنوان میشود (خدامرادی، 1390; سلطانی و همکاران، 1398). السان طی مطالعهای انحصار دولتی پخش مسابقات ورزشی را مورد نکوهش قرار داده و بر ضرورت تاسیس تلویزیون خصوصی ورزشی تاکید کرده و پذیرش حق پخش باشگاههای فوتبال را در مواجهه با حرفهای شدن ورزش کشور، بدون منافات و ضروری بیان کردهاست ( السان، 1392). این در حالی است که شکری و عنایت (1392) و دلدار و همکاران (1396) تخصیص نامناسب و عدم پرداخت حق پخش تلویزیونی را اولین و اصلیترین مانع خصوصی سازی باشگاههای حرفهای فوتبال کشور میدانند.
از طرفی حاشیه سود کم لیگ برتر فوتبال ایران (سلطانی و همکاران،1396) و جبران سهم بالایی(65 درصد) از هزینه های بیش از 90 درصد باشگاههای فوتبال کشور از طریق کمک مستقیم دولت یا سازمانهای صنعتی (کردنوری، 1392; نادریان و همکاران, 1394) و از طرف دیگر عدم تمایل بخش خصوصی و حامیان مالی به حضور در لیگ برتر فوتبال ایران، تحت تاثیر وجود شبه دولتیها در ورزش و عدم توانایی رقابت با باشگاههای دولتی، رویگردانی تماشاگران از استادیوم ها (فلاح کاظمی و همکاران, 1396) و نهایتاً نبود یک فرایند سیستماتیک و یکپارچه جهت نرخ گذاری و فروش بلیت مسابقات لیگ برتر فوتبال ایران (السان, 1392) عدم ارتباط معنا دار بین بخشهای مشتریان و جریان درآمدی لیگ برتر فوتبال ایران را توجیه میکند.
نتایج این مطالعه میتواند مبنا و نقشه راهی جهت آسیب شناسی ساختاری در راستای ایجاد ساختار یکپارچه و چارچوب ارتباطی جامع در تمام ابعاد بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران و نقطهی آغازی برای مطالعات بعدی با هدف تدوین سیاستها و استراتژیهای جبرانی بوده و راهنمایی برای مدیران باشگاهها و مسئولان ورزش کشور برای اتخاذ رویهها و تصمیمهای مناسب در جهت بهبود و توسعه مدل کسب و کار لیگ حرفهای فوتبال کشورباشد.
منابع
- احسانی، محمد؛ رمضانینژاد، رحیم؛ عسکریان، فریبا و آزادان، مهدی. (1393). «مقایسه دیدگاه خبرگان در خصوص موانع جذب حامیان مالی در فوتبال حرفهای ایران». مدیریت و توسعه ورزش. 3(2)، صص19-31.
- اکبری یزدی، حسین؛ حمیدی، مهرزاد؛ سجادی، سیدنصرالله و خبیری، محمد. (1393). «بررسی و تحلیل کیفیت خدمات در لیگ برتر فوتبال ایران بر مبنای مدل سروکوال». مطالعات مدیریت ورزشی. 6(25)، صص 15-38.
- امیری، مجتبی؛ نیری، شهرزاد؛ صفاری، مرجان و دلبری راغب، فاطمه. (1392). «تبیین و اولویت بندی موانع فراروی خصوصی سازی و مشارکت بخش خصوصی در توسعه ورزش». مدیریت ورزشی (حرکت). 5(4)، صص 83-106.
- حبیبی، آرش و عدن ور، مریم. (1396). «مدلیابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی آموزش کاربردی نرمافزار(LISREL) ». تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی
- خدامرادی، سعید؛ نادریان، مسعود؛ باقری، میثم و قربانی، مهسا. (1390). «ارزیابی و انتخاب بازیکنان فوتبال در لیگ برتر بر اساس شاخص هایی مالی و ورزشی». حسابداری و مدیریت مالی. 8(2)، صص50-65.
- دلدار، ابراهیم؛ کارگر، غلامعلی و غفوری، فرزاد. (1395). «بررسی موانع اقتصادی خصوصیسازی باشگاههای لیگ حرفهای فوتبال کشور». مدیریت و توسعه ورزش. 5(2)،صص53-68.
- رسولی، مهدی، خبیری، محمد؛ الهی، علیرضا وآقایی، نجف. (1395). «عوامل و چالش های درونی مدیریت برند باشگاه های لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. (35).66-51.
- رضائی، شمس الدین. (1395). اقتصاد ورزش، اوقات فراغت و گردشگری. ایلام: انتشارات دانشگاه ایلام
- رضائی، شمس الدین؛ امیری، مجتبی و کوزه چیان، هاشم. (1395). «بررسی موانع توسعه روابط متقابل باشگاههای فوتبال و سازمان صداوسیما در ایران». نشریه مدیریت ورزشی. 8(2)، صص189-206.
- رضائی، شمس الدین. (1397). «طراحی مدل درآمدزایی باشگاههای فوتبال ایران: با رویکرد گراندد تئوری». پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی. (23)، صص16-101.
- السان، مصطفی. (1392). مطالعه تطبیقی قرارداد واگذاری حق پخش ورزشی. پژوهشهای حقوق تطبیقی. 3.
- سلطانی، مصطفی؛ کارگر، غلامعلی؛ کشکر، سارا و غفوری، فرزاد. (1397). «الگوی تبیینی اثر منابع سازمانی و مزیت رقابتی بر سودآوری باشگاههای حرفهای فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. 9(45)، صص50-231.
- شفیعی، شهرام و افروزه، حکیمه. (1397). «شناسایی و تبیین مؤلفههای مؤثر در بروز فساد در فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. 10(47)، صص39-66.
- شکری، آزاده و عنایت، سیدابراهیم. (1392). «بررسی واگذاری سهام باشگاههای فوتبال ایران». بازار و سرمایه. 39، صص 104-107.
- طیبی، سید مهدی؛ باقری، قدرت الله؛ زارعی متین، حسن و جندقی، غلامرضا. (1396). «شناسایی مهم ترین ذی نفعان تیم های لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. (45)، صص17-34.
- فلاح کاظمی، مریم؛ قلیپور، نگار و عیدی، حسین. (1396). «تحلیل عوامل مؤثر بر وجود صندلی های خالی در استادیوم های فوتبال با استفاده از روش TOPSIS». مطالعات مدیریت ورزشی. (43)، صص 237-256.
- کرد نوری، مجتبی. (1392). «اقتصاد ورزش: کنکاشی در صنعت فوتبال». بانک و اقتصاد. 127(0)، صص2-4.
- ملکیان، علی؛ تجاری، فرشاد و حاجی انزهایی، زهرا. (1396). «آزمون مدل مفهومی بخشبندی تماشاگران ورزشی با رویکرد مدل پیوستار روانشناختی و مقیاس ارزیابی و سیاهه فراغت جدی». مطالعات مدیریت ورزشی. 9(46)، صص31-50.
- محمدکاظمی، رضا؛ قربانی، محمدحسین و رجبیکیا، مجتبی. (1395). «تأثیر مهارتهای ارتباطی کارآفرینانه مدیران کسب و کارهای ورزشی بر افزایش رضایت مشتریان دانشجو (مطالعه موردی: باشگاه های ورزشی شهر کرج)». پژوهش در ورزش تربیتی. 10(4)، صص115-134. Retrieved from:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1137531
- نادریان، مسعود؛ رهبری، سمیه و قربانی، مهسا. (1393). «مطالعه تطبیقی چگونگی تأمین مالی باشگاههای فوتبال حرفهای لیگ برتر ایران و انگلیس». فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی. 3(11)، صص31-42.
- نریمانی، ابراهیم و خسروجردی، سمیه. (1395). «تاثیر کیفیت نتیجه و کیفت فنی بازی های تیم مورد علاقه بر میزان حضور هواداران در مسابقات لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات تربیت بدنی و علوم ورزشی. 4(1)، صص83-177.
- نقدی، یزدان؛ کاغذیان، سهیلا و افشارپی، امیر. (1392). «تحلیل عوامل اقتصادی موثر بر درآمد باشگاههای فوتبال (باشگاههای منتخب جهان)». دو فصلنامه علمی - تخصصی پژوهش های اقتصاد توسعه و برنامهریزی. 2(1)، صص21-43.
- همتی نژاد، مهرعلی؛ قلیزاده، محمدحسن؛ تیلور، تریسی و فرجی، رسول. (1395). «نقش مدیریت و برنامهریزی مسابقات فوتبال در امنیت ورزشگاهها». مدیریت و توسعه ورزش. 4(2)، صص1-14.
- هومن، حیدرعلی. (1393). مدلیابی معادلات ساختاری با کاربرد نرمافزار لیزرل (با اصلاحات). تهران: سمت
- ویسی، ابراهیم؛ یکتایار، مظفر و ادهمی، جمال. (1394). «نیازسنجی تأسیس تلویزیون خصوصی ورزش در ایران و ارائه الگوی مطلوب». نشریه مدیریت ورزشی. 7(5)، صص12-70.
- Barclay , D., Higgins , C., & Thompson , R. (1995). “The partial least square (PLS) approach to casual modeling: Personal computer adoption and use as an illustration”. Technology, 2(2), 25.
- Osterwalder, A., & Pigneur, Y. (2010). Business model generation: a handbook for visionaries, game changers, and challengers. John Wiley & Sons.
- Osterwalder, A. (2004). The Business Model Ontology – A Proposition in a Design Science Approach.
- Osterwalder, A, Pigneur, Y, Tucci, CL. (2005). “Clarifying business models: Origins, present, and future of the concept”. Communications of the association for Information Systems16(1):1.
- Ramezaninezhad, R., Hemati nezhad, M. A., Ramezanian, M. R., Gholizadeh, M. H., Hoseini keshtan, M. (2017). “The Impact of Managerial Changes on Performance of Football Clubs in Iranian Premier League”. Research in Sport Management & Motor Behavior, 6(12), 17-26. Retrieved from http://jrsm.khu.ac.ir/article-1-2459-fa.html. .[ Persian]
- Samuel, B., Matthew, G., Chris, H., & Christopher, W. (2017). “Deloitte Football Money League 2017, sport business group”. Retrieved from www.deloitte.co.uk/sports business group.
- Szymanski, S. (2003). “The Economic Desiyn of Sporting Contest Imperiail College”. Journal of Economic Literature, XLI:51.