Document Type : Original Article

Authors

1 University of Tabriz

2 Department of sport management, Faculty of physical education and sport sciences, tabriz, iran.

3 University of tabriz

Abstract

Sport industry by having many capabilities in holding sports events, especially in the field of professional leagues has a great ability to generate income. The Premier Football League is one of the most important businesses in the Iranian sports industry. Therefore, addressing this issue is one of the issues that is very necessary for the country's sports industry. The present study was conducted with the aim of explaining the business model of the Iranian Football Premier League in two parts with two qualitative and quantitative approaches. The qualitative part was done with the help of MAXQDA software by phenomenological method and by using semi-structured interviews by interpreting the views and impressions of 30 experts who were selected by snowball method. In this section, the business canvas of the Iranian Football Premier League was obtained based on Osterwalder ontology. The quantitative part was conducted using a standard questionnaire and the participation of 80 informed people as a research sample who were selected by purposive non-random sampling method. Data analysis in this section was performed using Smart PLS software. The results showed that there is no significant relationship between key partners with the structure of costs and key resources, customer segments with revenue stream and key resources with the proposed values and distribution channel. The results of the present study are a roadmap for structural pathology and developing compensatory strategies to create an integrated structure and a comprehensive communication framework in all aspects of the Iranian Football Premier League business canvas.

Keywords

تبیین مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر اساس هستی شناسی استروالدر

خیام اکبری اصل هاسونی[1]

 یعقوب بدری آذرین[2]

 محمدرسول خدادادی[3]

10.22034/SSYS.2022.1088.1744

تاریخ دریافت مقاله: 17/9/1398

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله:19/11/1398

 

مقدمه

 

امروزه صنعت ورزش به عنوان عاملی مؤثر در رشد و توسعه ابعاد اجتماعی و اقتصادی با اثرات مستقیم و غیرمستقیم، نقش مهمی در اقتصاد کشورها ایفا می­کند به طوری که از بزرگترین صنایع پردرآمد در قرن 21 به شمار می­آید (ویسی و همکاران، 2015). تحقیقات کالیگنان و نیکولاس[4](2014) نشان می­دهد از سال 2009 تا 2014 صنعت ورزش هر ساله به طور متوسط هفت درصد رشد داشته است که این مقدار رشد از متوسط نرخ رشد اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیا بالاتر است (محمدکاظمی و همکاران، 1395). صنعت ورزش با داشتن ظرفیت­های زیادی به خصوص در زمینه­ لیگ­های حرفه­ای ورزشی توان درآمدزایی بسیار بالایی دارد. در بسیاری از کشورها، برگزاری لیگ­های حرفه­ای و صنعت باشگاه داری حرفه­ای فوتبال باعث رشد و توسعه اقتصادی مطلوبی در صنعت فوتبال آن­ها شده است (رضایی و همکاران، 1395). زیمانسکی[5] (2003) باشگاه­های ورزشی را نوعی واحدهای کسب و کار با اندازه­های متفاوت بیان می­کند. نقدی و همکاران (1392) باشگاه­ها را مهم­ترین بخش صنعت فوتبال عنوان کرده و ادامه حیات صنعت فوتبال را منوط به ادامه حیات باشگاه­ها می دانند. در سال­های اخیر شاهد رقابتی­تر شدن عرصه کسب و کار در صنایع مختلف بوده­ایم. بنا بر نظر محققان عرصه کسب و کار، دستیابی به جایگاه رقابتی مناسب برای یک شرکت، تنها با کمک یک الگوی مناسب کسب و کار امکان­پذیر است. دو رویکرد اصلی در خصوص مدل کسب و کار وجود دارد: رویکرد اول، جنبه "مدل" بودن؛ برخی محققان بر این رویکرد تمرکز دارند و فرض را بر این می­گذارند که مدل کسب و کار ابزاری برای کاهش پیچیدگی دنیای واقعی است و نشان می­دهد یک شرکت چگونه کار می­کند و رویکرد دوم، هستی­شناسی[6] (استروالدر و پیگنر[7]، 2010). استروالدر (2004) مدل کسب و کار را یک ابزار مفهومی تعریف می­کند که شامل مجموعه­ای از اهداف و مفاهیم و ارتباط آن­ها است که با هدف بیان منطق اختصاصی یک بنگاه گردآوری شده است. این مجموعه نشان می­دهد که چه چیز و چگونه به مشتریان پیشنهاد می­شود و عواید مالی آن چیست. استروالدر و همکاران[8] (2005) مدل کسب و کار را با نگاهی جامع، در سطحی وسیع­تر از صرف مدل یعنی هستی شناسی پذیرفته­اند. تحقیق حاضر از رویکرد دوم بهره گرفته و هستی شناسی کسب و کار  استروالدر را برگزیده است. هستی شناسی استروالدر، یک طرح کسب و کار را در قالب ساختاری منظم و جامع ارائه می­کند و یک ابزار استراتژیک برای سازمان­ها به حساب می­آید. هستی شناسی دارای 9 عنصر است؛ بخش­های مشتریان، ارزش پیشنهادی، کانال توزیع، ارتباط با مشتریان، جریان درآمدی، منابع کلیدی، فعالیت­های کلیدی، شرکای کلیدی و ساختار هزینه  که در کنار یکدیگر چشم­اندازی منسجم از عوامل کلیدی محرک یک کسب و کار را تشکیل می­دهند (شکل1). استروالدر پس از شناسایی سنگ بناهای مدل­های کسب و کارهای پیشنهاد شده توسط سایر نویسندگان این حوزه، بر مینای آن­ها مدل جدیدی را ایجاد نموده است که این مدل، یکپارچه شده تمامی موارد قبلی است (نقدی و همکاران، 1392).

   هرچند تاکنون تحقیقی کسب و کار فوتبال ایران را بر اساس هستی شناسی استروالدر بررسی نکرده است ولی تحقیقات زیادی وجود دارد که به صورت مجزا به هریک از عناصر 9 گانه هستی شناسی پرداخته­اند که به نمونه­ای از آن­ها اشاه می­شود. ملکیان و همکاران (1396) ترکیب دو مدل پیوستار روانشناختی و مقیاس ارزیابی و سیاهه فراغت جدی را به عنوان ابزاری کاربردی جهت استفاده و راهنمایی بازاریابان و صاحبان باشگاه­ها برای بخش­بندی تماشاگران ورزشی و آگاهی از اهداف مشارکت آن­ها و طراحی راهبردهای بازاریابی هدفمند با هدف حفظ و ارتقای وفاداری تماشاگران معرفی کردند (ملکیان و همکاران، 1397). ایزدی و همکاران (1393) به نیاز باشگاه­های کشور به تلاش گسترده­ای برای حفظ و نگهداری هواداران جاری و جذب هواداران جدید با فراهم نمودن امکانات مناسب، مدیریت و هدایت برنامه­های مشتری محور و ایجاد دانش و اطلاعات مورد نیاز از طریق کانال‌های مختلف ارتباطی نیاز اشاره می­کنند. نریمانی و خسروجردی (1395) نشان دادند کیفیت بازی و نتایج مسابقات بر تصمیم تماشاگران مسابقات لیگ برتر فوتبال برای حضور مجدد در ورزشگاه­ها تأثیر مثبت دارد. احسانی و همکاران (1393) در تحقیق خود به وجود خلاء و فاصله دیدگاه دانشگاهی و دیدگاه اجرایی در مورد جذب حامیان مالی در صنعت فوتبال کشور اشاره نمودند و رفع موانع موجود در جذب حامیان مالی را منوط به استفاده از دیدگاه­های تمامی گروه­ها گزارش کردند. فلاح کاظمی و همکاران (1396) در تحقیق خود عدم جذابیت بازی­ها و تیم و هزینه بلیط،رفت و آمد و تغذیه در استادیوم­ها را مهمترین عوامل عدم حضور تماشاگران و خالی بودن صندلی­های استادیوم گزارش کردند. نتایج تحقیق سلطانی و همکاران (1396) نشان داد منابع سازمانی (منابع انسانی، دارایی معنوی، منابع ارتباطی و اطلاعاتی، منابع مالی، زیرساخت­ها و اماکن ورزشی) و مزیت رقابتی (کارایی، کیفیت، نوآوری و پاسخ گویی به مشتری) بر میزان سودآوری باشگاه­های فوتبال حرفه­ای ایران تأثیر معناداری دارد. نتایج تحقیق نادریان و همکاران (1393) نشان داد اکثر باشگاه­های فوتبال حرفه­ای ایران مبتنی بر کمک­های مستقیم دولت و سازمان­های صنعتی می­باشد (65%) و دولتی بودن باشگاه­ها، عدم شفافیت صورت­های مالی، امتناع صداو سیما از پرداخت حق پخش آگهی مسابقات به باشگاه­ها، عدم رعایت قانون حق مؤلف، برنامه­ریزی نامناسب مسابقات، عدم موفقیت بازاریابی باشگاه­ها، عدم آگاهی مدیران باشگاه­ها از روش­های تأمین مالی، استفاده محدود از مدیران خلاق و با تخصص­های تجاری و مالی در سطوح مختلف، از جمله موانع مهم تأمین مالی در باشگاه­های فوتبال حرفه­ای لیگ برتر ایران می­باشد. نتایج پژوهش شعبانی (1395) نشان داد؛ بین دو متغیر هزینه و رتبه در لیگ برتر فوتبال کشور رابطه معنادار معکوس وجود دارد. بدین معناکه هرچه هزینه تیم­ها بالاتر رفته است رتبه تیم­ها در لیگ کاهش پیدا کرده است و پیش­بینی­ها نشانگر این است که حدود 24 درصد تغییرات رتبه در لیگ برتر فوتبال مرتبط با هزینه­های لیگ می­باشد.

 با گسترش خصوصی­سازی در همه سازمان­ها و ابعاد کشور، سازمان­ها باید اتکای خود را به بودجه دولتی کاهش دهند. سازمان­های ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و باید به دنبال راهکارهای درآمدزایی باشند از این رو برنامه­ریزی دقیق برای درآمدزایی و ارتقای مزیت‌های رقابتی و افزایش توان تجاری لیگ­های ورزشی اهمیت دوچندانی می­یابد این بدان معناست که تمام قسمت­های کسب و کار می­بایست بهینه­سازی و تقویت شده و این امر باعث تغییر در جزئیات الگوهای کسب و کار می­شود. مدل کسب و کار به نوبه خود می­تواند منشا مزیت رقابتی باشد با بهره­گیری از مزیت­های رقابتی مختلف، یک مدل کسب و کار جدید می­تواند باعث پرش و جهش قابل توجهی در رقابت­های اقتصادی باشد. مطالعه ادبیات کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران نشان می­دهد پژوهشگران قبلی به فهرست کردن ارکان پیشنهادی خود پرداخته­اند؛ برخی، آن­ها را توضیح داده­اند و گروهی دیگر آن­ها را مفهوم سازی کرده­اند. این مطالعه، کارهای انجام شده قبلی را یکپارچه کرده و با بهره­مندی از مدل بوم به جای برنامه‌های سنتی چندین صفحه‌ای کسب و کار، در قالب ساختاری منظم و جامع، چشم‌اندازی منسجم از عوامل کلیدی محرک کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران عرضه می­کند و با تحلیل کمّی ارتباط و تأثیر هر جزء بر اجزاء دیگر، توصیفی شفاف از وضعیت مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران ارائه می­دهد.

 

 




 

 

شکل 1: بوم کسب و کار استروالدر

روش‌شناسی پژوهش

 

پژوهش حاضر، به روش ترکیبی و در دو بخش کیفی و کمی انجام گرفت به طوری که با توجه به هدف از نوع کاربردی می­باشد و جمع­آوری اطلاعات در دو بخش کمی و کیفی با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه انجام گرفته است. جامعه­ی آماری پژوهش حاضر را کلیه مدیران و مسئولان باشگاه­ها و لیگ­ حرفه­ای فوتبال ایران، مسئولان فدراسیون و سازمان لیگ فوتبال ایران، پژوهشگران و استادهای (اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور که در حوزه های اقتصاد ورزشی، بازاریابی ورزشی و کسب و کار ورزش مطالعه کرده اند) حوزه­های مدیریت ورزشی، اقتصاد، بازاریابی و کسب و کار و رسانه­های ورزشی(تحلیلگران برنامه های ورزشی تلویزیونی و رادیویی و نوسندگان روزنامه ها و مجلات ورزشی ) تشکیل داده­اند. برای بخش کیفی 30 نفر با روش نمونه­گیری گلوله برفی و تا حصول اشباع نظری انتخاب شدند مصاحبه­ها تا مرحله اشباع داده­ها پیش رفت. مصاحبه بر مبنای سوالات اساسی و استاندارد طراحی بوم کسب و کار استروالدر(استروالدر و پیگنر، 2010). انجام گرفت. داده­های کیفی از خلال مصاحبه­های نیمه ساختار یافته با مشارکت­کنندگان در پژوهش گردآوری شد. و تحلیل کیفی به روش آنالیز محتوا با نرم افزار مکس کیودا[9] انجام شد.

در بخش کمّی بر اساس روش نمونه­گیری غیرتصادفی هدفمند، تعداد 80 نفربه عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تعیین تعداد نمونه از روش 10 برابر بیشترین روابط مربوط به یک متغیر موجود در بخش ساختاری مدل اصلی پژوهش که توسط بارسلی و همکاران (1995) ارائه شده است (بارسلی و همکاران[10]، 1995) استفاده شد. ابزار تحقیق در این بخش پرسشنامه­ استاندارد بوم کسب و کار(استروالدر و پینگر، 2010) شامل دو بخش اطلاعات دموگرافیک پاسخ­دهندگان و سوالات مربوط به هستی شناسی استروالدر در قالب 9 سازه منطبق بر بلوک­های 9 گانه هستی شناسی که بر اساس مقیاس پنج ارزشی لیکرت امتیازدهی شد، می­باشد.

مدل معادلات ساختاری جهت بررسی وجود، میزان و جهت ارتباط بین متغیرها (بلوک­های 9 گانه بوم) مورد استفاده قرار گرفت. یک مدل معادلات ساختاری که از روش حداقل مربعات جزئی (PLS) در حل آن استفاده شده است، می­بایست در دو مرحله مورد تحلیل و تفسیر قرار گیرد. منظور از بررسی مدل اندازه­گیری، بررسی وزن­ها و بارهای متغیرهای مکنون (شکل2) و منظور از بررسی مدل ساختاری بررسی ضرایب مسیر بین متغیرهای مکنون می­باشد (شکل3). مدل معادلات ساختاری رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای مکنون است. از طریق این رویکرد می­توان قابل قبول بودن مدل­های نظری را در جامعه­های خاص با استفاده از داده­های همبستگی، غیرآزمایشی و آزمایشی آزمون کرد. بنا به نظر هومن (1393)، مدل­سازی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری است و یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیه­هایی درباره روابط مستقیم و غیر­مستقیم بین متغیرها است (هومن، 1393). با این روش می­توان قابل قبول بودن مدل­های نظری را در جامعه­های مشخص آزمود.

 

یافته‌های پژوهش

بخش کیفی

جدول 1: ویژگی های نمونه

بخش کیفی

ویژگی

نوع و درصد فراوانی

سن

زیر 30 سال

30 تا 40 سال

40 تا 50 سال

بالای 50 سال

10 درصد

40 درصد

30 درصد

20 درصد

تحصیلات

پایین تر از لیسانس

لیسانس

فوق لیسانس

دکتری

0 درصد

20 درصد

23 درصد

57 درصد

نوع ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران

مدیر یا مسئول

کارشناس یا پژوهشگر

اصحاب رسانه

استاد مدیریت یا اقتصاد ورزش

33 درصد

40 درصد

17 درصد

40 درصد

سابقه ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران

1 تا 5 سال

5 تا 10 سال

10 تا 15 سال

بیشتر از 15 سال

30 درصد

20 درصد

27 درصد

23 درصد

بخش کمی

ویژگی

نوع و درصد فراوانی

سن

زیر 30 سال

30 تا 40 سال

40 تا 50 سال

بالای 50 سال

25 درصد

37.5 درصد

25 درصد

12.5 درصد

تحصیلات

پایین تر از لیسانس

لیسانس

فوق لیسانس

دکتری

12.5 درصد

37.5 درصد

25 درصد

25 درصد

نوع ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران

مدیر یا مربی

کارشناس یا پژوهشگر

اصحاب رسانه

استاد مدیریت یا اقتصاد ورزش

25 درصد

18.75 درصد

18.75 درصد

37.5 درصد

سابقه ارتباط با لیگ حرفه ای فوتبال ایران

1 تا 5 سال

5 تا 10 سال

10 تا 15 سال

بیشتر از 15 سال

12.5 درصد

25 درصد

25 درصد

37.5 درصد

فرایند تحلیل محتوا برای تعیین زیربخش­های بلوک­های 9 گانه بوم کسب و کار انجام شد و در این فرایند 1174 کد اولیه استخراج گردید. با بازبینی و ادغام کدها بر اساس تشابه در چندین مرحله در نهایت 33 زیربخش به عنوان کدهای محوری در قالب 9 بلوک به عنوان بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران استخراج گردید. (جداول 2، 3، 4 و 5).

جدول 2: بعد مشتری بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران

مقوله

کد محوری

کدهای باز

مصاحبه شونده

فراوانی

بخش های  مشتری

 

بازار انبوه

هواداران- تماشاگران

I1-I6,I8  -I21,I24-I26,I30

42

بازار بخشی

وفاداران، سنین مختلف، جنسیت مختلف- فوتبالیست ها- داوران- مربیان

I1,I2,I4-I7,I9,I10,I12-I14,I16,I18,I20,I22,I24,I27,I28,I30

24

بازار خاص کوچک

باشگاه­های فوتبال خارجی- شرکت­های تجاری و تبلیغاتی- رسانه

I2,I5,I8,  I11-I13,  I15,I17,   I19-I21,I23,I26,I29,I30

21

ارتباط با مشتری

 

انجمن ها

کانال ها و گروه های مجازی- همایش ها و کانون هواداران

I1,I8-I15,I17-I24,I26,I29,I30

27

سرویس های مساعدت خودکار

فناوری های نوین ارتباطی- سایت اینترنتی

I1,I9,I10,I12,I17,I22,I23,I26,I30

9

سلف سرویس

رسانه ها ی عمومی-رسانه های اختصاصی- حضور در استادیوم و اماکن

I1,I4-I9,  I11-I16,  I18-I21,  I25-I27,I29,I30

54

مساعدت فردی

روابط عمومی

I9

1

مساعدت فردی اختصاصی

ارتباط از طریق نمایندگان باشگاه ها

I5,I13,I24

3

کانال توزیع

 

کانال توزیع مستقیم

رویدادها و کنگره های فوتبال- کانون هواداران- استادیوم ها و اماکن

I1,I2,I4-  I19,I21-I25,I27,I30

46

کانال توزیع غیر مستقیم

فروشگاه های اختصاصی- اماکن عمومی و نمایشگاه ها - رسانه- فضای مجازی

I1-I30

81

 

جدول 3: بعد محصول و خدمات بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران

مقوله

کد محوری

کدهای باز

مصاحبه شونده

فراوانی

ارزش های پیشنهادی

 

انجام کامل کار

پرکردن اوقات فراغت تماشاگران- ارائه خدمات به هوادار و تماشاگر

I2-I4,I7-I11,I15-I22,I24,I26,I30

28

برند

برند

I11,I12,I15,I28

4

تازگی

گستره وسیع- تنوع- غیرقابل پیش بینی بودن رقابت ها- کیفیت خوب مسابقات- جذابیت- بازی های تماشاگرپسند

I2,I4-I8,  I10-I16,  I18,I20-I22,I24,I25,I27,I28

44

سفارشی سازی

توسعه تیم و باشگاه-جذب بازیکنان و مربیان مطرح

I2,I3,I5,I7,I8,I10,I17,I20

8

طراحی منحصر به فرد

پرورش بازیکن

I5,I29

2

عملکرد

تعهد و مسئولیت پذیری- شفافیت مالی و مدیریتی-اثرات سیاسی- اثر اقتصادی -اثر فرهنگی و اجتماعی

I1-I11,I13,I14,I16-I23,I25-I27,I29,I30

60

قابلیت دسترسی

دسترسی آسان به استادیوم ها

I10,I11,I16,I18,I25,I27,I28

7

کاهش هزینه

کاهش هزینه

I2,I5,I24

3

 

جدول 4: بعد مالی بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران

مقوله

کد محوری

کدهای باز

مصاحبه شونده

فراوانی

جریان درآمدی

 

درآمدهای تراکنشی

پاداش قهرمانی- فروش بازیکن- بلیت فروشی- درآمد حاصل از برگزاری رویداد - فروش محصولات تبلیغی-  آموزش - پروژه های اقتصادی غیر فوتبالی

I1-I28,I30

71

درآمدهای تکرارپذیر

حق عضویت و حمایت مالی هواداران- حامیان مالی - درآمد از قرارداد تبلیغ- اجاره اماکن-  پخش تلویزیونی-  کمک مالی دولت

I1-I20,I22,I24,I25,I27-I30

67

ساختارهزینه

هزینه های ثابت

هزینه های زیرساختی فناورانه- تجهیز اماکن و استادیوم- ساخت اماکن و استادیوم

I1-I16,I18-I23,I25-I30

52

هزینه های متغیر

مالیات- حقوق پرسنل- برنامه های فرهنگی و خدمات رفاهی- هزینه آموزش- قراردادهای ورزشی- هزینه ایاب و ذهاب، اسکان و تغذیه- هزینه برگزاری مسابقات

I1-I10,I12-I30

59

 

جدول5: بعد فعالیت بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران

مقوله

کد محوری

کدهای باز

مصاحبه شونده

فراوانی

فعالیت های کلیدی

فعالیت­های کلیدی تولید

برنامه­های فرهنگی آموزشی- کشف، جذب و پرورش استعدادهای فوتبال- تامین رضایت تماشاگران و هواداران- مدیریت بهینه منابع - بهبود اماکن و استادیوم­های فوتبال- برنامه ریزی موثر برگزاری و پخش رویدادها

I1-I8,I10,I12-I18,I20-I25,I27-I29,I30

80

فعالیت­های کلیدی حل مسئله

توسعه برنامه های راهبردی- کاهش وابستگی به دولت و درآمدزایی- حرکت به سوی خصوصی سازی - مبارزه با فساد و تقلب

I1,I3-I7,  I9-I12,I14-I23,I25,I26,I28-I30

41

فعالیت کلیدی پلتفرم

ایجاد و حفظ شبکه­های اجتماعی موثر- ارتباط با صاحبنظران فوتبال- توسعه ارتباطات بین الملل- توسعه تکنولوژی و جریان دانش فوتبال

I1-I4,I6-I9,I11-I13,I15,I16,I18-I21,I24-I28,I30

27

شرکای کلیدی

 

تامین کنندگان

تولیدکنندگان ورزشی- مدارس فوتبال

I2-I8,I10- I23,I27

30

رقبای شریک

مالکان باشگاه­های خصوصی- دولت

I1-I7,I9-I14,I16-I22,I24,I25,I27,I28,I30

65

سرمایه گذاران شریک

سهامداران باشگاه­ها- شرکت های خصوص و دولتی- حامیان مالی

I4,I6-I17,I19-I23,I26-I28,I30

34

همکاران استراتژیک

کمیته ملی المپیک- تشکل­های صنفی فوتبال- فدراسیون ملی و بین­المللی فوتبال- رسانه

I1-I13,I15-I26,I28,I30

52

منابع کلیدی

 

منابع انسانی

داوطلبان- تیم ها و فوتبالیست­های مطرح و محبوب- هواداران-مدیران موثر- مربیان برتر

I1-I14,I16-I18,I21,I22,I24-I30

40

منابع فکری و داشته های نا مشهود

جایگاه بین­المللی لیگ و تیم­ها- رسانه- برند- سازمان لیگ و باشگاه های فوتبال ساختارمند- قوانین و مقررات حمایتی

I2-I8,I10-I12,I14-I16,I18-I20,I22      -I25,I27,I29,I30

36

منابع فیزیکی

اماکن اختصاصی و استاندارد- پشتیبانی لجستیک تیم­های فوتبال

I2-I8,I10-I14,I16,I18,I21,I25-I28,I30

26

منابع مالی

حمایت مالی دولت- حامیان مالی- حق پخش

I1,I6,I8,I10-I12,I14-I21,I25-I27,I30

30

بخش کمی

دغدغه روایی و پایایی در همه شیوه­­های پژوهش مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار دارد. معیار سنتی محاسبه پایایی، آلفای کرونباخ است. آلفای کرونباخ براساس میزان پراکنش داده­ها تعیین می­شود و انحراف معیار عامل اصلی سنجش پایایی است. از سوی دیگر پایایی ترکیبی براساس هماهنگی درونی سوالات هر عامل محاسبه می­شود بنابراین معیار دقیق­تری است (حبیبی و عدن­ور، 1396). برای بررسی همسانی درونی و پایایی، مقدار میانگین واریانس استخراج شده (AVE) و پایایی مرکب (CR) بررسی می­شود (جدول6). میانگین واریانس استخراج شده یا AVE مخفف Average Variance Extracted می‌باشد. روایی همگرا زمانی وجود دارد که AVE از 5/0 بزرگ­تر باشد. پایایی مرکب یا CR مخفف Composite Reliability می‌باشد. روایی همگرا زمانی وجود دارد که CR از 7/0 بزرگتر باشد. همچنین CR باید از AVE بزرگ­تر باشد. در اینصورت هر شرط روایی همگرا وجود خواهد داشت. با توجه به نتایج جدول 6 کلیه شرایط روایی و پایایی محقق شده است. برای تجزیه­وتحلیل داده­ها از ضریب همبستگی و برای طراحی مدل از روش مدل­سازی معادلات ساختاری[11](SEM)، از نرم­افزار Smart PLS استفاده شد.

جدول 6: واریانس سازه­ها، اعتبار ترکیبی، واریانس تبیین شده و ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق

متغیرها

AVE

 

Composite Reliability

R Square

ارتباط با مشتری

بخش های مشری

ساختار هزینه

کانال توزیع

جریان درآکمدی

فعالیت کلیدی

شرکای کلیدی

منابع کلیدی

ارزش پیشنهادی

ارتباط با مشتری

69/0

87/0

22/0

00/1

61/0

69/0

62/0

43/0

69/0

42/0

62/0

47/0

بخش های مشری

50/0

75/0

46/0

 

00/1

50/0

62/0

38/0

53/0

45/0

48/0

41/0

ساختار هزینه

89/0

96/0

43/0

 

 

00/1

64/0

60/0

64/0

48/0

54/0

56/0

کانال توزیع

59/0

89/0

53/0

 

 

 

00/1

55/0

76/0

68/0

72/0

63/0

جریان درآمدی

57/0

90/0

38/0

 

 

 

 

00/1

46/0

44/0

43/0

55/0

فعالیت کلیدی

56/0

83/0

25/0

 

 

 

 

 

00/1

50/0

70/0

56/0

شرکای کلیدی

88/0

94/0

 

 

 

 

 

 

 

00/1

50/0

43/0

منابع کلیدی

65/0

85/0

65/0

 

 

 

 

 

 

 

00/1

52/0

ارزش پیشنهادی

059/0

81/0

33/0

 

 

 

 

 

 

 

 

00/1

(p<0/001) *

 

 

 

اولین عاملی که در ارزیابی مدل­های سنجش، باید مورد توجه قرار گیرد، تک­بعدی بودن شاخص­های مدل است. یعنی هر شاخصی در مجموعه شاخص­ها، باید با یک مقدار بار عاملی بزرگ، تنها به یک بعد یا متغیر نهفته، بارگذاری گردد. بدین منظور باید مقدار بار عاملی بزرگ­تر از 60% باشد و مقدار بار عاملی کوچک­تر از 40% کوچک محسوب شده و باید از مجموعه شاخص ها حذف گردد. بنابراین گویه­هایی که دارای بار عاملی کم بودند، حذف شدند (شکل2).  مقدار ضریب قابلیت اطمینان ساختاری[12] عامل دیگری است که در ارزیابی قابلیت اطمینان سازگاری درونی مدل­های سنجش قابل استفاده است. مقدار این ضریب نیز، از 0 تا 1 متغیر است که مقادیر بالاتر از 70% پذیرفته شده و مقادیر کم­تر از 60% نامطلوب ارزیابی می­گردد.

 

شکل 2: بارهای عاملی مربوط به گویه­های مدل پیشنهادی

اعتبار همگرایی، همبستگی زیاد شاخص­های یک سازه را در مقایسه با همبستگی شاخص­های سازه­های دیگر نشان می­دهد که در مدل­های سنجش باید ارزیابی شود. به منظور ارزیابی اعتبار همگرایی در نرم­افزار اسمارت PLS از [13]AVE استفاده می­شود. مقدار این ضریب نیز، از 0 تا 1 متغیر است که مقادیر بالاتر از 50% پذیرفته شده است. اعتبار تشخیصی، بیانگر وجود اعتبار تشخیصی، که در مدل­های سنجش باید ارزیابی شود. معیار فرونل- لارکر اشاره به این مسئله دارد که ریشه دوم مقادیر واریانس شرح داده شده (AVE) هر سازه، بزرگ­تر از مقادیر همبستگی آن سازه با سازه­های دیگر باشد. اعتبار اشتراک[14] کیفیت مدل اندازه­گیری سازه­ها را می سنجد. اگر شاخص وارسی اعتبار اشتراک مثبت باشد نشان دهنده کیفیت خوب مدل اندازه­گیری است. لذا از میزان واریانس تبیین شده[15] جهت آگاهی از درصد تغییرات پیش­بینی شده توسط هرکدام از متغیرها استفاده می­شود. بنابراین نتایج جدول (6) نشان می‌دهد همه سازه‌های مدل دارای اعتبار ترکیبی قابل‌قبول هستند و این نشان‌دهنده­ی تحقق شرط پایایی مدل هست.

پس از ارزیابی مدل­های سنجش، نوبت به ارزیابی مدل ساختاری می­رسد. در این مرحله، محقق، باید علامت جبری ضریب، اندازه و سطح معنی­داری آن را بررسی نماید. اندازه ضریب مسیر، نشان دهنده قدرت و قوت رابطه بین دو متغیر نهفته است. برخی محققین بر این باور هستند که ضریب مسیر بزرگ تر از 100% یک میزان مشخصی از تأثیر در مدل را نشان می­دهد. نتایج به دست آمده برای ضرایب مسیر و سطح معنی­داری(آماره تی) آن­ها در شکل­های 3 و 4 نمایش داده شده است.

 در نرم افزار «پی.ال.اس»، ارزش «تی[16]»،  معنی­دار بودن اثر متغیرها را برهم نشان می­دهد. اگر مقدار «تی»،  بیشتر از 96/1 باشد یعنی اثر مثبت وجود دارد و معنی­دار است. اگر بین 96/1+ و 96/1- باشد، اثر معنی­داری وجود ندارد و اگر کوچک­تر از 96/1- باشد یعنی اثر منفی دارد ولی معنی دار است. مقدار آماره تی در واقع ملاک اصلی تأیید یا رد فرضیات است اگر این مقدار آمار به ترتیب از 64/1 ، 96/1 و 58/2 بیشتر باشد نتیجه می­گیریم که آن فرضیه در سطوح ۹۰، ۹۵ و ۹۹ درصد تأیید می شود. همچنین ضرایب مسیر اگر بالای 6/0 باشد بدین معنی است که ارتباط قوی میان دو متغیر وجود دارد. اگر بین 3/0و 6/0 باشد ارتباط متوسط و اگر زیر 3/0 باشد ارتباط ضعیفی وجود دارد. همچنین اعداد بالاتر از 96/1 در سطح 05/0 و بالاتر از 58/2 در سطح 01/0 معنی­دار هستند (جدول 6). همچنین باید گفت که اگر مقدار ضریب مسیر بین متغیر مکنون مستقل و متغیر مکنون وابسته مثبت باشد نتیجه می گیریم که با افزایش متغیر مستقل شاهد افزایش در متغیر وابسته خواهیم بود و بالعکس. اگر مقدار ضریب مسیر بین متغیر مکنون مستقل و متغیر مکنون وابسته منفی باشد نتیجه می­گیریم که با افزایش متغیر مستقل شاهد کاهش در متغیر وابسته خواهیم بود. مقدار «آر.دو[17]»، نشان­دهنده توانایی مدل در توصیف سازه است در حقیقت مقدار« آر.دو »، بیانگر میزان برازندگی مدل است و نشان می­­دهند که چند درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین می­شود. این مقدار هرچه قدر به یک نزدیک­تر باشد برازش بیشتری را نشان می­ دهد.

 

 

شکل 3:  ضرایب مسیر

 

 

 

شکل 4:  معنی داری ضرایب مسیر

 

حال با توجه به معنادار بودن رابطه­ی متغیرهای فرضیه­های پژوهش، می­توان به مدل نهایی پژوهش پرداخت. نتایج آزمون فرضیه­های پژوهش بر مبنای مدل‌سازی معادلات ساختاری، مسیرهای علّی به همراه ضرایب رگرسیونی و مقادیر شاخص­های جزئی مربوط در شکل 5 نشان داده‌ شده است.

 

 

شکل 5: مدل نهایی پژوهش

 

بحث و نتیجه‌گیری

تحقیق حاضر با هدف تبیین مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران در دو بخش و با دو رویکرد کیفی و کمی انجام گرفت. در بخش کیفی، بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر پایه هستی شناسی استروالدر به دست آمد و در بخش کمی تحلیلی از ارتباط و تأثیر هر جزء بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران بر اجزاء دیگر انجام شد.نتایج نشان داد بین شرکای کلیدی با ساختار هزینه ها و منابع کلیدی، منابع کلیدی با ارزش های پیشنهادی و کانال توزیع و بخش های مشتری با جریان درآمدی رابطه­ی معنادار وجود ندارد.

 

روابط معنادار بین متغیرها که اکثرا  مثبت و در حد متوسط بودند. توصیفی از وضعیت نرمال و متوسط مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران می­باشد. در حالی که عدم ارتباط­ها یا اصطلاحاً ارتباط­های بی­معنی، نشان از خلاء ها و کمبودهای مدل کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران می­باشد و نیازمند بررسی و تحلیل می­باشد.

عمده دلیل عدم ارتباط بین شرکای کلیدی و ساختار هزینه را  می­توان در نقش دولت در فوتبال ایران جستجو کرد؛ جبران سهم بسیار بالایی از هزینه­های باشگاه­های لیگ برتر فوتبال ایران از طریق دولت (کردنوری، 1392)، دولت را تبدیل به یکی از منابع مالی لیگ برتر فوتبال ایران کرده ­است در حالی که دولت به عنوان رقیب در ساختار لیگ برتر فوتبال ایران مطرح می­باشد و تحقیقات بسیاری وجود دارد که این منبع را مورد نکوهش قرار داده و دخالت آن را عامل اثرات منفی در فوتبال ایران می­دانند (رمضانی زاده و همکاران، 1396، سلطانی و همکاران، 2017؛ السان، 1392). 

و از طرف دیگر عدم شفافیت مالی و افزایش بی­رویه هزینه باشگاه­های لیگ برتر فوتبال ایران (کردنوری، 1392)، مناسب نبودن قوانین مالیاتی و افزایش بی­رویه قیمت بازیکنان و مربیان (دلدار و همکاران، 1396) و نظام ناقص ارزیابی و انتخاب بازیکنان (خدامرادی و همکاران، 1390)، چهره­ای نابسامان از ساختار هزینه لیگ برتر فوتبال ایران نمایش می­دهد و این یکی از دلایل عدم تمایل حضور بخش خصوصی به عنوان حامیان مالی در لیگ برتر فوتبال ایران و قبول سهمی از هزینه­ها می­باشد.

ضعف منابع فکری و داشته­های نامشهود را میتوان از دلایل عدم ارتباط بین شرکای کلیدی و منابع کلیدی عنوان کرد؛ تحقیقات زیادی (احسانی و همکاران، 1393; رضائی و همکاران، 1395; سلطانی و همکاران، 1396; زارعی و همکاران،  1396) بر نقش مؤثر منابع فکری و داشته­های نامشهود لیگ برتر فوتبال ایران بر جذب بنگاه­های اقتصادی و تجاری و حامیان مالی و رسانه­ها تأکید کرده­اند. در حالی که ساختار نامناسب فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ برتر (همتی نژاد و همکاران، 1394) ضعف قوانین (رمضانی زاده و همکاران، 2017; شفیعی و افروزه، 1397)، ناشناخته بودن و اعتبار کم برند باشگاه­های فوتبال (دلدار و همکاران، 1396) و کیفیت کم و سو گیری سیاسی رسانه­ها (امیری و همکاران، 1392)، انگیزه مشارکت حامیان مالی و رسانه­ها را در لیگ برتر فوتبال ایران از بین می­برد.

عدم معنی­داری ارتباط منابع کلیدی با ارزش­های پیشنهادی در تحقیق حاضر، هم سو با تحقیقات قبلی و توصیفی جامع از نتایج آن­ها می­باشد؛ دلدار و همکاران (1396) بر ضعف برند لیگ برتر فوتبال ایران در ارائه یک تصویر قوی و معتبر تاکید کردند. رضایی و همکاران (1395) بی­ثباتی مدیران باشگاه­های فوتبال لیگ برتر ایران را عامل عملکرد و نتایج ضعیف معرفی می­کنند. رسولی و همکاران(1395) نبود مدیر متخصص، نداشتن امکانات فیزیکی مناسب و نبود نیروی انسانی متخصص را چالش­های برند باشگاه­های فوتبال می­دانند. نادریان و همکاران (1394) وجود مدیران سیاسی را عامل دور شدن باشگاه­های فوتبال از اهداف اصلی آن­ها دانسته و تکیه باشگاه­ها بر منابع مالی دولتی را موجب عدم شفافیت مالی، هزینه بر و زیان ده شدن آنها معرفی می­کنند. اکبری یزدی و همکاران (1393 ) علت عدم رضایت تماشاگران را استادیوم ها و خدمات ضعیف اعلام می­کنند (اکبری یزدی و همکاران، 1393).

نابسامانی حق پخش تلویزیونی باشگاه های فوتبال ایران را می توان یکی از دلایل عدم ارتباط کانال توزیع با جریان درآمدی عنوان کرد. درآمد از حق پخش، در کنار درآمد روز مسابقه و حامیان مالی یکی از سه منبع مهم درآمدی باشگاه های فوتبال جهان می­باشد (ساموئل، 2017) به طوری که اصلی­ترین منبع درآمدی باشگاه­های فوتبال انگلستان با سهم 31 درصد از درآمد کل، می­باشد در ایران نیز برخلاف سهم ناچیز 93/0 درصد  از درآمد کل باشگاه های فوتبال (نادریان و همکاران، 1394)، حق پخش به عنوان منبعی بالقوه برای درآمدزایی باشگاه­های فوتبال عنوان می­شود (خدامرادی، 1390; سلطانی و همکاران، 1398). السان طی مطالعه­ای انحصار دولتی پخش مسابقات ورزشی را مورد نکوهش قرار داده و بر ضرورت تاسیس تلویزیون خصوصی ورزشی تاکید کرده و پذیرش حق پخش باشگاه­های فوتبال را در مواجهه با حرفه­ای شدن ورزش کشور، بدون منافات و ضروری بیان کرده­است ( السان، 1392). این در حالی است که شکری و عنایت (1392) و دلدار و همکاران (1396) تخصیص نامناسب و عدم پرداخت حق پخش تلویزیونی را اولین و اصلی­ترین مانع خصوصی سازی باشگاه­های حرفه­ای فوتبال کشور می­دانند.

از طرفی حاشیه سود کم لیگ برتر فوتبال ایران (سلطانی و همکاران،1396) و جبران سهم بالایی(65 درصد) از هزینه های بیش از 90 درصد باشگاه­های فوتبال کشور از طریق کمک مستقیم دولت یا سازمان­های صنعتی (کردنوری، 1392; نادریان و همکاران, 1394) و از طرف دیگر عدم تمایل بخش خصوصی و حامیان مالی به حضور در لیگ برتر فوتبال ایران، تحت تاثیر وجود شبه دولتی­ها در ورزش و عدم توانایی رقابت با باشگاه­های دولتی، رویگردانی تماشاگران از استادیوم ها (فلاح کاظمی و همکاران, 1396) و نهایتاً نبود یک فرایند سیستماتیک و یکپارچه جهت نرخ گذاری و فروش بلیت مسابقات لیگ برتر فوتبال ایران (السان, 1392) عدم ارتباط معنا دار بین بخش­های مشتریان و جریان درآمدی لیگ برتر فوتبال ایران را توجیه می­کند.

 نتایج این مطالعه می­تواند مبنا و نقشه راهی جهت آسیب شناسی ساختاری در راستای ایجاد ساختار یکپارچه و چارچوب ارتباطی جامع در تمام ابعاد بوم کسب و کار لیگ برتر فوتبال ایران و نقطه­ی آغازی برای مطالعات بعدی با هدف تدوین سیاست­ها و استراتژی­های جبرانی بوده و راهنمایی برای مدیران باشگاه­ها و مسئولان ورزش کشور برای اتخاذ رویه­ها و تصمیم­های مناسب در جهت بهبود و توسعه مدل کسب و کار لیگ حرفه­ای فوتبال کشورباشد.

  • منابع

    • احسانی، محمد؛ رمضانی‌نژاد، رحیم؛ عسکریان، فریبا و آزادان، مهدی. (1393). «مقایسه دیدگاه خبرگان در خصوص موانع جذب حامیان مالی در فوتبال حرفه‌ای ایران». مدیریت و توسعه ورزش. 3(2)، صص19-31.
    • اکبری یزدی، حسین؛ حمیدی، مهرزاد؛ سجادی، سیدنصرالله و خبیری، محمد. (1393). «بررسی و تحلیل کیفیت خدمات در لیگ برتر فوتبال ایران بر مبنای مدل سروکوال». مطالعات مدیریت ورزشی. 6(25)، صص 15-38.
    • امیری، مجتبی؛ نیری، شهرزاد؛ صفاری، مرجان و دلبری راغب، فاطمه. (1392). «تبیین و اولویت بندی موانع فراروی خصوصی سازی و مشارکت بخش خصوصی در توسعه ورزش». مدیریت ورزشی (حرکت). 5(4)، صص 83-106.
    • حبیبی، آرش و عدن ور، مریم. (1396). «مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی آموزش کاربردی نرم‌افزار(LISREL) ». تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی
    • خدامرادی، سعید؛ نادریان، مسعود؛ باقری، میثم و قربانی، مهسا. (1390). «ارزیابی و انتخاب بازیکنان فوتبال در لیگ برتر بر اساس شاخص هایی مالی و ورزشی». حسابداری و مدیریت مالی. 8(2)، صص50-65.
    • دلدار، ابراهیم؛ کارگر، غلامعلی و غفوری، فرزاد. (1395). «بررسی موانع اقتصادی خصوصی‌سازی باشگاه‌های لیگ حرفه‌ای فوتبال کشور». مدیریت و توسعه ورزش. 5(2)،صص53-68.
    • رسولی، مهدی، خبیری، محمد؛ الهی، علیرضا وآقایی، نجف. (1395). «عوامل و چالش های درونی مدیریت برند باشگاه های لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. (35).66-51.
    • رضائی، شمس الدین. (1395). اقتصاد ورزش، اوقات فراغت و گردشگری. ایلام: انتشارات دانشگاه ایلام
    • رضائی، شمس الدین؛ امیری، مجتبی و کوزه چیان، هاشم. (1395). «بررسی موانع توسعه روابط متقابل باشگاه‌های فوتبال و سازمان صداوسیما در ایران». نشریه مدیریت ورزشی. 8(2)، صص189-206.
    • رضائی، شمس الدین. (1397). «طراحی مدل درآمدزایی باشگاه‏های فوتبال ایران: با رویکرد گراندد تئوری». پژوهش­های کاربردی در مدیریت ورزشی. (23)، صص16-101.
    • السان، مصطفی. (1392). مطالعه تطبیقی قرارداد واگذاری حق پخش ورزشی. پژوهش­های حقوق تطبیقی. 3.
    • سلطانی، مصطفی؛ کارگر، غلامعلی؛ کشکر، سارا و غفوری، فرزاد. (1397). «الگوی تبیینی اثر منابع سازمانی و مزیت رقابتی بر سودآوری باشگاه‌های حرفه‌ای فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. 9(45)، صص50-231.
    • شفیعی، شهرام و افروزه، حکیمه. (1397). «شناسایی و تبیین مؤلفه‌های مؤثر در بروز فساد در فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. 10(47)، صص39-66.
    • شکری، آزاده و عنایت، سیدابراهیم. (1392). «بررسی واگذاری سهام باشگاه­های فوتبال ایران». بازار و سرمایه. 39، صص 104-107.
    • طیبی، سید مهدی؛ باقری، قدرت الله؛ زارعی متین، حسن و جندقی، غلامرضا. (1396). «شناسایی مهم ترین ذی نفعان تیم های لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات مدیریت ورزشی. (45)، صص17-34.
    • فلاح کاظمی، مریم؛ قلیپور، نگار و عیدی، حسین. (1396). «تحلیل عوامل مؤثر بر وجود صندلی های خالی در استادیوم های فوتبال با استفاده از روش TOPSIS». مطالعات مدیریت ورزشی. (43)، صص 237-256.
    • کرد نوری، مجتبی. (1392). «اقتصاد ورزش: کنکاشی در صنعت فوتبال». بانک و اقتصاد. 127(0)، صص2-4.
    • ملکیان، علی؛ تجاری، فرشاد و حاجی انزهایی، زهرا. (1396). «آزمون مدل مفهومی بخش‌بندی تماشاگران ورزشی با رویکرد مدل پیوستار روان‌شناختی و مقیاس ارزیابی و سیاهه فراغت جدی». مطالعات مدیریت ورزشی. 9(46)، صص31-50.
    • محمدکاظمی، رضا؛ قربانی، محمدحسین و رجبی‌کیا، مجتبی. (1395). «تأثیر مهارت­های ارتباطی کارآفرینانه مدیران کسب و کارهای ورزشی بر افزایش رضایت مشتریان دانشجو (مطالعه موردی: باشگاه های ورزشی شهر کرج)». پژوهش در ورزش تربیتی. 10(4)، صص115-134. Retrieved from:

    https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1137531

    • نادریان، مسعود؛ رهبری، سمیه و قربانی، مهسا. (1393). «مطالعه تطبیقی چگونگی تأمین مالی باشگاه­های فوتبال حرفه­ای لیگ برتر ایران و انگلیس». فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های کاربردی در مدیریت ورزشی. 3(11)، صص31-42.
    • نریمانی، ابراهیم و خسروجردی، سمیه. (1395). «تاثیر کیفیت نتیجه و کیفت فنی بازی های تیم مورد علاقه بر میزان حضور هواداران در مسابقات لیگ برتر فوتبال ایران». مطالعات تربیت بدنی و علوم ورزشی. 4(1)، صص83-177.
    • نقدی، یزدان؛ کاغذیان، سهیلا و افشارپی، امیر. (1392). «تحلیل عوامل اقتصادی موثر بر درآمد باشگاه­های فوتبال (باشگاه­های منتخب جهان)». دو فصلنامه علمی - تخصصی پژوهش های اقتصاد توسعه و برنامه­ریزی. 2(1)، صص21-43.
    • همتی نژاد، مهرعلی؛ قلی­زاده، محمدحسن؛ تیلور، تریسی و فرجی، رسول. (1395). «نقش مدیریت و برنامه‌ریزی مسابقات فوتبال در امنیت ورزشگاه‌ها». مدیریت و توسعه ورزش. 4(2)، صص1-14.
    • هومن، حیدرعلی. (1393). مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل (با اصلاحات). تهران: سمت
    • ویسی، ابراهیم؛ یکتایار، مظفر و ادهمی، جمال. (1394). «نیازسنجی تأسیس تلویزیون خصوصی ورزش در ایران و ارائه الگوی مطلوب». نشریه مدیریت ورزشی. 7(5)، صص12-70.
    • Barclay , D., Higgins , C., & Thompson , R. (1995). “The partial least square (PLS) approach to casual modeling: Personal computer adoption and use as an illustration”. Technology, 2(2), 25.
    • Osterwalder, A., & Pigneur, Y. (2010). Business model generation: a handbook for visionaries, game changers, and challengers. John Wiley & Sons.
    • Osterwalder, A. (2004). The Business Model Ontology – A Proposition in a Design Science Approach.
    • Osterwalder, A, Pigneur, Y, Tucci, CL. (2005). “Clarifying business models: Origins, present, and future of the concept”. Communications of the association for Information Systems16(1):1.
    • Ramezaninezhad, R., Hemati nezhad, M. A., Ramezanian, M. R., Gholizadeh, M. H., Hoseini keshtan, M. (2017). “The Impact of Managerial Changes on Performance of Football Clubs in Iranian Premier League”. Research in Sport Management & Motor Behavior, 6(12), 17-26. Retrieved from http://jrsm.khu.ac.ir/article-1-2459-fa.html. .[ Persian]
    • Samuel, B., Matthew, G., Chris, H., & Christopher, W. (2017). “Deloitte Football Money League 2017, sport business group”. Retrieved from www.deloitte.co.uk/sports business group.
    • Szymanski, S. (2003). “The Economic Desiyn of Sporting Contest Imperiail College”. Journal of Economic Literature, XLI:51.